2018-09-13 18:48:51
Ένα πολύ σοβαρό φαινόμενο αποτελεί το αντικείμενο διερεύνησης και ανάλυσής μας. Αναφερόμαστε στο stalking, το οποίο στα ελληνικά θα μπορούσε να αποδοθεί ως «παρακολούθηση
με κακόβουλη πρόθεση». Το stalking αφορά συμπεριφορές ανεπιθύμητες, επαναλαμβανόμενες, επίμονες, κατευθυνόμενες από εμμονή, που δημιουργούν φόβο στο θύμα. Τέτοιου είδους συμπεριφορές μπορεί να είναι άμεσες ή/και έμμεσες, όπως επίμονα τηλεφωνήματα, απειλές, εκδικητική πορνογραφία, επαφή με άτομα του περιβάλλοντος του θύματος, παρακολούθηση, ψευδείς κατηγορίες, απειλές για αυτοκτονία και μια σειρά άλλων εμμονικών συμπεριφορών.
Πρόκειται, αναμφίβολα, για ένα επικίνδυνο φαινόμενο που πρόσφατα θεωρείται και στη χώρα μας ποινικό αδίκημα. Επομένως, είναι αναγκαίο να ενημερωθεί το ευρύ κοινό και να λάβει μέτρα πρόληψης αλλά και αντιμετώπισής του.
Να αναφέρω στο σημείο αυτό ότι στις 23-5-2018 πραγματοποιήθηκε στο Κέντρο Μελέτης του Εγκλήματος, στο πλαίσιο του κύκλου διεπιστημονικών σεμιναριακών διαλέξεων “Forensic Psychology and Crime”, το σεμινάριο με τίτλο “Από το ενδιαφέρον στο stalking: Μικρή ή μεγάλη απόσταση;” Απευθυνθήκαμε στην εισηγήτρια του σεμιναρίου, κ
. Έρη Ιωαννίδου, και στην προσκεκλημένη ομιλήτρια, κ. Εύη Καλούτσου, οι οποίες μας παραχώρησαν μια από κοινού συνέντευξη, έριξαν φως στις «σκοτεινές» πτυχές του θέματος και ανέδειξαν τις πολυσύνθετες διαστάσεις και προεκτάσεις του.
«Ενημερώσου, αναγνώρισέ το, κατάγγειλέ το!» τονίζουν οι κ. Καλούτσου και κ. Ιωαννίδου και αυτό θα είναι και το δικό μας μήνυμα, δεδομένου ότι στην Ελλάδα είναι υψηλός ο «σκοτεινός αριθμός» αυτών των περιστατικών, είναι δηλαδή πολλά τα περιστατικά που δεν αναφέρονται στις αρχές και δεν καταγράφονται σε έρευνες, κυρίως εξαιτίας του φόβου των θυμάτων. Συνεπώς, υπογραμμίζουμε για μια ακόμα φορά την ανάγκη να «σπάσουμε» τον φόβο και να φέρουμε το θέμα στη δημόσια συζήτηση, αφού πρώτα ενημερωθούμε για τις διαστάσεις που λαμβάνει.
Εξαιρετικά σημαντική η επισήμανση των κ.κ. Καλούτσου και Ιωαννίδου πως είναι μύθος ότι τα όρια μεταξύ stalking και ερωτικού ενδιαφέροντος είναι δυσδιάκριτα.
“Όταν το ερωτικό ενδιαφέρον είναι μονόπλευρο και η συμπεριφορά είναι ανεπιθύμητη τότε μιλάμε ξεκάθαρα για stalking και εμμονική συμπεριφορά”, τονίζουν στη συνέντευξη που ακολουθεί.
Εύη Καλούτσου, σύμβουλος θυμάτων κακοποίησης στην υπηρεσία National Stalking Helpline.
Η κ. Εύη Καλούτσου έχει πτυχίο Φιλοσοφίας, Παιδαγωγικής και Ψυχολογίας (ΦΠΨ), πτυχίο στην Ψυχολογία και μεταπτυχιακό στη Δικαστική Ψυχολογία. Εργάζεται στην Αγγλία ως σύμβουλος θυμάτων κακοποίησης στην υπηρεσία National Stalking Helpline, ενώ στο παρελθόν έχει εργαστεί και ως Σύμβουλος αυτοπτών μαρτύρων, ερευνήτρια και ψυχολόγος.
Έρη Ιωαννίδου, Δικαστική Ψυχολόγος (MSc) & Personal coach.
Η κ. Έρη Ιωαννίδου είναι Δικαστική Ψυχολόγος (MSc) & Personal coach. Διατηρεί, παράλληλα, το δικό της γραφείο. Εργάζεται ως διδάσκουσα στο Ελληνοαμερικανικό Κολλέγιο/Adjunct professor of Forensic Psychology at Hellenic American College. Είναι επιστημονική συνεργάτης του ΚΕ.Μ.Ε. και εισηγήτρια σεμιναρίων με θέμα τη Δικαστική Ψυχολογίας και το έγκλημα.
ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ
Κυρία Καλούτσου και κυρία Ιωαννίδου σας καλωσορίζω στο postmodern.gr και στη στήλη μου «Έγκλημα και Media». Σας ευχαριστώ θερμά για τη συνέντευξη που μου παραχωρείτε και για την ευκαιρία να ενημερώσουμε το ευρύ κοινό σχετικά με ένα πολύ σοβαρό ζήτημα. Κατ’ αρχάς, θα ήθελα να μου προσδιορίσετε την έννοια του “stalking” και να μας αναφέρετε τον αντίστοιχο ελληνικό όρο που χρησιμοποιείται από τους ερευνητές.
Το stalking είναι μια συμπεριφορά οποιουδήποτε είδους άμεση ή/και έμμεση (π.χ. τηλεφωνήματα, απειλές, εκδικητική πορνογραφία, επαφή με άτομα του περιβάλλοντος του θύματος, παρακολούθηση, ψευδείς κατηγορίες, απειλές για αυτοκτονία κ.λπ.) η οποία είναι ανεπιθύμητη, επαναλαμβανόμενη, επίμονη, δημιουργεί άγχος, φόβο και γενικότερα αρνητικά συναισθήματα στο θύμα και η οποία είναι κατευθυνόμενη από εμμονή. Stalker ονομάζεται αυτός που συμπεριφέρεται κατ’ αυτόν τον τρόπο. Μέχρι πρότινος, η ελληνική επιστημονική κοινότητα χρησιμοποιούσε τον όρο «βίαιη και εξακολουθητική παρακολούθηση» και ο όρος που χρησιμοποιείται σήμερα νομικά είναι «παρενοχλητική συμπεριφορά». Ωστόσο, αυτός ο όρος δεν ανταποκρίνεται στο stalking και δεν καλύπτει ικανοποιητικά το βάθος αυτού του εγκλήματος, καθώς η παρενοχλητική συμπεριφορά είναι άλλο πράγμα, έχει άλλα κίνητρα και δεν είναι κατευθυνόμενη από εμμονή. Επιπλέον, το ψυχολογικό κι εγκληματολογικό προφίλ των δραστών είναι εντελώς διαφορετικό. Σίγουρα το stalking αποτελεί από μόνο του ένα είδος παρενοχλητικής συμπεριφοράς εφόσον είναι ανεπιθύμητο, παρ’ όλα αυτά, αν η ακριβέστερη ονομασία στα ελληνικά θα ήταν «παρακολούθηση με κακόβουλη πρόθεση».
