2017-07-21 12:30:33
συνέχεια από το 1ο μέρος
Οι περιπλανώμενοι πληθυσμοί
Το πρώτο, αναπόφευκτο, αποτέλεσμα αυτών των καταστάσεων ήταν η έκρηξη των “επαιτικών πληθυσμών”: ξεριζωμένοι άστεγοι, περιπλανώμενοι επαίτες, άνεργοι αγροτοεργάτες, πρώην πολεμιστές κ.ά. Το πρόβλημα των περιπλανώμενων πληθυσμών ήταν μια κοινωνική επίπτωση του φαινομένου της φτώχειας και της αλητείας που συνδέθηκε περισσότερο με ομάδες παρά με άτομα.
Μέρος του προβλήματος της αλητείας ήταν η εμφάνιση των Τσιγγάνων, μετά τις αρχές του 15ου αιώνα, σε όλη την Ευρώπη. Ζουν περιπλανώμενοι, κατασκηνώνοντας έξω από τις πόλεις και επιβιώνουν από την άσκηση της μαγείας, τις κλοπές και τις απάτες εις βάρος των οργανωμένων κοινοτήτων.
Μια δεύτερη μεγάλη συνέπεια της αύξησης της αγροτικής φτώχειας ήταν η διάσπαση της κοινωνικής συνοχής των αγροτικών κοινοτήτων, η μεγαλύτερη κοινωνικο-οικονομική πόλωση μεταξύ ευπόρων και φτωχών και η παράλληλη ανάπτυξη μιας αγροτικής “αριστοκρατίας” και ενός αγροτικού προλεταριάτου.
Μέσα απ' αυτές τις συγκυρίες (φτώχεια, υπερφορολόγηση) ξεσπάνε σε όλη την Ευρώπη ταραχές και εξεγέρσεις με ποικίλες αφορμές: στη Νορμανδία εναντίον της φορολογίας του αλατιού, στις Κάτω Χώρες με το πρόσχημα μιας θεολογικής διαμάχης, στη Γαλλία εναντίον των βασιλικών οργάνων με αφορμή το επισιτιστικό πρόβλημα κ.ο.κ.
Στην κοινωνία της πρώιμης νεότερης Ευρώπης εμφανίζονται και δύο άλλες καταστάσεις ως απόρροια της κινητικότητας των χιλιάδων φτωχοποιημένων πληθυσμών: α) ένα σημαντικό μεταναστευτικό ρεύμα στο εσωτερικό της ηπείρου και στις νέες κτήσεις, β) ένας υπόγειος περιθωριοποιημένος κόσμος επαιτών με δικούς τους κώδικες, διάλεκτο και οργάνωση.
Μια ακόμα επίπτωση του φαινομένου της φτώχειας ήταν η προσφορά φθηνής εργατικής δύναμης από εξαθλιωμένους χωρικούς, η οποία λειτούργησε ανασχετικά για την βελτίωση των μεθόδων της αγροτικής παραγωγής.
Η έντονη κινητικότητα του πληθυσμού αποτελούσε μια καθημερινή πραγματικότητα λόγω της αναζήτησης εργασιακής απασχόλησης και της οικονομικής ένδειας. «Οι μετανάστες και οι πλάνητες ήταν εξαιρετικά κινητικοί, διασχίζοντας ολόκληρα έθνη και θάλασσες», όπως λέει ο Henry Kamen στην εξαιρετική Πρώϊμη Νεότερη Ευρωπαϊκή Ιστορία του (Εκδ. Μεταίχμιο, Αθήνα, 2002).
Σας θυμίζει κάτι αυτό;… Μόνο που τότε η κατεύθυνση της μετανάστευσης στην Δυτική Ευρώπη ήταν από βορρά προς νότο.
Η ανεργία και η οργανωμένη μετακίνηση των φτωχών πυροδοτούσε τους πολιτικούς φόβους πως το φαινόμενο εξέτρεφε την παρεμβατικότητα, η οποία θα έπρεπε να σωφρονιστεί. Οι επαίτες άρχισαν να θεωρούνται σαν μια «καταραμένη φάρα» που προέτρεπε τον λαό σε φασαρίες και αναταραχή. Η πεποίθηση ότι, οι φτωχοί και οι αδαείς εύκολα «πιστεύουν στα παραμύθια» και εξωθούνται στην εξέγερση, ήταν ευρέως διαδεδομένη στην ελισαβετιανή Αγγλία, όπως φαίνεται και στα έργα του Σαίξπηρ. Καθόλου τυχαίο ότι το ίδιο μοτίβο επαναλαμβάνεται και σήμερα από τις ελίτ απέναντι σε όσους «λαϊκιστές» αντιδρούν.
Οι νέες θεωρήσεις της φτώχειας
Οι νέες ποιότητες και ποσότητες του φαινομένου της φτώχειας, συν το γεγονός ότι η κοινωνία απομακρυνόταν από τις θρησκευτικές και ηθικές αξίες της μεσαιωνικής φιλανθρωπίας, προκάλεσαν την εμφάνιση νέων ιδεολογικών και πρακτικών τρόπων αντιμετώπισής του.
