2017-09-20 09:44:42
Πρωτοπρ. Βασίλειος Ι. Καλλιακμάνης, Καθ. Θεολογικής Σχολής Α.Π.Θ.
[Προηγούμενη δημοσίευση]
12. Πέρα όμως από όσους ασχολήθηκαν ειδικά με τη λατρεία, σταθμό νομίζω ότι αποτελεί η ευρύτερη συζήτηση μεταξύ κορυφαίων θεολόγων του εικοστού αιώνα για το χαρακτήρα της λατρείας.
Κατά πόσο δηλαδή η λατρεία είναι στατική και τυπολατρική ή έχει δυναμικό, ζωντανό και χαρισματικό χαρακτήρα. Σχηματικά θα μπορούσε να λεχθεί ότι, διαμορφώθηκαν δύο κυρίως τάσεις, που διαφοροποιούν ή υπερτονίζουν τη νηπτική – ησυχαστική παράδοση από τη μια μεριά και την εκκλησιολογική – ευχαριστιοκεντρική παράδοση από την άλλη. (Στο διάλογο αυτό έλαβαν μέρος πολλοί. Θα αναφερθώ μόνο σε τρεις και θα κλείσω την εισήγησή μου). Οι δύο αυτές τάσεις ίσως εκφράζουν το κλίμα πού δημιουργήθηκε με τη συγγραφή δύο αξιόλογων διδακτορικών διατριβών, οι οποίες εκπονήθηκαν κατά την δεκαετία του 1960 και πλούτισαν τα θεολογικά γράμματα[24]
. Η πρώτη διδακτορική διατριβή συντάχθηκε από τον μακαριστό καθηγητή στη Θεολογική Σχολή Θεσσαλονίκης π. Ιωάννη Ρωμανίδη και η άλλη από τον καθηγητή Ιωάννη Ζηζιούλα (νυν Μητροπολίτη Περγάμου). Στη μία από αυτές εξαίρονται και προτάσσονται οι συνέπειες της πτώσης και η επιστροφή στο αρχαίο κάλλος με πνευματική άσκηση, χωρίς να παραθεωρούνται τα μυστήρια. Ενώ στην άλλη εξαίρεται η ενότητα της Εκκλησίας, η οποία εκφράζεται στη Θεία Ευχαριστία πού τελεί ο επίσκοπος. Στη δεύτερη δίδεται ιδιαίτερη βαρύτητα στην ευχαριστιακή εκκλησιολογία.
Πέρα από τις μονομερείς και αυτονομημένες ερμηνείες πού δόθηκαν στις μελέτες αυτές, και οι οποίες μάλλον είναι απόρροια του κατακερματισμού των θεολογικών γνωστικών αντικειμένων και όχι των προθέσεων των συγγραφέων τους, η συζήτηση αυτή έχει ενδιαφέρον. Διότι συχνά λησμονείται η εσχατολογική προοπτική της Εκκλησίας, υπερτονίζεται η ατομική σωτηρία των χριστιανών, χωρίς να λαμβάνεται υπόψη ότι η κατά Χριστόν τελείωση και ο αγιασμός δεν είναι ατομικό αλλά ομαδικό άθλημα εντός της Εκκλησίας, που τροφοδοτείται από τη δωρεά του Αγίου Πνεύματος. Κι από την άλλη πλευρά, αν δε θεραπευτεί με την άσκηση η προαίρεση του ανθρώπου, η προσωπική αμαρτία του καθενός αποκτά ευρύτερες διαστάσεις και διαβρώνει το εκκλησιαστικό σώμα στην ανθρώπινη εκδοχή του. Στην ένωση και κοινωνία με τον Χριστό και τους συνανθρώπους συμβάλλει σημαντικά η προαίρεση. «Εκ προαιρέσεως γάρ η ένωσις αύτη γίνεται, ου χωρίς της ημών γνώμης», τονίζει ο άγιος Ιωάννης Δαμασκηνός.[25]
Στην βιβλική και αγιοπατερική παράδοση τα πράγματα παρουσιάζονται απλά, συνθετικά και όχι αυτονομημένα. Η σύνθεση αυτή απαντά στο συγγραφικό έργο του καθηγητή Γ. Μαντζαρίδη[26]. Η παραθεώρηση ορισμένων αληθειών και ο υπερτονισμός άλλων μπορεί να οδηγήσει ακόμη και στην αίρεση. Κι αυτό δε συμβαίνει μόνο σε επίπεδο δόγματος αλλά και ήθους[27]. Γι’ αυτό χρειάζεται ιδιαίτερη προσοχή. Μπορεί πράγματι να αγιάζονται οι χριστιανοί ως σώμα, αλλά και ο καθένας προσάγει στον Θεό και ιδιαίτερα στη λατρεία, όχι μόνο τα δώρα της ευχαριστίας του, αλλά και τον προσωπικό του πνευματικό αγώνα κι όχι την κακία και τα πάθη του, τα οποία διασπούν την εν Χριστώ ενότητα και ψύχουν την αγάπη. Η μάλλον θυσιάζει κάθε εμπαθές νόημα και πάθος με τη μετάνοια, αφού στη λατρεία καλλιεργείται το ήθος της «συντετριμμένης καρδίας» και η αυτοεξομολογητική διάθεση.
