2017-12-02 21:43:42
Ο σχεδιασμός από τη SOE – Η ομάδα «Harling» - Η συνάντηση Ζέρβα-Βελουχιώτη – Ο σχεδιασμός και η επιχείρηση – Η ανατίναξη της γέφυρας Συμπληρώθηκαν πριν λίγες μέρες 75 χρόνια από μία από τις κορυφαίες πράξεις αντίστασης στα χρόνια της γερμανικής κατοχής, όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά και ολόκληρη την Ευρώπη. Πρόκειται για την
ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοπόταμου στη Φθιώτιδα, τη νύχτα μεταξύ της 25ης και της 26ης Νοεμβρίου 1942, από αντιστασιακούς του ΕΔΕΣ και του ΕΛΑΣ και μιας ομάδας από Βρετανούς, Νεοζηλανδούς και Τουρκοκύπριους, όπως θα δούμε αναλυτικά στη συνέχεια.
Ο Γοργοπόταμος
Ο Γοργοπόταμος, είναι ποταμός του νομού Φθιώτιδας. Στην αρχαιότητα λεγόταν Δύρας. Το όνομά του είναι σύνθετο (γοργός + ποταμός) και δίνεται, γενικότερα, σε ποτάμια που ρέουν ορμητικά σε έντονες εδαφικές κλίσεις (Χαράλαμπος Συμεωνίδης, «ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΚΟ ΛΕΞΙΚΟ ΤΩΝ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΟΙΚΩΝΥΜΙΩΝ, ΚΕΝΤΡΟ ΜΕΛΕΤΩΝ ΙΕΡΑΣ ΜΟΝΗΣ ΚΥΚΚΟΥ, 2010). Πηγάζει από τις υψηλότερες κορυφές της Οίτης. Έχει μήκος 8 χλμ και συμβάλλει στον Σπερχειό (Μιχάλης Σταματελάτος – Φωτεινή Βάμβα-Σταματελάτου, ΕΠΙΤΟΜΟ ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΟ ΛΕΞΙΚΟ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ, εκδ. ΕΡΜΗΣ, 2006).
Το καλοκαίρι του 1942, ο Γερμανός στρατάρχης Erwin Rommel, επικεφαλής του Africa Korps και των δυνάμεων του Άξονα στη Βόρεια Αφρική, πλησίαζε προς την Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου. Τον Ιούλιο του 1940, μετά την αποχώρησή της από τη Δουνκέρκη, η Μ. Βρετανία, με εντολή του Ουίνστον Τσόρτσιλ, είχε συγκροτήσει την SOE (Special Operations Executive), μια «Υπηρεσία Ειδικών Επιχειρήσεων», για να αναλάβει όλες τις «βρόμικες» αποστολές που παραβίαζαν το διεθνές δίκαιο του πολέμου. Αρχηγός της SOE για τη Μέση Ανατολή ήταν ο λόρδος Glenconner και τη διοίκησή της στο Κάιρο είχε ο ταξίαρχος C. M. Keble.
Είναι χαρακτηριστικό, ότι η SOE βρισκόταν σε κόντρα με άλλες βρετανικές υπηρεσίες, όπως τη Secret Intelligence Service (SIS).
Οι συμμαχικές δυνάμεις σκόπευαν να επιτεθούν στον Ρόμελ στο Ελ Αλαμέιν. Η σπουδαιότερη αρτηρία εφοδιασμού των Γερμανών στην Αφρική, περνούσε από την Ελλάδα, με τη σιδηροδρομική γραμμή που έφτανε Πειραιά και από εκεί τα διάφορα εφόδια κατέληγαν στην Κρήτη, και στη συνέχεια στο Τομπρούκ, τη Βεγγάζη και άλλες γερμανικές βάσεις. Η μικρή απόσταση της Κρήτης από τις ακτές της Αφρικής και οι αεροπορικές βάσεις των ναζί σε ελληνικά νησιά είχαν σαν αποτέλεσμα τα διάφορα εφόδια να φτάνουν στους προορισμούς τους με σχετικά μικρές απώλειες. Έτσι ο αρχιστράτηγος Μέσης Ανατολής Alexander, θεώρησε αναγκαία την καταστροφή της σιδηροδρομικής γραμμής Θεσσαλονίκης -Αθήνας, έτσι ώστε να αχρηστευθεί για έξι εβδομάδες και να μπορέσει η 8η Στρατιά να επιτεθεί απερίσπαστη εναντίον των δυνάμεων του Άξονα. Η επιχείρηση αυτή ανατέθηκε στη SOE.
Αυτό θα γινόταν με την ανατίναξη μίας από τις τρεις σιδηροδρομικές γέφυρες, που υπήρχαν στη Φθιώτιδα, της Παπαδιάς, του Ασωπού ή του Γοργοποτάμου. Θα υπήρχε επίσης συνεργασία με ομάδες Ελλήνων ανταρτών, τόσο του ΕΔΕΣ όσο και του ΕΛΑΣ.
Η ομάδα «Harling»
Αποφασίστηκε να συγκροτηθεί μία ομάδα από 12 άτομα που θα έπεφταν με αλεξίπτωτα στην Ελλάδα. Το κωδικό της όνομα ήταν «Harling». Διοικητής της ορίστηκε ο Άγγλος Συνταγματάρχης του Μηχανικού E. C. W. Myers και υποδιοικητής ο Ταγματάρχης Πυροβολικού C. M. Woodhouse. Τα υπόλοιπα μέλη ήταν οι: John Cook, Ταγματάρχης, Tom Barnes και Arthur Edmonds, Νεοζηλανδοί, Έφεδροι Λοχαγοί Μηχανικού, ειδικοί σε ανατινάξεις μεγάλων κατασκευών και θερμοί φιλέλληνες.
Οι Άγγλοι Denys Hamson και Nat Barker, Έφεδροι Λοχαγοί Καταδρομών, ο επίσης Άγγλος, ινδικής καταγωγής Λοχαγός Μηχανικού Inder Gill και οι ασυρματιστές, λοχίες L. Wilmot, D. Philipps και M. Chittis. Τέλος, στην ομάδα Harling, μετείχε κι ένας Έλληνας. Ο Θεμιστοκλής (Θέμης) Μαρτίνος, Έφεδρος Αξιωματικός Πυροβολικού και Αλεξιπτωτιστής, στον οποίο αργότερα απονεμήθηκε τιμητικά ο βαθμός του Βρετανού Λοχαγού, αρχικά και Ταγματάρχη στη συνέχεια.
Τα μέλη της ομάδας Harling, έπεσαν με αλεξίπτωτα στην Ελλάδα στα τέλη Σεπτεμβρίου 1942 (οι οκτώ από τους δώδεκα) και στα τέλη Οκτωβρίου 1942 (οι υπόλοιποι τέσσερις).
Σε μια σπηλιά της Γκιώνας, στις 13 Νοεμβρίου 1942, συναντήθηκαν όλα τα μέλη της ομάδας Harling. Εκεί, βρήκαν και τρεις ακόμα άνδρες. Τον Michael Khoury ή Μιχάλη, όπως ήταν γνωστός στην περιοχή και τους Τουρκοκύπριους Τζελάλ Νάαφι (Naafi) ή Γιάννη και Οσμάν Σούγκλι (Shugli) ή Παναγιώτη. Ο Michael Khoury, ήταν Χριστιανός Παλαιστίνιος που υπηρετούσε στον αγγλικό στρατό.
