2018-04-20 17:55:00
Η Αγία Σοφία ως τη Στάση του Νίκα – Η ανέγερση του περίλαμπρου ναού από τον Ιουστινιανό – Η ιστορία της Αγίας Σοφίας τα επόμενα χρόνια – Η Αγία Σοφιά μετά την άλωση – Από το 1934 ως σήμερα.
Στα τέλη του περασμένου Μαρτίου, Σάββατο του Λαζάρου για τους Ορθόδοξους και Μεγάλο Σάββατο για τους Καθολικούς, ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, επισκέφτηκε την Αγία Σοφία στην Κωνσταντινούπολη, χαιρετώντας προκλητικά με το "σινιάλο" των 4 δαχτύλων ("ραμπία"), χαιρετισμό των Αδελφών Μουσουλμάνων της Αιγύπτου που έχει υιοθετήσει.
Στη συνέχεια, μίλησε για "την κληρονομιά που μας άφησαν οι πρόγονοί μας", για τον "πολιορκητή σουλτάνο" Μωάμεθ που άφησε "αυτό το μνημείο" (ενν. την Αγία Σοφία) ως κληρονομιά και κατηγόρησε την Ευρώπη ότι "κατέστρεψε τον πολιτισμό μας" και ότι "ένα μέρος των τζαμιών ακριβώς όπως και αυτό εδώ – μετατράπηκαν σε μουσεία και δυστυχώς ένα άλλο μέρος σε αχυρώνες".
Κάποιοι ανιστόρητοι, αφελείς, φανατικοί ή ανίδεοι στην Τουρκία, αγνοούν την ιστορία της Αγίας Σοφίας. Ίσως μάλιστα να νομίζουν ότι ο Μωάμεθ Β΄, ήταν αυτός που την έχτισε. Φυσικά κάτι τέτοιο δεν ισχύει. Η Αγία Σοφία, έχει ιστορία 1.000 χρόνων πριν από την άλωση της Κωνσταντινούπολης. Ακόμα και πολλοί στη χώρα μας, ίσως νομίζουν ότι η ιστορία της ξεκινά από τα χρόνια του Ιουστινιανού. Στο σημερινό μας άρθρο θα αναφερθούμε στην ιστορία της Αγίας Σοφίας από τα μέσα του 4ου αιώνα, οπότε και ανεγέρθηκε για πρώτη φορά, ως σήμερα, παραθέτοντας άγνωστα στοιχεία στους πολλούς.
Για τον "πολιτισμό" των Τούρκων, δεν θα αναφερθούμε εδώ. Να θυμίσουμε μόνο ,ότι κορυφαίος Οθωμανός αρχιτέκτονας, ήταν ο Σινάν Πασάς(1490-1588), ο οποίος, πιθανότατα, ήταν ελληνικής καταγωγής. Το όνομά του ήταν Ιωσήφ. Σε ηλικία 12 ετών αρπάχθηκε και εξισλαμίστηκε. Κατασκεύασε 79 τζαμιά, ένα από τα οποία, το Οσμάν Σαχ, βρίσκεται στα Τρίκαλα.
Από τον Μέγα Κωνσταντίνο έως τον Ιουστινιανό
Όταν ο Μέγας Κωνσταντίνος μετέφερε την πρωτεύουσα της αυτοκρατορίας στην Κωνσταντινούπολη, έχτισε τους ναούς της Αγίας Ειρήνης (δηλαδή της Ειρήνης του Θεού) και της Αγίας Δυνάμεως(δηλαδή της Δυνάμεως του Θεού). Σκόπευε να χτίσει και ναό της Αγίας Σοφίας (του Θεού), κάτι που όμως φαίνεται ότι δεν πρόλαβε να κάνει. Ο εκκλησιαστικός συγγραφέας Σωκράτης που έζησε τον 5ο αιώνα, γράφει ότι ο γιος και διάδοχος του Μεγάλου Κωνσταντίνου Κωνστάντιος (338-361) "την μεγάλην εκκλησίαν έκτιζεν, ήτις Σοφία μεν προσαγορεύεται νυν". Ο Σωκράτης αναφέρεται στο έτος 346 και γράφει για συνέχεια, όχι θεμελίωση του ναού. Στα "Πάτρια" της Κωνσταντινούπολης (συλλογή λαϊκών διηγήσεων για την Πόλη, ανώνυμου συγγραφέα του 10ου αιώνα), αναφέρεται ότι "Την δε μεγάλην εκκλησίαν ήγουν την αγίαν Σοφίαν… ο μέγας Κωνσταντίνος… πρώτην αυτήν ανήγειρε δρομικήν (= βασιλική) ομοίαν του αγίου Αγαθονίκου και της αγίας Δυνάμεως και της αγίας Ειρήνης της παλαιάς της ούσης πλησίον της αγίας Σοφίας, ήγουν ειρήνην, δύναμιν και σοφίαν και νίκην".
Οι σύγχρονοι μελετητές πάντως, θεωρούν εγκυρότερη τη μαρτυρία του Σωκράτη. Τα θυρανοίξια του ναού έγιναν το 360 από τον επίσκοπο Κωνσταντινουπόλεως Ευδόξιο.
Ο Κωνστάντιος πρόσφερε στο ναό πολύτιμα δώρα, χρυσά και αργυρά ιερά σκεύη, χρυσοΰφαντα καλύμματα της Αγίας Τράπεζας στολισμένα με πολύτιμους λίθους, πολυέλαιους και πολύτιμα παραπετάσματα σε όλες τις θύρες. Ο Γεώργιος Κεδρηνός γράφει ότι κατά την τελετή των εγκαινίων μεταφέρθηκαν από την Αντιόχεια και τοποθετήθηκαν στο ναό τα λείψανα των μαρτύρων Παμφίλου, Θεόδουλου, Πορφύριου και Παύλου,
Ο ναός αφιερώθηκε στο όνομα του Ιησού Χριστού ο οποίος προσδιορίζεται από τον Απόστολο Παύλο ως "η Σοφία του Θεού", γι' αυτό και επίσημα εορταζόταν στις 25 Δεκεμβρίου.