Τελικά πέρα από την αταξία ή την ευταξία, τους σημαντικούς σταθμούς και τους σπουδαίους ή αφανείς εκπροσώπους της η θεία Λειτουργία είναι ζωντανή και αποτελεί το πνευματικό κέντρο του κόσμου. Γράφει ο Αρχιμ. Σωφρόνιος Σαχάρωφ: «Η ψυχή του ιερέως αναπόφευκτα θα φθάσει πολλές φορές σε εξάντληση από τη θεωρία κάθε είδους παθημάτων αφενός, και αδικιών και εκβιασμών αφετέρου. Ακριβώς οι ανάρμοστες αυτές πράξεις και σχεδόν όλες οι φαινομενικά παράλογες πράξεις των ανθρώπων αποτελούν ένδειξη της πτώσεως του κόσμου μας. Με επίμονη άσκηση οφείλουμε να κρατήσουμε αμείωτη την έμπνευσή μας για τη λειτουργική προσευχή υπέρ όλης της ανθρωπότητας. Κάθε πάθος και κάθε κακοήθεια της αμαρτίας, είτε σε μας τους ιδίους, είτε στους άλλους έξω από μας, αποτελούν το περιεχόμενο της καθολικής αυτής προσευχής…Η Λειτουργία, στην αιώνια πνευματική της πραγματικότητα, είναι θυσία για τις αμαρτίες της ανθρωπότητος».[28]
[24] Ι. Ρωμανίδου, Τό προπατορικόν αμάρτημα, εκδ. Δόμος, Αθήνα 21989. Ι. Ζηζιούλα (νυν Μητροπ. Περγάμου), Η ενότης της Εκκλησίας εν τή θεία Ευχαριστία και τω επισκόπω κατά τους τρεις πρώτους αιώνας, εκδ. Γρηγόρη, Αθήνα 21990.
[25] Έκδοσις ακριβής της ορθοδόξου πίστεως 4,13, κείμ. Ν. Ματσούκα, εκδ. Πουρναρά, Θεσσαλονίκη 1976, σ.374. Και σε άλλο σημείο, ο ιερός Δαμασκηνός γράφει: «Γίνεται τοίνυν τοις πίστει αξίως μεταλαμβάνουσιν εις άφεσιν αμαρτιών και εις ζωήν αιώνιον και εις φυλακτήριον ψυχής τε και σώματος, τοις δε εν απιστία αναξίως μετέχουσιν εις κόλασιν και τιμωρίαν, καθάπερ το του Κυρίου θάνατος τοις μεν πιστεύουσι γέγονε ζωή και αφθαρσία εις απόλαυσιν της αιωνίου μακαριότητος, τοις δε απειθούσι και τοις κυριοκτόνοις εις κόλασιν και τιμωρίαν αιώνιον». Ό.π. σ. 370
[26] Βλ. ενδεικτικά Γ. Μαντζαρίδη, Παλαμικά, εκδ. Πουρναρά, Θεσσαλονίκη 1973, σ. 149 κ.ε.