Στην προβιομηχανική Ευρώπη, η φτώχεια δεν αντιμετωπιζόταν μόνο σαν έλλειμμα υλικών αγαθών, αλλά και ως κίνητρο για την αγαθοεργία της χριστιανικής κοινότητας, της οποίας οι φτωχοί θεωρούντο αναπόσπαστο μέρος.
Στην μεσαιωνική περίοδο ο αδύναμος, ο φτωχός, ο ασθενής ταυτιζόταν με την εικόνα του «πάσχοντος Χριστού», προς τον οποίο η εκκλησιαστική προτροπή ήταν να δείχνεται αλληλεγγύη και βοήθεια. Αντίστοιχα, ο τοκογλύφος ήταν το «δημιούργημα του διαβόλου» και το μόνο που του άξιζε ήταν η κόλαση. Ο Μέγας Βασίλειος είναι σαφής: «Τοῦ πεινῶντός ἐστιν ὁ ἄρτος͵ ὃν σὺ κατέχεις· τοῦ γυμνητεύοντος τὸ ἱμάτιον͵ ὃ σὺ φυλάσσεις ἐν αποθήκαις∙ τοῦ ἀνυποδέτου τὸ ὑπόδημα …».
Απέναντι στον φτωχό τοποθετείται πάντα ο πλούσιος, που οφείλει ο,τιδήποτε πλεονάζει προς την μεριά του να το δίνει στον φτωχό, ο οποίος δικαιωματικά το δικαιούται. Σύμφωνα με τη θεώρηση αυτή, οι φτωχοί αποτελούν μέρος ενός κοινωνικού και ηθικού διπόλου στην βάση της Θείας οικονομίας.
Η μεσαιωνική εκκλησία ήταν ο ισχυρότερος ιδιοκτήτης εκείνου του καιρού και έγινε, φυσικά, ο φορέας της κοινωνικής πρόνοιας. Στην μεσαιωνική κοινωνία, άλλωστε, η παραγωγή ήταν προσανατολισμένη κυρίως στην αυτοκατανάλωση, ικανοποιώντας πάνω απ’ όλα τις ανάγκες του παραγωγού και της οικογένειάς του.
Στην πρώϊμη νεωτερικότητα αρχίζει να σπάει η μεσαιωνική κοινωνική σύμβαση, σύμφωνα με την οποία ο πλούσιος οφείλει να τιμά τον Θεό, αγαπώντας τον πλησίον του. Η φτώχεια ταυτίστηκε με την οκνηρία και οι φτωχοί θεωρήθηκαν κοινωνικά μιάσματα και επικίνδυνοι.
Η «θεοποίηση» της εργασίας προσέλαβε πρωτοφανείς διαστάσεις στις προτεσταντικές, αλλά και σε καθολικές χώρες, ως συνδυασμένο προϊόν της ηθικολογίας του ανερχόμενου αστισμού και της ιδεολογίας του μερκαντιλισμού. Τον 16ο αιώνα, τόσο στην προτεσταντική όσο και στην καθολική Ευρώπη της Αντιμεταρρύθμισης εντείνονται οι προσπάθειες κοινωνικής αναμόρφωσης και ηθικής πειθάρχησης: απαγόρευση επαιτείας, εξαναγκασμός σε εργασία των ικανών απόρων, συστηματικές εκτοπίσεις, επιβολή φόρων «υπέρ φτωχών» κ.λπ.
Ο περιορισμός των φτωχών και των απόκληρων έγινε, σύμφωνα με τον Γάλλο φιλόσοφο Michel Foucault, μία από τις βασικές αρχές μιας συνολικής κοινωνικής πολιτικής βασισμένης σε πειθαρχικά μέτρα.
Η αρχή του «μεγάλου εγκλεισμού»
Στην περίοδο αυτή αρχίζει να υιοθετείται μια ακραία διαφορετική θεώρηση απέναντι στην χριστιανική και ουμανιστική λογική, που ήθελε τους φτωχούς να δικαιούνται την κοινωνική αλληλεγγύη. Η προσέγγιση ότι τα αίτια της φτώχειας είναι κοινωνικά δίνει την θέση της στην άποψη ότι ευθύνεται η ίδια η ανεπάρκεια των φτωχών, οι οποίοι χρήζουν γι’ αυτό αναμόρφωσης για να μη γίνουν φορείς αταξίας και παρεκτροπής. Εμφανίζεται έτσι μια πρωτοκαπιταλιστική αντίληψη των «winners» και «losers» του σύγχρονου αμερικανικού ονείρου και της παγκοσμιοποίησης του «ανάποδου κόσμου» του 21ου αιώνα, που βλέπει την φτώχεια… ως έλλειψη κοινωνικότητας. Φληναφήματα που κι αυτά, με την σειρά τους, έχουν απογυμνωθεί.