Ο ναός αυτός, αναγνωρίστηκε από την αρχή ως πατριαρχικός. Το 381 οι αιρετικοί προσπάθησαν, χωρίς όμως να το καταφέρουν, να πυρπολήσουν την Αγία Σοφία. Το 404, ο αυτοκράτορας Αρκάδιος, πιεζόμενος από τη σύζυγό του Ευδοξία, εξόρισε του Ιωάννη του Χρυσόστομο, οι φανατικοί οπαδοί του οποίου, οι αποκαλούμενοι "Ιωαννίται" ή "Ξυλοκερκίται", πυρπόλησαν το ναό, η καταστροφή του οποίου δεν ήταν όμως ολοκληρωτική. Ο αυτοκράτορας Θεοδόσιος Β', ανοικοδόμησε αμέσως το ναό στον ίδιο αρχιτεκτονικό τύπο της βασιλικής. Τα εγκαίνια του ναού, έγιναν το 415 από τον Πατριάρχη Αττικό.
Σταδιακά, η Αγία Σοφία άρχισε να αποκτά μεγάλη περιουσία από αφιερώσεις ακινήτων και άλλες δωρεές.
Ο πρώτος αυτοκράτορας που έλαβε το στέμμα του από τα χέρια του Πατριάρχη μέσα στην Αγιά Σοφιά, ήταν πιθανότατα ο Λέων Α', το 457. Από τότε, επικράτησε η συνήθεια, η στέψη των βυζαντινών αυτοκρατόρων, να γίνεται στην Αγία Σοφία με πομπώδη θρησκευτική ιεροτελεστία.
Η εποχή του Ιουστινιανού
Κατά τη Στάση του Νίκα (532), η οποία απείλησε να ανατρέψει τον Ιουστινιανό, το κέντρο της Κωνσταντινούπολης πυρπολήθηκε και η Αγία Σοφία καταστράφηκε από τη φωτιά.
Στις 23 Φεβρουαρίου 532, άρχισε η ανέγερση ενός νέου μεγάλου ναού. Η εκπόνηση των σχεδίων και η επίβλεψη των εργασιών, ανατέθηκε από τον Ιουστινιανό σε δύο σπουδαίους μηχανικούς της εποχής, τον Ανθέμιο από τις Τράλλεις της Λυδίας και τον Ισίδωρο από την Μίλητο. Ο Ανθέμιος ανέλαβε την οργάνωση των τεχνιτών.
Ο Ισίδωρος, αναφέρεται ως μηχανοποιός με σπάνια ευφυΐα.
Το λαμπρό οικοδόμημα της Αγίας Σοφίας, θα ήταν μία έκφραση ευγνωμοσύνης του Ιουστινιανού και της Θεοδώρας προς τον Θεό για τη σωτηρία του θρόνου και ταυτόχρονα μια επίδειξη ισχύος και πλούτου του αυτοκράτορα.
Μέσα σε σύντομο χρονικό διάστημα συγκεντρώθηκαν στην Κωνσταντινούπολη πολύτιμα δομικά υλικά: κίονες από τους αρχαίους ναούς του Baalbek και της Ηλιούπολης της Αιγύπτου, από το ναό της Αρτέμιδος στην Έφεσο, από μνημεία των Κυκλάδων, της Αθήνας και της Ρώμης.
Από λατομεία της Προκοννήσου, της Θεσσαλίας και άλλων περιοχών, έφτασαν μάρμαρα άριστης ποιότητας για το στρώσιμο του δαπέδου ενώ από τη Ρόδο μεταφέρθηκαν ελαφρότατοι πλίνθοι από κισσηρόπετρα (κίσσηρη=ελαφρόπετρα), για την κατασκευή της στέγης και του τρούλου.
Άριστοι τεχνίτες απ' όλο τον κόσμο κατέφθασαν στην Βασιλεύουσα. Ο Ανώνυμος συγγραφέας της Διηγήσεως της Αγίας Σοφίας, γράφει ότι για την κατασκευή του ναού εργάστηκαν 10.000 άτομα. Οι μαΐστορες (εργοδηγοί), ήταν 100 και καθένας είχε στη διάθεση του 100 εργάτες.
Χωρισμένοι σε δύο μεγάλα συνεργεία από 50 μαΐστορες και 5.000 εργάτες το καθένα, εργάζονταν παράλληλα, το ένα στο βόρειο και το άλλο στο νότιο τμήμα του ναού. Σε πέντε χρόνια και δέκα μήνες η οικοδόμηση του ναού και μεγάλο μέρος της εσωτερικής του διακόσμησης, είχαν ολοκληρωθεί. Η δαπάνη για την κατασκευή της Αγίας Σοφίας, ανήλθε στα 320 κεντηνάρια χρυσού (περίπου 3.600.000 αγγλικές λίρες).
Τα εγκαίνια έγιναν από τον Πατριάρχη Μηνά και τον Ιουστινιανό, στις 27 Δεκεμβρίου 537. Ο αυτοκράτορας, έμεινε έκθαμβος όταν μπήκε στο ναό. Ανέβηκε στον άμβωνα, ανύψωσε τα χέρια του στον ουρανό και αναφώνησε: "Δόξα τω Θεώ, καταξιώσαντί με τοιούτον έργον αποτελέσαι. Νενίκηκά σε Σολομών".
