2018-01-26 08:06:40
Srđan Pirivatrić
Επιστημονικός Συνεργάτης του Ινστιτούτου Βυζαντινών Σπουδών της Σερβικής Ακαδημίας Επιστημών και Τεχνών
Ο αφορισμός του βασιλιά Ντουσάν (το ανάθεμα του Καλλίστου) – μερικές παρατηρήσεις βάσει εγγράφων στα αγιορείτικα αρχεία.
Περίληψη της Εισήγησης:
Στην παλαιότερη ιστοριογραφία είναι γενικώς δεκτό ότι με την πράξη της Ενδεμούσας Συνόδου του Οικουμενικού Πατριάρχου – την λεγόμενη «Ανάθεμα του Καλλίστου» - αφορίστηκαν από την οικουμενική εκκλησιαστική κοινότητα ο βασιλιάς Ντουσάν, ο πατριάρχης Ιωαννίκιος και ο ανώτερος κλήρος του θρόνου του Πεκίου. Η απόφαση πάρθηκε κατά τη διάρκεια της πρώτης πατριαρχίας του, από τον Ιούνιο του 1350 έως το καλοκαίρι του 1354, ουσιαστικά ως τον Απρίλιο του 1353. Η κατάσταση όσον αφορά τις σχέσεις των δύο εκκλησιών, των θρόνων της Κωνσταντινουπόλεως και του Πεκίου, ήταν κατάσταση σχίσματος. Η έρευνα αυτού του πολύ σημαντικού γεγονότος παρουσιάζει δυσκολίες λόγω των περιορισμένων πρωτογενών πηγών
. Η πράξις του Οικουμενικού Πατριαρχείου η σχετική με τον αφορισμό του βασιλιά Ντουσάν δεν σώθηκε, οι σύγχρονοι βυζαντινοί ιστορικοί δεν αναφέρουν αυτό το γεγονός, ούτε σώθηκε το έγγραφο του πατριαρχείου σχετικό με την οριστική επανένωση των δύο Εκκλησιών το 1375. Σώθηκαν το έγρραφο συμφιλίωσης του Δεσπότη Ούγκλεσα με το Πατριαρχείο από το Μαρτίου του 1368, και η συνοδική πράξις του Πατριαρχείου για την εκκλησιαστική ένωση με την περιοχή του Ούγκλεσα από το Μαΐο του 1371, ενώ μερικά ίχνη αυτού του γεγονότος έμειναν στις ολιγάριθμες και ανεπαρκείς σερβικές πηγές, μεταξύ των οποίων σημαντικότερη είναι ο λεγόμενος Δεύτερος Συνεχιστής του Αρχιεπισκόπου Δανιήλ. Σκοπεύουμε να αναδείξουμε, όσο είναι δυνατόν, τη σημασία των εγγράφων από τα αρχεία του Αγίου Όρους για την έρευνα του αναθέματος του Πατριάρχου Καλλίστου γενικά, ιδιαίτερα για το πρόβλημα χρονολογίας της και για το πρόβλημα του περιεχομένου της χαμένης συνοδικής πράξις.