Η προτεσταντική μεταρρύθμιση κερδίζει έδαφος και, μαζί της, η αυξανόμενη τάση ποινικοποίησης της φτώχειας και αντιμετώπισής της με τον εγκλεισμό των απόρων. Για τους ανίκανους να εργαστούν ιδρύθηκαν νοσοκομεία, ενώ για τους ικανούς για εργασία τα αντίστοιχα ιδρύματα ήταν περισσότερο κέντρα καταναγκαστικής εργασίας και πηγή φθηνού εργατικού δυναμικού.
Οι νέες αυτές κρατικές πολιτικές υλοποιήθηκαν με πολλούς τρόπους από τις αρχές των διαφόρων δυτικοευρωπαϊκών χωρών. Το 1560, η Συνέλευση των Τάξεων της Ορλεάνης κάλεσε “όλους αυτούς τους απατεώνες, που είναι γνωστοί ως Βοημοί ή Αιγύπτιοι, να εγκαταλείψουν το βασίλειο αλλιώς θα σταλούν στις γαλέρες”. Στην Ισπανία η αυστηρή νομοθεσία περιελάμβανε και ένα διάταγμα του 1633, που διέτασσε να μην ντύνονται πλέον όπως πριν και να ξεχάσουν τη γλώσσα τους σε συνδυασμό με την απαγόρευση της δημόσιας συνάθροισής τους.
Στην Αυγούστα, τη Νυρεμβέργη, το Στρασβούργο κ.ά. απαγορεύτηκε η επαιτεία μετά το 1522, στο Παρίσι οι αρχές υποχρέωσαν περιπλανώμενους επαίτες, ικανούς για εργασία, να επισκευάσουν τα τείχη της πόλης ή να πάνε σε γαλέρες.
Στις προτεσταντικές χώρες, κάποιες πλούσιες γυναίκες, όπως η Lady Margaret Hungerford, ίδρυσαν σχολεία και πτωχοκομεία. Η Lady Hungerford είδε το έργο της ως θρησκευτικό καθήκον, αλλά ήταν επίσης ένα μέσον κοινωνικού ελέγχου.
Στην Ολλανδία, χήρες και παντρεμένες συχνά υπηρετούσαν ως διευθύντριες, επιβλέποντας τα πτωχοκομεία καθημερινά, επιτηρώντας τις λειτουργίες τους και συνεισφέροντας στην επιτυχία της ολλανδικής φιλανθρωπίας.
Τόσο στην Αγγλία όσο και στην Γαλλία, το κράτος προσπάθησε να καταπιαστεί με το πρόβλημα της φτώχειας, αλλά με πολύ διαφορετικούς τρόπους. Ο αγγλικός Νόμος για τους Φτωχούς, του 1601, εισήγαγε τον υποχρεωτικό θεσμό της κοινωνικής πρόνοιας που, από τους φόρους, προσέφερε ανακούφιση σε όσους είχαν ανάγκη. Με κάποιες τροποποιήσεις, ο νόμος αυτός διατηρείτο μέχρι το 1834.
Ο Λουδοβίκος 14ος δημιούργησε καταλύμματα για ζητιάνους, εκ των οποίων τα πιο γνωστά ήταν το La Charité στην Λυών (1614) και το La Salpêtrière (1656) στο Παρίσι. Οι φτωχοί ουσιαστικά ήταν έγκλειστοι σε εκείνα τα ιδρύματα.
Η προσφυγή στα σωφρονιστικά ιδρύματα έχει θεωρηθεί ως το πρώτο στάδιο του «μεγάλου εγκλεισμού» με την ιδρυματοποίηση της κοινωνικής πρόνοιας από το νεώτερο κράτος. Έως τα μέσα, όμως, του 18ου αιώνα υπάρχουν πολύ λίγα σωφρονιστικά ιδρύματα στα αστικά κέντρα και η μεγάλη πλειοψηφία των απόρων συνέχιζε να ζει εκτός της ακτίνας δράσης τους.
Το ξεχαρβαλωμένο ρολόϊ
Στις προνεωτερικές κοινωνίες, οι Ευρωπαίοι δεν καταπιέζονταν από μια σαφή διάκριση μεταξύ εργασιακού και ελεύθερου χρόνου. Ο ελεύθερος χρόνος κυριαρχούσε στην ζωή όλων των κοινωνικών τάξεων όπως οι δεκάδες θρησκευτικές γιορτές και τα καρναβάλια. Η μεσαιωνική διαίρεση του χρόνου δεν ήταν ποτέ ακριβής και ακολουθούσε τις καμπάνες της εκκλησίας περισσότερο, παρά τις εργασιακές υποχρεώσεις. Η προτεσταντική ηθική, που επιβραβεύει τη συσσώρευση πλούτου, αλλά και τα ρολόγια μετά τον 17ο αιώνα, άλλαξαν τον χαλαρό ρυθμό των προηγούμενων εποχών. Η οργάνωση του χρόνου, στα πλαίσια της εντατικοποίησης της παραγωγικής διαδικασίας, έγινε εκ των ουκ άνευ μέσα στο μαθηματικό σύμπαν των λογίων του Διαφωτισμού.