Αιχμαλωτίστηκε από τους Γερμανούς κατά την αποχώρηση των συμμάχων από την Ελλάδα, κατάφερε όμως να δραπετεύσει από το τρένο που μετέφερε τους αιχμαλώτους στον βορρά και τελικά εγκαταστάθηκε στη Στρόμη (Στρώμνη) Φωκίδας όπου οι κάτοικοι τον εκτιμούσαν ιδιαίτερα. Οι δύο Τουρκοκύπριοι, με καταγωγή από την Πάφο, δραπέτευσαν κι αυτοί κατά παρόμοιο τρόπο από τους Γερμανούς. Ο Θεμιστοκλής Μαρίνος γράφει στο βιβλίο του, ότι ο μεν «Παναγιώτης, ήταν εντελώς ανειδίκευτος ο δε «Γιάννης», ήταν δεινός πεζοπόρος. Ήταν όμως πολύ πρόθυμοι και πρόσφεραν πολλά στην επιχείρηση, κυρίως σε βοηθητικές εργασίες. Γράφει επίσης ότι ήταν ένθερμοι φιλέλληνες, αργότερα άλλαξαν τα ονόματά τους σε χριστιανικά και τάχθηκαν υπέρ της ένωσης της μαρτυρικής Κύπρου με την Ελλάδα.
Για την ιστορία, στην επιχείρηση Γοργοπόταμος, μετείχε κι ένας Ελληνοκύπριος, ο Παύλος Φλούρος από το Ριζοκάρπασο, ενταγμένος στις τάξεις του ΕΛΑΣ (θυμίζουμε ότι το 1942, η Κύπρος βρισκόταν ακόμα υπό αγγλική κατοχή).
Η απόφαση για ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοπόταμου-Ο σχεδιασμός
Αρχικά, τα μέλη της ομάδας Harling ήρθαν σε επαφή με τους άνδρες του ΕΛΑΣ που είχαν υπό τον έλεγχό τους την περιοχή της Στερεάς Ελλάδας.
Εκτός από τον Άρη Βελουχιώτη, οι συνεννοήσεις γινόταν με τους Νικηφόρο (Δημήτρη Δημητρίου) στρατιωτικό υπεύθυνο του ΕΛΑΣ και Πελοπίδα (Παντελή Λιάσκο). Ο Έντι Μάγιερς μαζί με τον Νικηφόρο κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι η επιχείρηση πρέπει να γίνει στη γέφυρα του Γοργοπόταμου.
Ο υπαρχηγός της Harling, Κρις Γουντχάουζ, κατευθύνθηκε προς τον Βάλτο της Αιτωλοακαρνανίας για να έρθει σε επαφή με τον Ν. Ζέρβα ο οποίος επικεφαλής ομάδας ανταρτών τον ΕΔΕΣ, μαχόταν εναντίον Ιταλών.
Ο Θεμιστοκλής Μαρίνος, ο οποίος εμφανιζόταν ως αξιωματικός του βρετανικού στρατού και έμεινε μαζί με άλλα μέλη της ομάδας Harling μερικές μέρες με άνδρες του ΕΑΜ, γράφει ότι ο Άρης Βελουχιώτης δεν εμφανιζόταν με το πραγματικό του ονοματεπώνυμο και ότι σημαντικό ρόλο, έπαιζε στο ΕΑΜ ο πολιτικός καθοδηγητής «Περικλής»(Γεώργιος Χουλιάρας).
Αναφέρεται ακόμα στον Άθω Ρουμελιώτη (πραγματικό ονοματεπώνυμο Σωτήρης Γκέκας). Ανάμεσα σ' αυτόν και τον Βελουχιώτη, ο οποίος τον χαρακτήριζε προδότη, υπήρχε διαμάχη για την ηγεσία του ΕΛΑΣ. Το ΚΚΕ, εμπιστευόταν περισσότερο τον Άθω ενώ αμφέβαλλε για τη συμμόρφωση του Άρη στις εντολές του κόμματος. Τελικά επικράτησε ο Άρης, ενώ ο Άθως Ρουμελιώτης αποχώρησε από τον ΕΛΑΣ.
Στο μεταξύ ο Μάγιερς έφτασε στο χωριό Σακαρέτσι (Περδικάκι) του Βάλτου. Ο Ζέρβας, είχε ειδοποιηθεί από την Αθήνα, ότι θα έφτανε στην περιοχή Άγγλος αξιωματικός, χωρίς όμως περαιτέρω στοιχεία.
Αρχικά, ο υπαρχηγός της Harling, συναντήθηκε με τον υπασπιστή του Ζέρβα , λοχαγό Μιχάλη Μυριδάκη.
Στις 10 Νοεμβρίου 1942, ο Γουντχάουζ ο οποίος εμφανίστηκε ως Κρις ή Χρήστου, μαζί με τον Μυριδάκη, συναντήθηκαν με τον Ζέρβα στο χωριό Αργύρι το οποίο βρίσκεται στα σύνορα των νομών Άρτας, Ευρυτανίας, Καρδίτσας και Αιτωλοακαρνανίας.
Η συνάντηση Ζέρβα – Γουντχάουζ, έγινε στις 10 Νοεμβρίου 1942. Ο Θεμιστοκλής Μαρίνος, σημειώνει ότι: "…απετέλεσε κατ' εμέ, σταθμό στη σύγχρονη ιστορία της Ελλάδος, σωτήριο για το Έθνος. Γιατί οδήγησε τελικά στην ανάσχεση του υπαρκτού τότε κινδύνου υποταγής της χώρας στον ολοκληρωτισμό…".
Ο Ναπολέων Ζέρβας, ήταν ιδιαίτερα χαρούμενος για τη συνάντησή του με τον Γουντχάουζ. Αλλά και ο Βρετανός εντυπωσιάστηκε από τον Ζέρβα και τον υπαρχηγό του Κομνηνό Πυρομάγλου.
Σε 2 μέρες, ο Ζέρβας με 100 περίπου άνδρες, ξεκίνησαν για να συναντήσουν τους αντάρτες του ΕΛΑΣ και τα υπόλοιπα μέλη της ομάδας Harling. Μεταξύ των ανταρτών του ΕΔΕΣ, επικρατούσαν ενθουσιασμός και αποφασιστικότητα. Μπαίνοντας στην Ευρυτανία, ο Ζέρβας έστειλε αδελφικό χαιρετισμό στον Βελουχιώτη, που βρισκόταν στο χωριό Παπαρούσι, καλώντας τον σε συνεργασία και ορίζοντας ως τόπο συνάντησης το χωριό Βίνιανη. Το πρωί της 14 ης Νοεμβρίου 1941, έγινε η πρώτη ιστορική συνάντηση Ζέρβα – Βελουχιώτη – Γουντχάουζ. Εκεί συμφώνησαν να συνεργαστούν όλοι μαζί για την πραγματοποίηση της επιχείρησης.
Στη Βίνιανη, έμειναν περίπου 20 άνδρες του ΕΛΑΣ και μια ομάδα ανδρών του ΕΔΕΣ για λόγους ασφαλείας.
Στις 18 Νοεμβρίου, ο Ζέρβας έφτασε στη σπηλιά της Στρώμνης στη Γκιώνα, όπου συνάντησε τον Έντι Μάγιερς και τα υπόλοιπα μέλη της ομάδας Harling.
Συμφωνήθηκαν οι λεπτομέρειες του σχεδίου, όμως έπρεπε και ο Βελουχιώτης, άριστος γνώστης της περιοχής, να δώσει την έγκρισή του.
Ο Ζέρβας, όντας και εξαιρετικός διπλωμάτης όπως φαίνεται, συμφώνησε πρόθυμα να δοθεί συναρχηγία στον Βελουχιώτη, όχι μόνο από αβρότητα επειδή βρισκόταν στη "δική του" περιοχή, αλλά και για ψυχολογικούς λόγους, επειδή στην επιχείρηση θα έπαιρναν μέρος περισσότεροι άνδρες του ΕΛΑΣ.
