2019-01-11 16:02:53
Η Επανορθωτική Δικαιοσύνη συνιστά μια διαφορετική αντιμετώπιση του εγκλήματος και κάθε είδους συγκρουσιακής κατάστασης. Ειδικότερα, με βάση τις αρχές της συμμετοχικής
δημοκρατίας, της ισότητας, του σεβασμού, της αυτορρύθμισης, η Επανορθωτική Δικαιοσύνη δίνει τον λόγο στα ίδια τα άτομα να εκφράσουν όσα αισθάνονται και όσα επιθυμούν να εκφράσουν. Το ενδιαφέρον επικεντρώνεται πρωτίστως στις ανάγκες του θύματος, αφού ασφαλώς πρώτα έχει εξασφαλιστεί η ενεργητική ανάληψη ευθύνης από τον δράστη.
Αλέξια Στουραΐτη, δικηγόρος, διαπιστευμένη διαμεσολαβήτρια.
«Στα ποινικά συστήματα που έχουν ενσωματώσει πρακτικές της Επανορθωτικής Δικαιοσύνης, έχει διαπιστωθεί σημαντική μείωση της υποτροπής των δραστών, με ταυτόχρονη μεγάλη αύξηση του βαθμού ικανοποίησης και των δύο πλευρών από τη διαδικασία συγκριτικά με την ποινική δίκη. Το θύμα παύει να αντιμετωπίζεται ως απλός μάρτυρας για την ανεύρεση της αλήθειας, και ο δράστης παύει να αντιμετωπίζεται ως μίασμα
. Αναπτύσσεται η αξία του σεβασμού, αλλά και η ενεργητική ανάληψη ευθύνης από τον δράστη», τονίζει μεταξύ άλλων η κυρία Αλέξια Στουραΐτη, δικηγόρος, διαπιστευμένη διαμεσολαβήτρια και ψυχοδραματίστρια, εξειδικευμένη σε βιωματικές τεχνικές της Επανορθωτικής Δικαιοσύνης (Eastern Mennonite University, USA), στη συνέντευξη που μου παραχώρησε, με στόχο μας να εμβαθύνουμε στην έννοια της «Επανορθωτικής Δικαιοσύνης» και στους σκοπούς που επιτελεί, καθώς και στο πώς η εφαρμογή του θεσμού μπορεί να ωφελήσει τους πολίτες και σε ποια ακριβώς πεδία ζωής και δράσης τους.
Επίσης, μια από τις θεματικές που μας απασχόλησε στη συνέντευξη σχετίζεται με τη σημασία της εφαρμογής επανορθωτικών πρακτικών στη σχολική κοινότητα, ως αντιμετώπιση του σχολικού εκφοβισμού. Πολύ ενδιαφέρουσες οι επισημάνσεις της κυρίας Στουραΐτη και σε αυτό το ερώτημα, με έμφαση πάντα και πρώτα από όλα στην πρόληψη.
Σχετικά με τα πορίσματα της διεθνούς εμπειρίας, η κυρία Στουραΐτη επισημαίνει τα εξής: «Η διεθνής εμπειρία δείχνει εξαιρετικά αποτελέσματα της εφαρμογής της Επανορθωτικής Δικαιοσύνης σε μια πληθώρα υποθέσεων, και δη στα σοβαρά εγκλήματα – εγκλήματα κατά της ζωής, της γενετήσιας ελευθερίας και της υγείας. Εκεί, ακριβώς επειδή τα συναισθήματα που προκύπτουν από την εγκληματική πράξη είναι πολύ δυνατά, τα θύματα δηλώνουν πολύ υψηλό βαθμό ικανοποίησης από τη διαδικασία απονομής δικαιοσύνης – πολύ υψηλότερο από το ποινικό σύστημα, αφού τους δίνεται ο χρόνος και ο χώρος να εκφραστούν».
ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ
Κυρία Στουραΐτη θα μας ορίσετε την έννοια της “Επανορθωτικής Δικαιοσύνης”;
Η Επανορθωτική Δικαιοσύνη είναι μια διαφορετική αντιμετώπιση του εγκλήματος και κάθε είδους συγκρουσιακής κατάστασης. Όπως συχνά αναφέρεται, είναι μια έννοια-ομπρέλα, που συμπεριλαμβάνει πολλές μεθόδους και πρακτικές εφαρμόσιμες σε διάφορα πλαίσια.
Στο ποινικό σύστημα ξεκινά από την αρχή ότι το έγκλημα δεν στρέφεται κατά του Κράτους (όπως πρεσβεύει η ποινική θεωρία), αλλά κατά ενός ανθρώπου (του θύματος), με άμεσες συνέπειες στη ζωή του και στις σχέσεις του. Με βάση τις αρχές της συμμετοχικής δημοκρατίας, της ισότητας, του σεβασμού, της αυτορρύθμισης, δίνει τον λόγο πίσω στα άτομα να εκφράσουν όσα χρειάζονται, εστιάζοντας καταρχάς στις ανάγκες του θύματος, και αφού πρώτα έχει εξασφαλιστεί η ενεργητική ανάληψη ευθύνης από τον δράστη. Η προηγούμενη κατάλληλη προετοιμασία και των δύο πλευρών από επαγγελματία ειδικό στην εφαρμογή επανορθωτικών πρακτικών, που δύναται να διαρκέσει και μήνες ή και χρόνια, είναι εκ των ων ουκ άνευ. Σε κάποια ποινικά συστήματα δύναται η ποινή να συναποφασιστεί από όλους τους εμπλεκόμενους στο έγκλημα σε μια τέτοια συνάντηση. Ωστόσο, οι συναντήσεις αυτές μπορεί να λάβουν χώρα πολύ μετά την ποινική διαδικασία και την έκτιση της ποινής, αποσκοπώντας στην έκφραση του προσωπικού πόνου και θυμού, την αναζήτηση εξηγήσεων, την απάντηση ερωτημάτων και το κλείσιμο μιας επώδυνης κατάστασης σε εσωτερικό επίπεδο, και να ζητηθούν από τους εμπλεκομένους ακόμα και χρόνια μετά τα γεγονότα. Σε κάθε περίπτωση, η συμμετοχή σε μια τέτοια διαδικασία είναι πάντοτε εθελοντική και μετά από προετοιμασία με τον ειδικά καταρτισμένο επαγγελματία.