Ο ναός χωρούσε 23.000 ανθρώπους! Με ειδικό νόμο (Νεαρά), ο Ιουστινιανός καθόρισε τον ακριβή αριθμό αυτών που θα υπηρετούσαν στην Αγία Σοφία σε 526: 60 ιερείς, 100 διάκονοι, 40 διακόνισσες, 90 υποδιάκονοι, 110 αναγνώστες, 25 ψάλτες και 100 πυλωροί (θυρωροί).
Στα χρόνια του Ηράκλειτου (610 – 641), ο αριθμός αυτός ανήλθε σε 600 και λίγο πριν την άλωση, σε 800.
Οι μεγάλοι σεισμοί του 553 και του 557, επηρέασαν την στατικότητα του τρούλου της Αγίας Σοφίας. Έτσι, στις 7 Μαΐου 558, κατά τη διάρκεια στερεωτικών εργασιών το ανατολικό μετωπικό τόξο του τρούλου κατέρρευσε και συνέτριψε την Αγία Τράπεζα, τον άμβωνα και το κιβώριον. Ο Ιουστινιανός ανέθεσε στον Ισίδωρο το Νέο, ανιψιό του προηγούμενου ,την ανοικοδόμηση και την αποκατάσταση του ναού. Αυτή έγινε σε χρονικό διάστημα πέντε ετών, επτά μηνών και δεκαεπτά ημερών. Επειδή είχε καταστραφεί η Αγία Τράπεζα, έπρεπε ο ναός να εγκαινιαστεί για δεύτερη φορά.
Τα δεύτερα εγκαίνια, με ανάλογη μεγαλοπρέπεια των πρώτων, έγιναν στις 24 Δεκεμβρίου 563, από τον τότε Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως Ευτύχιο.
Μετά τον Ιουστινιανό
Όλοι οι αυτοκράτορες στη συνέχεια, αφιέρωναν στη Μεγάλη Εκκλησία πολύτιμα σκεύη και άλλα δώρα, χρήματα και ακίνητα. Ο αυτοκράτορας Μαυρίκιος, το 601, κρέμασε πάνω από την Αγία Τράπεζα της Αγίας Σοφίας με τριπλή αλυσίδα ,το πολύτιμο στέμμα που του δώρισαν η σύζυγός του Κωνσταντίνα και η πεθερά του Σοφία. Κάτι ανάλογο έκαναν στη συνέχεια πολλοί βυζαντινοί αυτοκράτορες.
Αμύθητα αφιερώματα, πρόσφερε στην Αγιά Σοφία, ο αυτοκράτορας Μιχαήλ Γ' (842 – 867). Αναφέρονται χαρακτηριστικά, ένας δίσκος εξαιρετικής τέχνης που όμοιός του δεν είχε φτιαχτεί ως τότε, ένα δισκοπότηρο και ένα ολόχρυσο πολυκάντηλο που ζύγιζε 60 λίτρες.
Ο δόγης της Βενετίας Orso Partecipatio, έστειλε στον Μιχαήλ Γ' δώδεκα καμπάνες για την Αγία Σοφία το 865. Πιστεύεται ότι ήταν η πρώτη φορά που χρησιμοποιήθηκαν καμπάνες στην Ανατολική Ορθόδοξη Εκκλησία. Το κωδωνοστάσιο που κατασκεύασε ο Μιχαήλ Γ΄, υπήρχε ως το 1740, οπότε και ενσωματώθηκε στα ισχυρά αντιστηρίγματα που κατασκεύασε ο σουλτάνος Μαχμούτ Γ'. Φυσικά, οι καμπάνες απομακρύνθηκαν μετά την άλωση της Πόλης το 1453.
Η Αγία Σοφία, δεινοπάθησε από τους σεισμούς που έπλητταν την Κωνσταντινούπολη αλλά και από πυρκαγιές, ωστόσο πάντοτε γινόταν αποκατάσταση των ζημιών.
Στην Αγιά Σοφιά, κατέληγε ο θρίαμβος που τελούσαν οι νικητές αυτοκράτορες και στρατηγοί, οι οποίοι αφιέρωναν τα λάφυρα των νικηφόρων πολέμων.
Εκτεταμένες επισκευές και, ανακαίνιση της Αγιά Σοφίας, έγιναν από τον Βασίλειο Β' τον Βουλγαροκτόνο (976 – 1025), από τον Πατριάρχη Ιωάννη Ξιφιλίνο (1064 – 1075) κ.ά.
Οι Σταυροφόροι και οι Λατίνοι λεηλατούν την Αγία Σοφία
Η μεγάλη καταστροφή του ναού, έγινε το 1204 με την άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Λατίνους οι οποίοι με απαράδεκτο τρόπο, λεηλάτησαν την Αγία Σοφία. Απέσπασαν τη χρυσή και αργυρή διακόσμηση του άμβωνα, της Αγίας Τράπεζας και των θυρών και άρπαξαν τα πολύτιμα σκεύη και όλη την κινητή περιουσία του ναού, φτάνοντας μάλιστα στο σημείο να οδηγούν τα υποζύγια μέσα στην εκκλησία για να φορτώνουν τη λεία τους, όπως γράφει ο Νικήτας Χωνιάτης. Μαζί με την πολιτική εξουσία των Βυζαντινών ,κατέλυσαν και το ορθόδοξο Οικουμενικό Πατριαρχείο. Εγκατέστησαν Λατίνους κληρικούς στην Αγία Σοφία. Έκαναν σημαντικές αλλαγές στο εσωτερικό του ναού, συχνά παρά τις απαγορεύσεις του πάπα.