Οι σχέσεις ανάμεσα στους άνδρες του ΕΛΑΣ και του ΕΔΕΣ, όπως γράφει ο Θ. Μαρτίνος που θυμίζουμε πήρε μέρος στην επιχείρηση, ήταν εξαιρετικές. Και οι μεν και οι δε, συνεργάζονταν επίσης άψογα με τα μέλη της ομάδας Harling.
Ωστόσο, η πίεση στον Βελουχιώτη, προερχόταν από την ΚΕ του Κ.Κ.Ε. Του ζητούσαν να μην πάρει μέρος στην επιχείρηση και να ξεμπερδεύει με τον Ζέρβα. Για τον σκοπό αυτό, στις 16 Νοεμβρίου επιτροπή του ΕΑΜ από τη Λαμία συναντήθηκε με τον Βελουχιώτη και τον πίεσε έντονα. Ο Άρης, αρνήθηκε. Εκμυστηρεύτηκε το γεγονός τόσο στον Κομνηνό Πυρομάγλου όσο και στον Κρις Γουντχάουζ.
Σε συνέντευξή του στην "Ελευθεροτυπία", στις 7/10/1976, ο υπαρχηγός του Ζέρβα είπε πως όταν ο Βελουχιώτης του ανέφερε το συμβάν, αιτιολόγησε την άρνησή του να συμμορφωθεί με τις "άνωθεν" εντολές ως εξής:
"Δεν θα αφήσω σ' εσάς την πρωτοβουλία, τώρα αρχίζει ο αγώνας, αυτοί στην Αθήνα είναι κόπανοι"(!).
Ο Θ. Μαρτίνος, γράφει τα εξής για τον Βελουχιώτη:
"Ο Άρης, άσχετα από τα πολύ σοβαρά ελαττώματα και τα αδίστακτα εγκληματικά ένστικτά του, που αργότερα εκδηλώθηκαν ωμά στην πράξη, ήταν γεννημένος ηγέτης με μεγάλη πολιτική διορατικότητα. Εκείνος διέβλεπε ότι θα ήταν καταστροφή για το μέλλον του ΕΛΑΣ εάν τότε, στην αρχή του αντάρτικου, γινόταν η συμμαχική επιχείρηση με δυνάμεις του Ζέρβα, στην περιοχή του ΕΑΜ, χωρίς τη συμμετοχή του. Ο ΕΔΕΣ θα έπαιρνε το προβάδισμα ενώ ο ΕΛΑΣ δεν θα μπορούσε πλέον να υπολογίζει στην υλική βοήθεια των Συμμάχων, ούτε στην ηθική υποστήριξη του κόσμου για εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα τον οποίο πρόβαλε για την προσέλκυση των νέων που ήθελαν πραγματικά να πολεμήσουν τους κατακτητές.
Στο γενικό πολεμικό συμβούλιο που έγινε στο Μαύρο Λιθάρι, εγκρίθηκε το σχέδιο δράσης, το οποίο είχαν ετοιμάσει, οι Ζέρβας και Μάγιερς. Ωστόσο λήφθηκαν σοβαρά υπόψη και οι παρατηρήσεις του Βελουχιώτη. Ας δούμε σε γενικές γραμμές το σχέδιο για την ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοπόταμου.
Στο νότιο βάθρο της γέφυρας, βρισκόταν 80 Ιταλοί στρατιώτες, με πλήρη αμυντική οργάνωση της τοποθεσίας (συρματοπλέγματα, χαρακώματα, πολυβολεία από μπετόν αρμέ). Στο βόρειο βάθρο, υπήρχαν 30 άνδρες σε αντίσκηνα και μια κωνική σκηνή εκστρατείας. Στην επιχείρηση θα έπαιρναν μέρος 150 άνδρες του ΕΛΑΣ, 60 άνδρες του ΕΔΕΣ και η βρετανική αποστολή. Το νότιο βάθρο, θα δεχόταν επίθεση από 4 ομάδες του ΕΛΑΣ με επικεφαλής τον έφεδρο υπολοχαγό Κωστούλα(Κώστα Καβρέντζο), ενώ στο βόρειο βάθρο, θα επιχειρούσαν 45 άνδρες του ΕΔΕΣ με επικεφαλής τους ανθυπολοχαγούς Παπαχρήστου και Πετροπουλάκη. Δυο ομάδες του ΕΛΑΣ με 15 άνδρες η καθεμία κι ένας Βρετανός σαμποτέρ σε θέσεις ένα χιλιόμετρο βόρεια και νότια από τη γέφυρα, θα υπονόμευαν τη σιδηροδρομική γραμμή και θα εμπόδιζαν την προσέγγιση εχθρικών ενισχύσεων. 15 άνδρες του ΕΛΑΣ, εφοδιασμένοι με μπιτόνια βενζίνης, θα βρίσκονταν στην ξύλινη οδική γέφυρα του Σπερχειού στον δρόμο Φραντζή – Λαμία.
Οι Βρετανοί σαμποτέρ με βοήθεια από 8 άνδρες του ΕΛΑΣ και 4 του ΕΔΕΣ θα ανατίναζαν τη γέφυρα. Γενικός αρχηγός της επιχείρησης ήταν ο Ναπολέων Ζέρβας. Ημερομηνία της επιχείρησης ορίστηκε η 22α-23η Νοεμβρίου. Και πάλι όμως ο Άρης Βελουχιώτης ζητούσε νέα παράταση 2-3 ημερών για να φτάσει η έγκριση της "Κεντρικής Επιτροπής ΕΑΜ" από την Αθήνα. Ο Έντι Μάγιερς έθεσε ως τελευταία προθεσμία την 25η Νοεμβρίου, μετά την οποία θα γινόταν η επιχείρηση έστω και χωρίς τη συμμετοχή των ανδρών του ΕΛΑΣ. Αν δινόταν και νέα αναβολή, θα χανόταν το πλεονέκτημα που έδινε το "γέμισμα" του φεγγαριού και θα μεγάλωνε ο κίνδυνος να διαρρεύσει το μυστικό στους Ιταλούς οι οποίοι είχαν ενισχύσει τη φρουρά στον Γοργοπόταμο και έκαναν διάφορα οχυρωματικά έργα.
Η ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοπόταμου
Τελικά, οριστικοποιήθηκε ότι η επιχείρηση θα γινόταν το βράδυ της 25ης Νοεμβρίου 1942 και θα ξεκινούσε στις 23.00. Ο Βελουχιώτης είχε καθορίσει αυστηρά χρονικά πλαίσια για κάθε φάση της. Το σημείο απ' όπου θα ξεκινούσαν την επιχείρηση οι αντάρτες και οι σαμποτέρ ήταν μερικές εγκατελειμμένες παράγκες υλοτόμων στη νότια πλαγιά της Οίτης, σε απόσταση έξι ωρών από τη γέφυρα. Εκεί υπήρχε ένα παλιό πριονιστήριο ξυλείας ιδιοκτησίας Χονδρογιάννη, όπως γράφει ο Θ. Μαρτίνος. Το χιόνι που έπεφτε πυκνό είχε φτάσει σε ύψος τους 30 πόντους, δυσκολεύοντας τους αντάρτες Στις 24 Νοεμβρίου έγινε αναγνώριση του στόχου. Οι Ιταλοί φρουροί υπολογίστηκαν σε 120-140. Στους αντάρτες, ο αριθμός των οποίων διαφέρει από περιγραφή σε περιγραφή, προστέθηκε και ο… τοπικός λήσταρχος Καραλίβανος με 4 άνδρες του.