Μετά τη νεώτερη εποχή, η θρησκευτική ερμηνεία του κόσμου έπρεπε να αντικατασταθεί από ένα αψεγάδιαστο ορθολογικό σχέδιο όπου τα πάντα συνέβαιναν μέσα σ' ένα λογικό, ωρολογιακό μηχανισμό με αλάνθαστο τρόπο... Ο κόσμος δεν είχε πλέον χώρο για ήρωες και δράκους, μύθους και αποχρώσεις του λυκόφωτος. Επί ενάμιση αιώνα μετά την πτώση της Βαστίλλης, τα διάφορα “εκσυγχρονιστικά”, επαναστατικά κινήματα έδιναν και έπαιρναν, όλα κλαδιά του ίδιου κορμού που φύτρωσε με τον Διαφωτισμό: Γιακωβινισμός, Αναρχισμός, Σοσιαλισμός, Πρώτη και Δεύτερη Διεθνής, Μπολσεβικισμός, Τρίτη Διεθνής, Κοινωνία των Εθνών, Λαϊκά Μέτωπα, Κομιντέρν, Τέταρτη Διεθνής, και πάει λέγοντας.
Μέσα σε λίγες δεκαετίες, μερικά λεπτά για τον ιστορικό χρόνο, τα περισσότερα ξεράθηκαν και οι «δράκοι» είναι πάλι εδώ, αν και έγιναν μεγάλες και ορατές βελτιώσεις στην ποιότητα ζωής των λαϊκών μαζών, που τώρα απειλούνται να θυσιαστούν στον βωμό της απληστίας της υπερεθνικής ελίτ.
Από την πρώϊμη νεώτερη εποχή, τον Διαφωτισμό, την βιομηχανική επανάσταση, επανειλημμένα είδαμε την άνοιξη της ελπίδας και της προόδου να καταλήγει στον χειμώνα της απελπισίας.
Έτσι και οι έννοιες του συρμού, όπως «παγκόσμιο χωριό», «πολυπολιτισμικότητα», «κοινωνίες των πληροφοριών», «ελαστική εργασία», «οικονομία των υπηρεσιών», δεν αποκτούν κανένα νομοτελειακό νόημα επειδή ετσιθελικά προσπαθεί να τις επιβάλλει μια πληθώρα διαμορφωτών της διεθνούς πολιτικής και της κοινής γνώμης. Το αναπόφευκτο ή όχι των νέων θεσμών, δομών, σχέσεων και καταστάσεων θα κριθεί στον πραγματικό ιστορικό χρόνο, μέσα από σκληρές κοινωνικές συγκρούσεις και πολέμους, και όχι στην virtual reality.
Οι σύγχρονοι “άθλιοι” της νεοταξικής παγκοσμιοποίησης, το εξαθλιωμένο προλεταριάτο και το νέο πρεκαριάτο – τα φτωχοποιημένα μεσαία στρώματα, εισβάλλουν ξανά στο ιστορικό προτσές για να εκδικηθούν τις αλαζόνες ελίτ.
Όσο οι τελευταίες επιμένουν να διαχειρίζονται οι ίδιες τις συνέπειες των καταστροφών που έσπειραν, επενδύοντας στον μηδενισμό, την αποπολιτικοποίηση και την καταβαράθρωση της κοινωνίας, το μέλλον της ανθρωπότητας θα είναι επισφαλές έως ζοφερό Άλλωστε, η ιστορία απέδειξε ότι η «πρόοδος» και η «ανάπτυξη» είναι ρηχοί μύθοι, που γρήγορα γελοιοποιούνται και αφοπλίζονται. Είναι “κλισέ” χωρίς ρίζες και δεν έχουν την απαιτούμενη καύσιμη ύλη για το Όνειρο, που να επαρκεί στα κακοτράχαλα χρόνια που έρχονται.
Έχουμε μπροστά μας τα πάντα, έχουμε μπροστά μας το τίποτε, για να θυμηθούμε τον Κ. Ντίκενς.
Για να υπερβούμε τον φαύλο κύκλο των καπιταλιστικών, κοινωνικο-οικονομικών κρίσεων, αλλά και την νεωτερική και μετανεωτερική κρίση νοήματος, χρειαζόμαστε μια νέα υπερβατική αντίληψη, ένα νέο πνευματικό αφήγημα για να αποκαταστήσουμε την έννοια του ιερού της ανθρώπινης φύσης και να αναζωογονήσουμε την έννοια μιας ελεύθερης, ανθρωπιστικής, δίκαιης και αλληλέγγυας, ευημερούσας κοινωνίας!