Περαιτέρω, υπάρχουν πρακτικές τόσο για την ενδυνάμωση των θυμάτων, όσο και για την ψυχοεκπαίδευση των κρατουμένων κατά τη διάρκεια έκτισης ποινής, και για την επανένταξή τους μετά την αποφυλάκιση. Επίσης, υπάρχουν οι λεγόμενες “οικογενειακές συνεδρίες” για ανήλικους δράστες, με στόχο να ενδυναμωθεί η οικογένεια για να υποστηρίξει καλύτερα το παιδί που επέδειξε παραβατική συμπεριφορά, αλλά και μέθοδοι που μπορούν να εφαρμοστούν εκτός ποινικού συστήματος, στο πλαίσιο κάθε ομάδας – στα σχολεία, στις εργασιακές σχέσεις, στην κοινότητα.
Θα μπορούσαμε να αναφερθούμε, εν συντομία, στην ιστορία του συγκεκριμένου θεσμού;
Τόσο η επανορθωτική φιλοσοφία και οι πρακτικές της, όσο και οι αξίες που αυτή πρεσβεύει, ανιχνεύονται ήδη σε αρχαίους λαούς και φυλές: την αρχαία Αθήνα, αλλά και τους Αβορίγινες, τους Μαορί και τους αυτόχθονες πληθυσμούς της Αμερικής (τους λεγόμενους Ινδιάνους), καθώς επίσης και σε θρησκευτικές παραδόσεις του βουδισμού, του ταοϊσμού και του χριστιανισμού.
Η εφαρμογή της χάνεται στα πέπλα του χρόνου. Η πρώτη φορά, όμως, που εφαρμόστηκε τυπικά ήταν το 1974 στο Οντάριο του Καναδά, στη γνωστή “Elmira case”, όπου δύο έφηβοι δράστες διέπραξαν κατά τη διάρκεια της νύχτας βανδαλισμούς σε 22 ιδιοκτησίες συμπολιτών τους. Έκτοτε αναπτύχθηκε με ταχύτατους ρυθμούς, ρίζωσε εντός του ποινικού συστήματος, και εξαπλώθηκε ανά τον κόσμο.
Σήμερα εφαρμόζεται ευρύτατα στην Αμερική, τον Καναδά, την Αυστραλία και τη Νέα Ζηλανδία, και σε πιο περιορισμένη μορφή στον ευρωπαϊκό χώρο – Βέλγιο, Γαλλία, Γερμανία, Ηνωμένο Βασίλειο, Αλβανία, Ουγγαρία και αλλού.
Ποιος είναι ο ρόλος της επανορθωτικής δικαιοσύνης στο πλαίσιο της σύγχρονης ελληνικής κοινωνίας;
Αυτό που διαπιστώνουμε με ολοένα και μεγαλύτερη ένταση, είναι η κλιμακούμενη βία. Η αυξητική της τάση, και η βία ως απάντηση στη βία. Μια πιεσμένη, καταπιεσμένη κοινωνία, είναι μια θυμωμένη κοινωνία. Μια κοινωνία με κατάλοιπα από τον Β’ Παγκόσμιο και τη δικτατορία, που έκρυψε όσα κατάφερε κάτω από το χαλί και μετά το πασπάλισε με τη χρυσόσκονη της ευμάρειας, είναι μια κοινωνία με απωθημένα. Έτσι εχόντων των πραγμάτων πριν από τα Μνημόνια, ήρθε και η κρίση να πετσοκόψει τις βασικές ανθρωπιστικές αξίες.
Οι πρακτικές της Επανορθωτικής Δικαιοσύνης είναι αυτή τη στιγμή στην Ελλάδα ιδιαίτερα αναγκαίες, σε ένα περίπλοκο πλέγμα διεθνών σχέσεων, μετακινήσεων πληθυσμών, παγκοσμιοποιημένης αγοράς και αξιακών συμβιβασμών.
Σε ποιες υποθέσεις εφαρμόζεται στην Ελλάδα και διεθνώς;
Στη χώρα μας υπάρχουν ψήγματα επανορθωτικής δικαιοσύνης εντός του ποινικού μας συστήματος, κατά τη γνώμη μου προχειροβαλμένα και εκτός επανορθωτικής φιλοσοφίας, με στόχο να φαίνεται ότι έχει ενσωματωθεί η Ευρωπαϊκή Οδηγία 29/2012 που ορίζει ότι τα θύματα πρέπει να έχουν πρόσβαση σε επανορθωτικές πρακτικές.