Ως ενδιάμεσος σταθμός από το παλιό πριονιστήριο μέχρι τον Γοργοπόταμο, ορίστηκε η τοποθεσία Πλακωτό απ' όπου ξεκίνησαν μέσα σε πυκνό σκοτάδι, ψιλόβροχο και δυνατό κρύο την κάθοδό τους οι αντάρτες γύρω στις 22.00. Λίγο πριν τις 23.00 κι ενώ όλα ήταν έτοιμα, ένα τρένο με κατεύθυνση προς τον βορρά πέρασε από τη γέφυρα. Ευτυχώς, αυτό έγινε πριν την έναρξη της επιχείρησης.
Τελικά, η επίθεση ξεκίνησε με δεκάλεπτη καθυστέρηση με ταυτόχρονη επίθεση στο βόρειο και το νότιο τμήμα της γέφυρας. Οι κραυγές "αέρα" των ανταρτών και τα καταιγιστικά πυρά των όπλων τους έσπασαν τη σιγαλιά της νύχτας. Οι Ιταλοί απάντησαν αμέσως με βαριά πυροβόλα και αμυντικές χειροβομβίδες. Κάποια στιγμή, στο νότιο τμήμα οι αντάρτες, φοβούμενοι πιθανότατα την ύπαρξη ηλεκτροφόρων καλωδίων δίσταζαν να προχωρήσουν. Τότε ο Καραλίβανος με τους 4 άνδρες του, όρμησαν εναντίον των Ιταλών, παρασύροντας και τους αντάρτες. Σε 20' περίπου, εξουδετερώθηκαν και τα 4 φυλάκια που είχαν οι Ιταλοί στο νότιο τμήμα.
Στο βόρειο τμήμα όμως, τα πράγματα ήταν πολύ δύσκολα. Είχε υποτιμηθεί η δύναμη των Ιταλών και η αμυντική τους οργάνωση. Τελικά, μετά από λυσσαλέα μάχη, επιτεύχθηκε και η εξουδετέρωση της φρουράς στον βόρειο τομέα. Οι σαμποτέρ, με επικεφαλής τον Νεοζηλανδό Τομ Μπαρνς τοποθέτησαν τα εκρηκτικά στον πύργο στήριξης της γέφυρας μετά από 45' περίπου. Η πυροδότηση έγινε. Η έκρηξη ήταν τρομακτική. Όλη η γύρω περιοχή σείστηκε, ενώ κομμάτια φλεγόμενου μετάλλου τινάχτηκαν σε μεγάλες αποστάσεις.
Από απροσεξία του, τραυματίστηκε ελαφρά ο αντάρτης του ΕΔΕΣ Γιώργος Ζαγκαεβιέρος. Ο Μπαρνς έκανε μετά από λίγο, διαπίστωσε ότι ναι μεν είχαν πέσει δυο τόξα της γέφυρας και είχε κοπεί ο πύργος, αλλά για να υποστεί τέτοια ζημιά η γέφυρα ώστε να απαιτηθούν 6 εβδομάδες για την επισκευή της, σύμφωνα με την εντολή που είχαν λάβει, έπρεπε να γίνει και δεύτερη ανατίναξη. Εκείνη την ώρα, έφτασε από τη Λαμία τρένο με ιταλικές ενισχύσεις και ξέσπασε νέα μάχη με τους αντάρτες.
Στο μεταξύ, μέσα σε 20 λεπτά οι σαμποτέρ, υπονόμευσαν (κυριολεκτικά) εκ νέου τη γέφυρα. Ακολούθησε δεύτερη έκρηξη που προκάλεσε τεράστιες ζημιές.
Γύρω στις 02.30 η επιχείρηση είχε τελειώσει. Ο Μιχάλης Μυριδάκης, υπασπιστής του Ν. Ζέρβα θυμίζουμε, πήρε ένα κομμάτι χαρτί από ένα ιταλικό φυλάκιο και έγραψε: "Εις οιωνός άριστος αμύνεσθε περί πάτρης" 25 Νοεμβρίου 1942, Ναπολέων Ζέρβας και το τοποθέτησε πίσω από ένα εικονοστάσι που βρισκόταν εκεί.
Οι Ιταλοί είχαν πολλούς νεκρούς. Από ελληνικής πλευράς, εκτός από τον Γ. Ζαγκαβιέρο, τραυματίστηκε και ο Ανθυπολοχαγός του ΕΔΕΣ Σωτήρης Παπαχρήστου, επικεφαλής της ομάδας που επιτέθηκε στον βόρειο τομέα.
Μετά την ανατίναξη
Αλώβητοι οι αντάρτες και οι σαμποτέρ, έφθασαν αρχικά στο Πλακωτό και στη συνέχεια στο παλιό πριονιστήριο χωρίς άλλα προβλήματα.
16 αθώοι Έλληνες από την Υπάτη, εκτελέστηκαν στα ερείπια της γέφυρας. Επίσης εκτελέστηκε και ο Ιταλός διοικητής της φρουράς, αφού δικάστηκε από στρατοδικείο.
Η κίνηση στη γέφυρα αποκαταστάθηκε στις 6 Ιανουαρίου 1943. Ο Ζέρβας επικηρύχθηκε από την ιταλική Διοίκηση Αθηνών για 100.000.000 δραχμές.
Τον πρόδωσε το σημείωμα του Μυριδάκη…
Στις 27 Νοεμβρίου, οι αντάρτες έφθασαν στο Μαύρο Λιθάρι, όπου τους επιφυλάχθηκε θριαμβευτική υποδοχή από τους κατοίκους του.
Σε σύσκεψη που έγινε εκεί, ο Έντι Μάγιερς συγχάρηκε τους Ζέρβα και Βελουχιώτη. Στον μεν Ζέρβα έδωσε 1.000 χρυσές λίρες, στον δε Βελουχιώτη 250, ο οποίος τις δέχθηκε με την προϋπόθεση ότι δεν θα γινόταν εκμετάλλευση του γεγονότος αυτού από τους Βρετανούς.
Στις 10 το πρωί της 28ης Νοεμβρίου ο Ζέρβας με τους άνδρες του και τα μέλη της ομάδας Harling ξεκίνησαν για τη βάση του ΕΔΕΣ στον Βάλτο.
Πριν την ανατίναξη της γέφυρας, οι Γερμανοί, που ανέλαβαν στη συνέχεια τη φρούρησή της, έστελναν καθημερινά στον Πειραιά 48 τρένα με εφόδια για τη Μέση Ανατολή. Καθώς η μάχη του Ελ Αλαμέιν είχε γίνει (23/10 – 5/11/1942) και ουσιαστικά ο πόλεμος στη Βόρεια Αφρική είχε κριθεί, η ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοπόταμου είχε περισσότερο συμβολική σημασία ενώ ανέβασε στα ύψη την ψυχολογία και το ηθικό των Ελλήνων και προκάλεσε ζωηρή αίσθηση διεθνώς, καθώς αποτελούσε μία από τις κορυφαίες πράξεις αντίστασης στην κατεχόμενη Ευρώπη κατά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο.