Από το 1261 ως την άλωση της Κωνσταντινούπολης
Με την απελευθέρωση της Κωνσταντινούπολης από τους Λατίνους το 1261, από τον Μιχαήλ Η' Παλαιολόγο, η Αγιά Σοφιά έγινε και πάλι ο πατριαρχικός ναός της Κωνσταντινούπολης. Η οικονομική κατάσταση της εποχής όμως, δεν επέτρεπε την πλήρη αποκατάσταση του ναού.
Το 1317, ο Ανδρόνικος Β' Παλαιολόγος, διέθεσε πολλά χρήματα από την περιουσία της συζύγου του Ειρήνης και κατασκεύασε αντερείσματα στην ΒΑ πλευρά του ναού για να προλάβει την κατάρρευσή του από καθίζηση του εδάφους. Οι σεισμοί του 1343 – 1346 καταπόνησαν το ναό, με αποτέλεσμα τη νύχτα της 19 Μαΐου 1346 να πέσει η ανατολική αψίδα με μέρος του τρούλου ο οποίος στηριζόταν σ' αυτή. Καταστράφηκαν ο άμβωνας και το τέμπλο του ναού. Μέρος των χρημάτων για την αποκατάσταση του ναού, έδωσε η βασίλισσα Άννα της Σαβοΐας. Τελικά, μετά από εράνους που οργάνωσε ο αυτοκράτορας Ιωάννης Στ' ο Καντακουζηνός, τα χρήματα βρέθηκαν και το 1353 ολοκληρώθηκαν οι εργασίες στο ναό.
Από την άλωση ως το 1934
Η άλωση της Κων/πολης από τον Μωάμεθ Β', στις 29 Μαΐου 1453μ σήμανε και το οριστικό τέλος της Αγίας Σοφίας ως χριστιανικού ναού. Ο Μωάμεθ, εισήλθε στο ναό τρεις μέρες μετά την άλωση, την 1η Ιουνίου 1453, για την προσευχή της Παρασκευής και αφού πρώτα ο ναός είχε καθαρθεί εξωτερικά και εσωτερικά σύμφωνα με τον μουσουλμανικό νόμο. Η Αγία Σοφία, μετατράπηκε σε τέμενος: Τζαμί Άγια Σόφια κεμπίρ.
Ο σταυρός στην κορυφή του τρούλου αντικαταστάθηκε από την ημισέληνο. Επίσης αφαιρέθηκαν η Αγία Τράπεζα και οι φορητές εικόνες. Επιχρίσθηκαν με κονίαμα τα μωσαϊκά του ναού. Το δάπεδο καλύφθηκε με ψάθες και τάπητες. Στο δεξιό μέρος της κόγχης του ιερού, στήθηκε το μουσουλμανικό προσευχητήριο
(μιχρέμπ) προσανατολισμένο προς την Μέκκα. Δεξιά κι αριστερά από αυτό, ο Σουλεϊμάν ο Μεγαλοπρεπής το 1526, έστησε δύο επιβλητικά κρυστάλλινα κηροπήγια, που αφαίρεσε από καθολικό ναό της Ουγγαρίας! Ανακαίνιση έγινε το 1573 από τον Σελήμ Β' και αργότερα από τον Μουράτ Γ' και τον Μαχμούτ Α' (1740).
Η σημαντικότερη επισκευή και συντήρηση του μνημείου έγινε το 1847 από τον σουλτάνο Αβδούλ Μετζίτ, ο οποίος ανέθεσε τις εργασίες στον Ελβετό αρχιτέκτονα Gaspare Fossati και το νεότερο αδελφό του Giuseppe. Οι εργασίες διήρκεσαν 2 χρόνια. Η αποκατάσταση του μνημείου από τους Fossati, οποία στοίχισε 20 εκατομμύρια τουρκικά γρόσια γιορτάστηκε με μεγαλειώδη αυτοκρατορική τελετή στις 13 Ιουλίου 1849. Νέες επισκευές έγιναν μετά τους σεισμούς του 1894.
Από το 1934 ως σήμερα
Τον Μάιο του 1934, με απόφαση του Κεμάλ Ατατούρκ η Αγία Σοφία μετατράπηκε σε βυζαντινό μουσείο.
Απομακρύνθηκαν οι τάπητες του δαπέδου και οι διάφορες εσωτερικές προσθήκες. Το Αμερικανικό Βυζαντινό Ινστιτούτο ανέλαβε το έργο της ανασκαφής του εξωτερικού χώρου και της αποκάλυψης και μελέτης μωσαϊκών.
Ποιος δημιούργησε και ποιος κατέστρεψε, νομίζουμε ότι είναι ολοφάνερο μέσα από όσα διαβάσατε. Πού βρισκόταν οι πρόγονοι του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν όταν γινόταν η οικοδόμηση της Αγίας Σοφίας, ούτε ο ίδιος θα ξέρει να απαντήσει. Ο Μωάμεθ Β', βρήκε έτοιμο ένα αριστούργημα και φρόντισε μόνο να το μετατρέψει σε ένα άχαρο τέμενος. Και οι υπόλοιποι σουλτάνοι, αρκέστηκαν σε προσθήκες και μετατροπές που εξυπηρετούσαν τους μουσουλμάνους στις λατρευτικές τους συνήθειες.