Έχετε στοιχεία για το φαινόμενο στη χώρα μας, σε ποιο βαθμό και σε ποια έκταση απασχολεί και πώς αντιμετωπίζεται -δικαστικά, εξωδικαστικά, αποσιωπάται;
Δυστυχώς δεν υπάρχει κάτι επίσημο για το stalking, καθώς μέχρι και πριν από δυο μήνες δεν αποτελούσε ποινικό αδίκημα στη Ελλάδα. Παρ’ όλα αυτά βασιζόμενοι σε αναλύσεις της Ελληνικής Ιατροδικαστικής Εταιρείας και της Τηλεφωνικής Γραμμής SOS 15900, τα ποσοστά ενδοοικογενειακής και σεξουαλικής βίας είναι ανησυχητικά υψηλά και συνήθως το stalking αποτελεί μέρος αυτών των εγκλημάτων, είτε ως τρόπος χειραγώγησης και έμμεσης κακοποίησης είτε ως ένας τρόπος εκμαίευσης πληροφοριών για το θύμα. Στην Ελλάδα αποσιωπάται σε μεγάλο βαθμό και είναι υψηλός ο «σκοτεινός αριθμός» αυτών των περιστατικών, είναι δηλαδή πολλά τα περιστατικά που δεν αναφέρονται στις αρχές και δεν καταγράφονται σε έρευνες. Γνωρίζουμε περιπτώσεις stalking στη χώρα μας και είναι σίγουρο πως αν ο κόσμος αρχίσει να ενημερώνεται, σιγά-σιγά θα αναγνωρίζει αυτό το έγκλημα και θα το καταγγέλλει κι έτσι θα προκύψουν κάποια επίσημα στοιχεία από την αστυνομία τουλάχιστον σε λίγα χρόνια από τώρα. Επιπλέον μέσω της ενημέρωσης και της εκπαίδευσης οι παραπάνω υπηρεσίες θα είναι σε θέση να αναγνωρίσουν αποτελεσματικά το έγκλημα αυτό στις υποθέσεις που αναλαμβάνουν και θεωρούμε ότι σε λίγα χρόνια μπορούμε να έχουμε και από εκεί μια σημαντική για τη χωρά μας στατιστική προσέγγιση του θέματος.
Υπάρχουν υποθέσεις όπου τα όρια μεταξύ stalking και ερωτικού ενδιαφέροντος είναι δυσδιάκριτα;
Όχι. Αυτό είναι μύθος. Όταν το ερωτικό ενδιαφέρον είναι μονόπλευρο και η συμπεριφορά είναι ανεπιθύμητη, τότε μιλάμε ξεκάθαρα για stalking και εμμονική συμπεριφορά. Απόψεις όπως «με θέλει, αλλά το παίζει δύσκολη» είναι αναχρονιστικές και είναι στάσεις που υιοθετούνται τόσο από τον δράστη (εδώ βλέπουμε και τον μηχανισμό άμυνας της εκλογίκευσης) όσο και από τον κοινωνικό περίγυρο, ώστε να δικαιολογήσουν μια αδικαιολόγητη συμπεριφορά, μια διαδικασία που ονομάζεται just-world φαινόμενο. Σύμφωνα με αυτό το φαινόμενο ο κόσμος αδυνατεί να δεχτεί ότι κάποιος κάνει κάτι κακό σε έναν άλλον χωρίς λόγο, οπότε ψάχνει να βρει τρόπο να κατηγορήσει το θύμα για την κακοποιητική συμπεριφορά του δράστη. Αυτό είναι ένα πολύ συχνό φαινόμενο σε περιπτώσεις βιασμών για παράδειγμα αλλά ακόμη και ενδοοικογενειακής βίας (victim blaming). Σε κάθε περίπτωση το θύμα δεν φταίει ποτέ και στις περιπτώσεις ερωτικού ενδιαφέροντος ο δράστης οφείλει να σεβαστεί την απόφαση του θύματος να μην ενδώσει στο κάλεσμά του.
Το stalking εμπεριέχει μόνο ερωτικό ενδιαφέρον ή και άλλα κίνητρα;
Στο μεγαλύτερο ποσοστό των υποθέσεων (50-60%) βλέπουμε ότι ο stalker είναι συνήθως κάποιος πρώην σύντροφος και για αυτό συγχέεται το stalking με το ερωτικό ενδιαφέρον. Παρ’ όλα αυτά το ερωτικό ενδιαφέρον είναι μόνο η «κορνίζα» αυτής της ανεπιθύμητης συμπεριφοράς, καθώς το κίνητρο στην πραγματικότητα είναι η διατήρηση ελέγχου που είχε ο πρώην σύντροφος κατά τη διάρκεια της σχέσης και η εκδίκηση. Αυτά τα δύο κίνητρα είναι και τα προεξέχοντα συνήθως σε τέτοιες περιπτώσεις. Από εκεί και πέρα υποθέσεις με κίνητρο καθαρά το ερωτικό ενδιαφέρον υπάρχουν αλλά είναι σχετικά λίγες και ο δράστης συνήθως πάσχει από σοβαρές ψυχικές διαταραχές. Πέρα από τα παραπάνω, βλέπουμε επίσης κίνητρα όπως η δικαίωση, όταν ο stalker νιώθει πως έχει αδικηθεί από το θύμα και η οργάνωση μιας σεξουαλικής επίθεσης.
Ποιο είναι το ψυχολογικό και εγκληματικό προφίλ των δραστών;
Όσοι δουλεύουμε στον χώρο, συνήθως χρησιμοποιούμε το μοντέλο κατηγοριοποίησης του Mullen προκειμένου να προσεγγίσουμε το προφίλ του κάθε stalker. Σύμφωνα με αυτό το μοντέλο υπάρχουν 5 κατηγορίες stalkers (rejected, resentful, intimacy seeking, incompetent suitor & predatory). Η κλινική εικόνα διαφέρει ανάλογα με τον τύπο του stalker, ωστόσο συνήθως παρατηρούνται διαταραχές προσωπικότητας με τα αντικοινωνικά και ναρκισσιστικά στοιχεία ως προεξέχοντα, σοβαρές ψυχικές διαταραχές, προβλήματα στη δημιουργία υγιών διαπροσωπικών σχέσεων, ψευδαισθήσεις και νοητική υστέρηση. Όσον αφορά τον predatory stalker και μόνο εκεί βλέπουμε, συνήθως, εκτός από τα παραπάνω και παραφιλίες (κυρίως σαδισμό) και ψυχοπαθητικά χαρακτηριστικά.
Όσον αφορά στο εγκληματολογικό προφίλ, οι πιο επικίνδυνοι τύποι stalkers είναι ο rejected (αυτός που δέχθηκε απόρριψη) και ο predatory (το «αρπακτικό»), γιατί σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία αλλά και την καθημερινή πραγματικότητα είναι εκείνοι που θα φτάσουν πιο εύκολα στην κακοποίηση (συνήθως σεξουαλική και σωματική) αλλά και στην ανθρωποκτονία. Ο rejected, κατά κανόνα, είναι ανοργάνωτος και θα δράσει σπασμωδικά και «εν βρασμώ ψυχής», χωρίς καμιά προσπάθεια να συγκαλύψει το έγκλημά του, ενώ από την άλλη ο predatory λόγω της ψυχοπαθητικής του προσωπικότητας είναι συνήθως απόλυτα οργανωμένος κι έχει την υπομονή να περιμένει την κατάλληλη στιγμή για να δράσει ώστε να αφήσει πίσω του όσο λιγότερα ίχνη και στοιχεία είναι δυνατόν. Παρ’ όλα αυτά, όταν μια υπόθεση φτάνει στα χέρια μας την χειριζόμαστε με την ίδια σοβαρότητα ανεξάρτητα από τον τύπο του stalker, καθώς όλοι είναι εν δυνάμει ικανοί για τα πάντα από τη στιγμή που όλοι καθοδηγούνται από την εμμονή.