[27] Γ. Μαντζαρίδη, Ηθική ΙΙ, εκδ. Πουρναρά, Θεσσαλονίκη 2009, σ. 77.
[28] Αρχι. Σωφρονίου (Σαχάρωφ), Οψόμεθα τον Θεόν καθώς εστι, ΄Εσσεξ Αγγλίας 2010. σ. 312-313.
Πηγή
paraklisi
[Προηγούμενη δημοσίευση]
12. Πέρα όμως από όσους ασχολήθηκαν ειδικά με τη λατρεία, σταθμό νομίζω ότι αποτελεί η ευρύτερη συζήτηση μεταξύ κορυφαίων θεολόγων του εικοστού αιώνα για το χαρακτήρα της λατρείας.
Κατά πόσο δηλαδή η λατρεία είναι στατική και τυπολατρική ή έχει δυναμικό, ζωντανό και χαρισματικό χαρακτήρα. Σχηματικά θα μπορούσε να λεχθεί ότι, διαμορφώθηκαν δύο κυρίως τάσεις, που διαφοροποιούν ή υπερτονίζουν τη νηπτική – ησυχαστική παράδοση από τη μια μεριά και την εκκλησιολογική – ευχαριστιοκεντρική παράδοση από την άλλη. (Στο διάλογο αυτό έλαβαν μέρος πολλοί. Θα αναφερθώ μόνο σε τρεις και θα κλείσω την εισήγησή μου). Οι δύο αυτές τάσεις ίσως εκφράζουν το κλίμα πού δημιουργήθηκε με τη συγγραφή δύο αξιόλογων διδακτορικών διατριβών, οι οποίες εκπονήθηκαν κατά την δεκαετία του 1960 και πλούτισαν τα θεολογικά γράμματα[24]
Πέρα από τις μονομερείς και αυτονομημένες ερμηνείες πού δόθηκαν στις μελέτες αυτές, και οι οποίες μάλλον είναι απόρροια του κατακερματισμού των θεολογικών γνωστικών αντικειμένων και όχι των προθέσεων των συγγραφέων τους, η συζήτηση αυτή έχει ενδιαφέρον. Διότι συχνά λησμονείται η εσχατολογική προοπτική της Εκκλησίας, υπερτονίζεται η ατομική σωτηρία των χριστιανών, χωρίς να λαμβάνεται υπόψη ότι η κατά Χριστόν τελείωση και ο αγιασμός δεν είναι ατομικό αλλά ομαδικό άθλημα εντός της Εκκλησίας, που τροφοδοτείται από τη δωρεά του Αγίου Πνεύματος. Κι από την άλλη πλευρά, αν δε θεραπευτεί με την άσκηση η προαίρεση του ανθρώπου, η προσωπική αμαρτία του καθενός αποκτά ευρύτερες διαστάσεις και διαβρώνει το εκκλησιαστικό σώμα στην ανθρώπινη εκδοχή του. Στην ένωση και κοινωνία με τον Χριστό και τους συνανθρώπους συμβάλλει σημαντικά η προαίρεση. «Εκ προαιρέσεως γάρ η ένωσις αύτη γίνεται, ου χωρίς της ημών γνώμης», τονίζει ο άγιος Ιωάννης Δαμασκηνός.[25]
Στην βιβλική και αγιοπατερική παράδοση τα πράγματα παρουσιάζονται απλά, συνθετικά και όχι αυτονομημένα. Η σύνθεση αυτή απαντά στο συγγραφικό έργο του καθηγητή Γ. Μαντζαρίδη[26]. Η παραθεώρηση ορισμένων αληθειών και ο υπερτονισμός άλλων μπορεί να οδηγήσει ακόμη και στην αίρεση. Κι αυτό δε συμβαίνει μόνο σε επίπεδο δόγματος αλλά και ήθους[27]. Γι’ αυτό χρειάζεται ιδιαίτερη προσοχή. Μπορεί πράγματι να αγιάζονται οι χριστιανοί ως σώμα, αλλά και ο καθένας προσάγει στον Θεό και ιδιαίτερα στη λατρεία, όχι μόνο τα δώρα της ευχαριστίας του, αλλά και τον προσωπικό του πνευματικό αγώνα κι όχι την κακία και τα πάθη του, τα οποία διασπούν την εν Χριστώ ενότητα και ψύχουν την αγάπη. Η μάλλον θυσιάζει κάθε εμπαθές νόημα και πάθος με τη μετάνοια, αφού στη λατρεία καλλιεργείται το ήθος της «συντετριμμένης καρδίας» και η αυτοεξομολογητική διάθεση.