Βασική πηγή μας για το άρθρο αυτό, ήταν το βιβλίο του Καθηγητή του Πανεπιστημίου Κρήτης Θεοχάρη Δετοράκη «ΑΓΙΑ ΣΟΦΙΑ», Εκδόσεις Μίλητος, όπου υπάρχουν πολλά ακόμα ενδιαφέροντα στοιχεία και εντυπωσιακό φωτογραφικό υλικό.
anatakti
Στα τέλη του περασμένου Μαρτίου, Σάββατο του Λαζάρου για τους Ορθόδοξους και Μεγάλο Σάββατο για τους Καθολικούς, ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, επισκέφτηκε την Αγία Σοφία στην Κωνσταντινούπολη, χαιρετώντας προκλητικά με το "σινιάλο" των 4 δαχτύλων ("ραμπία"), χαιρετισμό των Αδελφών Μουσουλμάνων της Αιγύπτου που έχει υιοθετήσει.
Στη συνέχεια, μίλησε για "την κληρονομιά που μας άφησαν οι πρόγονοί μας", για τον "πολιορκητή σουλτάνο" Μωάμεθ που άφησε "αυτό το μνημείο" (ενν. την Αγία Σοφία) ως κληρονομιά και κατηγόρησε την Ευρώπη ότι "κατέστρεψε τον πολιτισμό μας" και ότι "ένα μέρος των τζαμιών ακριβώς όπως και αυτό εδώ – μετατράπηκαν σε μουσεία και δυστυχώς ένα άλλο μέρος σε αχυρώνες".
Κάποιοι ανιστόρητοι, αφελείς, φανατικοί ή ανίδεοι στην Τουρκία, αγνοούν την ιστορία της Αγίας Σοφίας. Ίσως μάλιστα να νομίζουν ότι ο Μωάμεθ Β΄, ήταν αυτός που την έχτισε. Φυσικά κάτι τέτοιο δεν ισχύει. Η Αγία Σοφία, έχει ιστορία 1.000 χρόνων πριν από την άλωση της Κωνσταντινούπολης. Ακόμα και πολλοί στη χώρα μας, ίσως νομίζουν ότι η ιστορία της ξεκινά από τα χρόνια του Ιουστινιανού. Στο σημερινό μας άρθρο θα αναφερθούμε στην ιστορία της Αγίας Σοφίας από τα μέσα του 4ου αιώνα, οπότε και ανεγέρθηκε για πρώτη φορά, ως σήμερα, παραθέτοντας άγνωστα στοιχεία στους πολλούς.
Για τον "πολιτισμό" των Τούρκων, δεν θα αναφερθούμε εδώ. Να θυμίσουμε μόνο ,ότι κορυφαίος Οθωμανός αρχιτέκτονας, ήταν ο Σινάν Πασάς(1490-1588), ο οποίος, πιθανότατα, ήταν ελληνικής καταγωγής. Το όνομά του ήταν Ιωσήφ. Σε ηλικία 12 ετών αρπάχθηκε και εξισλαμίστηκε. Κατασκεύασε 79 τζαμιά, ένα από τα οποία, το Οσμάν Σαχ, βρίσκεται στα Τρίκαλα.
Από τον Μέγα Κωνσταντίνο έως τον Ιουστινιανό
Όταν ο Μέγας Κωνσταντίνος μετέφερε την πρωτεύουσα της αυτοκρατορίας στην Κωνσταντινούπολη, έχτισε τους ναούς της Αγίας Ειρήνης (δηλαδή της Ειρήνης του Θεού) και της Αγίας Δυνάμεως(δηλαδή της Δυνάμεως του Θεού). Σκόπευε να χτίσει και ναό της Αγίας Σοφίας (του Θεού), κάτι που όμως φαίνεται ότι δεν πρόλαβε να κάνει. Ο εκκλησιαστικός συγγραφέας Σωκράτης που έζησε τον 5ο αιώνα, γράφει ότι ο γιος και διάδοχος του Μεγάλου Κωνσταντίνου Κωνστάντιος (338-361) "την μεγάλην εκκλησίαν έκτιζεν, ήτις Σοφία μεν προσαγορεύεται νυν". Ο Σωκράτης αναφέρεται στο έτος 346 και γράφει για συνέχεια, όχι θεμελίωση του ναού. Στα "Πάτρια" της Κωνσταντινούπολης (συλλογή λαϊκών διηγήσεων για την Πόλη, ανώνυμου συγγραφέα του 10ου αιώνα), αναφέρεται ότι "Την δε μεγάλην εκκλησίαν ήγουν την αγίαν Σοφίαν… ο μέγας Κωνσταντίνος… πρώτην αυτήν ανήγειρε δρομικήν (= βασιλική) ομοίαν του αγίου Αγαθονίκου και της αγίας Δυνάμεως και της αγίας Ειρήνης της παλαιάς της ούσης πλησίον της αγίας Σοφίας, ήγουν ειρήνην, δύναμιν και σοφίαν και νίκην".
Οι σύγχρονοι μελετητές πάντως, θεωρούν εγκυρότερη τη μαρτυρία του Σωκράτη. Τα θυρανοίξια του ναού έγιναν το 360 από τον επίσκοπο Κωνσταντινουπόλεως Ευδόξιο.
Ο Κωνστάντιος πρόσφερε στο ναό πολύτιμα δώρα, χρυσά και αργυρά ιερά σκεύη, χρυσοΰφαντα καλύμματα της Αγίας Τράπεζας στολισμένα με πολύτιμους λίθους, πολυέλαιους και πολύτιμα παραπετάσματα σε όλες τις θύρες. Ο Γεώργιος Κεδρηνός γράφει ότι κατά την τελετή των εγκαινίων μεταφέρθηκαν από την Αντιόχεια και τοποθετήθηκαν στο ναό τα λείψανα των μαρτύρων Παμφίλου, Θεόδουλου, Πορφύριου και Παύλου,
Ο ναός αφιερώθηκε στο όνομα του Ιησού Χριστού ο οποίος προσδιορίζεται από τον Απόστολο Παύλο ως "η Σοφία του Θεού", γι' αυτό και επίσημα εορταζόταν στις 25 Δεκεμβρίου.