Ποια είναι τα χαρακτηριστικά των θυμάτων;
Όπως είπαμε δεν υπάρχουν στοιχεία για τη χώρα μας, αλλά σύμφωνα με τα αγγλικά δεδομένα περίπου το 75% των θυμάτων είναι γυναίκες και παρατηρείται υψηλό επαγγελματικό και ακαδημαϊκό επίπεδο. Οι κρίσιμες ηλικίες είναι κυρίως 19-60 ετών αλλά το μικρότερο καταγεγραμμένο θύμα είναι 2 ετών ενώ το μεγαλύτερο 82. Η έρευνα μας δείχνει ότι σε υψηλό κίνδυνο βρίσκονται επίσης και οι ομόφυλοι άντρες. Παρόλα αυτά, θύμα stalking μπορεί να γίνει ο οποιοσδήποτε και τα ποσοστά αυτά μας βοηθούν απλώς να αναγνωρίσουμε θύματα υψηλού κινδύνου/high risk victims και όχι να προβλέψουμε πιθανά θύματα.
Πώς στην πράξη μπορεί να προστατευθεί το άτομο που δέχεται stalking; Ποιες κινήσεις πρέπει να κάνει; Πού να απευθυνθεί;
Αρχικά, από τη στιγμή που πλέον το stalking αποτελεί και επίσημα ποινικό αδίκημα, το πρώτο πράγμα που πρέπει να κάνει το θύμα είναι να απευθυνθεί στην αστυνομία ύστερα από μια σειρά γεγονότων (4-5 περιστατικά είναι αρκετά). Σε ένα γενικό πλαίσιο οι συμβουλές που δίνονται είναι αρχικά το θύμα να διακόψει εντελώς κάθε επαφή με το δράστη, καθώς κάθε τύπου συνδιαλλαγή μπορεί να κλιμακώσει τη συμπεριφορά. Η δημιουργία ενός χρονολογικού, αναλυτικού ημερολογίου γεγονότων (ημερομηνία, ώρα, τόπος, συμβάν, στοιχεία, πώς αισθάνθηκε το θύμα, πώς επηρέασε την καθημερινότητά του) θα βοηθήσει την αστυνομία να καταλάβει τι συμβαίνει κι ότι πρόκειται για μια σειρά γεγονότων και αυτό θα αποτελέσει ένα επιπρόσθετο στοιχείο για την υπόθεση. Το θύμα είναι επίσης σημαντικό να έχει πάντα επαφές έκτακτης ανάγκης στο κινητό του και να ενημερώνει κάποιον για το πού βρίσκεται και τι κάνει. Σημαντικό είναι να αυξήσει και την ασφάλεια του σπιτιού του (π.χ. αλλαγή κλειδαριών). Τέλος, όσον αφορά στην ηλεκτρονική ασφάλεια, το θύμα αφού μπλοκάρει τον δράστη από τα προφίλ κοινωνικής δικτύωσης έπειτα θα ήταν καλό να διαγράψει κι άτομα μέσω των οποίων ο δράστης θα μπορούσε να συνεχίσει να αντλεί πληροφορίες (π.χ. φίλους) και να κάνει τα προφίλ του «ιδιωτικό». Αυτά σε μια γενική προσέγγιση. Από εκεί και πέρα η κάθε υπόθεση αξιολογείται ξεχωριστά με βάση την αξιολόγηση της επικινδυνότητας στην οποία βρίσκεται το θύμα/ risk assessment και εκεί χτίζουμε το πλάνο ασφαλείας σύμφωνα με τις ανάγκες του κάθε θύματος και τις δυναμικές της κάθε υπόθεσης.
Μπορεί να προκληθούν ψυχικές διαταραχές στα θύματα και αν ναι, ποιες;
Ναι, φυσικά. Τα θύματα βιώνουν σύγχυση, άγχος, άρνηση και αναπτύσσουν φοβίες. Παρατηρούνται επίσης διαταραχές στον ύπνο, στην πρόσληψη τροφής, κατάθλιψη, αυτοκτονικός ιδεασμός και μετατραυματικό στρες. Επιπλέον βλέπουμε δυσκολία στη συγκέντρωση, ένα διάχυτο αίσθημα αβοηθησίας, θυμό και συναισθηματικό μούδιασμα. Πέρα από τις ψυχολογικές επιπτώσεις υπάρχουν και σωματικές (υπέρταση, επιδείνωση ασθενειών όπως το άσθμα, δερματικές παθήσεις κ.λπ.), κοινωνικές (παραίτηση από τη δουλειά, απομόνωση, διακοπή χόμπι κ.λπ.), και οικονομικές (έξοδα για την ενίσχυση της ασφάλειας του σπιτιού, δικηγόροι, ψυχολόγοι, έξοδα για υλικές ζημιές που προκάλεσε ο δράστης κτλ.). Τέλος, δεν πρέπει να παραγνωρίζεται και η συχνή δευτερογενής θυματοποίηση του ίδιου του θύματος, ο ψυχικός τραυματισμός δηλαδή του θύματος για δεύτερη φορά όταν καλείται επανειλημμένα να εξιστορήσει τα γεγονότα, να δικαιολογήσει τη θέση και τις πράξεις του, να πείσει ότι πραγματικά κινδυνεύει κ.λπ. Η καλή γνώση των επαγγελματιών για το σωστό χειρισμό τέτοιων υποθέσεων συμβάλλει πάντα στη μείωση της δευτερογενούς θυματοποίησης.
Το stalking μπορεί να οδηγήσει και σε άλλες εγκληματικές πράξεις, όπως βιασμό και ανθρωποκτονία;
Σύμφωνα με μια έρευνα που πραγματοποιήσαμε στην υπηρεσία στην οποία εργάζομαι στο εξωτερικό (Ε. Καλούτσου) και σε συνεργασία με το Πανεπιστήμιο του Gloucestershire, βρήκαμε ότι το 94% των 358 υποθέσεων ανθρωποκτονίας που αναλύσαμε εμπεριείχε stalking. Στο 92% των περιπτώσεων διαπιστώσαμε ότι τα θύματα βρίσκονταν υπό τον πλήρη έλεγχο του δράστη, καθώς λανθασμένα θεωρούσαν πως αν κάνουν ό,τι τους ζητήσει, εκείνος θα ικανοποιηθεί και σταδιακά η συμπεριφορά του θα εξαλειφθεί. Αυτή η συμπεριφορά δυστυχώς δεν είναι παρά μια ανατροφοδότηση του κύκλου της βίας, γιατί σταδιακά το θύμα εξασθενεί ψυχικά όλο και περισσότερο λόγω της ματαίωσης και της κακοποίησης που βιώνει κι έτσι ο δράστης γίνεται όλο και πιο βίαιος και χειριστικός. Γι’ αυτό είναι πολύ σημαντικό να μιλάμε νωρίς όταν κάτι αντιλαμβανόμαστε πως δεν πάει καλά.
Με τη ραγδαία ανάπτυξη της τεχνολογίας και την εκτεταμένη χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, ποιες νέες μορφές και εκφάνσεις λαμβάνει το stalking και πώς αντιμετωπίζεται το φαινόμενο;
Η αλήθεια είναι πως τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης συνήθως παίζουν έναν πολύ σημαντικό ρόλο σε υποθέσεις stalking καθώς αποτελούν άλλον έναν εύκολο τρόπο προσέγγισης και παρακολούθησης του θύματος. Το sextortion είναι έντονο φαινόμενο επίσης ως μέσο χειριστικής συμπεριφοράς. Ο όρος αυτός χαρακτηρίζει το έγκλημα της ψηφιακής εποχής και αναφέρεται στον εξαναγκασμό κάποιου να προβεί σε σεξουαλικές συνήθως πράξεις υπό την απειλή δημοσιοποίησης γυμνών φωτογραφιών ή σεξουαλικών πληροφοριών για αυτούς. Άρρηκτα συνδεδεμένος με την τεχνολογία είναι και ένας νέος τύπος stalker, ο οποίος ονομάστηκε online predatory stalker. Αυτός ο stalker στοχοποιεί κυρίως ανήλικους ή ευάλωτους νεαρούς ενήλικες (18-25 ετών) με απώτερο σκοπό τη δημιουργία, αναπαραγωγή και διανομή παιδικής πορνογραφίας και trafficking. Είναι μία από τις χειρότερες μορφές stalkers, καθώς συνήθως από πίσω κρύβονται ολόκληρα κυκλώματα και το έγκλημα είναι διεθνές κι αποτελεί αυτό που ονομάζουμε «οργανωμένο έγκλημα». Προσωπικά ασχολήθηκα με τέτοια υπόθεση πριν λίγο καιρό και είναι πραγματικά τρομακτικό και αχανές αυτό που βρίσκεται από πίσω (Ε. Καλούτσου).