* Δημοσιεύθηκε στο Τρίτο Μάτι τ.253, Ιούνιος 2017
Πηγή "Πύλη των Φίλων"
το είδαμε ΕΔΩ koukfamily
Οι περιπλανώμενοι πληθυσμοί
Το πρώτο, αναπόφευκτο, αποτέλεσμα αυτών των καταστάσεων ήταν η έκρηξη των “επαιτικών πληθυσμών”: ξεριζωμένοι άστεγοι, περιπλανώμενοι επαίτες, άνεργοι αγροτοεργάτες, πρώην πολεμιστές κ.ά. Το πρόβλημα των περιπλανώμενων πληθυσμών ήταν μια κοινωνική επίπτωση του φαινομένου της φτώχειας και της αλητείας που συνδέθηκε περισσότερο με ομάδες παρά με άτομα.
Μέρος του προβλήματος της αλητείας ήταν η εμφάνιση των Τσιγγάνων, μετά τις αρχές του 15ου αιώνα, σε όλη την Ευρώπη. Ζουν περιπλανώμενοι, κατασκηνώνοντας έξω από τις πόλεις και επιβιώνουν από την άσκηση της μαγείας, τις κλοπές και τις απάτες εις βάρος των οργανωμένων κοινοτήτων.
Μια δεύτερη μεγάλη συνέπεια της αύξησης της αγροτικής φτώχειας ήταν η διάσπαση της κοινωνικής συνοχής των αγροτικών κοινοτήτων, η μεγαλύτερη κοινωνικο-οικονομική πόλωση μεταξύ ευπόρων και φτωχών και η παράλληλη ανάπτυξη μιας αγροτικής “αριστοκρατίας” και ενός αγροτικού προλεταριάτου.
Μέσα απ' αυτές τις συγκυρίες (φτώχεια, υπερφορολόγηση) ξεσπάνε σε όλη την Ευρώπη ταραχές και εξεγέρσεις με ποικίλες αφορμές: στη Νορμανδία εναντίον της φορολογίας του αλατιού, στις Κάτω Χώρες με το πρόσχημα μιας θεολογικής διαμάχης, στη Γαλλία εναντίον των βασιλικών οργάνων με αφορμή το επισιτιστικό πρόβλημα κ.ο.κ.
Στην κοινωνία της πρώιμης νεότερης Ευρώπης εμφανίζονται και δύο άλλες καταστάσεις ως απόρροια της κινητικότητας των χιλιάδων φτωχοποιημένων πληθυσμών: α) ένα σημαντικό μεταναστευτικό ρεύμα στο εσωτερικό της ηπείρου και στις νέες κτήσεις, β) ένας υπόγειος περιθωριοποιημένος κόσμος επαιτών με δικούς τους κώδικες, διάλεκτο και οργάνωση.
Μια ακόμα επίπτωση του φαινομένου της φτώχειας ήταν η προσφορά φθηνής εργατικής δύναμης από εξαθλιωμένους χωρικούς, η οποία λειτούργησε ανασχετικά για την βελτίωση των μεθόδων της αγροτικής παραγωγής.
Η έντονη κινητικότητα του πληθυσμού αποτελούσε μια καθημερινή πραγματικότητα λόγω της αναζήτησης εργασιακής απασχόλησης και της οικονομικής ένδειας. «Οι μετανάστες και οι πλάνητες ήταν εξαιρετικά κινητικοί, διασχίζοντας ολόκληρα έθνη και θάλασσες», όπως λέει ο Henry Kamen στην εξαιρετική Πρώϊμη Νεότερη Ευρωπαϊκή Ιστορία του (Εκδ. Μεταίχμιο, Αθήνα, 2002).
Σας θυμίζει κάτι αυτό;… Μόνο που τότε η κατεύθυνση της μετανάστευσης στην Δυτική Ευρώπη ήταν από βορρά προς νότο.
Η ανεργία και η οργανωμένη μετακίνηση των φτωχών πυροδοτούσε τους πολιτικούς φόβους πως το φαινόμενο εξέτρεφε την παρεμβατικότητα, η οποία θα έπρεπε να σωφρονιστεί. Οι επαίτες άρχισαν να θεωρούνται σαν μια «καταραμένη φάρα» που προέτρεπε τον λαό σε φασαρίες και αναταραχή. Η πεποίθηση ότι, οι φτωχοί και οι αδαείς εύκολα «πιστεύουν στα παραμύθια» και εξωθούνται στην εξέγερση, ήταν ευρέως διαδεδομένη στην ελισαβετιανή Αγγλία, όπως φαίνεται και στα έργα του Σαίξπηρ. Καθόλου τυχαίο ότι το ίδιο μοτίβο επαναλαμβάνεται και σήμερα από τις ελίτ απέναντι σε όσους «λαϊκιστές» αντιδρούν.
Οι νέες θεωρήσεις της φτώχειας
Οι νέες ποιότητες και ποσότητες του φαινομένου της φτώχειας, συν το γεγονός ότι η κοινωνία απομακρυνόταν από τις θρησκευτικές και ηθικές αξίες της μεσαιωνικής φιλανθρωπίας, προκάλεσαν την εμφάνιση νέων ιδεολογικών και πρακτικών τρόπων αντιμετώπισής του.