Ο ένας τομέας είναι εκείνος της ενδοοικογενειακής βίας, όπου ο Εισαγγελέας μπορεί να πραγματοποιήσει διαμεσολάβηση ανάμεσα στο θύμα και τον δράστη. Προφανώς ο νομοθέτης έκρινε ότι ο Εισαγγελέας, ως ουδέτερος αναζητητής της αλήθειας, είναι κατάλληλος να αναλάβει μια τέτοια διαδικασία. Ωστόσο, οι βασικές μου αντιρρήσεις αφορούν πρώτον, την έλλειψη ειδικών επιμορφώσεων των εισαγγελικών λειτουργών στις επανορθωτικές πρακτικές. Δεύτερον, ο ίδιος ο ρόλος του Εισαγγελέα είναι, στη συνείδηση της κοινωνίας, φορτισμένος. Τρίτον, τα μέρη ουδόλως προετοιμάζονται για μια τέτοια διαμεσολάβηση (αναλόγως του περιστατικού η προετοιμασία των μερών μπορεί κανονικά να διαρκέσει και χρόνια), ενώ δεν υπάρχει και χρονική άνεση λόγω φόρτου εργασίας. Τέταρτον, και κυριότερο, η διαμεσολάβηση στην ενδοοικογενειακή βία θεωρείται από πολλούς ειδικούς της Επανορθωτικής Δικαιοσύνης μη επιτρεπτή, καθότι ο κύκλος της βίας στις περιπτώσεις αυτές συμπεριλαμβάνει τη συγγνώμη. Η ανάληψη ευθύνης και η απολογία του δράστη, δηλαδή, αποτελούν κομμάτι της επαναλαμβανόμενης βίαιης συμπεριφοράς του. Εν πάση περιπτώσει, η εφαρμογή της διαμεσολάβησης στην ενδοοικογενειακή βία είναι κάτι που θα έπρεπε να κρίνεται κατά περίπτωση, ανάλογα με τη βαρύτητα των περιστατικών, τη χρονική διάρκεια της κακοποιητικής συμπεριφοράς, τη χρονική απόσταση από το τελευταίο ξέσπασμα βίας, και τα βήματα ενδυνάμωσης που έχει κάνει το θύμα, και να επιχειρείται από έμπειρους επαγγελματίες.
Το άλλο μέρος του ποινικού μας συστήματος που αναφέρεται στη διαμεσολάβηση θύματος και δράστη είναι στους ανήλικους δράστες, και πραγματοποιείται από τους Επιμελητές Ανηλίκων. Οι Επιμελητές, ενώ είναι θέσει και ρόλω πιο συνηθισμένοι από τους Εισαγγελείς στη λεπτή διαχείριση εκφάνσεων της ανθρώπινης ψυχοσύνθεσης, έχουν να αντιμετωπίσουν μια εγγενή αντίφαση: είναι εξ ορισμού Επιμελητές του ανήλικου δράστη, και στη συνδιαλλαγή οφείλουν να λειτουργήσουν ως ουδέτεροι ανάμεσα στο δράστη, το θύμα και τις οικογένειές τους. Ο φόρτος και η πολυπλοκότητα της εργασίας θεωρείται και εδώ δεδομένη. Ας σημειωθεί, επίσης, ότι οι Επιμελητές Ανηλίκων είναι αρμόδιοι για τη διεξαγωγή της συνδιαλλαγής από το 2003, και η πρώτη φορά που είχαν την ευκαιρία να επιμορφωθούν στις ιδιαιτερότητες της διαμεσολάβησης και των επανορθωτικών πρακτικών ήταν το 2017 σε ένα πρόγραμμα του ΕΚΔΔΑ με τη συνεργασία του ΣΕΔΑ και του Εργαστηρίου “Αποκαταστατική Δικαιοσύνη και Διαμεσολάβηση” της Κοινωνιολογίας Παντείου, στο οποίο είχα την τιμή να συμβάλω ως επιμορφώτρια.
Περαιτέρω, στο ν.4512/2018 που ρυθμίζει τον θεσμό της Διαμεσολάβησης στις αστικές και εμπορικές υποθέσεις, αναφέρεται ότι ο Εισαγγελέας Πρωτοδικών μπορεί να συστήνει σε όσους φιλονικούν να προσπαθήσουν να λύσουν τη διαφορά τους μέσω Διαμεσολάβησης (δηλ. την προτείνει για ποινικές υποθέσεις), ενώ και ο Κώδικας Ποινικής Δικονομίας στο α.308Β’ καθιερώνει την ποινική συνδιαλλαγή για περιουσιακά κακουργήματα, εφόσον έχει ασκηθεί ποινική δίωξη και υπό την προϋπόθεση ότι θα έχει υποβληθεί σχετικό αίτημα από τον κατηγορούμενο.
Τα παραπάνω, παρόλο που συνιστούν θετικά πρώτα βήματα για την Επανορθωτική Δικαιοσύνη, αποδεικνύουν ότι είναι άμεσα αναγκαία τόσο η ενοποίηση του θεσμικού πλαισίου, όσο και η κατάρτιση των διαμεσολαβητών για τον χειρισμό ποινικών υποθέσεων.
Η διεθνής εμπειρία δείχνει εξαιρετικά αποτελέσματα της εφαρμογής της Επανορθωτικής Δικαιοσύνης σε μια πληθώρα υποθέσεων, και δη στα σοβαρά εγκλήματα – εγκλήματα κατά της ζωής, της γενετήσιας ελευθερίας και της υγείας. Εκεί, ακριβώς επειδή τα συναισθήματα που προκύπτουν από την εγκληματική πράξη είναι πολύ δυνατά, τα θύματα δηλώνουν πολύ υψηλό βαθμό ικανοποίησης από τη διαδικασία απονομής δικαιοσύνης – πολύ υψηλότερο από το ποινικό σύστημα, αφού τους δίνεται ο χρόνος και ο χώρος να εκφραστούν.