Το ανάθεμα του Καλλίστου βρίσκεται σε στενότερη σχέση με το πρόβλημα του τίτλου του Ντουσάν και του χαρακτήρα της βασιλείας του, δηλαδή με την στάση των κρατικών και εκκλησιαστικών αρχών της Κωνσταντινούπολης προς την ανακήρυξη και στέψη του Ντουσάν ως βασιλέα Σερβίας και Ρωμανίας. Οτάν δημοσιεύθηκε η απόφαση για τον αφορισμό, το γεγονός αυτό έπρεπε να κοινοποιηθεί και στο Άγιον Όρος, όπου όλα τα μοναστήρια, δεδομένου ότι ανήκαν στην πνευματική δικαιοδοσία του Πατριάρχου Κωνσταντινουπόλεως, θα έρχονταν σε δύσκολη θέση απέναντι στον βασιλιά Ντουσάν, ο οποίος από το τέλος του 1345 ήτανε δεσπότης του Αγίου Όρους και ευεργέτης των πολλών εκεί μοναστηριών. Η απουσία εγγράφων του Ντουσάν προς τα αγιορείτικα μοναστήρια μετά τον Ιούνιο του 1352 δίνει ένα ασφαλές terminus post quem για την εξάλλου άγνωστη πίο ακριβής η ημερομηναία του αφορισμού. Αυτή επίσης επιτρέπει να υποθέσουμε παύση της κοινωνίας των Ιερών Μονών με τον Ντούσαν και της μνημόνευσης του στις ιερές ακολουθίες. Είναι γνωστή μία προσπάθεια γεφυρώσεως του χάσματος το 1363 όταν ο Πατριάρχης Κάλλιστος μετέβη αυτοπροσώπως στην αυλή της βασίλισσας Γιέλενας στις Σέρρες, όπου και πέθανε υπό ανεξήγητες συνθήκες, συμβάν που εμπόδισε αυτή τη φορά την επίτευξη της ένωσης των δύο εκκλησιών. Η επιστροφή της περιοχής του Ούγκλεσα στη δικαιοδοσία της Κωνσταντινοπόλεως άρχισε το 1368 και είχε ολοκληρωθεί ήδη τον Μάιο το 1371. Με τον θάνατο του Δεσπότη Ούγκλεσα στον ποταμό Έβρο το φθινόπωρο 1371 μειώθηκε και η επίδραση των Σέρβων στο Άγιον Όρος. Ακριβώς από το Άγιον Όρος ξεκίνησε η αποστολή του Γέροντος Ησαΐα του Χιλανδαρινού σε μια πρόσπαθεια να τερματιστεί το σχίσμα και να καταργηθεί ο αφορισμός, κάτι το οποίο τελικά έγινε στης 3 Οκτωβρίου 1375, 3 ακριβώς την ημέρα της μνήμης του Αγίου Διονυσίου του Αρεοπαγίτου, όταν οι εκπρόσωποι του Οικουμενικού Πατριαρχείου ανέγνωσαν συγχωρητική ευχή στον κεκοιμημένο βασιλιά Ντουσάν πάνω από τον τάφο του στην Πριζρένη.
http://www.agioritikiestia.gr
Σχετικά:
9891 - Δεύτερο Διεθνές Επιστημονικό Εργαστήριο της Αγιορειτικής Εστίας
9896 - Το πρόγραμμα του 2ου Επιστημονικού Εργαστηρίου της Αγιορειτικής Εστίας
9898 - Περιλήψεις των εισηγήσεων της Επιστημονικής Ημερίδας «Ο ναός του Πρωτάτου και ο ζωγράφος του: Έργα συντήρησης και νέα δεδομένα»
9913 - Περιλήψεις ομιλητών του 2ου Επιστημονικού Εργαστηρίου της Αγιορειτικής Εστίας
9928 - Νέα στοιχεία για την ταυτότητα των ζωγράφων του ναού του Πρωτάτου, στις Καρυές του Αγίου Όρους
9929 - Προκαλούν αίσθηση οι αποκαλύψεις για το μνημείο - θρύλο του Αγίου Όρους!
