2018-12-26 14:58:15
Κωνσταντίνος Μ. Βαφειάδης
Καθηγητής (Ε.Δ.Ι.Π.) στην Ανώτατη Εκκλησιαστική Ακαδημία Αθηνών
Η συλλογή εικόνων της Ι.Μ.Διονυσίου και τα εργαστήρια ζωγραφικής
στο Άγιον Όρος, 14ος - 18ος αιώνες
Περίληψη της Εισήγησης:
Ἡ μονὴ τοῦ Ἁγίου Διονυσίου στὸ ἁγιώνυμο ὄρος τοῦ Ἄθω κατέχει, ὡς γνωστόν, ἀξιοσημείωτη συλλογὴ εἰκόνων. Πρὶν ἀπὸ τὴν περίοπτη, ὅσο καὶ ἱστορική, Ἔκθεση κειμηλίων τοῦἉγίου Ὄρους στὴν Θεσσαλονίκη τὸ ἔτος 1997, γνωστὲς στὴν ἔρευνα ἦταν κυρίως οἱεἰκόνες τῆς Μεγάλης Δεήσεως (1542) τοῦ κρητικοῦζωγράφου Εὐφροσύνου. Στὸν κατάλογο τῆς προρρηθείσης Ἐκθέσεως θὰ δημοσιευθοῦν, ἐκτὸς τῶν εἰκόνων τοῦΕὐφροσύνου, μερικὲς ἀκόμη τοῦ17ου αἰῶνος. Λευκώματα καὶταχυδρομικὰ δελτάρια μὲεἰκόνες τῆς μονῆς θὰ ἐκδοθοῦν ἀπὸ τὸπαλαιγενὲς μοναστήρι. Τὸἔτος 2008, ὁὁμιλῶν θὰπαρουσιάσει στὴν διατριβὴτου εἰκόνες τῶν ἀρχῶν τοῦ17ου αἰῶνος, φιλοτεχνημένες ἀπὸτὸν ζωγράφο Δανιήλ
. Δύο χρόνια ἀργότερα, στὸ βιβλίο Περὶτῆς ἐν Ἄθῳ«κρητικῆς» ζωγραφικῆς, ἔμελλε νὰἐξετασθεῖεὐρὺ σύνολο εἰκόνων, προερχομένων ἀπὸ τὰεὶκονοστάσια τῆς μονῆς Διονυσίου. Ἐντούτοις, ἡ πλειονότητα τῶν ἀποτεθειμένων στὸεἰκονοφυλάκιο, ἀλλὰκαὶ σὲ ἄλλους χώρους τῆς μονῆς, εἰκόνων παραμένει ἀδημοσίευτη. Τὸκενὸ αὐτὸπληροφορίας ἐπιχειρεῖνὰ θεραπεύσει νεότερη μελέτη τοῦὁμιλοῦντος, ὁρισμένα ἀπὸ τὰπορίσματα τῆς ὁποίας παρουσιάζονται στὴν παροῦσα ἀνακοίνωση.
Ἡ συλλογὴεἰκόνων τῆς μονῆς Διονυσίου περιλαμβάνει πέντε μόλις εἰκόνες τῆς παλαιολογείου περιόδου. Ἄλλες τόσες δύνανται νὰχρονολογηθοῦν στὴν δεύτερη πεντηκονταετία τοῦ 15ου αἰῶνος. Οἰ εἰκόνες αὐτὲς δὲν ἔχουν κοινὴκαταγωγὴ οὔτε ταυτόσημη τεχνοτροπία. Γιὰ μία τουλάχιστον εἰκόνα τῆς περὶ τὸ1400 περιόδου μποροῦμε βάσιμα νὰἰσχυρισθοῦμε ὅτι προέρχεται ἀπὸἐργαστήριο τῆς Θεσσαλονίκης. Πρὸς τούτοις δύο σπαράγματα τριπτύχων συνδέονται στενὰ μὲ τὸἔργο τοῦ Ἀνδρέα καὶ Νικολάου Ρίτζου, καὶἑπομένως μποροῦν νὰ ἀποδοθοῦν σὲ κρητικὸἐργαστήριο.