Τελικά πέρα από την αταξία ή την ευταξία, τους σημαντικούς σταθμούς και τους σπουδαίους ή αφανείς εκπροσώπους της η θεία Λειτουργία είναι ζωντανή και αποτελεί το πνευματικό κέντρο του κόσμου. Γράφει ο Αρχιμ. Σωφρόνιος Σαχάρωφ: «Η ψυχή του ιερέως αναπόφευκτα θα φθάσει πολλές φορές σε εξάντληση από τη θεωρία κάθε είδους παθημάτων αφενός, και αδικιών και εκβιασμών αφετέρου. Ακριβώς οι ανάρμοστες αυτές πράξεις και σχεδόν όλες οι φαινομενικά παράλογες πράξεις των ανθρώπων αποτελούν ένδειξη της πτώσεως του κόσμου μας. Με επίμονη άσκηση οφείλουμε να κρατήσουμε αμείωτη την έμπνευσή μας για τη λειτουργική προσευχή υπέρ όλης της ανθρωπότητας. Κάθε πάθος και κάθε κακοήθεια της αμαρτίας, είτε σε μας τους ιδίους, είτε στους άλλους έξω από μας, αποτελούν το περιεχόμενο της καθολικής αυτής προσευχής…Η Λειτουργία, στην αιώνια πνευματική της πραγματικότητα, είναι θυσία για τις αμαρτίες της ανθρωπότητος».[28]
[24] Ι. Ρωμανίδου, Τό προπατορικόν αμάρτημα, εκδ. Δόμος, Αθήνα 21989. Ι. Ζηζιούλα (νυν Μητροπ. Περγάμου), Η ενότης της Εκκλησίας εν τή θεία Ευχαριστία και τω επισκόπω κατά τους τρεις πρώτους αιώνας, εκδ. Γρηγόρη, Αθήνα 21990.
[25] Έκδοσις ακριβής της ορθοδόξου πίστεως 4,13, κείμ. Ν. Ματσούκα, εκδ. Πουρναρά, Θεσσαλονίκη 1976, σ.374. Και σε άλλο σημείο, ο ιερός Δαμασκηνός γράφει: «Γίνεται τοίνυν τοις πίστει αξίως μεταλαμβάνουσιν εις άφεσιν αμαρτιών και εις ζωήν αιώνιον και εις φυλακτήριον ψυχής τε και σώματος, τοις δε εν απιστία αναξίως μετέχουσιν εις κόλασιν και τιμωρίαν, καθάπερ το του Κυρίου θάνατος τοις μεν πιστεύουσι γέγονε ζωή και αφθαρσία εις απόλαυσιν της αιωνίου μακαριότητος, τοις δε απειθούσι και τοις κυριοκτόνοις εις κόλασιν και τιμωρίαν αιώνιον». Ό.π. σ. 370
[26] Βλ. ενδεικτικά Γ. Μαντζαρίδη, Παλαμικά, εκδ. Πουρναρά, Θεσσαλονίκη 1973, σ. 149 κ.ε.
[27] Γ. Μαντζαρίδη, Ηθική ΙΙ, εκδ. Πουρναρά, Θεσσαλονίκη 2009, σ. 77.
[28] Αρχι. Σωφρονίου (Σαχάρωφ), Οψόμεθα τον Θεόν καθώς εστι, ΄Εσσεξ Αγγλίας 2010. σ. 312-313.
Πηγή
paraklisi
ΜΟΙΡΑΣΤΕΙΤΕ
ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ
ΠΡΟΗΓΟΥΜΕΝΟ ΑΡΘΡΟ
Η διορατικότητα του οσίου Σεραφείμ του Σαρώφ
ΣΧΟΛΙΑΣΤΕ