Ο ναός αυτός, αναγνωρίστηκε από την αρχή ως πατριαρχικός. Το 381 οι αιρετικοί προσπάθησαν, χωρίς όμως να το καταφέρουν, να πυρπολήσουν την Αγία Σοφία. Το 404, ο αυτοκράτορας Αρκάδιος, πιεζόμενος από τη σύζυγό του Ευδοξία, εξόρισε του Ιωάννη του Χρυσόστομο, οι φανατικοί οπαδοί του οποίου, οι αποκαλούμενοι "Ιωαννίται" ή "Ξυλοκερκίται", πυρπόλησαν το ναό, η καταστροφή του οποίου δεν ήταν όμως ολοκληρωτική. Ο αυτοκράτορας Θεοδόσιος Β', ανοικοδόμησε αμέσως το ναό στον ίδιο αρχιτεκτονικό τύπο της βασιλικής. Τα εγκαίνια του ναού, έγιναν το 415 από τον Πατριάρχη Αττικό.
Σταδιακά, η Αγία Σοφία άρχισε να αποκτά μεγάλη περιουσία από αφιερώσεις ακινήτων και άλλες δωρεές.
Ο πρώτος αυτοκράτορας που έλαβε το στέμμα του από τα χέρια του Πατριάρχη μέσα στην Αγιά Σοφιά, ήταν πιθανότατα ο Λέων Α', το 457. Από τότε, επικράτησε η συνήθεια, η στέψη των βυζαντινών αυτοκρατόρων, να γίνεται στην Αγία Σοφία με πομπώδη θρησκευτική ιεροτελεστία.
Η εποχή του Ιουστινιανού
Κατά τη Στάση του Νίκα (532), η οποία απείλησε να ανατρέψει τον Ιουστινιανό, το κέντρο της Κωνσταντινούπολης πυρπολήθηκε και η Αγία Σοφία καταστράφηκε από τη φωτιά.
Στις 23 Φεβρουαρίου 532, άρχισε η ανέγερση ενός νέου μεγάλου ναού. Η εκπόνηση των σχεδίων και η επίβλεψη των εργασιών, ανατέθηκε από τον Ιουστινιανό σε δύο σπουδαίους μηχανικούς της εποχής, τον Ανθέμιο από τις Τράλλεις της Λυδίας και τον Ισίδωρο από την Μίλητο. Ο Ανθέμιος ανέλαβε την οργάνωση των τεχνιτών.
Ο Ισίδωρος, αναφέρεται ως μηχανοποιός με σπάνια ευφυΐα.
Το λαμπρό οικοδόμημα της Αγίας Σοφίας, θα ήταν μία έκφραση ευγνωμοσύνης του Ιουστινιανού και της Θεοδώρας προς τον Θεό για τη σωτηρία του θρόνου και ταυτόχρονα μια επίδειξη ισχύος και πλούτου του αυτοκράτορα.
Μέσα σε σύντομο χρονικό διάστημα συγκεντρώθηκαν στην Κωνσταντινούπολη πολύτιμα δομικά υλικά: κίονες από τους αρχαίους ναούς του Baalbek και της Ηλιούπολης της Αιγύπτου, από το ναό της Αρτέμιδος στην Έφεσο, από μνημεία των Κυκλάδων, της Αθήνας και της Ρώμης.
Από λατομεία της Προκοννήσου, της Θεσσαλίας και άλλων περιοχών, έφτασαν μάρμαρα άριστης ποιότητας για το στρώσιμο του δαπέδου ενώ από τη Ρόδο μεταφέρθηκαν ελαφρότατοι πλίνθοι από κισσηρόπετρα (κίσσηρη=ελαφρόπετρα), για την κατασκευή της στέγης και του τρούλου.
Άριστοι τεχνίτες απ' όλο τον κόσμο κατέφθασαν στην Βασιλεύουσα. Ο Ανώνυμος συγγραφέας της Διηγήσεως της Αγίας Σοφίας, γράφει ότι για την κατασκευή του ναού εργάστηκαν 10.000 άτομα. Οι μαΐστορες (εργοδηγοί), ήταν 100 και καθένας είχε στη διάθεση του 100 εργάτες.
Χωρισμένοι σε δύο μεγάλα συνεργεία από 50 μαΐστορες και 5.000 εργάτες το καθένα, εργάζονταν παράλληλα, το ένα στο βόρειο και το άλλο στο νότιο τμήμα του ναού. Σε πέντε χρόνια και δέκα μήνες η οικοδόμηση του ναού και μεγάλο μέρος της εσωτερικής του διακόσμησης, είχαν ολοκληρωθεί. Η δαπάνη για την κατασκευή της Αγίας Σοφίας, ανήλθε στα 320 κεντηνάρια χρυσού (περίπου 3.600.000 αγγλικές λίρες).
Τα εγκαίνια έγιναν από τον Πατριάρχη Μηνά και τον Ιουστινιανό, στις 27 Δεκεμβρίου 537. Ο αυτοκράτορας, έμεινε έκθαμβος όταν μπήκε στο ναό. Ανέβηκε στον άμβωνα, ανύψωσε τα χέρια του στον ουρανό και αναφώνησε: "Δόξα τω Θεώ, καταξιώσαντί με τοιούτον έργον αποτελέσαι. Νενίκηκά σε Σολομών".
