2017-08-24 11:30:08
Tου Άγγελου Συρίγου*
«Παράδοση αιώνων, σφαγές και καταστροφές· με τους Τούρκους συμβιώνουμε στον ίδιο γεωγραφικό χώρο επί χίλια χρόνια, διεκδικώντας και οι δύο τα ίδια εδάφη που κάποτε κατέχουμε εμείς και κάποτε οι Τούρκοι. Είναι εύκολο να απαλλαγούμε από την παράδοση, τις προκαταλήψεις, την αμοιβαία καχυποψία που εξέθρεψαν οι δέκα αιώνες που πέρασαν;»
Το παραπάνω εισαγωγικό κείμενο είναι του Μιχάλη Παπακωνσταντίνου, που διετέλεσε και υπουργός Εξωτερικών της Ελλάδος (1992-93). Θα μπορούσε να θεωρηθεί τυπικό μίας ρητορικής που προσπαθεί να εξηγήσει τις ελληνοτουρκικές σχέσεις μέσα από το πρίσμα των προκαταλήψεων και των στερεοτύπων.
Η συγκεκριμένη προσέγγιση δεν αποτελεί ελληνική ευρεσιτεχνία. Από το δεύτερο ήμισυ του 20ού αιώνα και εντεύθεν η αμερικανική πλευρά έχει επανειλημμένως προσπαθήσει να διαμεσολαβήσει μεταξύ των δύο πλευρών. Οι ΗΠΑ είναι υπερδύναμη. Δεν είναι δικαστήριο. Η διαμεσολάβησή τους ξεκινά από τον συσχετισμό δυνάμεων μεταξύ των δύο χωρών, και όχι από το διεθνές δίκαιο.
Εξισώνοντας το θύμα με τον θύτη
Στην προσπάθειά τους να εξηγήσουν τη στάση που κρατούν, έχουν αναπτύξει μία θεωρία που εξισώνει ουσιαστικά τον θύτη με το θύμα. Σύμφωνα με αυτήν οι διαφορές μεταξύ Ελλάδος και Τουρκίας οφείλονται κυρίως σε ψυχολογικές αιτίες αντιπαλότητας που ανάγονται στην ιστορία.
Είναι βεβαίως γεγονός ότι τμήμα της αντιπαλότητας μεταξύ των δύο λαών μπορεί να αναχθεί στην εικόνα που αναπαράγει η συλλογική μνήμη και οι ιδεοληψίες. Η προσπάθεια όμως αναγωγής όλων των προβλημάτων στην ψυχολογία και την ιστορία δεν μπορεί να κριθεί σοβαρά. Η αρνητική εικόνα που έχουν οι Έλληνες για τους Τούρκους δεν οφείλεται στην άλωση της Κωνσταντινουπόλεως το 1453 ούτε στη Μικρασιατική Καταστροφή.
Η παρουσία των τουρκικών στρατευμάτων κατοχής στην Κύπρο δεν είναι ένα ψυχολογικό φαινόμενο, όπως επίσης δεν είναι ψυχανέμισμα η αμφισβήτηση της ελληνικής κυριαρχίας σε νησιά του Αιγαίου, που ξεκίνησε μετά τα Ίμια. Οι παραβιάσεις του ελληνικού εναερίου χώρου από τουρκικά αεροσκάφη στο Αιγαίο και ιδίως οι πτήσεις πάνω από κατοικημένες περιοχές και το casus belli σε περίπτωση ασκήσεως ενός καθολικά αποδεκτού δικαιώματος, όπως η αύξηση των χωρικών υδάτων στα 12 μίλια, κάνουν την τουρκική απειλή ψηλαφήσιμη στο σήμερα.
Οι ελληνοβουλγαρικές σχέσεις
Εάν τα ελληνοτουρκικά προβλήματα οφείλονταν σε ψυχολογικούς λόγους, τότε θα έπρεπε να υπάρχουν σοβαρότερα ελληνοβουλγαρικά προβλήματα. Οι πολεμικές συγκρούσεις των δύο λαών είναι πολύ πιο μακροχρόνιες εν συγκρίση προς αυτές των Τούρκων. Ξεκινούν από το 680 μ.Χ., όταν οι Βυζαντινοί συγκρούσθηκαν με τους πρώτους Βουλγάρους, δηλαδή τέσσερις αιώνες πριν εμφανισθούν οι Τούρκοι στην ευρύτερη περιοχή.
Αυτό συνεχίζεται και στη νεότερη ιστορία του ελληνικού έθνους. Η πιο πρόσφατη σύγκρουση ήταν αυτή της τριπλής γερμανικής, ιταλικής και βουλγαρικής κατοχής το 1941-44, και του εμφυλίου που ακολούθησε. Με τη Βουλγαρία, όμως, οικοδομήθηκαν από τη δεκαετία του 1970 άριστες σχέσεις.