Πηγές: ΘΕΜΗΣ ΜΑΡΙΝΟΣ, "ΑΠΟΣΤΟΛΗ HARLING – 1942 (Η ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ ΓΟΡΓΟΠΟΤΑΜΟΥ)", ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΠΑΖΗΣΗ 1994
ΤΑΣΟΣ ΒΟΥΡΝΑΣ, ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΣΥΓΧΡΟΝΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ, ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΑΦΩΝ ΤΟΛΙΔΗ, 1980.
anatakti
ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοπόταμου στη Φθιώτιδα, τη νύχτα μεταξύ της 25ης και της 26ης Νοεμβρίου 1942, από αντιστασιακούς του ΕΔΕΣ και του ΕΛΑΣ και μιας ομάδας από Βρετανούς, Νεοζηλανδούς και Τουρκοκύπριους, όπως θα δούμε αναλυτικά στη συνέχεια.
Ο Γοργοπόταμος
Ο Γοργοπόταμος, είναι ποταμός του νομού Φθιώτιδας. Στην αρχαιότητα λεγόταν Δύρας. Το όνομά του είναι σύνθετο (γοργός + ποταμός) και δίνεται, γενικότερα, σε ποτάμια που ρέουν ορμητικά σε έντονες εδαφικές κλίσεις (Χαράλαμπος Συμεωνίδης, «ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΚΟ ΛΕΞΙΚΟ ΤΩΝ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΟΙΚΩΝΥΜΙΩΝ, ΚΕΝΤΡΟ ΜΕΛΕΤΩΝ ΙΕΡΑΣ ΜΟΝΗΣ ΚΥΚΚΟΥ, 2010). Πηγάζει από τις υψηλότερες κορυφές της Οίτης. Έχει μήκος 8 χλμ και συμβάλλει στον Σπερχειό (Μιχάλης Σταματελάτος – Φωτεινή Βάμβα-Σταματελάτου, ΕΠΙΤΟΜΟ ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΟ ΛΕΞΙΚΟ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ, εκδ. ΕΡΜΗΣ, 2006).
Το καλοκαίρι του 1942, ο Γερμανός στρατάρχης Erwin Rommel, επικεφαλής του Africa Korps και των δυνάμεων του Άξονα στη Βόρεια Αφρική, πλησίαζε προς την Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου. Τον Ιούλιο του 1940, μετά την αποχώρησή της από τη Δουνκέρκη, η Μ. Βρετανία, με εντολή του Ουίνστον Τσόρτσιλ, είχε συγκροτήσει την SOE (Special Operations Executive), μια «Υπηρεσία Ειδικών Επιχειρήσεων», για να αναλάβει όλες τις «βρόμικες» αποστολές που παραβίαζαν το διεθνές δίκαιο του πολέμου. Αρχηγός της SOE για τη Μέση Ανατολή ήταν ο λόρδος Glenconner και τη διοίκησή της στο Κάιρο είχε ο ταξίαρχος C. M. Keble.
Είναι χαρακτηριστικό, ότι η SOE βρισκόταν σε κόντρα με άλλες βρετανικές υπηρεσίες, όπως τη Secret Intelligence Service (SIS).
Οι συμμαχικές δυνάμεις σκόπευαν να επιτεθούν στον Ρόμελ στο Ελ Αλαμέιν. Η σπουδαιότερη αρτηρία εφοδιασμού των Γερμανών στην Αφρική, περνούσε από την Ελλάδα, με τη σιδηροδρομική γραμμή που έφτανε Πειραιά και από εκεί τα διάφορα εφόδια κατέληγαν στην Κρήτη, και στη συνέχεια στο Τομπρούκ, τη Βεγγάζη και άλλες γερμανικές βάσεις. Η μικρή απόσταση της Κρήτης από τις ακτές της Αφρικής και οι αεροπορικές βάσεις των ναζί σε ελληνικά νησιά είχαν σαν αποτέλεσμα τα διάφορα εφόδια να φτάνουν στους προορισμούς τους με σχετικά μικρές απώλειες. Έτσι ο αρχιστράτηγος Μέσης Ανατολής Alexander, θεώρησε αναγκαία την καταστροφή της σιδηροδρομικής γραμμής Θεσσαλονίκης -Αθήνας, έτσι ώστε να αχρηστευθεί για έξι εβδομάδες και να μπορέσει η 8η Στρατιά να επιτεθεί απερίσπαστη εναντίον των δυνάμεων του Άξονα. Η επιχείρηση αυτή ανατέθηκε στη SOE.
Αυτό θα γινόταν με την ανατίναξη μίας από τις τρεις σιδηροδρομικές γέφυρες, που υπήρχαν στη Φθιώτιδα, της Παπαδιάς, του Ασωπού ή του Γοργοποτάμου. Θα υπήρχε επίσης συνεργασία με ομάδες Ελλήνων ανταρτών, τόσο του ΕΔΕΣ όσο και του ΕΛΑΣ.
Η ομάδα «Harling»
Αποφασίστηκε να συγκροτηθεί μία ομάδα από 12 άτομα που θα έπεφταν με αλεξίπτωτα στην Ελλάδα. Το κωδικό της όνομα ήταν «Harling». Διοικητής της ορίστηκε ο Άγγλος Συνταγματάρχης του Μηχανικού E. C. W. Myers και υποδιοικητής ο Ταγματάρχης Πυροβολικού C. M. Woodhouse. Τα υπόλοιπα μέλη ήταν οι: John Cook, Ταγματάρχης, Tom Barnes και Arthur Edmonds, Νεοζηλανδοί, Έφεδροι Λοχαγοί Μηχανικού, ειδικοί σε ανατινάξεις μεγάλων κατασκευών και θερμοί φιλέλληνες.
Οι Άγγλοι Denys Hamson και Nat Barker, Έφεδροι Λοχαγοί Καταδρομών, ο επίσης Άγγλος, ινδικής καταγωγής Λοχαγός Μηχανικού Inder Gill και οι ασυρματιστές, λοχίες L. Wilmot, D. Philipps και M. Chittis. Τέλος, στην ομάδα Harling, μετείχε κι ένας Έλληνας. Ο Θεμιστοκλής (Θέμης) Μαρτίνος, Έφεδρος Αξιωματικός Πυροβολικού και Αλεξιπτωτιστής, στον οποίο αργότερα απονεμήθηκε τιμητικά ο βαθμός του Βρετανού Λοχαγού, αρχικά και Ταγματάρχη στη συνέχεια.
Τα μέλη της ομάδας Harling, έπεσαν με αλεξίπτωτα στην Ελλάδα στα τέλη Σεπτεμβρίου 1942 (οι οκτώ από τους δώδεκα) και στα τέλη Οκτωβρίου 1942 (οι υπόλοιποι τέσσερις).
Σε μια σπηλιά της Γκιώνας, στις 13 Νοεμβρίου 1942, συναντήθηκαν όλα τα μέλη της ομάδας Harling. Εκεί, βρήκαν και τρεις ακόμα άνδρες. Τον Michael Khoury ή Μιχάλη, όπως ήταν γνωστός στην περιοχή και τους Τουρκοκύπριους Τζελάλ Νάαφι (Naafi) ή Γιάννη και Οσμάν Σούγκλι (Shugli) ή Παναγιώτη. Ο Michael Khoury, ήταν Χριστιανός Παλαιστίνιος που υπηρετούσε στον αγγλικό στρατό.