Αυτό που θα πρέπει να γίνει άμεσα στην Ελλάδα είναι η ευαισθητοποίηση και ενημέρωση των αρχών για την ύπαρξη, τη σοβαρότητα και τις εκφάνσεις του φαινομένου. Ειδική εκπαίδευση θα ήταν καλό να παρασχεθεί στο προσωπικό της αστυνομίας που εκτελεί χρέη Αξιωματικού Υπηρεσίας ή εργάζεται σε υπηρεσίες όπως η Διεύθυνση Δίωξης Ηλεκτρονικού Εγκλήματος καθώς είναι εκείνοι που θα δεχτούν έναν μεγάλο όγκο καταγγελιών και θα πρέπει αφενός να ξεχωρίσουν ποιες είναι βάσιμες και αφετέρου να διαχειριστούν τόσο το θύμα όσο και την υπόθεση.
Ποιο είναι το νομοθετικό πλαίσιο για το stalking στην Ελλάδα και διεθνώς;
Με τον νόμο 4531/2018 που ψηφίστηκε πριν από μερικούς μήνες, ποινικοποιείται το stalking μέσω της τροποποίησης του άρθρου 333 Π.Κ. περί απειλής. Συγκεκριμένα αναφέρεται ότι «…τιμωρείται και όποιος, χωρίς απειλή βίας ή άλλης παράνομης πράξης ή παράλειψης, προκαλεί σε άλλον τρόμο ή ανησυχία, με την επίμονη καταδίωξη ή παρακολούθησή του, όπως ιδίως με την επιδίωξη διαρκούς επαφής μέσω τηλεπικοινωνιακού ή ηλεκτρονικού μέσου ή με επανειλημμένες επισκέψεις στο οικογενειακό, κοινωνικό ή εργασιακό περιβάλλον αυτού, παρά την εκπεφρασμένη αντίθετη βούλησή του.» Δύο σημεία είναι σημαντικά στο άρθρο: πρώτον, η αναφορά ότι δεν είναι απαραίτητη η άμεση απειλή βίας (π.χ. «Θα σε σκοτώσω») και δεύτερον το γεγονός ότι συμπεριελήφθη η χρήση ηλεκτρονικών μέσων για την τέλεση του αδικήματος. Η τροποποίηση έγινε στα πλαίσια του σχεδίου νόμου του Υπουργείου Δικαιοσύνης για την Κύρωση της Σύμβασης του Συμβουλίου της Ευρώπης για την Πρόληψη και την Καταπολέμηση της Βίας κατά των γυναικών και της Ενδοοικογενειακής Βίας (Σύμβαση Κωνσταντινούπολης 2011). Είναι σημαντικό όμως να θυμόμαστε ότι το stalking δεν έχει ως θύματα μόνο γυναίκες και επομένως δεν αφορά μόνο εκείνες.
Διεθνές νομικό πλαίσιο δεν υπάρχει, γιατί η κάθε χώρα έχει τους δικούς της νόμους. Για παράδειγμα ο ελληνικός νόμος είναι αρκετά κοντά με τον αγγλικό, παρ’ όλα αυτά η ποινή είναι πολύ διαφορετική καθώς στην Αγγλία σύμφωνα με το Protection from Harassment Act 1997 (Section 2A & 4A) μπορεί να φτάσει μέχρι και τα 5 έτη ανάλογα τον ψυχολογικό αντίκτυπο που είχε η συμπεριφορά στο θύμα. Ο ψυχολογικός αντίκτυπος που έχει το stalking στο θύμα θεωρείται ωστόσο σημαντικός και στην Ελλάδα («…χωρίς απειλή βίας, ή άλλης παράνομης πράξης ή παράλειψης προκαλεί σε άλλον τρόμο ή ανησυχία…»). Επιπλέον, είναι σημαντικό να γνωρίζει το ευρύ κοινό ότι το έγκλημα αξιολογείται και διώκεται σύμφωνα με το πού διαμένει ο δράστης, οπότε αν για παράδειγμα το θύμα ζει στην Ελλάδα και ο δράστης στην Αγγλία τότε η καταγγελία πρέπει να γίνει στην αγγλική αστυνομία. Αντίστοιχα, αν ο δράστης βρίσκεται σε μια χώρα που δεν έχει νομοθετικό πλαίσιο για το stalking τότε δυστυχώς δεν μπορεί να γίνει τίποτα νομικά ώστε να προστατευθεί το θύμα.
Λειτουργούν στη χώρα μας δομές για την αντιμετώπιση του φαινομένου και την υποστήριξη δραστών και θυμάτων;
Όχι, στην Ελλάδα προς το παρόν δεν υπάρχει καμία δομή σχετικά με το stalking ούτε σε επίπεδο ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης του κοινού, ούτε υποστήριξης των θυμάτων, ούτε εκπαίδευσης επαγγελματιών που χειρίζονται τέτοια περιστατικά. Οι πολίτες προς το παρόν είναι αναγκασμένοι να απευθύνονται σε δομές που σχετίζονται με την κακοποίηση και να ελπίζουν ότι οι επαγγελματίες σε αυτές έχουν την κατάλληλη εκπαίδευση για να τους βοηθήσουν. Προφανώς αυτό θα πρέπει να αλλάξει και να δημιουργηθούν δομές που θα παρέχουν τις υπηρεσίες που έχουν αναφερθεί και παραπάνω. Επίσης, στην Ελλάδα οι δομές επικεντρώνονται στις γυναίκες που θυματοποιούνται από άντρες αφήνοντας απέξω τους άντρες και τα μέλη της LGBTQI+ κοινότητας ενώ όταν μιλάμε για βία οφείλουμε να σεβόμαστε, να προστατεύουμε και να υποστηρίζουμε όλα τα θύματα ανεξάρτητα από τα χαρακτηριστικά τους.
Ολοκληρώνοντας τη συνέντευξή μας, κρίνω σκόπιμο να περάσετε το δικό σας μήνυμα για το stalking και την αντιμετώπισή του σε μια εποχή, όπου το έγκλημα αποκτά πιο σκληρές διαστάσεις, στοιχείο που προβληματίζει εντόνως όχι μόνο την επιστημονική κοινότητα αλλά και τα μέλη της ευρύτερης κοινωνίας.
Το stalking δυστυχώς είναι παρεξηγημένο και δεν δίνεται η βαρύτητα που του αρμόζει. Το κλειδί βρίσκεται στην ενημέρωση. Η ενημέρωση θα οδηγήσει στην αναγνώριση και ταυτοποίηση του εγκλήματος κι αυτό στην καταγγελία. Το μότο μας είναι: Ενημερώσου, αναγνώρισέ το, κατάγγειλέ το! Κλείνοντας, θα θέλαμε να τονίσουμε πως οι stalkers συνήθως είναι άτομα του περιβάλλοντος μας, οπότε όταν δεν έχουμε σαφή εικόνα για το ποιος μπορεί να είναι ο δράστης το καλύτερο που έχουμε να κάνουμε είναι να αφήσουμε το ένστικτό μας να μας οδηγήσει. Ως γενικό μήνυμα θα θέλαμε να περάσουμε ότι η κακοποίηση και η θυματοποίηση δεν έχουν φύλο και ηλικία, ούτε χρώμα και εθνότητα. Το ίδιο και οι δράστες. Επομένως, να έχουμε τα μάτια μας ανοιχτά και να μιλάμε χωρίς ταμπού για όλα αυτά. Να ενημερωνόμαστε και να εκπαιδευόμαστε αντί να κλείνουμε τα μάτια. Μόνον έτσι θα το καταπολεμήσουμε. Όσο το φοβόμαστε, τόσο θα κλιμακώνεται.