9945 - Ολοκληρώθηκε με επιτυχία το 2ο Διεθνές Επιστημονικό Εργαστήριο της Αγιορειτικής Εστίας
ΗΜΕΡΙΔΑ ΑΓΙΟΡΕΙΤΙΚΗΣ ΕΣΤΙΑΣ, 8 Δεκεμβρίου 2017
10053 - Τοιχογραφίες Πρωτάτου: Η συντήρηση ενός έργου τέχνης στην καρδιά της αθωνικής μοναστικής πολιτείας.(Βιντεοσκοπημένη εισήγηση του κ. Ι. Κανονίδη στην Ημερίδα της Αγιορειτικής Εστίας)
10054 - Σχόλια για την ιστορία του Αγίου Όρους στα χρόνια των πρώτων Παλαιολόγων. (Βιντεοσκοπημένη εισήγηση του κ. Κρ. Χρυσοχοΐδη στην Ημερίδα της Αγιορειτικής Εστίας)
10074 - Ο Ναός του Πρωτάτου στα πλαίσια της Μεσοβυζαντινής Ναοδομίας (Βιντεοσκοπημένη εισήγηση του κ. Σταύρου Μαμαλούκου στην Ημερίδα της Αγιορειτικής Εστίας)
10079 - Η συντήρηση των τοιχογραφιών του Πρωτάτου. (Βιντεοσκοπημένη εισήγηση του κ. Στέλιου Στεφανίδη στην Ημερίδα της Αγιορειτικής Εστίας)
10085 - Πρωτάτου επανεπίσκεψις. (Βιντεοσκοπημένη εισήγηση της κ. Ανδρομάχης Νάστου στην Ημερίδα της Αγιορειτικής Εστίας)
10091 - Αναζητώντας απαντήσεις για τη ζωγραφική του Πρωτάτου. Ζητήματα της ιστορίας της έρευνας. (Βιντεοσκοπημένη εισήγηση του κ. Νικολάου Σιώμκου στην Ημερίδα της Αγιορειτικής Εστίας)
10098 - Οι τοιχογραφίες του Ναού του Πρωτάτου: Ερευνητικά ζητήματα μετά την συντήρησή τους. (Βιντεοσκοπημένη εισήγηση του κ. Κωνσταντίνου Μ. Βαφειάδη στην Ημερίδα της Αγιορειτικής Εστίας)
10107 - Τα χρώματα του Πρωτάτου. (Βιντεοσκοπημένη εισήγηση του κ. Ανέστη Βασιλακέρη στην Ημερίδα της Αγιορειτικής Εστίας)
10116 - Ιστορική τοποθέτησις, ανάγνωσις και γενική εξήγησις της «Καινής Εικόνος» της Ιστορήσεως Πρωτάτου.(Βιντεοσκοπημένη εισήγηση του κ. Δημητρίου Εμμ. Καλομοιράκη στην Ημερίδα της Αγιορειτικής Εστίας)
10137 - Πρωτάτο ΙΙΙ: Επανερμηνεία του ρόλου κεντρικών παραστάσεων με παρεπόμενα για την όλη δομή του εικονογραφικού προγράμματος. (Βιντεοσκοπημένη εισήγηση του κ. Παντελή Φουντά στην Ημερίδα της Αγιορειτικής Εστίας)
10144 - Μερική έκλειψη Πανσελήνου: μια αναμενόμενη έκπληξη. (Βιντεοσκοπημένη εισήγηση του κ. Γιώργου Φουστέρη στην Ημερίδα της Αγιορειτικής Εστίας)
2ο ΔΙΕΘΝΕΣ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΑΓΙΟΡΕΙΤΙΚΗΣ ΕΣΤΙΑΣ, 9 - 10 Δεκεμβρίου 2017
agioritikesmnimes
Επιστημονικός Συνεργάτης του Ινστιτούτου Βυζαντινών Σπουδών της Σερβικής Ακαδημίας Επιστημών και Τεχνών
Ο αφορισμός του βασιλιά Ντουσάν (το ανάθεμα του Καλλίστου) – μερικές παρατηρήσεις βάσει εγγράφων στα αγιορείτικα αρχεία.