Αιχμαλωτίστηκε από τους Γερμανούς κατά την αποχώρηση των συμμάχων από την Ελλάδα, κατάφερε όμως να δραπετεύσει από το τρένο που μετέφερε τους αιχμαλώτους στον βορρά και τελικά εγκαταστάθηκε στη Στρόμη (Στρώμνη) Φωκίδας όπου οι κάτοικοι τον εκτιμούσαν ιδιαίτερα. Οι δύο Τουρκοκύπριοι, με καταγωγή από την Πάφο, δραπέτευσαν κι αυτοί κατά παρόμοιο τρόπο από τους Γερμανούς. Ο Θεμιστοκλής Μαρίνος γράφει στο βιβλίο του, ότι ο μεν «Παναγιώτης, ήταν εντελώς ανειδίκευτος ο δε «Γιάννης», ήταν δεινός πεζοπόρος. Ήταν όμως πολύ πρόθυμοι και πρόσφεραν πολλά στην επιχείρηση, κυρίως σε βοηθητικές εργασίες. Γράφει επίσης ότι ήταν ένθερμοι φιλέλληνες, αργότερα άλλαξαν τα ονόματά τους σε χριστιανικά και τάχθηκαν υπέρ της ένωσης της μαρτυρικής Κύπρου με την Ελλάδα.
Για την ιστορία, στην επιχείρηση Γοργοπόταμος, μετείχε κι ένας Ελληνοκύπριος, ο Παύλος Φλούρος από το Ριζοκάρπασο, ενταγμένος στις τάξεις του ΕΛΑΣ (θυμίζουμε ότι το 1942, η Κύπρος βρισκόταν ακόμα υπό αγγλική κατοχή).
Η απόφαση για ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοπόταμου-Ο σχεδιασμός
Αρχικά, τα μέλη της ομάδας Harling ήρθαν σε επαφή με τους άνδρες του ΕΛΑΣ που είχαν υπό τον έλεγχό τους την περιοχή της Στερεάς Ελλάδας.
Εκτός από τον Άρη Βελουχιώτη, οι συνεννοήσεις γινόταν με τους Νικηφόρο (Δημήτρη Δημητρίου) στρατιωτικό υπεύθυνο του ΕΛΑΣ και Πελοπίδα (Παντελή Λιάσκο). Ο Έντι Μάγιερς μαζί με τον Νικηφόρο κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι η επιχείρηση πρέπει να γίνει στη γέφυρα του Γοργοπόταμου.
Ο υπαρχηγός της Harling, Κρις Γουντχάουζ, κατευθύνθηκε προς τον Βάλτο της Αιτωλοακαρνανίας για να έρθει σε επαφή με τον Ν. Ζέρβα ο οποίος επικεφαλής ομάδας ανταρτών τον ΕΔΕΣ, μαχόταν εναντίον Ιταλών.
Ο Θεμιστοκλής Μαρίνος, ο οποίος εμφανιζόταν ως αξιωματικός του βρετανικού στρατού και έμεινε μαζί με άλλα μέλη της ομάδας Harling μερικές μέρες με άνδρες του ΕΑΜ, γράφει ότι ο Άρης Βελουχιώτης δεν εμφανιζόταν με το πραγματικό του ονοματεπώνυμο και ότι σημαντικό ρόλο, έπαιζε στο ΕΑΜ ο πολιτικός καθοδηγητής «Περικλής»(Γεώργιος Χουλιάρας).
Αναφέρεται ακόμα στον Άθω Ρουμελιώτη (πραγματικό ονοματεπώνυμο Σωτήρης Γκέκας). Ανάμεσα σ' αυτόν και τον Βελουχιώτη, ο οποίος τον χαρακτήριζε προδότη, υπήρχε διαμάχη για την ηγεσία του ΕΛΑΣ. Το ΚΚΕ, εμπιστευόταν περισσότερο τον Άθω ενώ αμφέβαλλε για τη συμμόρφωση του Άρη στις εντολές του κόμματος. Τελικά επικράτησε ο Άρης, ενώ ο Άθως Ρουμελιώτης αποχώρησε από τον ΕΛΑΣ.
Στο μεταξύ ο Μάγιερς έφτασε στο χωριό Σακαρέτσι (Περδικάκι) του Βάλτου. Ο Ζέρβας, είχε ειδοποιηθεί από την Αθήνα, ότι θα έφτανε στην περιοχή Άγγλος αξιωματικός, χωρίς όμως περαιτέρω στοιχεία.
Αρχικά, ο υπαρχηγός της Harling, συναντήθηκε με τον υπασπιστή του Ζέρβα , λοχαγό Μιχάλη Μυριδάκη.
Στις 10 Νοεμβρίου 1942, ο Γουντχάουζ ο οποίος εμφανίστηκε ως Κρις ή Χρήστου, μαζί με τον Μυριδάκη, συναντήθηκαν με τον Ζέρβα στο χωριό Αργύρι το οποίο βρίσκεται στα σύνορα των νομών Άρτας, Ευρυτανίας, Καρδίτσας και Αιτωλοακαρνανίας.
Η συνάντηση Ζέρβα – Γουντχάουζ, έγινε στις 10 Νοεμβρίου 1942. Ο Θεμιστοκλής Μαρίνος, σημειώνει ότι: "…απετέλεσε κατ' εμέ, σταθμό στη σύγχρονη ιστορία της Ελλάδος, σωτήριο για το Έθνος. Γιατί οδήγησε τελικά στην ανάσχεση του υπαρκτού τότε κινδύνου υποταγής της χώρας στον ολοκληρωτισμό…".
Ο Ναπολέων Ζέρβας, ήταν ιδιαίτερα χαρούμενος για τη συνάντησή του με τον Γουντχάουζ. Αλλά και ο Βρετανός εντυπωσιάστηκε από τον Ζέρβα και τον υπαρχηγό του Κομνηνό Πυρομάγλου.
Σε 2 μέρες, ο Ζέρβας με 100 περίπου άνδρες, ξεκίνησαν για να συναντήσουν τους αντάρτες του ΕΛΑΣ και τα υπόλοιπα μέλη της ομάδας Harling. Μεταξύ των ανταρτών του ΕΔΕΣ, επικρατούσαν ενθουσιασμός και αποφασιστικότητα. Μπαίνοντας στην Ευρυτανία, ο Ζέρβας έστειλε αδελφικό χαιρετισμό στον Βελουχιώτη, που βρισκόταν στο χωριό Παπαρούσι, καλώντας τον σε συνεργασία και ορίζοντας ως τόπο συνάντησης το χωριό Βίνιανη. Το πρωί της 14 ης Νοεμβρίου 1941, έγινε η πρώτη ιστορική συνάντηση Ζέρβα – Βελουχιώτη – Γουντχάουζ. Εκεί συμφώνησαν να συνεργαστούν όλοι μαζί για την πραγματοποίηση της επιχείρησης.
Στη Βίνιανη, έμειναν περίπου 20 άνδρες του ΕΛΑΣ και μια ομάδα ανδρών του ΕΔΕΣ για λόγους ασφαλείας.
Στις 18 Νοεμβρίου, ο Ζέρβας έφτασε στη σπηλιά της Στρώμνης στη Γκιώνα, όπου συνάντησε τον Έντι Μάγιερς και τα υπόλοιπα μέλη της ομάδας Harling.
Συμφωνήθηκαν οι λεπτομέρειες του σχεδίου, όμως έπρεπε και ο Βελουχιώτης, άριστος γνώστης της περιοχής, να δώσει την έγκρισή του.
Ο Ζέρβας, όντας και εξαιρετικός διπλωμάτης όπως φαίνεται, συμφώνησε πρόθυμα να δοθεί συναρχηγία στον Βελουχιώτη, όχι μόνο από αβρότητα επειδή βρισκόταν στη "δική του" περιοχή, αλλά και για ψυχολογικούς λόγους, επειδή στην επιχείρηση θα έπαιρναν μέρος περισσότεροι άνδρες του ΕΛΑΣ.
Οι σχέσεις ανάμεσα στους άνδρες του ΕΛΑΣ και του ΕΔΕΣ, όπως γράφει ο Θ. Μαρτίνος που θυμίζουμε πήρε μέρος στην επιχείρηση, ήταν εξαιρετικές. Και οι μεν και οι δε, συνεργάζονταν επίσης άψογα με τα μέλη της ομάδας Harling.