της Αγγελικής Καρδαρά.
postmodern.gr
_
με κακόβουλη πρόθεση». Το stalking αφορά συμπεριφορές ανεπιθύμητες, επαναλαμβανόμενες, επίμονες, κατευθυνόμενες από εμμονή, που δημιουργούν φόβο στο θύμα. Τέτοιου είδους συμπεριφορές μπορεί να είναι άμεσες ή/και έμμεσες, όπως επίμονα τηλεφωνήματα, απειλές, εκδικητική πορνογραφία, επαφή με άτομα του περιβάλλοντος του θύματος, παρακολούθηση, ψευδείς κατηγορίες, απειλές για αυτοκτονία και μια σειρά άλλων εμμονικών συμπεριφορών.
Πρόκειται, αναμφίβολα, για ένα επικίνδυνο φαινόμενο που πρόσφατα θεωρείται και στη χώρα μας ποινικό αδίκημα. Επομένως, είναι αναγκαίο να ενημερωθεί το ευρύ κοινό και να λάβει μέτρα πρόληψης αλλά και αντιμετώπισής του.
Να αναφέρω στο σημείο αυτό ότι στις 23-5-2018 πραγματοποιήθηκε στο Κέντρο Μελέτης του Εγκλήματος, στο πλαίσιο του κύκλου διεπιστημονικών σεμιναριακών διαλέξεων “Forensic Psychology and Crime”, το σεμινάριο με τίτλο “Από το ενδιαφέρον στο stalking: Μικρή ή μεγάλη απόσταση;” Απευθυνθήκαμε στην εισηγήτρια του σεμιναρίου, κ
«Ενημερώσου, αναγνώρισέ το, κατάγγειλέ το!» τονίζουν οι κ. Καλούτσου και κ. Ιωαννίδου και αυτό θα είναι και το δικό μας μήνυμα, δεδομένου ότι στην Ελλάδα είναι υψηλός ο «σκοτεινός αριθμός» αυτών των περιστατικών, είναι δηλαδή πολλά τα περιστατικά που δεν αναφέρονται στις αρχές και δεν καταγράφονται σε έρευνες, κυρίως εξαιτίας του φόβου των θυμάτων. Συνεπώς, υπογραμμίζουμε για μια ακόμα φορά την ανάγκη να «σπάσουμε» τον φόβο και να φέρουμε το θέμα στη δημόσια συζήτηση, αφού πρώτα ενημερωθούμε για τις διαστάσεις που λαμβάνει.
Εξαιρετικά σημαντική η επισήμανση των κ.κ. Καλούτσου και Ιωαννίδου πως είναι μύθος ότι τα όρια μεταξύ stalking και ερωτικού ενδιαφέροντος είναι δυσδιάκριτα.
“Όταν το ερωτικό ενδιαφέρον είναι μονόπλευρο και η συμπεριφορά είναι ανεπιθύμητη τότε μιλάμε ξεκάθαρα για stalking και εμμονική συμπεριφορά”, τονίζουν στη συνέντευξη που ακολουθεί.
Εύη Καλούτσου, σύμβουλος θυμάτων κακοποίησης στην υπηρεσία National Stalking Helpline.
Η κ. Εύη Καλούτσου έχει πτυχίο Φιλοσοφίας, Παιδαγωγικής και Ψυχολογίας (ΦΠΨ), πτυχίο στην Ψυχολογία και μεταπτυχιακό στη Δικαστική Ψυχολογία. Εργάζεται στην Αγγλία ως σύμβουλος θυμάτων κακοποίησης στην υπηρεσία National Stalking Helpline, ενώ στο παρελθόν έχει εργαστεί και ως Σύμβουλος αυτοπτών μαρτύρων, ερευνήτρια και ψυχολόγος.
Έρη Ιωαννίδου, Δικαστική Ψυχολόγος (MSc) & Personal coach.
Η κ. Έρη Ιωαννίδου είναι Δικαστική Ψυχολόγος (MSc) & Personal coach. Διατηρεί, παράλληλα, το δικό της γραφείο. Εργάζεται ως διδάσκουσα στο Ελληνοαμερικανικό Κολλέγιο/Adjunct professor of Forensic Psychology at Hellenic American College. Είναι επιστημονική συνεργάτης του ΚΕ.Μ.Ε. και εισηγήτρια σεμιναρίων με θέμα τη Δικαστική Ψυχολογίας και το έγκλημα.
ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ
Κυρία Καλούτσου και κυρία Ιωαννίδου σας καλωσορίζω στο postmodern.gr και στη στήλη μου «Έγκλημα και Media». Σας ευχαριστώ θερμά για τη συνέντευξη που μου παραχωρείτε και για την ευκαιρία να ενημερώσουμε το ευρύ κοινό σχετικά με ένα πολύ σοβαρό ζήτημα. Κατ’ αρχάς, θα ήθελα να μου προσδιορίσετε την έννοια του “stalking” και να μας αναφέρετε τον αντίστοιχο ελληνικό όρο που χρησιμοποιείται από τους ερευνητές.
Το stalking είναι μια συμπεριφορά οποιουδήποτε είδους άμεση ή/και έμμεση (π.χ. τηλεφωνήματα, απειλές, εκδικητική πορνογραφία, επαφή με άτομα του περιβάλλοντος του θύματος, παρακολούθηση, ψευδείς κατηγορίες, απειλές για αυτοκτονία κ.λπ.) η οποία είναι ανεπιθύμητη, επαναλαμβανόμενη, επίμονη, δημιουργεί άγχος, φόβο και γενικότερα αρνητικά συναισθήματα στο θύμα και η οποία είναι κατευθυνόμενη από εμμονή. Stalker ονομάζεται αυτός που συμπεριφέρεται κατ’ αυτόν τον τρόπο. Μέχρι πρότινος, η ελληνική επιστημονική κοινότητα χρησιμοποιούσε τον όρο «βίαιη και εξακολουθητική παρακολούθηση» και ο όρος που χρησιμοποιείται σήμερα νομικά είναι «παρενοχλητική συμπεριφορά». Ωστόσο, αυτός ο όρος δεν ανταποκρίνεται στο stalking και δεν καλύπτει ικανοποιητικά το βάθος αυτού του εγκλήματος, καθώς η παρενοχλητική συμπεριφορά είναι άλλο πράγμα, έχει άλλα κίνητρα και δεν είναι κατευθυνόμενη από εμμονή. Επιπλέον, το ψυχολογικό κι εγκληματολογικό προφίλ των δραστών είναι εντελώς διαφορετικό. Σίγουρα το stalking αποτελεί από μόνο του ένα είδος παρενοχλητικής συμπεριφοράς εφόσον είναι ανεπιθύμητο, παρ’ όλα αυτά, αν η ακριβέστερη ονομασία στα ελληνικά θα ήταν «παρακολούθηση με κακόβουλη πρόθεση».