Ἀντιθέτως, μεγάλο σύνολο εἰκόνων τοῦ 16ο αἰῶνος εἶναι προϊὸν ἁγιορειτικῶν ἐργαστηρίων ζωγραφικῆς, καὶ δὴ ἐπωνύμων καλλιτεχνῶν, ὅπως τοῦ Νεοφύτου υἱοῦ τοῦ Θεοφάνη, τοῦ Τζώρτζη, τοῦ ζωγράφου τῆς παλαιᾶς τράπεζας τῆς μονῆς Διονυσίου κ.ἄ.. Εἰρήσθω ὅτι τὸ ἔργο τῶν ἀνωτέρω καλλιτεχνῶν δὲν πρέπει νὰσυγχέεται μὲ τὸ ἔργο τῶν Κρητικῶν, λόγῳ τῆς ὑφιστάμενης τεχνοτροπικῆς συμφωνίας. Πρόκειται γιὰἁγιορεῖτες ζωγράφους, οἱ ὁποῖοι ἔχουν προσαρμόσει τὸ«κρητικὸ» ὕφος στὶς αἰσθητικὲς ἀνάγκες τῶν μοναχῶν τοῦ Ἁγίου Ὄρους. Τὸ ἴδιο ἰσχύει γιὰ τὴν τέχνη τοῦ17ου αἰῶνος. Στὸν αἰῶνα αὐτὸν δραστηριοποιοῦνται πολλοὶμεμονωμένοι ζωγράφοι, ὅπως οἱ Δανιὴλ καὶ Μερκούριος, οἱὁποῖοι φιλοτεχνοῦν εἰκόνες γιὰτὸ μοναστήρι τους ἀλλὰκαὶ γιὰ ἄλλες μονὲς, μέσα καὶἔξω ἀπὸτὸ Ἅγιον Ὄρος. Σημειωτέον ὅτι πολλὰἁγιορειτικὰἐργαστήρια ἐμφανίζουν ἐντυπωσιακὴπαραγωγὴ, καθὼς ἔργα τους ἀπαντοῦν σὲὅλες τὶς μονὲς τοῦ Ἁγίου Ὄρους καὶ ὄχι μόνο. Τὸκυριότερο ἐξ αὐτῶν θὰ ὀνομάσουμε «ἐργαστήριο ἐπιγόνων τοῦΘεοφάνη», λόγῳ τῆς τυποποιημένης καὶ πιστῆς ἐφαρμογῆς τῶν εἰκαστικῶν ἐπιταγῶν τοῦμεγάλου καλλιτέχνη. Παρόλα αὐτά, σώζονται στὸμοναστήρι τοῦ Διονυσίου ἔργα ἀπὸ τὴν ἐνετοκρατούμενη Ἑλλάδα, ὅπως τοῦ Ἐμμανουὴλ Σκορδίλη καὶ τοῦ Ἐμμανουὴλ Δέκαρχου, ἀφιερώματα πιστῶν.
Ἡ παραγωγὴ εἰκόνων στὸ Ἅγιον Ὄρος αὐξάνει ἀπὸ τὰ μέσα τοῦ 17ου αἰῶνος καὶ καθ΄ ὅλη τὴν διάρκεια τοῦ 18ου αἰῶνος. Τοῦτο λόγῳ τῆς αὐξημένης ζητήσεως, μετὰ τὴν πτώση τοῦΧάνδακα, καὶ ἐφόσον στὴν συνείδηση τῶν ὑποδούλων τὸν Ἅγιον Ὄρος κατέχει περίοπτη θέση. Τὰ ἐργαστήρια τοῦἉθω ἐργάζονται τώρα γιὰ πολὺ μεγάλο ἀριθμὸπαραγγελιοδοτῶν ἀπὸτὴν Κωνσταντινούπολη ἕως τὴν μονὴ Σινᾶκαὶ τὴν Κύπρο. Πλῆθος εἰκόνων τοῦαἰῶνος αὐτοῦσώζεται στὴν μονὴ Διονυσίου. Πολλὰ ἀπὸτὰ ἔργα αὐτὰἀνήκουν σὲἄδηλο χρωστῆρα, ἄλλα 22 ὅμως προέρχονται ἀπὸ ἐπώνυμους ἁγιορεῖτες ζωγράφους, ὅπως ὁ Δαμασκηνὸς ὁ ἐξ Ἰωαννίνων, ὁ Βενιαμὶν ἐκ Βιζύης, ὁΝικηφόρος Καρπενησιώτης κ.ἄ..