Περίληψη της Εισήγησης:
Στην παλαιότερη ιστοριογραφία είναι γενικώς δεκτό ότι με την πράξη της Ενδεμούσας Συνόδου του Οικουμενικού Πατριάρχου – την λεγόμενη «Ανάθεμα του Καλλίστου» - αφορίστηκαν από την οικουμενική εκκλησιαστική κοινότητα ο βασιλιάς Ντουσάν, ο πατριάρχης Ιωαννίκιος και ο ανώτερος κλήρος του θρόνου του Πεκίου. Η απόφαση πάρθηκε κατά τη διάρκεια της πρώτης πατριαρχίας του, από τον Ιούνιο του 1350 έως το καλοκαίρι του 1354, ουσιαστικά ως τον Απρίλιο του 1353. Η κατάσταση όσον αφορά τις σχέσεις των δύο εκκλησιών, των θρόνων της Κωνσταντινουπόλεως και του Πεκίου, ήταν κατάσταση σχίσματος. Η έρευνα αυτού του πολύ σημαντικού γεγονότος παρουσιάζει δυσκολίες λόγω των περιορισμένων πρωτογενών πηγών
Το ανάθεμα του Καλλίστου βρίσκεται σε στενότερη σχέση με το πρόβλημα του τίτλου του Ντουσάν και του χαρακτήρα της βασιλείας του, δηλαδή με την στάση των κρατικών και εκκλησιαστικών αρχών της Κωνσταντινούπολης προς την ανακήρυξη και στέψη του Ντουσάν ως βασιλέα Σερβίας και Ρωμανίας. Οτάν δημοσιεύθηκε η απόφαση για τον αφορισμό, το γεγονός αυτό έπρεπε να κοινοποιηθεί και στο Άγιον Όρος, όπου όλα τα μοναστήρια, δεδομένου ότι ανήκαν στην πνευματική δικαιοδοσία του Πατριάρχου Κωνσταντινουπόλεως, θα έρχονταν σε δύσκολη θέση απέναντι στον βασιλιά Ντουσάν, ο οποίος από το τέλος του 1345 ήτανε δεσπότης του Αγίου Όρους και ευεργέτης των πολλών εκεί μοναστηριών. Η απουσία εγγράφων του Ντουσάν προς τα αγιορείτικα μοναστήρια μετά τον Ιούνιο του 1352 δίνει ένα ασφαλές terminus post quem για την εξάλλου άγνωστη πίο ακριβής η ημερομηναία του αφορισμού. Αυτή επίσης επιτρέπει να υποθέσουμε παύση της κοινωνίας των Ιερών Μονών με τον Ντούσαν και της μνημόνευσης του στις ιερές ακολουθίες. Είναι γνωστή μία προσπάθεια γεφυρώσεως του χάσματος το 1363 όταν ο Πατριάρχης Κάλλιστος μετέβη αυτοπροσώπως στην αυλή της βασίλισσας Γιέλενας στις Σέρρες, όπου και πέθανε υπό ανεξήγητες συνθήκες, συμβάν που εμπόδισε αυτή τη φορά την επίτευξη της ένωσης των δύο εκκλησιών. Η επιστροφή της περιοχής του Ούγκλεσα στη δικαιοδοσία της Κωνσταντινοπόλεως άρχισε το 1368 και είχε ολοκληρωθεί ήδη τον Μάιο το 1371. Με τον θάνατο του Δεσπότη Ούγκλεσα στον ποταμό Έβρο το φθινόπωρο 1371 μειώθηκε και η επίδραση των Σέρβων στο Άγιον Όρος. Ακριβώς από το Άγιον Όρος ξεκίνησε η αποστολή του Γέροντος Ησαΐα του Χιλανδαρινού σε μια πρόσπαθεια να τερματιστεί το σχίσμα και να καταργηθεί ο αφορισμός, κάτι το οποίο τελικά έγινε στης 3 Οκτωβρίου 1375, 3 ακριβώς την ημέρα της μνήμης του Αγίου Διονυσίου του Αρεοπαγίτου, όταν οι εκπρόσωποι του Οικουμενικού Πατριαρχείου ανέγνωσαν συγχωρητική ευχή στον κεκοιμημένο βασιλιά Ντουσάν πάνω από τον τάφο του στην Πριζρένη.
http://www.agioritikiestia.gr
Σχετικά:
9891 - Δεύτερο Διεθνές Επιστημονικό Εργαστήριο της Αγιορειτικής Εστίας
9896 - Το πρόγραμμα του 2ου Επιστημονικού Εργαστηρίου της Αγιορειτικής Εστίας
9898 - Περιλήψεις των εισηγήσεων της Επιστημονικής Ημερίδας «Ο ναός του Πρωτάτου και ο ζωγράφος του: Έργα συντήρησης και νέα δεδομένα»
9913 - Περιλήψεις ομιλητών του 2ου Επιστημονικού Εργαστηρίου της Αγιορειτικής Εστίας
9928 - Νέα στοιχεία για την ταυτότητα των ζωγράφων του ναού του Πρωτάτου, στις Καρυές του Αγίου Όρους
9929 - Προκαλούν αίσθηση οι αποκαλύψεις για το μνημείο - θρύλο του Αγίου Όρους!