Θα μας συνοψίσετε τα οφέλη της για τους πολίτες και τις κοινωνίες μας;
Προσωπικά, αντιλαμβάνομαι την επανορθωτική φιλοσοφία και στάση ως κίνημα, αφού προτείνει έναν άλλο τρόπο διαχείρισης των συγκρούσεων που προκύπτουν εντός μιας κοινωνίας συνολικά, είτε αυτές τιμωρούνται ποινικά, είτε όχι. Ταυτόχρονα, τολμά να απευθύνει και τις δομικές ανισότητες και τη συστημική βία ως γενεσιουργά αίτια του εγκλήματος, και να έχει στις προτεραιότητές της την αναζήτηση τρόπων ώστε να εξαλειφθούν οι παράγοντες που συμβάλουν στην παραβατική συμπεριφορά.
Αν παρομοιάσουμε, λοιπόν, την κοινωνία με έναν ζωντανό οργανισμό, μπορεί τα “συμπτώματα” μιας “ασθένειας” (η παραβατική συμπεριφορά) να εμφανίζονται σε κάποια και όχι όλα τα όργανα (δηλ. σε κάποια άτομα της κοινωνίας), όμως τα όργανα αυτά δεν παύουν να αποτελούν μέρος ολόκληρου του οργανισμού, και έτσι τα συμπτώματα που αυτά εμφανίζουν καθιστούν εμφανές το απλό γεγονός ότι ο οργανισμός αυτός νοσεί στο σύνολό του.
Αυτή η θεώρηση μας καθιστά συνυπεύθυνους, όχι βέβαια με την έννοια της συνενοχής, αλλά προς την κατεύθυνση ανάληψης στάσης αυτού που αποκαλούμε “ενεργός/ενεργή πολίτης”.
Η Επανορθωτική Δικαιοσύνη φέρνει επούλωση στα θύματα, τους δράστες και την κοινωνία. Όπως λέει η Fania Davis, “If crime hurts, then justice should heal” (αν το έγκλημα προκαλεί βλάβη, τότε η δικαιοσύνη πρέπει να την επανορθώνει).
Ας σημειώσουμε, τέλος, ότι στα ποινικά συστήματα που έχουν ενσωματώσει πρακτικές της Επανορθωτικής Δικαιοσύνης, έχει διαπιστωθεί σημαντική μείωση της υποτροπής των δραστών, με ταυτόχρονη μεγάλη αύξηση του βαθμού ικανοποίησης και των δύο πλευρών από τη διαδικασία συγκριτικά με την ποινική δίκη. Το θύμα παύει να αντιμετωπίζεται ως απλός μάρτυρας για την ανεύρεση της αλήθειας, και ο δράστης παύει να αντιμετωπίζεται ως μίασμα. Αναπτύσσεται η αξία του σεβασμού, αλλά και η ενεργητική ανάληψη ευθύνης από τον δράστη.
Η ελληνική δικαιοσύνη και οι πολίτες στη χώρα μας είναι εξοικειωμένοι με την έννοια της επανορθωτικής δικαιοσύνης και ποια βήματα πρέπει να γίνουν, κατά την άποψή σας, για την ενίσχυση του θεσμού;
Δυστυχώς η εξοικείωση είναι σε ιδιαίτερα χαμηλά επίπεδα. Ακόμα και θεσμοί περιφερειακοί της Ε.Δ., όπως η Διαμεσολάβηση για τις αστικές και εμπορικές υποθέσεις, όχι απλώς δεν είναι παγιωμένοι στη συνείδηση των πολιτών, αλλά ακόμη αντιμετωπίζονται τουλάχιστον με καχυποψία. Το ίδιο και οι επανορθωτικές πρακτικές στα σχολεία, που αποτελούν για κάθε κοινωνία μια πολύ γερή βάση για την ανάπτυξη της επανορθωτικής της στάσης και φιλοσοφίας.
Χρειάζεται να ενσωματώσουμε τις καλές πρακτικές που εφαρμόζονται στο εξωτερικό με έναν βιώσιμο τρόπο. Στα πεδία εκείνα όπου αυτή τη στιγμή είναι αναγκαίο σύμφωνα με τις συνθήκες στις οποίες ζούμε. Στο προσφυγικό, για παράδειγμα. Δεν είναι δυνατό να ισχυριστεί κανείς ότι κάνει ενσωμάτωση χωρίς να φέρνει σε επικοινωνία την ελληνική κοινότητα με εκείνη των προσφύγων μέσω επανορθωτικών πρακτικών. Στα σχολεία. Στους ανήλικους δράστες (και στα σχολεία αυτών, μέσω συνεργασίας του Επιμελητή Ανηλίκων με τη Διεύθυνση του σχολείου και τους εκπαιδευτικούς).
Το βασικότερο κατά τη γνώμη μου: να αποκτήσουμε hands-on experience. Καλή η θεωρητική γνώση, αλλά χωρίς εφαρμογή καταλήγει μια απλή φιλολογία. Είναι ώρα να δημιουργήσουμε τις προϋποθέσεις για να πράξουμε, ακόμη κι αν υπάρχουν ελλείψεις, ακόμη κι αν δεν πράξουμε τέλεια.
Ένα θέμα που μας απασχολεί πολύ έντονα στο postmodern. gr και στη στήλη “Έγκλημα και Media” είναι ο σχολικός εκφοβισμός. Κρίνω σκόπιμο, επομένως, να αναφερθούμε στην έννοια της διαμεσολάβησης στην αντιμετώπιση του φαινομένου.
Ο σχολικός εκφοβισμός ως φαινόμενο κατά τη γνώμη μου δεν είναι αυθύπαρκτος. Είναι απόρροια της γενικευμένης βίας της κοινωνίας μας, που εμφανίζεται και εντός της οικογένειας ως μέρους της κοινωνίας, και αναπαράγεται από τα παιδιά στις σχέσεις τους. Το σχολικό, δε, περιβάλλον, διέπεται επίσης από κατασταλτική και όχι επανορθωτική λογική. Είναι όμως και το κατάλληλο περιβάλλον για να εξαλειφθεί αυτή η βία από τη ρίζα.