Ο ναός χωρούσε 23.000 ανθρώπους! Με ειδικό νόμο (Νεαρά), ο Ιουστινιανός καθόρισε τον ακριβή αριθμό αυτών που θα υπηρετούσαν στην Αγία Σοφία σε 526: 60 ιερείς, 100 διάκονοι, 40 διακόνισσες, 90 υποδιάκονοι, 110 αναγνώστες, 25 ψάλτες και 100 πυλωροί (θυρωροί).
Στα χρόνια του Ηράκλειτου (610 – 641), ο αριθμός αυτός ανήλθε σε 600 και λίγο πριν την άλωση, σε 800.
Οι μεγάλοι σεισμοί του 553 και του 557, επηρέασαν την στατικότητα του τρούλου της Αγίας Σοφίας. Έτσι, στις 7 Μαΐου 558, κατά τη διάρκεια στερεωτικών εργασιών το ανατολικό μετωπικό τόξο του τρούλου κατέρρευσε και συνέτριψε την Αγία Τράπεζα, τον άμβωνα και το κιβώριον. Ο Ιουστινιανός ανέθεσε στον Ισίδωρο το Νέο, ανιψιό του προηγούμενου ,την ανοικοδόμηση και την αποκατάσταση του ναού. Αυτή έγινε σε χρονικό διάστημα πέντε ετών, επτά μηνών και δεκαεπτά ημερών. Επειδή είχε καταστραφεί η Αγία Τράπεζα, έπρεπε ο ναός να εγκαινιαστεί για δεύτερη φορά.
Τα δεύτερα εγκαίνια, με ανάλογη μεγαλοπρέπεια των πρώτων, έγιναν στις 24 Δεκεμβρίου 563, από τον τότε Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως Ευτύχιο.
Μετά τον Ιουστινιανό
Όλοι οι αυτοκράτορες στη συνέχεια, αφιέρωναν στη Μεγάλη Εκκλησία πολύτιμα σκεύη και άλλα δώρα, χρήματα και ακίνητα. Ο αυτοκράτορας Μαυρίκιος, το 601, κρέμασε πάνω από την Αγία Τράπεζα της Αγίας Σοφίας με τριπλή αλυσίδα ,το πολύτιμο στέμμα που του δώρισαν η σύζυγός του Κωνσταντίνα και η πεθερά του Σοφία. Κάτι ανάλογο έκαναν στη συνέχεια πολλοί βυζαντινοί αυτοκράτορες.
Αμύθητα αφιερώματα, πρόσφερε στην Αγιά Σοφία, ο αυτοκράτορας Μιχαήλ Γ' (842 – 867). Αναφέρονται χαρακτηριστικά, ένας δίσκος εξαιρετικής τέχνης που όμοιός του δεν είχε φτιαχτεί ως τότε, ένα δισκοπότηρο και ένα ολόχρυσο πολυκάντηλο που ζύγιζε 60 λίτρες.
Ο δόγης της Βενετίας Orso Partecipatio, έστειλε στον Μιχαήλ Γ' δώδεκα καμπάνες για την Αγία Σοφία το 865. Πιστεύεται ότι ήταν η πρώτη φορά που χρησιμοποιήθηκαν καμπάνες στην Ανατολική Ορθόδοξη Εκκλησία. Το κωδωνοστάσιο που κατασκεύασε ο Μιχαήλ Γ΄, υπήρχε ως το 1740, οπότε και ενσωματώθηκε στα ισχυρά αντιστηρίγματα που κατασκεύασε ο σουλτάνος Μαχμούτ Γ'. Φυσικά, οι καμπάνες απομακρύνθηκαν μετά την άλωση της Πόλης το 1453.
Η Αγία Σοφία, δεινοπάθησε από τους σεισμούς που έπλητταν την Κωνσταντινούπολη αλλά και από πυρκαγιές, ωστόσο πάντοτε γινόταν αποκατάσταση των ζημιών.
Στην Αγιά Σοφιά, κατέληγε ο θρίαμβος που τελούσαν οι νικητές αυτοκράτορες και στρατηγοί, οι οποίοι αφιέρωναν τα λάφυρα των νικηφόρων πολέμων.
Εκτεταμένες επισκευές και, ανακαίνιση της Αγιά Σοφίας, έγιναν από τον Βασίλειο Β' τον Βουλγαροκτόνο (976 – 1025), από τον Πατριάρχη Ιωάννη Ξιφιλίνο (1064 – 1075) κ.ά.
Οι Σταυροφόροι και οι Λατίνοι λεηλατούν την Αγία Σοφία
Η μεγάλη καταστροφή του ναού, έγινε το 1204 με την άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Λατίνους οι οποίοι με απαράδεκτο τρόπο, λεηλάτησαν την Αγία Σοφία. Απέσπασαν τη χρυσή και αργυρή διακόσμηση του άμβωνα, της Αγίας Τράπεζας και των θυρών και άρπαξαν τα πολύτιμα σκεύη και όλη την κινητή περιουσία του ναού, φτάνοντας μάλιστα στο σημείο να οδηγούν τα υποζύγια μέσα στην εκκλησία για να φορτώνουν τη λεία τους, όπως γράφει ο Νικήτας Χωνιάτης. Μαζί με την πολιτική εξουσία των Βυζαντινών ,κατέλυσαν και το ορθόδοξο Οικουμενικό Πατριαρχείο. Εγκατέστησαν Λατίνους κληρικούς στην Αγία Σοφία. Έκαναν σημαντικές αλλαγές στο εσωτερικό του ναού, συχνά παρά τις απαγορεύσεις του πάπα.