9945 - Ολοκληρώθηκε με επιτυχία το 2ο Διεθνές Επιστημονικό Εργαστήριο της Αγιορειτικής Εστίας
ΗΜΕΡΙΔΑ ΑΓΙΟΡΕΙΤΙΚΗΣ ΕΣΤΙΑΣ, 8 Δεκεμβρίου 2017
10053 - Τοιχογραφίες Πρωτάτου: Η συντήρηση ενός έργου τέχνης στην καρδιά της αθωνικής μοναστικής πολιτείας.(Βιντεοσκοπημένη εισήγηση του κ. Ι. Κανονίδη στην Ημερίδα της Αγιορειτικής Εστίας)
10054 - Σχόλια για την ιστορία του Αγίου Όρους στα χρόνια των πρώτων Παλαιολόγων. (Βιντεοσκοπημένη εισήγηση του κ. Κρ. Χρυσοχοΐδη στην Ημερίδα της Αγιορειτικής Εστίας)
10074 - Ο Ναός του Πρωτάτου στα πλαίσια της Μεσοβυζαντινής Ναοδομίας (Βιντεοσκοπημένη εισήγηση του κ. Σταύρου Μαμαλούκου στην Ημερίδα της Αγιορειτικής Εστίας)
10079 - Η συντήρηση των τοιχογραφιών του Πρωτάτου. (Βιντεοσκοπημένη εισήγηση του κ. Στέλιου Στεφανίδη στην Ημερίδα της Αγιορειτικής Εστίας)
10085 - Πρωτάτου επανεπίσκεψις. (Βιντεοσκοπημένη εισήγηση της κ. Ανδρομάχης Νάστου στην Ημερίδα της Αγιορειτικής Εστίας)
10091 - Αναζητώντας απαντήσεις για τη ζωγραφική του Πρωτάτου. Ζητήματα της ιστορίας της έρευνας. (Βιντεοσκοπημένη εισήγηση του κ. Νικολάου Σιώμκου στην Ημερίδα της Αγιορειτικής Εστίας)
10098 - Οι τοιχογραφίες του Ναού του Πρωτάτου: Ερευνητικά ζητήματα μετά την συντήρησή τους. (Βιντεοσκοπημένη εισήγηση του κ. Κωνσταντίνου Μ. Βαφειάδη στην Ημερίδα της Αγιορειτικής Εστίας)
10107 - Τα χρώματα του Πρωτάτου. (Βιντεοσκοπημένη εισήγηση του κ. Ανέστη Βασιλακέρη στην Ημερίδα της Αγιορειτικής Εστίας)
10116 - Ιστορική τοποθέτησις, ανάγνωσις και γενική εξήγησις της «Καινής Εικόνος» της Ιστορήσεως Πρωτάτου.(Βιντεοσκοπημένη εισήγηση του κ. Δημητρίου Εμμ. Καλομοιράκη στην Ημερίδα της Αγιορειτικής Εστίας)
10137 - Πρωτάτο ΙΙΙ: Επανερμηνεία του ρόλου κεντρικών παραστάσεων με παρεπόμενα για την όλη δομή του εικονογραφικού προγράμματος. (Βιντεοσκοπημένη εισήγηση του κ. Παντελή Φουντά στην Ημερίδα της Αγιορειτικής Εστίας)
10144 - Μερική έκλειψη Πανσελήνου: μια αναμενόμενη έκπληξη. (Βιντεοσκοπημένη εισήγηση του κ. Γιώργου Φουστέρη στην Ημερίδα της Αγιορειτικής Εστίας)
2ο ΔΙΕΘΝΕΣ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΑΓΙΟΡΕΙΤΙΚΗΣ ΕΣΤΙΑΣ, 9 - 10 Δεκεμβρίου 2017
agioritikesmnimes
VIDEO
ΜΟΙΡΑΣΤΕΙΤΕ
ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ
ΠΡΟΗΓΟΥΜΕΝΟ ΑΡΘΡΟ
Στις 4 Φεβρουαρίου στο Σύνταγμα το νέο συλλαλητήριο για την πΓΔΜ
ΣΧΟΛΙΑΣΤΕ