Ωστόσο, η πίεση στον Βελουχιώτη, προερχόταν από την ΚΕ του Κ.Κ.Ε. Του ζητούσαν να μην πάρει μέρος στην επιχείρηση και να ξεμπερδεύει με τον Ζέρβα. Για τον σκοπό αυτό, στις 16 Νοεμβρίου επιτροπή του ΕΑΜ από τη Λαμία συναντήθηκε με τον Βελουχιώτη και τον πίεσε έντονα. Ο Άρης, αρνήθηκε. Εκμυστηρεύτηκε το γεγονός τόσο στον Κομνηνό Πυρομάγλου όσο και στον Κρις Γουντχάουζ.
Σε συνέντευξή του στην "Ελευθεροτυπία", στις 7/10/1976, ο υπαρχηγός του Ζέρβα είπε πως όταν ο Βελουχιώτης του ανέφερε το συμβάν, αιτιολόγησε την άρνησή του να συμμορφωθεί με τις "άνωθεν" εντολές ως εξής:
"Δεν θα αφήσω σ' εσάς την πρωτοβουλία, τώρα αρχίζει ο αγώνας, αυτοί στην Αθήνα είναι κόπανοι"(!).
Ο Θ. Μαρτίνος, γράφει τα εξής για τον Βελουχιώτη:
"Ο Άρης, άσχετα από τα πολύ σοβαρά ελαττώματα και τα αδίστακτα εγκληματικά ένστικτά του, που αργότερα εκδηλώθηκαν ωμά στην πράξη, ήταν γεννημένος ηγέτης με μεγάλη πολιτική διορατικότητα. Εκείνος διέβλεπε ότι θα ήταν καταστροφή για το μέλλον του ΕΛΑΣ εάν τότε, στην αρχή του αντάρτικου, γινόταν η συμμαχική επιχείρηση με δυνάμεις του Ζέρβα, στην περιοχή του ΕΑΜ, χωρίς τη συμμετοχή του. Ο ΕΔΕΣ θα έπαιρνε το προβάδισμα ενώ ο ΕΛΑΣ δεν θα μπορούσε πλέον να υπολογίζει στην υλική βοήθεια των Συμμάχων, ούτε στην ηθική υποστήριξη του κόσμου για εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα τον οποίο πρόβαλε για την προσέλκυση των νέων που ήθελαν πραγματικά να πολεμήσουν τους κατακτητές.
Στο γενικό πολεμικό συμβούλιο που έγινε στο Μαύρο Λιθάρι, εγκρίθηκε το σχέδιο δράσης, το οποίο είχαν ετοιμάσει, οι Ζέρβας και Μάγιερς. Ωστόσο λήφθηκαν σοβαρά υπόψη και οι παρατηρήσεις του Βελουχιώτη. Ας δούμε σε γενικές γραμμές το σχέδιο για την ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοπόταμου.
Στο νότιο βάθρο της γέφυρας, βρισκόταν 80 Ιταλοί στρατιώτες, με πλήρη αμυντική οργάνωση της τοποθεσίας (συρματοπλέγματα, χαρακώματα, πολυβολεία από μπετόν αρμέ). Στο βόρειο βάθρο, υπήρχαν 30 άνδρες σε αντίσκηνα και μια κωνική σκηνή εκστρατείας. Στην επιχείρηση θα έπαιρναν μέρος 150 άνδρες του ΕΛΑΣ, 60 άνδρες του ΕΔΕΣ και η βρετανική αποστολή. Το νότιο βάθρο, θα δεχόταν επίθεση από 4 ομάδες του ΕΛΑΣ με επικεφαλής τον έφεδρο υπολοχαγό Κωστούλα(Κώστα Καβρέντζο), ενώ στο βόρειο βάθρο, θα επιχειρούσαν 45 άνδρες του ΕΔΕΣ με επικεφαλής τους ανθυπολοχαγούς Παπαχρήστου και Πετροπουλάκη. Δυο ομάδες του ΕΛΑΣ με 15 άνδρες η καθεμία κι ένας Βρετανός σαμποτέρ σε θέσεις ένα χιλιόμετρο βόρεια και νότια από τη γέφυρα, θα υπονόμευαν τη σιδηροδρομική γραμμή και θα εμπόδιζαν την προσέγγιση εχθρικών ενισχύσεων. 15 άνδρες του ΕΛΑΣ, εφοδιασμένοι με μπιτόνια βενζίνης, θα βρίσκονταν στην ξύλινη οδική γέφυρα του Σπερχειού στον δρόμο Φραντζή – Λαμία.
Οι Βρετανοί σαμποτέρ με βοήθεια από 8 άνδρες του ΕΛΑΣ και 4 του ΕΔΕΣ θα ανατίναζαν τη γέφυρα. Γενικός αρχηγός της επιχείρησης ήταν ο Ναπολέων Ζέρβας. Ημερομηνία της επιχείρησης ορίστηκε η 22α-23η Νοεμβρίου. Και πάλι όμως ο Άρης Βελουχιώτης ζητούσε νέα παράταση 2-3 ημερών για να φτάσει η έγκριση της "Κεντρικής Επιτροπής ΕΑΜ" από την Αθήνα. Ο Έντι Μάγιερς έθεσε ως τελευταία προθεσμία την 25η Νοεμβρίου, μετά την οποία θα γινόταν η επιχείρηση έστω και χωρίς τη συμμετοχή των ανδρών του ΕΛΑΣ. Αν δινόταν και νέα αναβολή, θα χανόταν το πλεονέκτημα που έδινε το "γέμισμα" του φεγγαριού και θα μεγάλωνε ο κίνδυνος να διαρρεύσει το μυστικό στους Ιταλούς οι οποίοι είχαν ενισχύσει τη φρουρά στον Γοργοπόταμο και έκαναν διάφορα οχυρωματικά έργα.
Η ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοπόταμου
Τελικά, οριστικοποιήθηκε ότι η επιχείρηση θα γινόταν το βράδυ της 25ης Νοεμβρίου 1942 και θα ξεκινούσε στις 23.00. Ο Βελουχιώτης είχε καθορίσει αυστηρά χρονικά πλαίσια για κάθε φάση της. Το σημείο απ' όπου θα ξεκινούσαν την επιχείρηση οι αντάρτες και οι σαμποτέρ ήταν μερικές εγκατελειμμένες παράγκες υλοτόμων στη νότια πλαγιά της Οίτης, σε απόσταση έξι ωρών από τη γέφυρα. Εκεί υπήρχε ένα παλιό πριονιστήριο ξυλείας ιδιοκτησίας Χονδρογιάννη, όπως γράφει ο Θ. Μαρτίνος. Το χιόνι που έπεφτε πυκνό είχε φτάσει σε ύψος τους 30 πόντους, δυσκολεύοντας τους αντάρτες Στις 24 Νοεμβρίου έγινε αναγνώριση του στόχου. Οι Ιταλοί φρουροί υπολογίστηκαν σε 120-140. Στους αντάρτες, ο αριθμός των οποίων διαφέρει από περιγραφή σε περιγραφή, προστέθηκε και ο… τοπικός λήσταρχος Καραλίβανος με 4 άνδρες του.