Ο άξονας Αθηνών-Σόφιας λειτούργησε σταθεροποιητικά σε περιόδους όπου οι δύο χώρες ανήκαν σε αντίπαλους στρατιωτικούς συνασπισμούς. Οι οπαδοί της θεωρίας των στερεοτύπων θα πρέπει να αναρωτηθούν γιατί στην περίπτωση των ελληνοβουλγαρικών σχέσεων δεν έχουν κυρίαρχο ρόλο οι προκαταλήψεις;
Αντικρουόμενα συμφέροντα
Οι διαφορές μεταξύ Ελλάδος και Τουρκίας οφείλονται όχι τόσο σε στερεότυπα, όσο σε αντικρουόμενα συμφέροντα, σχετικώς με τον ρόλο που επιθυμεί κάθε χώρα να διαδραματίσει στην Ανατολική Μεσόγειο, τα Βαλκάνια και τον Εύξεινο Πόντο. Στη γεωπολιτική σκακιέρα της ανατολικής Μεσογείου η Ελλάδα διαθέτει δύο κρίσιμα ερείσματα: Την Κύπρο, που τη φέρνει σε επαφή με τα κράτη της Μέσης Ανατολής, και το Αιγαίο, στο οποίο η απόλυτη ελληνική κυριαρχία οδηγεί σε πλήρη έλεγχο των περασμάτων προς τον Εύξεινο Πόντο.
Αυτά τα δύο στοιχεία προσπαθεί να ακυρώσει η τουρκική πολιτική, διότι συγκρούονται με τη δική της αντίληψη για τον ρόλο που θέλει να διαδραματίσει στην περιοχή. Για όσον καιρό υπάρχει σύγκρουση συμφερόντων μεταξύ Ελλάδος και Τουρκίας, θα υπάρχει αυτή η αντιπαλότητα, όπως άλλωστε υπήρχε στο παρελθόν και με τη Βουλγαρία.
Σταύρος Λυγερός
*Ο Άγγελος Συρίγος είναι αναπληρωτής καθηγητής διεθνούς δικαίου και εξωτερικής πολιτικής στο Πάντειο πανεπιστήμιο. Έχει επανειλημμένως ασχοληθεί με τα ελληνοτουρκικά, το προσφυγικό και το μεταναστευτικό ζήτημα από θέσεις ευθύνης.
Geopolitics koukfamily
«Παράδοση αιώνων, σφαγές και καταστροφές· με τους Τούρκους συμβιώνουμε στον ίδιο γεωγραφικό χώρο επί χίλια χρόνια, διεκδικώντας και οι δύο τα ίδια εδάφη που κάποτε κατέχουμε εμείς και κάποτε οι Τούρκοι. Είναι εύκολο να απαλλαγούμε από την παράδοση, τις προκαταλήψεις, την αμοιβαία καχυποψία που εξέθρεψαν οι δέκα αιώνες που πέρασαν;»
Το παραπάνω εισαγωγικό κείμενο είναι του Μιχάλη Παπακωνσταντίνου, που διετέλεσε και υπουργός Εξωτερικών της Ελλάδος (1992-93). Θα μπορούσε να θεωρηθεί τυπικό μίας ρητορικής που προσπαθεί να εξηγήσει τις ελληνοτουρκικές σχέσεις μέσα από το πρίσμα των προκαταλήψεων και των στερεοτύπων.
Η συγκεκριμένη προσέγγιση δεν αποτελεί ελληνική ευρεσιτεχνία. Από το δεύτερο ήμισυ του 20ού αιώνα και εντεύθεν η αμερικανική πλευρά έχει επανειλημμένως προσπαθήσει να διαμεσολαβήσει μεταξύ των δύο πλευρών. Οι ΗΠΑ είναι υπερδύναμη. Δεν είναι δικαστήριο. Η διαμεσολάβησή τους ξεκινά από τον συσχετισμό δυνάμεων μεταξύ των δύο χωρών, και όχι από το διεθνές δίκαιο.
Εξισώνοντας το θύμα με τον θύτη
Στην προσπάθειά τους να εξηγήσουν τη στάση που κρατούν, έχουν αναπτύξει μία θεωρία που εξισώνει ουσιαστικά τον θύτη με το θύμα. Σύμφωνα με αυτήν οι διαφορές μεταξύ Ελλάδος και Τουρκίας οφείλονται κυρίως σε ψυχολογικές αιτίες αντιπαλότητας που ανάγονται στην ιστορία.
Είναι βεβαίως γεγονός ότι τμήμα της αντιπαλότητας μεταξύ των δύο λαών μπορεί να αναχθεί στην εικόνα που αναπαράγει η συλλογική μνήμη και οι ιδεοληψίες. Η προσπάθεια όμως αναγωγής όλων των προβλημάτων στην ψυχολογία και την ιστορία δεν μπορεί να κριθεί σοβαρά. Η αρνητική εικόνα που έχουν οι Έλληνες για τους Τούρκους δεν οφείλεται στην άλωση της Κωνσταντινουπόλεως το 1453 ούτε στη Μικρασιατική Καταστροφή.