Ἀπὸ τὴν μελέτη, λοιπόν, τῆς συλλογῆς εἰκόνων τῆς μονῆς Διονυσίου προκύπτει ἡ ἄκρως σημαντικὴ διαπίστωση ὅτι τὸ Ἅγιον Ὄρος ἀπὸ τὰ μέσα τοῦ 16ο αἰῶνος καὶ ἐφεξῆς συνιστᾶ ὄχι μόνον κέντρο παραγωγῆς εἰκόνων(καὶ τοιχογραφιῶν), ἀλλὰ κέντρο, στὸ ὁποῖο συγχρωτίζονται, ἀντιμάχονται καὶ ἀναπλάθονται ὅλα τὰ μεγάλα εἰκαστικὰ ρεύματα τῆς μεταβυζαντινῆς περιόδου. Καὶ τοῦτο ἐντὸς τῆς χοάνης τῆς ἁγιορειτικῆς πνευματικότητος.
Όλες οι ανακοινώσεις, των τριών Επιστημονικών Εργαστηρίων της Αγιορειτικής Εστίας:
1ο Διεθνές Επιστημονικό Εργαστήριο της Αγιορειτικής Εστίας
2ο Διεθνές Επιστημονικό Εργαστήριο της Αγιορειτικής Εστίας
3ο Διεθνές Επιστημονικό Εργαστήριο της Αγιορειτικής Εστίας
…καθώς και παλαιότερες δικές μας αναρτήσεις.
agioritikesmnimes
Καθηγητής (Ε.Δ.Ι.Π.) στην Ανώτατη Εκκλησιαστική Ακαδημία Αθηνών
Η συλλογή εικόνων της Ι.Μ.Διονυσίου και τα εργαστήρια ζωγραφικής
στο Άγιον Όρος, 14ος - 18ος αιώνες
Περίληψη της Εισήγησης:
Ἡ μονὴ τοῦ Ἁγίου Διονυσίου στὸ ἁγιώνυμο ὄρος τοῦ Ἄθω κατέχει, ὡς γνωστόν, ἀξιοσημείωτη συλλογὴ εἰκόνων. Πρὶν ἀπὸ τὴν περίοπτη, ὅσο καὶ ἱστορική, Ἔκθεση κειμηλίων τοῦἉγίου Ὄρους στὴν Θεσσαλονίκη τὸ ἔτος 1997, γνωστὲς στὴν ἔρευνα ἦταν κυρίως οἱεἰκόνες τῆς Μεγάλης Δεήσεως (1542) τοῦ κρητικοῦζωγράφου Εὐφροσύνου. Στὸν κατάλογο τῆς προρρηθείσης Ἐκθέσεως θὰ δημοσιευθοῦν, ἐκτὸς τῶν εἰκόνων τοῦΕὐφροσύνου, μερικὲς ἀκόμη τοῦ17ου αἰῶνος. Λευκώματα καὶταχυδρομικὰ δελτάρια μὲεἰκόνες τῆς μονῆς θὰ ἐκδοθοῦν ἀπὸ τὸπαλαιγενὲς μοναστήρι. Τὸἔτος 2008, ὁὁμιλῶν θὰπαρουσιάσει στὴν διατριβὴτου εἰκόνες τῶν ἀρχῶν τοῦ17ου αἰῶνος, φιλοτεχνημένες ἀπὸτὸν ζωγράφο Δανιήλ