Ως ενδιάμεσος σταθμός από το παλιό πριονιστήριο μέχρι τον Γοργοπόταμο, ορίστηκε η τοποθεσία Πλακωτό απ' όπου ξεκίνησαν μέσα σε πυκνό σκοτάδι, ψιλόβροχο και δυνατό κρύο την κάθοδό τους οι αντάρτες γύρω στις 22.00. Λίγο πριν τις 23.00 κι ενώ όλα ήταν έτοιμα, ένα τρένο με κατεύθυνση προς τον βορρά πέρασε από τη γέφυρα. Ευτυχώς, αυτό έγινε πριν την έναρξη της επιχείρησης.
Τελικά, η επίθεση ξεκίνησε με δεκάλεπτη καθυστέρηση με ταυτόχρονη επίθεση στο βόρειο και το νότιο τμήμα της γέφυρας. Οι κραυγές "αέρα" των ανταρτών και τα καταιγιστικά πυρά των όπλων τους έσπασαν τη σιγαλιά της νύχτας. Οι Ιταλοί απάντησαν αμέσως με βαριά πυροβόλα και αμυντικές χειροβομβίδες. Κάποια στιγμή, στο νότιο τμήμα οι αντάρτες, φοβούμενοι πιθανότατα την ύπαρξη ηλεκτροφόρων καλωδίων δίσταζαν να προχωρήσουν. Τότε ο Καραλίβανος με τους 4 άνδρες του, όρμησαν εναντίον των Ιταλών, παρασύροντας και τους αντάρτες. Σε 20' περίπου, εξουδετερώθηκαν και τα 4 φυλάκια που είχαν οι Ιταλοί στο νότιο τμήμα.
Στο βόρειο τμήμα όμως, τα πράγματα ήταν πολύ δύσκολα. Είχε υποτιμηθεί η δύναμη των Ιταλών και η αμυντική τους οργάνωση. Τελικά, μετά από λυσσαλέα μάχη, επιτεύχθηκε και η εξουδετέρωση της φρουράς στον βόρειο τομέα. Οι σαμποτέρ, με επικεφαλής τον Νεοζηλανδό Τομ Μπαρνς τοποθέτησαν τα εκρηκτικά στον πύργο στήριξης της γέφυρας μετά από 45' περίπου. Η πυροδότηση έγινε. Η έκρηξη ήταν τρομακτική. Όλη η γύρω περιοχή σείστηκε, ενώ κομμάτια φλεγόμενου μετάλλου τινάχτηκαν σε μεγάλες αποστάσεις.
Από απροσεξία του, τραυματίστηκε ελαφρά ο αντάρτης του ΕΔΕΣ Γιώργος Ζαγκαεβιέρος. Ο Μπαρνς έκανε μετά από λίγο, διαπίστωσε ότι ναι μεν είχαν πέσει δυο τόξα της γέφυρας και είχε κοπεί ο πύργος, αλλά για να υποστεί τέτοια ζημιά η γέφυρα ώστε να απαιτηθούν 6 εβδομάδες για την επισκευή της, σύμφωνα με την εντολή που είχαν λάβει, έπρεπε να γίνει και δεύτερη ανατίναξη. Εκείνη την ώρα, έφτασε από τη Λαμία τρένο με ιταλικές ενισχύσεις και ξέσπασε νέα μάχη με τους αντάρτες.
Στο μεταξύ, μέσα σε 20 λεπτά οι σαμποτέρ, υπονόμευσαν (κυριολεκτικά) εκ νέου τη γέφυρα. Ακολούθησε δεύτερη έκρηξη που προκάλεσε τεράστιες ζημιές.
Γύρω στις 02.30 η επιχείρηση είχε τελειώσει. Ο Μιχάλης Μυριδάκης, υπασπιστής του Ν. Ζέρβα θυμίζουμε, πήρε ένα κομμάτι χαρτί από ένα ιταλικό φυλάκιο και έγραψε: "Εις οιωνός άριστος αμύνεσθε περί πάτρης" 25 Νοεμβρίου 1942, Ναπολέων Ζέρβας και το τοποθέτησε πίσω από ένα εικονοστάσι που βρισκόταν εκεί.
Οι Ιταλοί είχαν πολλούς νεκρούς. Από ελληνικής πλευράς, εκτός από τον Γ. Ζαγκαβιέρο, τραυματίστηκε και ο Ανθυπολοχαγός του ΕΔΕΣ Σωτήρης Παπαχρήστου, επικεφαλής της ομάδας που επιτέθηκε στον βόρειο τομέα.
Μετά την ανατίναξη
Αλώβητοι οι αντάρτες και οι σαμποτέρ, έφθασαν αρχικά στο Πλακωτό και στη συνέχεια στο παλιό πριονιστήριο χωρίς άλλα προβλήματα.
16 αθώοι Έλληνες από την Υπάτη, εκτελέστηκαν στα ερείπια της γέφυρας. Επίσης εκτελέστηκε και ο Ιταλός διοικητής της φρουράς, αφού δικάστηκε από στρατοδικείο.
Η κίνηση στη γέφυρα αποκαταστάθηκε στις 6 Ιανουαρίου 1943. Ο Ζέρβας επικηρύχθηκε από την ιταλική Διοίκηση Αθηνών για 100.000.000 δραχμές.
Τον πρόδωσε το σημείωμα του Μυριδάκη…
Στις 27 Νοεμβρίου, οι αντάρτες έφθασαν στο Μαύρο Λιθάρι, όπου τους επιφυλάχθηκε θριαμβευτική υποδοχή από τους κατοίκους του.
Σε σύσκεψη που έγινε εκεί, ο Έντι Μάγιερς συγχάρηκε τους Ζέρβα και Βελουχιώτη. Στον μεν Ζέρβα έδωσε 1.000 χρυσές λίρες, στον δε Βελουχιώτη 250, ο οποίος τις δέχθηκε με την προϋπόθεση ότι δεν θα γινόταν εκμετάλλευση του γεγονότος αυτού από τους Βρετανούς.
Στις 10 το πρωί της 28ης Νοεμβρίου ο Ζέρβας με τους άνδρες του και τα μέλη της ομάδας Harling ξεκίνησαν για τη βάση του ΕΔΕΣ στον Βάλτο.
Πριν την ανατίναξη της γέφυρας, οι Γερμανοί, που ανέλαβαν στη συνέχεια τη φρούρησή της, έστελναν καθημερινά στον Πειραιά 48 τρένα με εφόδια για τη Μέση Ανατολή. Καθώς η μάχη του Ελ Αλαμέιν είχε γίνει (23/10 – 5/11/1942) και ουσιαστικά ο πόλεμος στη Βόρεια Αφρική είχε κριθεί, η ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοπόταμου είχε περισσότερο συμβολική σημασία ενώ ανέβασε στα ύψη την ψυχολογία και το ηθικό των Ελλήνων και προκάλεσε ζωηρή αίσθηση διεθνώς, καθώς αποτελούσε μία από τις κορυφαίες πράξεις αντίστασης στην κατεχόμενη Ευρώπη κατά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο.
Πηγές: ΘΕΜΗΣ ΜΑΡΙΝΟΣ, "ΑΠΟΣΤΟΛΗ HARLING – 1942 (Η ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ ΓΟΡΓΟΠΟΤΑΜΟΥ)", ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΠΑΖΗΣΗ 1994
ΤΑΣΟΣ ΒΟΥΡΝΑΣ, ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΣΥΓΧΡΟΝΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ, ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΑΦΩΝ ΤΟΛΙΔΗ, 1980.
anatakti
ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ
ΜΟΙΡΑΣΤΕΙΤΕ
ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ
ΠΡΟΗΓΟΥΜΕΝΟ ΑΡΘΡΟ
Γέρων Ἀμβρόσιος, πνευματικὸς μονῆς Δαδίου
ΣΧΟΛΙΑΣΤΕ