Σε αυτό το πλαίσιο, θα ήθελα να επισημάνω τη σημασία της εφαρμογής επανορθωτικών πρακτικών στη σχολική κοινότητα συνολικά:
Η Σχολική Διαμεσολάβηση αφορά την εφαρμογή επανορθωτικών πρακτικών σε ολόκληρη τη σχολική κοινότητα: στις σχέσεις γονέων και εκπαιδευτικών, στις συλλογικές διαδικασίες λήψης αποφάσεων κ.λπ. προκειμένου να δίνεται βήμα σε όλους, να εκφράζονται οι διαφωνίες, να εκφράζονται με ένα εποικοδομητικό τρόπο ακόμα και οι συγκρούσεις, που όταν παραμένουν ανείπωτες δημιουργούν κλίμα ανασφάλειας και, ως εκ τούτου, μισαλλοδοξίας. Ας σκεφτούμε εδώ το κρίσιμο θέμα της συνύπαρξης στο ίδιο σχολείο παιδιών (και γονέων) από την Ελλάδα και από άλλες χώρες, που είναι ένα τεράστιο ζήτημα από μόνο του.
Η επανορθωτική αντιμετώπιση των παιδιών εκ μέρους του σχολείου είναι επίσης αναγκαία. Αντί της κατασταλτικής και της τιμωρητικής λογικής, ένας εκπαιδευτικός μπορεί να κάνει τη διαφορά χτίζοντας ουσιαστική σχέση εμπιστοσύνης με τους μαθητές του. Οι Επανορθωτικοί Κύκλοι ως Κύκλοι μάθησης, Κύκλοι διαλόγου ή Κύκλοι επίλυσης σύγκρουσης, προσφέρουν τον κατάλληλο ασφαλή “χώρο” ώστε όλα τα παιδιά, ανεξαρτήτως αν είναι περισσότερο ή λιγότερο ισχυρές προσωπικότητες, να μπορούν να εκφράσουν τα συναισθήματα, τις επιθυμίες και τις ανησυχίες τους.
Να τονίσω εδώ ότι η αναγκαιότητα για την εφαρμογή επανορθωτικών πρακτικών στα σχολεία έγινε από πολύ νωρίς αντιληπτή. Το “school-to-prison-pipeline”, δηλαδή η ευθεία σύνδεση της σχολικής αποτυχίας, της κακής σχέσης με τους συμμαθητές και της παραβατικότητας εντός του σχολικού περιβάλλοντος, συνδέθηκε από ερευνητές με την παράνομη συμπεριφορά, την εμπλοκή στο ποινικό σύστημα και τη φυλάκιση.
Οι εκπαιδευτικοί δεν είναι και δεν πρέπει να είναι δεσμοφύλακες. Επομένως, ας μην κάνουμε τα σχολεία μας να μοιάζουν με φυλακές.
Τώρα, σε ό,τι αφορά τις σχέσεις των παιδιών μεταξύ τους, υπάρχει η διαμεσολάβηση συνομηλίκων, ως μία από τις πολλές εφαρμογές της Επανορθωτικής Δικαιοσύνης στο σχολείο. Εδώ οι ίδιοι οι μαθητές αναλαμβάνουν, με τη στήριξη ειδικά επιμορφωμένου εκπαιδευτικού, την επίλυση των διαφορών των συμμαθητών τους. Όπως όλες οι επανορθωτικές πρακτικές, η συμμετοχή κάθε μέρους είναι εθελοντική. Όπως παρατηρείτε, άφησα την πρακτική αυτή για το τέλος, γιατί έχει γίνει ευρέως γνωστή – και καλώς έχει γίνει, αρκεί να αποτελεί κομμάτι μιας γενικότερης επανορθωτικής φιλοσοφίας και να μην αντιμετωπίζεται ως μια γραφειοκρατική διαδικασία με τυποποιημένες φράσεις και συμπεριφορές των μαθητών, που δήθεν επιδρούν ως πανάκεια για το σχολικό εκφοβισμό.
Δεν αποτελεί κάθε συγκρουσιακή ή επιθετική συμπεριφορά σχολικό εκφοβισμό. Χρειάζονται τα στοιχεία της ανισότητας δύναμης, της επαναληψιμότητας και της επιβολής για την πρόκληση πόνου, σωματικού ή ψυχικού. Όταν, δε, πράγματι υφίσταται σχολικός εκφοβισμός, δεν επιτρέπουμε τη σχολική διαμεσολάβηση. Δεν μεταθέτουμε το βάρος και την ευθύνη στους μαθητές-διαμεσολαβητές.
Γι’ αυτό επιμένω και επανέρχομαι, η ουσία είναι στην πρόληψη. Όλες οι πρακτικές μπορούν να συμβάλουν στην ενδυνάμωση τόσο των παιδιών ατομικά, όσο και των σχέσεων που διαμορφώνονται στο σχολείο – και αυτός είναι ο στόχος. Γιατί όταν νιώθω ότι ανήκω σε μια ομάδα, δεν θέλω να βλάψω κάποιον άλλον που ανήκει επίσης στην ίδια ομάδα.