Η παρουσία των τουρκικών στρατευμάτων κατοχής στην Κύπρο δεν είναι ένα ψυχολογικό φαινόμενο, όπως επίσης δεν είναι ψυχανέμισμα η αμφισβήτηση της ελληνικής κυριαρχίας σε νησιά του Αιγαίου, που ξεκίνησε μετά τα Ίμια. Οι παραβιάσεις του ελληνικού εναερίου χώρου από τουρκικά αεροσκάφη στο Αιγαίο και ιδίως οι πτήσεις πάνω από κατοικημένες περιοχές και το casus belli σε περίπτωση ασκήσεως ενός καθολικά αποδεκτού δικαιώματος, όπως η αύξηση των χωρικών υδάτων στα 12 μίλια, κάνουν την τουρκική απειλή ψηλαφήσιμη στο σήμερα.
Οι ελληνοβουλγαρικές σχέσεις
Εάν τα ελληνοτουρκικά προβλήματα οφείλονταν σε ψυχολογικούς λόγους, τότε θα έπρεπε να υπάρχουν σοβαρότερα ελληνοβουλγαρικά προβλήματα. Οι πολεμικές συγκρούσεις των δύο λαών είναι πολύ πιο μακροχρόνιες εν συγκρίση προς αυτές των Τούρκων. Ξεκινούν από το 680 μ.Χ., όταν οι Βυζαντινοί συγκρούσθηκαν με τους πρώτους Βουλγάρους, δηλαδή τέσσερις αιώνες πριν εμφανισθούν οι Τούρκοι στην ευρύτερη περιοχή.
Αυτό συνεχίζεται και στη νεότερη ιστορία του ελληνικού έθνους. Η πιο πρόσφατη σύγκρουση ήταν αυτή της τριπλής γερμανικής, ιταλικής και βουλγαρικής κατοχής το 1941-44, και του εμφυλίου που ακολούθησε. Με τη Βουλγαρία, όμως, οικοδομήθηκαν από τη δεκαετία του 1970 άριστες σχέσεις.
Ο άξονας Αθηνών-Σόφιας λειτούργησε σταθεροποιητικά σε περιόδους όπου οι δύο χώρες ανήκαν σε αντίπαλους στρατιωτικούς συνασπισμούς. Οι οπαδοί της θεωρίας των στερεοτύπων θα πρέπει να αναρωτηθούν γιατί στην περίπτωση των ελληνοβουλγαρικών σχέσεων δεν έχουν κυρίαρχο ρόλο οι προκαταλήψεις;
Αντικρουόμενα συμφέροντα
Οι διαφορές μεταξύ Ελλάδος και Τουρκίας οφείλονται όχι τόσο σε στερεότυπα, όσο σε αντικρουόμενα συμφέροντα, σχετικώς με τον ρόλο που επιθυμεί κάθε χώρα να διαδραματίσει στην Ανατολική Μεσόγειο, τα Βαλκάνια και τον Εύξεινο Πόντο. Στη γεωπολιτική σκακιέρα της ανατολικής Μεσογείου η Ελλάδα διαθέτει δύο κρίσιμα ερείσματα: Την Κύπρο, που τη φέρνει σε επαφή με τα κράτη της Μέσης Ανατολής, και το Αιγαίο, στο οποίο η απόλυτη ελληνική κυριαρχία οδηγεί σε πλήρη έλεγχο των περασμάτων προς τον Εύξεινο Πόντο.
Αυτά τα δύο στοιχεία προσπαθεί να ακυρώσει η τουρκική πολιτική, διότι συγκρούονται με τη δική της αντίληψη για τον ρόλο που θέλει να διαδραματίσει στην περιοχή. Για όσον καιρό υπάρχει σύγκρουση συμφερόντων μεταξύ Ελλάδος και Τουρκίας, θα υπάρχει αυτή η αντιπαλότητα, όπως άλλωστε υπήρχε στο παρελθόν και με τη Βουλγαρία.
Σταύρος Λυγερός
*Ο Άγγελος Συρίγος είναι αναπληρωτής καθηγητής διεθνούς δικαίου και εξωτερικής πολιτικής στο Πάντειο πανεπιστήμιο. Έχει επανειλημμένως ασχοληθεί με τα ελληνοτουρκικά, το προσφυγικό και το μεταναστευτικό ζήτημα από θέσεις ευθύνης.
Geopolitics koukfamily
ΜΟΙΡΑΣΤΕΙΤΕ
ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ
ΣΧΟΛΙΑΣΤΕ