Έχετε στοιχεία για το φαινόμενο στη χώρα μας, σε ποιο βαθμό και σε ποια έκταση απασχολεί και πώς αντιμετωπίζεται -δικαστικά, εξωδικαστικά, αποσιωπάται;
Δυστυχώς δεν υπάρχει κάτι επίσημο για το stalking, καθώς μέχρι και πριν από δυο μήνες δεν αποτελούσε ποινικό αδίκημα στη Ελλάδα. Παρ’ όλα αυτά βασιζόμενοι σε αναλύσεις της Ελληνικής Ιατροδικαστικής Εταιρείας και της Τηλεφωνικής Γραμμής SOS 15900, τα ποσοστά ενδοοικογενειακής και σεξουαλικής βίας είναι ανησυχητικά υψηλά και συνήθως το stalking αποτελεί μέρος αυτών των εγκλημάτων, είτε ως τρόπος χειραγώγησης και έμμεσης κακοποίησης είτε ως ένας τρόπος εκμαίευσης πληροφοριών για το θύμα. Στην Ελλάδα αποσιωπάται σε μεγάλο βαθμό και είναι υψηλός ο «σκοτεινός αριθμός» αυτών των περιστατικών, είναι δηλαδή πολλά τα περιστατικά που δεν αναφέρονται στις αρχές και δεν καταγράφονται σε έρευνες. Γνωρίζουμε περιπτώσεις stalking στη χώρα μας και είναι σίγουρο πως αν ο κόσμος αρχίσει να ενημερώνεται, σιγά-σιγά θα αναγνωρίζει αυτό το έγκλημα και θα το καταγγέλλει κι έτσι θα προκύψουν κάποια επίσημα στοιχεία από την αστυνομία τουλάχιστον σε λίγα χρόνια από τώρα. Επιπλέον μέσω της ενημέρωσης και της εκπαίδευσης οι παραπάνω υπηρεσίες θα είναι σε θέση να αναγνωρίσουν αποτελεσματικά το έγκλημα αυτό στις υποθέσεις που αναλαμβάνουν και θεωρούμε ότι σε λίγα χρόνια μπορούμε να έχουμε και από εκεί μια σημαντική για τη χωρά μας στατιστική προσέγγιση του θέματος.
Υπάρχουν υποθέσεις όπου τα όρια μεταξύ stalking και ερωτικού ενδιαφέροντος είναι δυσδιάκριτα;
Όχι. Αυτό είναι μύθος. Όταν το ερωτικό ενδιαφέρον είναι μονόπλευρο και η συμπεριφορά είναι ανεπιθύμητη, τότε μιλάμε ξεκάθαρα για stalking και εμμονική συμπεριφορά. Απόψεις όπως «με θέλει, αλλά το παίζει δύσκολη» είναι αναχρονιστικές και είναι στάσεις που υιοθετούνται τόσο από τον δράστη (εδώ βλέπουμε και τον μηχανισμό άμυνας της εκλογίκευσης) όσο και από τον κοινωνικό περίγυρο, ώστε να δικαιολογήσουν μια αδικαιολόγητη συμπεριφορά, μια διαδικασία που ονομάζεται just-world φαινόμενο. Σύμφωνα με αυτό το φαινόμενο ο κόσμος αδυνατεί να δεχτεί ότι κάποιος κάνει κάτι κακό σε έναν άλλον χωρίς λόγο, οπότε ψάχνει να βρει τρόπο να κατηγορήσει το θύμα για την κακοποιητική συμπεριφορά του δράστη. Αυτό είναι ένα πολύ συχνό φαινόμενο σε περιπτώσεις βιασμών για παράδειγμα αλλά ακόμη και ενδοοικογενειακής βίας (victim blaming). Σε κάθε περίπτωση το θύμα δεν φταίει ποτέ και στις περιπτώσεις ερωτικού ενδιαφέροντος ο δράστης οφείλει να σεβαστεί την απόφαση του θύματος να μην ενδώσει στο κάλεσμά του.
Το stalking εμπεριέχει μόνο ερωτικό ενδιαφέρον ή και άλλα κίνητρα;
Στο μεγαλύτερο ποσοστό των υποθέσεων (50-60%) βλέπουμε ότι ο stalker είναι συνήθως κάποιος πρώην σύντροφος και για αυτό συγχέεται το stalking με το ερωτικό ενδιαφέρον. Παρ’ όλα αυτά το ερωτικό ενδιαφέρον είναι μόνο η «κορνίζα» αυτής της ανεπιθύμητης συμπεριφοράς, καθώς το κίνητρο στην πραγματικότητα είναι η διατήρηση ελέγχου που είχε ο πρώην σύντροφος κατά τη διάρκεια της σχέσης και η εκδίκηση. Αυτά τα δύο κίνητρα είναι και τα προεξέχοντα συνήθως σε τέτοιες περιπτώσεις. Από εκεί και πέρα υποθέσεις με κίνητρο καθαρά το ερωτικό ενδιαφέρον υπάρχουν αλλά είναι σχετικά λίγες και ο δράστης συνήθως πάσχει από σοβαρές ψυχικές διαταραχές. Πέρα από τα παραπάνω, βλέπουμε επίσης κίνητρα όπως η δικαίωση, όταν ο stalker νιώθει πως έχει αδικηθεί από το θύμα και η οργάνωση μιας σεξουαλικής επίθεσης.
Ποιο είναι το ψυχολογικό και εγκληματικό προφίλ των δραστών;
Όσοι δουλεύουμε στον χώρο, συνήθως χρησιμοποιούμε το μοντέλο κατηγοριοποίησης του Mullen προκειμένου να προσεγγίσουμε το προφίλ του κάθε stalker. Σύμφωνα με αυτό το μοντέλο υπάρχουν 5 κατηγορίες stalkers (rejected, resentful, intimacy seeking, incompetent suitor & predatory). Η κλινική εικόνα διαφέρει ανάλογα με τον τύπο του stalker, ωστόσο συνήθως παρατηρούνται διαταραχές προσωπικότητας με τα αντικοινωνικά και ναρκισσιστικά στοιχεία ως προεξέχοντα, σοβαρές ψυχικές διαταραχές, προβλήματα στη δημιουργία υγιών διαπροσωπικών σχέσεων, ψευδαισθήσεις και νοητική υστέρηση. Όσον αφορά τον predatory stalker και μόνο εκεί βλέπουμε, συνήθως, εκτός από τα παραπάνω και παραφιλίες (κυρίως σαδισμό) και ψυχοπαθητικά χαρακτηριστικά.
Όσον αφορά στο εγκληματολογικό προφίλ, οι πιο επικίνδυνοι τύποι stalkers είναι ο rejected (αυτός που δέχθηκε απόρριψη) και ο predatory (το «αρπακτικό»), γιατί σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία αλλά και την καθημερινή πραγματικότητα είναι εκείνοι που θα φτάσουν πιο εύκολα στην κακοποίηση (συνήθως σεξουαλική και σωματική) αλλά και στην ανθρωποκτονία. Ο rejected, κατά κανόνα, είναι ανοργάνωτος και θα δράσει σπασμωδικά και «εν βρασμώ ψυχής», χωρίς καμιά προσπάθεια να συγκαλύψει το έγκλημά του, ενώ από την άλλη ο predatory λόγω της ψυχοπαθητικής του προσωπικότητας είναι συνήθως απόλυτα οργανωμένος κι έχει την υπομονή να περιμένει την κατάλληλη στιγμή για να δράσει ώστε να αφήσει πίσω του όσο λιγότερα ίχνη και στοιχεία είναι δυνατόν. Παρ’ όλα αυτά, όταν μια υπόθεση φτάνει στα χέρια μας την χειριζόμαστε με την ίδια σοβαρότητα ανεξάρτητα από τον τύπο του stalker, καθώς όλοι είναι εν δυνάμει ικανοί για τα πάντα από τη στιγμή που όλοι καθοδηγούνται από την εμμονή.
Ποια είναι τα χαρακτηριστικά των θυμάτων;
Όπως είπαμε δεν υπάρχουν στοιχεία για τη χώρα μας, αλλά σύμφωνα με τα αγγλικά δεδομένα περίπου το 75% των θυμάτων είναι γυναίκες και παρατηρείται υψηλό επαγγελματικό και ακαδημαϊκό επίπεδο. Οι κρίσιμες ηλικίες είναι κυρίως 19-60 ετών αλλά το μικρότερο καταγεγραμμένο θύμα είναι 2 ετών ενώ το μεγαλύτερο 82. Η έρευνα μας δείχνει ότι σε υψηλό κίνδυνο βρίσκονται επίσης και οι ομόφυλοι άντρες. Παρόλα αυτά, θύμα stalking μπορεί να γίνει ο οποιοσδήποτε και τα ποσοστά αυτά μας βοηθούν απλώς να αναγνωρίσουμε θύματα υψηλού κινδύνου/high risk victims και όχι να προβλέψουμε πιθανά θύματα.