Ολοκληρώνοντας την πολύ ενδιαφέρουσα συνέντευξη, θα μας μιλήσετε κυρία Στουραΐτη για τις ενδιαφέρουσες δράσεις/ projects που ετοιμάζετε αυτήν τη χρονική περίοδο;
Είμαστε στη διερεύνηση ορισμένων πολύ σημαντικών συνεργασιών για την πορεία της Επανορθωτικής Δικαιοσύνης, ενώ ολοκληρώνονται και οι διαδικασίες για την εφαρμογή κάποιων projects που θα είναι χαρά μου να σας παρουσιάσω αναλυτικά στο άμεσο μέλλον – το ένα αφορά την έννοια της ταυτότητας και του “διαφορετικού”, δίνοντας έναυσμα για διάλογο σχετικά με τις προκαταλήψεις και τον ρατσισμό, και το άλλο απευθύνεται σε γυναίκες που έχουν υποστεί έμφυλη βία, με στόχο να αναδείξει τόσο το πρόβλημα, όσο και την ίδια την Επανορθωτική Δικαιοσύνη ως θεσμό. Τέλος, είμαστε σε επικοινωνία με το πρόγραμμα του EUDEC Greece “Σύμπραξη σχολείων για τη δημοκρατία στην εκπαίδευση” που έχει την έγκριση του Υπ. Παιδείας, σχετικά με την ανάπτυξη δημοκρατικών πρακτικών στο δημόσιο σχολείο.
Σας ευχαριστώ θερμά.
Εγώ σας ευχαριστώ κυρία Καρδαρά.
postmodern.gr
_
δημοκρατίας, της ισότητας, του σεβασμού, της αυτορρύθμισης, η Επανορθωτική Δικαιοσύνη δίνει τον λόγο στα ίδια τα άτομα να εκφράσουν όσα αισθάνονται και όσα επιθυμούν να εκφράσουν. Το ενδιαφέρον επικεντρώνεται πρωτίστως στις ανάγκες του θύματος, αφού ασφαλώς πρώτα έχει εξασφαλιστεί η ενεργητική ανάληψη ευθύνης από τον δράστη.
Αλέξια Στουραΐτη, δικηγόρος, διαπιστευμένη διαμεσολαβήτρια.
«Στα ποινικά συστήματα που έχουν ενσωματώσει πρακτικές της Επανορθωτικής Δικαιοσύνης, έχει διαπιστωθεί σημαντική μείωση της υποτροπής των δραστών, με ταυτόχρονη μεγάλη αύξηση του βαθμού ικανοποίησης και των δύο πλευρών από τη διαδικασία συγκριτικά με την ποινική δίκη. Το θύμα παύει να αντιμετωπίζεται ως απλός μάρτυρας για την ανεύρεση της αλήθειας, και ο δράστης παύει να αντιμετωπίζεται ως μίασμα
Επίσης, μια από τις θεματικές που μας απασχόλησε στη συνέντευξη σχετίζεται με τη σημασία της εφαρμογής επανορθωτικών πρακτικών στη σχολική κοινότητα, ως αντιμετώπιση του σχολικού εκφοβισμού. Πολύ ενδιαφέρουσες οι επισημάνσεις της κυρίας Στουραΐτη και σε αυτό το ερώτημα, με έμφαση πάντα και πρώτα από όλα στην πρόληψη.
Σχετικά με τα πορίσματα της διεθνούς εμπειρίας, η κυρία Στουραΐτη επισημαίνει τα εξής: «Η διεθνής εμπειρία δείχνει εξαιρετικά αποτελέσματα της εφαρμογής της Επανορθωτικής Δικαιοσύνης σε μια πληθώρα υποθέσεων, και δη στα σοβαρά εγκλήματα – εγκλήματα κατά της ζωής, της γενετήσιας ελευθερίας και της υγείας. Εκεί, ακριβώς επειδή τα συναισθήματα που προκύπτουν από την εγκληματική πράξη είναι πολύ δυνατά, τα θύματα δηλώνουν πολύ υψηλό βαθμό ικανοποίησης από τη διαδικασία απονομής δικαιοσύνης – πολύ υψηλότερο από το ποινικό σύστημα, αφού τους δίνεται ο χρόνος και ο χώρος να εκφραστούν».
ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ
Κυρία Στουραΐτη θα μας ορίσετε την έννοια της “Επανορθωτικής Δικαιοσύνης”;
Η Επανορθωτική Δικαιοσύνη είναι μια διαφορετική αντιμετώπιση του εγκλήματος και κάθε είδους συγκρουσιακής κατάστασης. Όπως συχνά αναφέρεται, είναι μια έννοια-ομπρέλα, που συμπεριλαμβάνει πολλές μεθόδους και πρακτικές εφαρμόσιμες σε διάφορα πλαίσια.
Στο ποινικό σύστημα ξεκινά από την αρχή ότι το έγκλημα δεν στρέφεται κατά του Κράτους (όπως πρεσβεύει η ποινική θεωρία), αλλά κατά ενός ανθρώπου (του θύματος), με άμεσες συνέπειες στη ζωή του και στις σχέσεις του. Με βάση τις αρχές της συμμετοχικής δημοκρατίας, της ισότητας, του σεβασμού, της αυτορρύθμισης, δίνει τον λόγο πίσω στα άτομα να εκφράσουν όσα χρειάζονται, εστιάζοντας καταρχάς στις ανάγκες του θύματος, και αφού πρώτα έχει εξασφαλιστεί η ενεργητική ανάληψη ευθύνης από τον δράστη. Η προηγούμενη κατάλληλη προετοιμασία και των δύο πλευρών από επαγγελματία ειδικό στην εφαρμογή επανορθωτικών πρακτικών, που δύναται να διαρκέσει και μήνες ή και χρόνια, είναι εκ των ων ουκ άνευ. Σε κάποια ποινικά συστήματα δύναται η ποινή να συναποφασιστεί από όλους τους εμπλεκόμενους στο έγκλημα σε μια τέτοια συνάντηση. Ωστόσο, οι συναντήσεις αυτές μπορεί να λάβουν χώρα πολύ μετά την ποινική διαδικασία και την έκτιση της ποινής, αποσκοπώντας στην έκφραση του προσωπικού πόνου και θυμού, την αναζήτηση εξηγήσεων, την απάντηση ερωτημάτων και το κλείσιμο μιας επώδυνης κατάστασης σε εσωτερικό επίπεδο, και να ζητηθούν από τους εμπλεκομένους ακόμα και χρόνια μετά τα γεγονότα. Σε κάθε περίπτωση, η συμμετοχή σε μια τέτοια διαδικασία είναι πάντοτε εθελοντική και μετά από προετοιμασία με τον ειδικά καταρτισμένο επαγγελματία.