Ἡ συλλογὴεἰκόνων τῆς μονῆς Διονυσίου περιλαμβάνει πέντε μόλις εἰκόνες τῆς παλαιολογείου περιόδου. Ἄλλες τόσες δύνανται νὰχρονολογηθοῦν στὴν δεύτερη πεντηκονταετία τοῦ 15ου αἰῶνος. Οἰ εἰκόνες αὐτὲς δὲν ἔχουν κοινὴκαταγωγὴ οὔτε ταυτόσημη τεχνοτροπία. Γιὰ μία τουλάχιστον εἰκόνα τῆς περὶ τὸ1400 περιόδου μποροῦμε βάσιμα νὰἰσχυρισθοῦμε ὅτι προέρχεται ἀπὸἐργαστήριο τῆς Θεσσαλονίκης. Πρὸς τούτοις δύο σπαράγματα τριπτύχων συνδέονται στενὰ μὲ τὸἔργο τοῦ Ἀνδρέα καὶ Νικολάου Ρίτζου, καὶἑπομένως μποροῦν νὰ ἀποδοθοῦν σὲ κρητικὸἐργαστήριο.
Ἀντιθέτως, μεγάλο σύνολο εἰκόνων τοῦ 16ο αἰῶνος εἶναι προϊὸν ἁγιορειτικῶν ἐργαστηρίων ζωγραφικῆς, καὶ δὴ ἐπωνύμων καλλιτεχνῶν, ὅπως τοῦ Νεοφύτου υἱοῦ τοῦ Θεοφάνη, τοῦ Τζώρτζη, τοῦ ζωγράφου τῆς παλαιᾶς τράπεζας τῆς μονῆς Διονυσίου κ.ἄ.. Εἰρήσθω ὅτι τὸ ἔργο τῶν ἀνωτέρω καλλιτεχνῶν δὲν πρέπει νὰσυγχέεται μὲ τὸ ἔργο τῶν Κρητικῶν, λόγῳ τῆς ὑφιστάμενης τεχνοτροπικῆς συμφωνίας. Πρόκειται γιὰἁγιορεῖτες ζωγράφους, οἱ ὁποῖοι ἔχουν προσαρμόσει τὸ«κρητικὸ» ὕφος στὶς αἰσθητικὲς ἀνάγκες τῶν μοναχῶν τοῦ Ἁγίου Ὄρους. Τὸ ἴδιο ἰσχύει γιὰ τὴν τέχνη τοῦ17ου αἰῶνος. Στὸν αἰῶνα αὐτὸν δραστηριοποιοῦνται πολλοὶμεμονωμένοι ζωγράφοι, ὅπως οἱ Δανιὴλ καὶ Μερκούριος, οἱὁποῖοι φιλοτεχνοῦν εἰκόνες γιὰτὸ μοναστήρι τους ἀλλὰκαὶ γιὰ ἄλλες μονὲς, μέσα καὶἔξω ἀπὸτὸ Ἅγιον Ὄρος. Σημειωτέον ὅτι πολλὰἁγιορειτικὰἐργαστήρια ἐμφανίζουν ἐντυπωσιακὴπαραγωγὴ, καθὼς ἔργα τους ἀπαντοῦν σὲὅλες τὶς μονὲς τοῦ Ἁγίου Ὄρους καὶ ὄχι μόνο. Τὸκυριότερο ἐξ αὐτῶν θὰ ὀνομάσουμε «ἐργαστήριο ἐπιγόνων τοῦΘεοφάνη», λόγῳ τῆς τυποποιημένης καὶ πιστῆς ἐφαρμογῆς τῶν εἰκαστικῶν ἐπιταγῶν τοῦμεγάλου καλλιτέχνη. Παρόλα αὐτά, σώζονται στὸμοναστήρι τοῦ Διονυσίου ἔργα ἀπὸ τὴν ἐνετοκρατούμενη Ἑλλάδα, ὅπως τοῦ Ἐμμανουὴλ Σκορδίλη καὶ τοῦ Ἐμμανουὴλ Δέκαρχου, ἀφιερώματα πιστῶν.