Πώς στην πράξη μπορεί να προστατευθεί το άτομο που δέχεται stalking; Ποιες κινήσεις πρέπει να κάνει; Πού να απευθυνθεί;
Αρχικά, από τη στιγμή που πλέον το stalking αποτελεί και επίσημα ποινικό αδίκημα, το πρώτο πράγμα που πρέπει να κάνει το θύμα είναι να απευθυνθεί στην αστυνομία ύστερα από μια σειρά γεγονότων (4-5 περιστατικά είναι αρκετά). Σε ένα γενικό πλαίσιο οι συμβουλές που δίνονται είναι αρχικά το θύμα να διακόψει εντελώς κάθε επαφή με το δράστη, καθώς κάθε τύπου συνδιαλλαγή μπορεί να κλιμακώσει τη συμπεριφορά. Η δημιουργία ενός χρονολογικού, αναλυτικού ημερολογίου γεγονότων (ημερομηνία, ώρα, τόπος, συμβάν, στοιχεία, πώς αισθάνθηκε το θύμα, πώς επηρέασε την καθημερινότητά του) θα βοηθήσει την αστυνομία να καταλάβει τι συμβαίνει κι ότι πρόκειται για μια σειρά γεγονότων και αυτό θα αποτελέσει ένα επιπρόσθετο στοιχείο για την υπόθεση. Το θύμα είναι επίσης σημαντικό να έχει πάντα επαφές έκτακτης ανάγκης στο κινητό του και να ενημερώνει κάποιον για το πού βρίσκεται και τι κάνει. Σημαντικό είναι να αυξήσει και την ασφάλεια του σπιτιού του (π.χ. αλλαγή κλειδαριών). Τέλος, όσον αφορά στην ηλεκτρονική ασφάλεια, το θύμα αφού μπλοκάρει τον δράστη από τα προφίλ κοινωνικής δικτύωσης έπειτα θα ήταν καλό να διαγράψει κι άτομα μέσω των οποίων ο δράστης θα μπορούσε να συνεχίσει να αντλεί πληροφορίες (π.χ. φίλους) και να κάνει τα προφίλ του «ιδιωτικό». Αυτά σε μια γενική προσέγγιση. Από εκεί και πέρα η κάθε υπόθεση αξιολογείται ξεχωριστά με βάση την αξιολόγηση της επικινδυνότητας στην οποία βρίσκεται το θύμα/ risk assessment και εκεί χτίζουμε το πλάνο ασφαλείας σύμφωνα με τις ανάγκες του κάθε θύματος και τις δυναμικές της κάθε υπόθεσης.
Μπορεί να προκληθούν ψυχικές διαταραχές στα θύματα και αν ναι, ποιες;
Ναι, φυσικά. Τα θύματα βιώνουν σύγχυση, άγχος, άρνηση και αναπτύσσουν φοβίες. Παρατηρούνται επίσης διαταραχές στον ύπνο, στην πρόσληψη τροφής, κατάθλιψη, αυτοκτονικός ιδεασμός και μετατραυματικό στρες. Επιπλέον βλέπουμε δυσκολία στη συγκέντρωση, ένα διάχυτο αίσθημα αβοηθησίας, θυμό και συναισθηματικό μούδιασμα. Πέρα από τις ψυχολογικές επιπτώσεις υπάρχουν και σωματικές (υπέρταση, επιδείνωση ασθενειών όπως το άσθμα, δερματικές παθήσεις κ.λπ.), κοινωνικές (παραίτηση από τη δουλειά, απομόνωση, διακοπή χόμπι κ.λπ.), και οικονομικές (έξοδα για την ενίσχυση της ασφάλειας του σπιτιού, δικηγόροι, ψυχολόγοι, έξοδα για υλικές ζημιές που προκάλεσε ο δράστης κτλ.). Τέλος, δεν πρέπει να παραγνωρίζεται και η συχνή δευτερογενής θυματοποίηση του ίδιου του θύματος, ο ψυχικός τραυματισμός δηλαδή του θύματος για δεύτερη φορά όταν καλείται επανειλημμένα να εξιστορήσει τα γεγονότα, να δικαιολογήσει τη θέση και τις πράξεις του, να πείσει ότι πραγματικά κινδυνεύει κ.λπ. Η καλή γνώση των επαγγελματιών για το σωστό χειρισμό τέτοιων υποθέσεων συμβάλλει πάντα στη μείωση της δευτερογενούς θυματοποίησης.
Το stalking μπορεί να οδηγήσει και σε άλλες εγκληματικές πράξεις, όπως βιασμό και ανθρωποκτονία;
Σύμφωνα με μια έρευνα που πραγματοποιήσαμε στην υπηρεσία στην οποία εργάζομαι στο εξωτερικό (Ε. Καλούτσου) και σε συνεργασία με το Πανεπιστήμιο του Gloucestershire, βρήκαμε ότι το 94% των 358 υποθέσεων ανθρωποκτονίας που αναλύσαμε εμπεριείχε stalking. Στο 92% των περιπτώσεων διαπιστώσαμε ότι τα θύματα βρίσκονταν υπό τον πλήρη έλεγχο του δράστη, καθώς λανθασμένα θεωρούσαν πως αν κάνουν ό,τι τους ζητήσει, εκείνος θα ικανοποιηθεί και σταδιακά η συμπεριφορά του θα εξαλειφθεί. Αυτή η συμπεριφορά δυστυχώς δεν είναι παρά μια ανατροφοδότηση του κύκλου της βίας, γιατί σταδιακά το θύμα εξασθενεί ψυχικά όλο και περισσότερο λόγω της ματαίωσης και της κακοποίησης που βιώνει κι έτσι ο δράστης γίνεται όλο και πιο βίαιος και χειριστικός. Γι’ αυτό είναι πολύ σημαντικό να μιλάμε νωρίς όταν κάτι αντιλαμβανόμαστε πως δεν πάει καλά.
Με τη ραγδαία ανάπτυξη της τεχνολογίας και την εκτεταμένη χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, ποιες νέες μορφές και εκφάνσεις λαμβάνει το stalking και πώς αντιμετωπίζεται το φαινόμενο;
Η αλήθεια είναι πως τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης συνήθως παίζουν έναν πολύ σημαντικό ρόλο σε υποθέσεις stalking καθώς αποτελούν άλλον έναν εύκολο τρόπο προσέγγισης και παρακολούθησης του θύματος. Το sextortion είναι έντονο φαινόμενο επίσης ως μέσο χειριστικής συμπεριφοράς. Ο όρος αυτός χαρακτηρίζει το έγκλημα της ψηφιακής εποχής και αναφέρεται στον εξαναγκασμό κάποιου να προβεί σε σεξουαλικές συνήθως πράξεις υπό την απειλή δημοσιοποίησης γυμνών φωτογραφιών ή σεξουαλικών πληροφοριών για αυτούς. Άρρηκτα συνδεδεμένος με την τεχνολογία είναι και ένας νέος τύπος stalker, ο οποίος ονομάστηκε online predatory stalker. Αυτός ο stalker στοχοποιεί κυρίως ανήλικους ή ευάλωτους νεαρούς ενήλικες (18-25 ετών) με απώτερο σκοπό τη δημιουργία, αναπαραγωγή και διανομή παιδικής πορνογραφίας και trafficking. Είναι μία από τις χειρότερες μορφές stalkers, καθώς συνήθως από πίσω κρύβονται ολόκληρα κυκλώματα και το έγκλημα είναι διεθνές κι αποτελεί αυτό που ονομάζουμε «οργανωμένο έγκλημα». Προσωπικά ασχολήθηκα με τέτοια υπόθεση πριν λίγο καιρό και είναι πραγματικά τρομακτικό και αχανές αυτό που βρίσκεται από πίσω (Ε. Καλούτσου).