Περαιτέρω, υπάρχουν πρακτικές τόσο για την ενδυνάμωση των θυμάτων, όσο και για την ψυχοεκπαίδευση των κρατουμένων κατά τη διάρκεια έκτισης ποινής, και για την επανένταξή τους μετά την αποφυλάκιση. Επίσης, υπάρχουν οι λεγόμενες “οικογενειακές συνεδρίες” για ανήλικους δράστες, με στόχο να ενδυναμωθεί η οικογένεια για να υποστηρίξει καλύτερα το παιδί που επέδειξε παραβατική συμπεριφορά, αλλά και μέθοδοι που μπορούν να εφαρμοστούν εκτός ποινικού συστήματος, στο πλαίσιο κάθε ομάδας – στα σχολεία, στις εργασιακές σχέσεις, στην κοινότητα.
Θα μπορούσαμε να αναφερθούμε, εν συντομία, στην ιστορία του συγκεκριμένου θεσμού;
Τόσο η επανορθωτική φιλοσοφία και οι πρακτικές της, όσο και οι αξίες που αυτή πρεσβεύει, ανιχνεύονται ήδη σε αρχαίους λαούς και φυλές: την αρχαία Αθήνα, αλλά και τους Αβορίγινες, τους Μαορί και τους αυτόχθονες πληθυσμούς της Αμερικής (τους λεγόμενους Ινδιάνους), καθώς επίσης και σε θρησκευτικές παραδόσεις του βουδισμού, του ταοϊσμού και του χριστιανισμού.
Η εφαρμογή της χάνεται στα πέπλα του χρόνου. Η πρώτη φορά, όμως, που εφαρμόστηκε τυπικά ήταν το 1974 στο Οντάριο του Καναδά, στη γνωστή “Elmira case”, όπου δύο έφηβοι δράστες διέπραξαν κατά τη διάρκεια της νύχτας βανδαλισμούς σε 22 ιδιοκτησίες συμπολιτών τους. Έκτοτε αναπτύχθηκε με ταχύτατους ρυθμούς, ρίζωσε εντός του ποινικού συστήματος, και εξαπλώθηκε ανά τον κόσμο.
Σήμερα εφαρμόζεται ευρύτατα στην Αμερική, τον Καναδά, την Αυστραλία και τη Νέα Ζηλανδία, και σε πιο περιορισμένη μορφή στον ευρωπαϊκό χώρο – Βέλγιο, Γαλλία, Γερμανία, Ηνωμένο Βασίλειο, Αλβανία, Ουγγαρία και αλλού.
Ποιος είναι ο ρόλος της επανορθωτικής δικαιοσύνης στο πλαίσιο της σύγχρονης ελληνικής κοινωνίας;
Αυτό που διαπιστώνουμε με ολοένα και μεγαλύτερη ένταση, είναι η κλιμακούμενη βία. Η αυξητική της τάση, και η βία ως απάντηση στη βία. Μια πιεσμένη, καταπιεσμένη κοινωνία, είναι μια θυμωμένη κοινωνία. Μια κοινωνία με κατάλοιπα από τον Β’ Παγκόσμιο και τη δικτατορία, που έκρυψε όσα κατάφερε κάτω από το χαλί και μετά το πασπάλισε με τη χρυσόσκονη της ευμάρειας, είναι μια κοινωνία με απωθημένα. Έτσι εχόντων των πραγμάτων πριν από τα Μνημόνια, ήρθε και η κρίση να πετσοκόψει τις βασικές ανθρωπιστικές αξίες.
Οι πρακτικές της Επανορθωτικής Δικαιοσύνης είναι αυτή τη στιγμή στην Ελλάδα ιδιαίτερα αναγκαίες, σε ένα περίπλοκο πλέγμα διεθνών σχέσεων, μετακινήσεων πληθυσμών, παγκοσμιοποιημένης αγοράς και αξιακών συμβιβασμών.
Σε ποιες υποθέσεις εφαρμόζεται στην Ελλάδα και διεθνώς;
Στη χώρα μας υπάρχουν ψήγματα επανορθωτικής δικαιοσύνης εντός του ποινικού μας συστήματος, κατά τη γνώμη μου προχειροβαλμένα και εκτός επανορθωτικής φιλοσοφίας, με στόχο να φαίνεται ότι έχει ενσωματωθεί η Ευρωπαϊκή Οδηγία 29/2012 που ορίζει ότι τα θύματα πρέπει να έχουν πρόσβαση σε επανορθωτικές πρακτικές.