Στην προβιομηχανική Ευρώπη, η φτώχεια δεν αντιμετωπιζόταν μόνο σαν έλλειμμα υλικών αγαθών, αλλά και ως κίνητρο για την αγαθοεργία της χριστιανικής κοινότητας, της οποίας οι φτωχοί θεωρούντο αναπόσπαστο μέρος.
Στην μεσαιωνική περίοδο ο αδύναμος, ο φτωχός, ο ασθενής ταυτιζόταν με την εικόνα του «πάσχοντος Χριστού», προς τον οποίο η εκκλησιαστική προτροπή ήταν να δείχνεται αλληλεγγύη και βοήθεια. Αντίστοιχα, ο τοκογλύφος ήταν το «δημιούργημα του διαβόλου» και το μόνο που του άξιζε ήταν η κόλαση. Ο Μέγας Βασίλειος είναι σαφής: «Τοῦ πεινῶντός ἐστιν ὁ ἄρτος͵ ὃν σὺ κατέχεις· τοῦ γυμνητεύοντος τὸ ἱμάτιον͵ ὃ σὺ φυλάσσεις ἐν αποθήκαις∙ τοῦ ἀνυποδέτου τὸ ὑπόδημα …».
Απέναντι στον φτωχό τοποθετείται πάντα ο πλούσιος, που οφείλει ο,τιδήποτε πλεονάζει προς την μεριά του να το δίνει στον φτωχό, ο οποίος δικαιωματικά το δικαιούται. Σύμφωνα με τη θεώρηση αυτή, οι φτωχοί αποτελούν μέρος ενός κοινωνικού και ηθικού διπόλου στην βάση της Θείας οικονομίας.
Η μεσαιωνική εκκλησία ήταν ο ισχυρότερος ιδιοκτήτης εκείνου του καιρού και έγινε, φυσικά, ο φορέας της κοινωνικής πρόνοιας. Στην μεσαιωνική κοινωνία, άλλωστε, η παραγωγή ήταν προσανατολισμένη κυρίως στην αυτοκατανάλωση, ικανοποιώντας πάνω απ’ όλα τις ανάγκες του παραγωγού και της οικογένειάς του.
Στην πρώϊμη νεωτερικότητα αρχίζει να σπάει η μεσαιωνική κοινωνική σύμβαση, σύμφωνα με την οποία ο πλούσιος οφείλει να τιμά τον Θεό, αγαπώντας τον πλησίον του. Η φτώχεια ταυτίστηκε με την οκνηρία και οι φτωχοί θεωρήθηκαν κοινωνικά μιάσματα και επικίνδυνοι.
Η «θεοποίηση» της εργασίας προσέλαβε πρωτοφανείς διαστάσεις στις προτεσταντικές, αλλά και σε καθολικές χώρες, ως συνδυασμένο προϊόν της ηθικολογίας του ανερχόμενου αστισμού και της ιδεολογίας του μερκαντιλισμού. Τον 16ο αιώνα, τόσο στην προτεσταντική όσο και στην καθολική Ευρώπη της Αντιμεταρρύθμισης εντείνονται οι προσπάθειες κοινωνικής αναμόρφωσης και ηθικής πειθάρχησης: απαγόρευση επαιτείας, εξαναγκασμός σε εργασία των ικανών απόρων, συστηματικές εκτοπίσεις, επιβολή φόρων «υπέρ φτωχών» κ.λπ.
Ο περιορισμός των φτωχών και των απόκληρων έγινε, σύμφωνα με τον Γάλλο φιλόσοφο Michel Foucault, μία από τις βασικές αρχές μιας συνολικής κοινωνικής πολιτικής βασισμένης σε πειθαρχικά μέτρα.
Η αρχή του «μεγάλου εγκλεισμού»
Στην περίοδο αυτή αρχίζει να υιοθετείται μια ακραία διαφορετική θεώρηση απέναντι στην χριστιανική και ουμανιστική λογική, που ήθελε τους φτωχούς να δικαιούνται την κοινωνική αλληλεγγύη. Η προσέγγιση ότι τα αίτια της φτώχειας είναι κοινωνικά δίνει την θέση της στην άποψη ότι ευθύνεται η ίδια η ανεπάρκεια των φτωχών, οι οποίοι χρήζουν γι’ αυτό αναμόρφωσης για να μη γίνουν φορείς αταξίας και παρεκτροπής. Εμφανίζεται έτσι μια πρωτοκαπιταλιστική αντίληψη των «winners» και «losers» του σύγχρονου αμερικανικού ονείρου και της παγκοσμιοποίησης του «ανάποδου κόσμου» του 21ου αιώνα, που βλέπει την φτώχεια… ως έλλειψη κοινωνικότητας. Φληναφήματα που κι αυτά, με την σειρά τους, έχουν απογυμνωθεί.