Αυτό που θα πρέπει να γίνει άμεσα στην Ελλάδα είναι η ευαισθητοποίηση και ενημέρωση των αρχών για την ύπαρξη, τη σοβαρότητα και τις εκφάνσεις του φαινομένου. Ειδική εκπαίδευση θα ήταν καλό να παρασχεθεί στο προσωπικό της αστυνομίας που εκτελεί χρέη Αξιωματικού Υπηρεσίας ή εργάζεται σε υπηρεσίες όπως η Διεύθυνση Δίωξης Ηλεκτρονικού Εγκλήματος καθώς είναι εκείνοι που θα δεχτούν έναν μεγάλο όγκο καταγγελιών και θα πρέπει αφενός να ξεχωρίσουν ποιες είναι βάσιμες και αφετέρου να διαχειριστούν τόσο το θύμα όσο και την υπόθεση.
Ποιο είναι το νομοθετικό πλαίσιο για το stalking στην Ελλάδα και διεθνώς;
Με τον νόμο 4531/2018 που ψηφίστηκε πριν από μερικούς μήνες, ποινικοποιείται το stalking μέσω της τροποποίησης του άρθρου 333 Π.Κ. περί απειλής. Συγκεκριμένα αναφέρεται ότι «…τιμωρείται και όποιος, χωρίς απειλή βίας ή άλλης παράνομης πράξης ή παράλειψης, προκαλεί σε άλλον τρόμο ή ανησυχία, με την επίμονη καταδίωξη ή παρακολούθησή του, όπως ιδίως με την επιδίωξη διαρκούς επαφής μέσω τηλεπικοινωνιακού ή ηλεκτρονικού μέσου ή με επανειλημμένες επισκέψεις στο οικογενειακό, κοινωνικό ή εργασιακό περιβάλλον αυτού, παρά την εκπεφρασμένη αντίθετη βούλησή του.» Δύο σημεία είναι σημαντικά στο άρθρο: πρώτον, η αναφορά ότι δεν είναι απαραίτητη η άμεση απειλή βίας (π.χ. «Θα σε σκοτώσω») και δεύτερον το γεγονός ότι συμπεριελήφθη η χρήση ηλεκτρονικών μέσων για την τέλεση του αδικήματος. Η τροποποίηση έγινε στα πλαίσια του σχεδίου νόμου του Υπουργείου Δικαιοσύνης για την Κύρωση της Σύμβασης του Συμβουλίου της Ευρώπης για την Πρόληψη και την Καταπολέμηση της Βίας κατά των γυναικών και της Ενδοοικογενειακής Βίας (Σύμβαση Κωνσταντινούπολης 2011). Είναι σημαντικό όμως να θυμόμαστε ότι το stalking δεν έχει ως θύματα μόνο γυναίκες και επομένως δεν αφορά μόνο εκείνες.
Διεθνές νομικό πλαίσιο δεν υπάρχει, γιατί η κάθε χώρα έχει τους δικούς της νόμους. Για παράδειγμα ο ελληνικός νόμος είναι αρκετά κοντά με τον αγγλικό, παρ’ όλα αυτά η ποινή είναι πολύ διαφορετική καθώς στην Αγγλία σύμφωνα με το Protection from Harassment Act 1997 (Section 2A & 4A) μπορεί να φτάσει μέχρι και τα 5 έτη ανάλογα τον ψυχολογικό αντίκτυπο που είχε η συμπεριφορά στο θύμα. Ο ψυχολογικός αντίκτυπος που έχει το stalking στο θύμα θεωρείται ωστόσο σημαντικός και στην Ελλάδα («…χωρίς απειλή βίας, ή άλλης παράνομης πράξης ή παράλειψης προκαλεί σε άλλον τρόμο ή ανησυχία…»). Επιπλέον, είναι σημαντικό να γνωρίζει το ευρύ κοινό ότι το έγκλημα αξιολογείται και διώκεται σύμφωνα με το πού διαμένει ο δράστης, οπότε αν για παράδειγμα το θύμα ζει στην Ελλάδα και ο δράστης στην Αγγλία τότε η καταγγελία πρέπει να γίνει στην αγγλική αστυνομία. Αντίστοιχα, αν ο δράστης βρίσκεται σε μια χώρα που δεν έχει νομοθετικό πλαίσιο για το stalking τότε δυστυχώς δεν μπορεί να γίνει τίποτα νομικά ώστε να προστατευθεί το θύμα.
Λειτουργούν στη χώρα μας δομές για την αντιμετώπιση του φαινομένου και την υποστήριξη δραστών και θυμάτων;
Όχι, στην Ελλάδα προς το παρόν δεν υπάρχει καμία δομή σχετικά με το stalking ούτε σε επίπεδο ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης του κοινού, ούτε υποστήριξης των θυμάτων, ούτε εκπαίδευσης επαγγελματιών που χειρίζονται τέτοια περιστατικά. Οι πολίτες προς το παρόν είναι αναγκασμένοι να απευθύνονται σε δομές που σχετίζονται με την κακοποίηση και να ελπίζουν ότι οι επαγγελματίες σε αυτές έχουν την κατάλληλη εκπαίδευση για να τους βοηθήσουν. Προφανώς αυτό θα πρέπει να αλλάξει και να δημιουργηθούν δομές που θα παρέχουν τις υπηρεσίες που έχουν αναφερθεί και παραπάνω. Επίσης, στην Ελλάδα οι δομές επικεντρώνονται στις γυναίκες που θυματοποιούνται από άντρες αφήνοντας απέξω τους άντρες και τα μέλη της LGBTQI+ κοινότητας ενώ όταν μιλάμε για βία οφείλουμε να σεβόμαστε, να προστατεύουμε και να υποστηρίζουμε όλα τα θύματα ανεξάρτητα από τα χαρακτηριστικά τους.
Ολοκληρώνοντας τη συνέντευξή μας, κρίνω σκόπιμο να περάσετε το δικό σας μήνυμα για το stalking και την αντιμετώπισή του σε μια εποχή, όπου το έγκλημα αποκτά πιο σκληρές διαστάσεις, στοιχείο που προβληματίζει εντόνως όχι μόνο την επιστημονική κοινότητα αλλά και τα μέλη της ευρύτερης κοινωνίας.
Το stalking δυστυχώς είναι παρεξηγημένο και δεν δίνεται η βαρύτητα που του αρμόζει. Το κλειδί βρίσκεται στην ενημέρωση. Η ενημέρωση θα οδηγήσει στην αναγνώριση και ταυτοποίηση του εγκλήματος κι αυτό στην καταγγελία. Το μότο μας είναι: Ενημερώσου, αναγνώρισέ το, κατάγγειλέ το! Κλείνοντας, θα θέλαμε να τονίσουμε πως οι stalkers συνήθως είναι άτομα του περιβάλλοντος μας, οπότε όταν δεν έχουμε σαφή εικόνα για το ποιος μπορεί να είναι ο δράστης το καλύτερο που έχουμε να κάνουμε είναι να αφήσουμε το ένστικτό μας να μας οδηγήσει. Ως γενικό μήνυμα θα θέλαμε να περάσουμε ότι η κακοποίηση και η θυματοποίηση δεν έχουν φύλο και ηλικία, ούτε χρώμα και εθνότητα. Το ίδιο και οι δράστες. Επομένως, να έχουμε τα μάτια μας ανοιχτά και να μιλάμε χωρίς ταμπού για όλα αυτά. Να ενημερωνόμαστε και να εκπαιδευόμαστε αντί να κλείνουμε τα μάτια. Μόνον έτσι θα το καταπολεμήσουμε. Όσο το φοβόμαστε, τόσο θα κλιμακώνεται.
της Αγγελικής Καρδαρά.
postmodern.gr
_
ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ
ΜΟΙΡΑΣΤΕΙΤΕ
ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ
ΣΧΟΛΙΑΣΤΕ