Ἡ παραγωγὴ εἰκόνων στὸ Ἅγιον Ὄρος αὐξάνει ἀπὸ τὰ μέσα τοῦ 17ου αἰῶνος καὶ καθ΄ ὅλη τὴν διάρκεια τοῦ 18ου αἰῶνος. Τοῦτο λόγῳ τῆς αὐξημένης ζητήσεως, μετὰ τὴν πτώση τοῦΧάνδακα, καὶ ἐφόσον στὴν συνείδηση τῶν ὑποδούλων τὸν Ἅγιον Ὄρος κατέχει περίοπτη θέση. Τὰ ἐργαστήρια τοῦἉθω ἐργάζονται τώρα γιὰ πολὺ μεγάλο ἀριθμὸπαραγγελιοδοτῶν ἀπὸτὴν Κωνσταντινούπολη ἕως τὴν μονὴ Σινᾶκαὶ τὴν Κύπρο. Πλῆθος εἰκόνων τοῦαἰῶνος αὐτοῦσώζεται στὴν μονὴ Διονυσίου. Πολλὰ ἀπὸτὰ ἔργα αὐτὰἀνήκουν σὲἄδηλο χρωστῆρα, ἄλλα 22 ὅμως προέρχονται ἀπὸ ἐπώνυμους ἁγιορεῖτες ζωγράφους, ὅπως ὁ Δαμασκηνὸς ὁ ἐξ Ἰωαννίνων, ὁ Βενιαμὶν ἐκ Βιζύης, ὁΝικηφόρος Καρπενησιώτης κ.ἄ..
Ἀπὸ τὴν μελέτη, λοιπόν, τῆς συλλογῆς εἰκόνων τῆς μονῆς Διονυσίου προκύπτει ἡ ἄκρως σημαντικὴ διαπίστωση ὅτι τὸ Ἅγιον Ὄρος ἀπὸ τὰ μέσα τοῦ 16ο αἰῶνος καὶ ἐφεξῆς συνιστᾶ ὄχι μόνον κέντρο παραγωγῆς εἰκόνων(καὶ τοιχογραφιῶν), ἀλλὰ κέντρο, στὸ ὁποῖο συγχρωτίζονται, ἀντιμάχονται καὶ ἀναπλάθονται ὅλα τὰ μεγάλα εἰκαστικὰ ρεύματα τῆς μεταβυζαντινῆς περιόδου. Καὶ τοῦτο ἐντὸς τῆς χοάνης τῆς ἁγιορειτικῆς πνευματικότητος.
Όλες οι ανακοινώσεις, των τριών Επιστημονικών Εργαστηρίων της Αγιορειτικής Εστίας:
1ο Διεθνές Επιστημονικό Εργαστήριο της Αγιορειτικής Εστίας
2ο Διεθνές Επιστημονικό Εργαστήριο της Αγιορειτικής Εστίας
3ο Διεθνές Επιστημονικό Εργαστήριο της Αγιορειτικής Εστίας
…καθώς και παλαιότερες δικές μας αναρτήσεις.
agioritikesmnimes
ΜΟΙΡΑΣΤΕΙΤΕ
ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ
ΠΡΟΗΓΟΥΜΕΝΟ ΑΡΘΡΟ
Ακιντζί: Δεν είμαστε «μπάλωμα», δεν αποδεχόμαστε καθεστώς μειονότητας
ΕΠΟΜΕΝΟ ΑΡΘΡΟ
Ο ΠΑΟΚ είναι ομάδα...δευτέρου ημιχρόνου
ΣΧΟΛΙΑΣΤΕ