Η προτεσταντική μεταρρύθμιση κερδίζει έδαφος και, μαζί της, η αυξανόμενη τάση ποινικοποίησης της φτώχειας και αντιμετώπισής της με τον εγκλεισμό των απόρων. Για τους ανίκανους να εργαστούν ιδρύθηκαν νοσοκομεία, ενώ για τους ικανούς για εργασία τα αντίστοιχα ιδρύματα ήταν περισσότερο κέντρα καταναγκαστικής εργασίας και πηγή φθηνού εργατικού δυναμικού.
Οι νέες αυτές κρατικές πολιτικές υλοποιήθηκαν με πολλούς τρόπους από τις αρχές των διαφόρων δυτικοευρωπαϊκών χωρών. Το 1560, η Συνέλευση των Τάξεων της Ορλεάνης κάλεσε “όλους αυτούς τους απατεώνες, που είναι γνωστοί ως Βοημοί ή Αιγύπτιοι, να εγκαταλείψουν το βασίλειο αλλιώς θα σταλούν στις γαλέρες”. Στην Ισπανία η αυστηρή νομοθεσία περιελάμβανε και ένα διάταγμα του 1633, που διέτασσε να μην ντύνονται πλέον όπως πριν και να ξεχάσουν τη γλώσσα τους σε συνδυασμό με την απαγόρευση της δημόσιας συνάθροισής τους.
Στην Αυγούστα, τη Νυρεμβέργη, το Στρασβούργο κ.ά. απαγορεύτηκε η επαιτεία μετά το 1522, στο Παρίσι οι αρχές υποχρέωσαν περιπλανώμενους επαίτες, ικανούς για εργασία, να επισκευάσουν τα τείχη της πόλης ή να πάνε σε γαλέρες.
Στις προτεσταντικές χώρες, κάποιες πλούσιες γυναίκες, όπως η Lady Margaret Hungerford, ίδρυσαν σχολεία και πτωχοκομεία. Η Lady Hungerford είδε το έργο της ως θρησκευτικό καθήκον, αλλά ήταν επίσης ένα μέσον κοινωνικού ελέγχου.
Στην Ολλανδία, χήρες και παντρεμένες συχνά υπηρετούσαν ως διευθύντριες, επιβλέποντας τα πτωχοκομεία καθημερινά, επιτηρώντας τις λειτουργίες τους και συνεισφέροντας στην επιτυχία της ολλανδικής φιλανθρωπίας.
Τόσο στην Αγγλία όσο και στην Γαλλία, το κράτος προσπάθησε να καταπιαστεί με το πρόβλημα της φτώχειας, αλλά με πολύ διαφορετικούς τρόπους. Ο αγγλικός Νόμος για τους Φτωχούς, του 1601, εισήγαγε τον υποχρεωτικό θεσμό της κοινωνικής πρόνοιας που, από τους φόρους, προσέφερε ανακούφιση σε όσους είχαν ανάγκη. Με κάποιες τροποποιήσεις, ο νόμος αυτός διατηρείτο μέχρι το 1834.
Ο Λουδοβίκος 14ος δημιούργησε καταλύμματα για ζητιάνους, εκ των οποίων τα πιο γνωστά ήταν το La Charité στην Λυών (1614) και το La Salpêtrière (1656) στο Παρίσι. Οι φτωχοί ουσιαστικά ήταν έγκλειστοι σε εκείνα τα ιδρύματα.
Η προσφυγή στα σωφρονιστικά ιδρύματα έχει θεωρηθεί ως το πρώτο στάδιο του «μεγάλου εγκλεισμού» με την ιδρυματοποίηση της κοινωνικής πρόνοιας από το νεώτερο κράτος. Έως τα μέσα, όμως, του 18ου αιώνα υπάρχουν πολύ λίγα σωφρονιστικά ιδρύματα στα αστικά κέντρα και η μεγάλη πλειοψηφία των απόρων συνέχιζε να ζει εκτός της ακτίνας δράσης τους.
Το ξεχαρβαλωμένο ρολόϊ
Στις προνεωτερικές κοινωνίες, οι Ευρωπαίοι δεν καταπιέζονταν από μια σαφή διάκριση μεταξύ εργασιακού και ελεύθερου χρόνου. Ο ελεύθερος χρόνος κυριαρχούσε στην ζωή όλων των κοινωνικών τάξεων όπως οι δεκάδες θρησκευτικές γιορτές και τα καρναβάλια. Η μεσαιωνική διαίρεση του χρόνου δεν ήταν ποτέ ακριβής και ακολουθούσε τις καμπάνες της εκκλησίας περισσότερο, παρά τις εργασιακές υποχρεώσεις. Η προτεσταντική ηθική, που επιβραβεύει τη συσσώρευση πλούτου, αλλά και τα ρολόγια μετά τον 17ο αιώνα, άλλαξαν τον χαλαρό ρυθμό των προηγούμενων εποχών. Η οργάνωση του χρόνου, στα πλαίσια της εντατικοποίησης της παραγωγικής διαδικασίας, έγινε εκ των ουκ άνευ μέσα στο μαθηματικό σύμπαν των λογίων του Διαφωτισμού.