Από το 1261 ως την άλωση της Κωνσταντινούπολης
Με την απελευθέρωση της Κωνσταντινούπολης από τους Λατίνους το 1261, από τον Μιχαήλ Η' Παλαιολόγο, η Αγιά Σοφιά έγινε και πάλι ο πατριαρχικός ναός της Κωνσταντινούπολης. Η οικονομική κατάσταση της εποχής όμως, δεν επέτρεπε την πλήρη αποκατάσταση του ναού.
Το 1317, ο Ανδρόνικος Β' Παλαιολόγος, διέθεσε πολλά χρήματα από την περιουσία της συζύγου του Ειρήνης και κατασκεύασε αντερείσματα στην ΒΑ πλευρά του ναού για να προλάβει την κατάρρευσή του από καθίζηση του εδάφους. Οι σεισμοί του 1343 – 1346 καταπόνησαν το ναό, με αποτέλεσμα τη νύχτα της 19 Μαΐου 1346 να πέσει η ανατολική αψίδα με μέρος του τρούλου ο οποίος στηριζόταν σ' αυτή. Καταστράφηκαν ο άμβωνας και το τέμπλο του ναού. Μέρος των χρημάτων για την αποκατάσταση του ναού, έδωσε η βασίλισσα Άννα της Σαβοΐας. Τελικά, μετά από εράνους που οργάνωσε ο αυτοκράτορας Ιωάννης Στ' ο Καντακουζηνός, τα χρήματα βρέθηκαν και το 1353 ολοκληρώθηκαν οι εργασίες στο ναό.
Από την άλωση ως το 1934
Η άλωση της Κων/πολης από τον Μωάμεθ Β', στις 29 Μαΐου 1453μ σήμανε και το οριστικό τέλος της Αγίας Σοφίας ως χριστιανικού ναού. Ο Μωάμεθ, εισήλθε στο ναό τρεις μέρες μετά την άλωση, την 1η Ιουνίου 1453, για την προσευχή της Παρασκευής και αφού πρώτα ο ναός είχε καθαρθεί εξωτερικά και εσωτερικά σύμφωνα με τον μουσουλμανικό νόμο. Η Αγία Σοφία, μετατράπηκε σε τέμενος: Τζαμί Άγια Σόφια κεμπίρ.
Ο σταυρός στην κορυφή του τρούλου αντικαταστάθηκε από την ημισέληνο. Επίσης αφαιρέθηκαν η Αγία Τράπεζα και οι φορητές εικόνες. Επιχρίσθηκαν με κονίαμα τα μωσαϊκά του ναού. Το δάπεδο καλύφθηκε με ψάθες και τάπητες. Στο δεξιό μέρος της κόγχης του ιερού, στήθηκε το μουσουλμανικό προσευχητήριο
(μιχρέμπ) προσανατολισμένο προς την Μέκκα. Δεξιά κι αριστερά από αυτό, ο Σουλεϊμάν ο Μεγαλοπρεπής το 1526, έστησε δύο επιβλητικά κρυστάλλινα κηροπήγια, που αφαίρεσε από καθολικό ναό της Ουγγαρίας! Ανακαίνιση έγινε το 1573 από τον Σελήμ Β' και αργότερα από τον Μουράτ Γ' και τον Μαχμούτ Α' (1740).
Η σημαντικότερη επισκευή και συντήρηση του μνημείου έγινε το 1847 από τον σουλτάνο Αβδούλ Μετζίτ, ο οποίος ανέθεσε τις εργασίες στον Ελβετό αρχιτέκτονα Gaspare Fossati και το νεότερο αδελφό του Giuseppe. Οι εργασίες διήρκεσαν 2 χρόνια. Η αποκατάσταση του μνημείου από τους Fossati, οποία στοίχισε 20 εκατομμύρια τουρκικά γρόσια γιορτάστηκε με μεγαλειώδη αυτοκρατορική τελετή στις 13 Ιουλίου 1849. Νέες επισκευές έγιναν μετά τους σεισμούς του 1894.
Από το 1934 ως σήμερα
Τον Μάιο του 1934, με απόφαση του Κεμάλ Ατατούρκ η Αγία Σοφία μετατράπηκε σε βυζαντινό μουσείο.
Απομακρύνθηκαν οι τάπητες του δαπέδου και οι διάφορες εσωτερικές προσθήκες. Το Αμερικανικό Βυζαντινό Ινστιτούτο ανέλαβε το έργο της ανασκαφής του εξωτερικού χώρου και της αποκάλυψης και μελέτης μωσαϊκών.
Ποιος δημιούργησε και ποιος κατέστρεψε, νομίζουμε ότι είναι ολοφάνερο μέσα από όσα διαβάσατε. Πού βρισκόταν οι πρόγονοι του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν όταν γινόταν η οικοδόμηση της Αγίας Σοφίας, ούτε ο ίδιος θα ξέρει να απαντήσει. Ο Μωάμεθ Β', βρήκε έτοιμο ένα αριστούργημα και φρόντισε μόνο να το μετατρέψει σε ένα άχαρο τέμενος. Και οι υπόλοιποι σουλτάνοι, αρκέστηκαν σε προσθήκες και μετατροπές που εξυπηρετούσαν τους μουσουλμάνους στις λατρευτικές τους συνήθειες.
Βασική πηγή μας για το άρθρο αυτό, ήταν το βιβλίο του Καθηγητή του Πανεπιστημίου Κρήτης Θεοχάρη Δετοράκη «ΑΓΙΑ ΣΟΦΙΑ», Εκδόσεις Μίλητος, όπου υπάρχουν πολλά ακόμα ενδιαφέροντα στοιχεία και εντυπωσιακό φωτογραφικό υλικό.
anatakti
ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ
ΜΟΙΡΑΣΤΕΙΤΕ
ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ
ΣΧΟΛΙΑΣΤΕ