Μετά τη νεώτερη εποχή, η θρησκευτική ερμηνεία του κόσμου έπρεπε να αντικατασταθεί από ένα αψεγάδιαστο ορθολογικό σχέδιο όπου τα πάντα συνέβαιναν μέσα σ' ένα λογικό, ωρολογιακό μηχανισμό με αλάνθαστο τρόπο... Ο κόσμος δεν είχε πλέον χώρο για ήρωες και δράκους, μύθους και αποχρώσεις του λυκόφωτος. Επί ενάμιση αιώνα μετά την πτώση της Βαστίλλης, τα διάφορα “εκσυγχρονιστικά”, επαναστατικά κινήματα έδιναν και έπαιρναν, όλα κλαδιά του ίδιου κορμού που φύτρωσε με τον Διαφωτισμό: Γιακωβινισμός, Αναρχισμός, Σοσιαλισμός, Πρώτη και Δεύτερη Διεθνής, Μπολσεβικισμός, Τρίτη Διεθνής, Κοινωνία των Εθνών, Λαϊκά Μέτωπα, Κομιντέρν, Τέταρτη Διεθνής, και πάει λέγοντας.
Μέσα σε λίγες δεκαετίες, μερικά λεπτά για τον ιστορικό χρόνο, τα περισσότερα ξεράθηκαν και οι «δράκοι» είναι πάλι εδώ, αν και έγιναν μεγάλες και ορατές βελτιώσεις στην ποιότητα ζωής των λαϊκών μαζών, που τώρα απειλούνται να θυσιαστούν στον βωμό της απληστίας της υπερεθνικής ελίτ.
Από την πρώϊμη νεώτερη εποχή, τον Διαφωτισμό, την βιομηχανική επανάσταση, επανειλημμένα είδαμε την άνοιξη της ελπίδας και της προόδου να καταλήγει στον χειμώνα της απελπισίας.
Έτσι και οι έννοιες του συρμού, όπως «παγκόσμιο χωριό», «πολυπολιτισμικότητα», «κοινωνίες των πληροφοριών», «ελαστική εργασία», «οικονομία των υπηρεσιών», δεν αποκτούν κανένα νομοτελειακό νόημα επειδή ετσιθελικά προσπαθεί να τις επιβάλλει μια πληθώρα διαμορφωτών της διεθνούς πολιτικής και της κοινής γνώμης. Το αναπόφευκτο ή όχι των νέων θεσμών, δομών, σχέσεων και καταστάσεων θα κριθεί στον πραγματικό ιστορικό χρόνο, μέσα από σκληρές κοινωνικές συγκρούσεις και πολέμους, και όχι στην virtual reality.
Οι σύγχρονοι “άθλιοι” της νεοταξικής παγκοσμιοποίησης, το εξαθλιωμένο προλεταριάτο και το νέο πρεκαριάτο – τα φτωχοποιημένα μεσαία στρώματα, εισβάλλουν ξανά στο ιστορικό προτσές για να εκδικηθούν τις αλαζόνες ελίτ.
Όσο οι τελευταίες επιμένουν να διαχειρίζονται οι ίδιες τις συνέπειες των καταστροφών που έσπειραν, επενδύοντας στον μηδενισμό, την αποπολιτικοποίηση και την καταβαράθρωση της κοινωνίας, το μέλλον της ανθρωπότητας θα είναι επισφαλές έως ζοφερό Άλλωστε, η ιστορία απέδειξε ότι η «πρόοδος» και η «ανάπτυξη» είναι ρηχοί μύθοι, που γρήγορα γελοιοποιούνται και αφοπλίζονται. Είναι “κλισέ” χωρίς ρίζες και δεν έχουν την απαιτούμενη καύσιμη ύλη για το Όνειρο, που να επαρκεί στα κακοτράχαλα χρόνια που έρχονται.
Έχουμε μπροστά μας τα πάντα, έχουμε μπροστά μας το τίποτε, για να θυμηθούμε τον Κ. Ντίκενς.
Για να υπερβούμε τον φαύλο κύκλο των καπιταλιστικών, κοινωνικο-οικονομικών κρίσεων, αλλά και την νεωτερική και μετανεωτερική κρίση νοήματος, χρειαζόμαστε μια νέα υπερβατική αντίληψη, ένα νέο πνευματικό αφήγημα για να αποκαταστήσουμε την έννοια του ιερού της ανθρώπινης φύσης και να αναζωογονήσουμε την έννοια μιας ελεύθερης, ανθρωπιστικής, δίκαιης και αλληλέγγυας, ευημερούσας κοινωνίας!
* Δημοσιεύθηκε στο Τρίτο Μάτι τ.253, Ιούνιος 2017
Πηγή "Πύλη των Φίλων"
το είδαμε ΕΔΩ koukfamily
ΜΟΙΡΑΣΤΕΙΤΕ
ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ
ΕΠΟΜΕΝΟ ΑΡΘΡΟ
Γύρω από τον Φορτούνη "χτίζεται" ο νέος Ολυμπιακός
ΣΧΟΛΙΑΣΤΕ