Ο ένας τομέας είναι εκείνος της ενδοοικογενειακής βίας, όπου ο Εισαγγελέας μπορεί να πραγματοποιήσει διαμεσολάβηση ανάμεσα στο θύμα και τον δράστη. Προφανώς ο νομοθέτης έκρινε ότι ο Εισαγγελέας, ως ουδέτερος αναζητητής της αλήθειας, είναι κατάλληλος να αναλάβει μια τέτοια διαδικασία. Ωστόσο, οι βασικές μου αντιρρήσεις αφορούν πρώτον, την έλλειψη ειδικών επιμορφώσεων των εισαγγελικών λειτουργών στις επανορθωτικές πρακτικές. Δεύτερον, ο ίδιος ο ρόλος του Εισαγγελέα είναι, στη συνείδηση της κοινωνίας, φορτισμένος. Τρίτον, τα μέρη ουδόλως προετοιμάζονται για μια τέτοια διαμεσολάβηση (αναλόγως του περιστατικού η προετοιμασία των μερών μπορεί κανονικά να διαρκέσει και χρόνια), ενώ δεν υπάρχει και χρονική άνεση λόγω φόρτου εργασίας. Τέταρτον, και κυριότερο, η διαμεσολάβηση στην ενδοοικογενειακή βία θεωρείται από πολλούς ειδικούς της Επανορθωτικής Δικαιοσύνης μη επιτρεπτή, καθότι ο κύκλος της βίας στις περιπτώσεις αυτές συμπεριλαμβάνει τη συγγνώμη. Η ανάληψη ευθύνης και η απολογία του δράστη, δηλαδή, αποτελούν κομμάτι της επαναλαμβανόμενης βίαιης συμπεριφοράς του. Εν πάση περιπτώσει, η εφαρμογή της διαμεσολάβησης στην ενδοοικογενειακή βία είναι κάτι που θα έπρεπε να κρίνεται κατά περίπτωση, ανάλογα με τη βαρύτητα των περιστατικών, τη χρονική διάρκεια της κακοποιητικής συμπεριφοράς, τη χρονική απόσταση από το τελευταίο ξέσπασμα βίας, και τα βήματα ενδυνάμωσης που έχει κάνει το θύμα, και να επιχειρείται από έμπειρους επαγγελματίες.
Το άλλο μέρος του ποινικού μας συστήματος που αναφέρεται στη διαμεσολάβηση θύματος και δράστη είναι στους ανήλικους δράστες, και πραγματοποιείται από τους Επιμελητές Ανηλίκων. Οι Επιμελητές, ενώ είναι θέσει και ρόλω πιο συνηθισμένοι από τους Εισαγγελείς στη λεπτή διαχείριση εκφάνσεων της ανθρώπινης ψυχοσύνθεσης, έχουν να αντιμετωπίσουν μια εγγενή αντίφαση: είναι εξ ορισμού Επιμελητές του ανήλικου δράστη, και στη συνδιαλλαγή οφείλουν να λειτουργήσουν ως ουδέτεροι ανάμεσα στο δράστη, το θύμα και τις οικογένειές τους. Ο φόρτος και η πολυπλοκότητα της εργασίας θεωρείται και εδώ δεδομένη. Ας σημειωθεί, επίσης, ότι οι Επιμελητές Ανηλίκων είναι αρμόδιοι για τη διεξαγωγή της συνδιαλλαγής από το 2003, και η πρώτη φορά που είχαν την ευκαιρία να επιμορφωθούν στις ιδιαιτερότητες της διαμεσολάβησης και των επανορθωτικών πρακτικών ήταν το 2017 σε ένα πρόγραμμα του ΕΚΔΔΑ με τη συνεργασία του ΣΕΔΑ και του Εργαστηρίου “Αποκαταστατική Δικαιοσύνη και Διαμεσολάβηση” της Κοινωνιολογίας Παντείου, στο οποίο είχα την τιμή να συμβάλω ως επιμορφώτρια.
Περαιτέρω, στο ν.4512/2018 που ρυθμίζει τον θεσμό της Διαμεσολάβησης στις αστικές και εμπορικές υποθέσεις, αναφέρεται ότι ο Εισαγγελέας Πρωτοδικών μπορεί να συστήνει σε όσους φιλονικούν να προσπαθήσουν να λύσουν τη διαφορά τους μέσω Διαμεσολάβησης (δηλ. την προτείνει για ποινικές υποθέσεις), ενώ και ο Κώδικας Ποινικής Δικονομίας στο α.308Β’ καθιερώνει την ποινική συνδιαλλαγή για περιουσιακά κακουργήματα, εφόσον έχει ασκηθεί ποινική δίωξη και υπό την προϋπόθεση ότι θα έχει υποβληθεί σχετικό αίτημα από τον κατηγορούμενο.
Τα παραπάνω, παρόλο που συνιστούν θετικά πρώτα βήματα για την Επανορθωτική Δικαιοσύνη, αποδεικνύουν ότι είναι άμεσα αναγκαία τόσο η ενοποίηση του θεσμικού πλαισίου, όσο και η κατάρτιση των διαμεσολαβητών για τον χειρισμό ποινικών υποθέσεων.
Η διεθνής εμπειρία δείχνει εξαιρετικά αποτελέσματα της εφαρμογής της Επανορθωτικής Δικαιοσύνης σε μια πληθώρα υποθέσεων, και δη στα σοβαρά εγκλήματα – εγκλήματα κατά της ζωής, της γενετήσιας ελευθερίας και της υγείας. Εκεί, ακριβώς επειδή τα συναισθήματα που προκύπτουν από την εγκληματική πράξη είναι πολύ δυνατά, τα θύματα δηλώνουν πολύ υψηλό βαθμό ικανοποίησης από τη διαδικασία απονομής δικαιοσύνης – πολύ υψηλότερο από το ποινικό σύστημα, αφού τους δίνεται ο χρόνος και ο χώρος να εκφραστούν.
Θα μας συνοψίσετε τα οφέλη της για τους πολίτες και τις κοινωνίες μας;
Προσωπικά, αντιλαμβάνομαι την επανορθωτική φιλοσοφία και στάση ως κίνημα, αφού προτείνει έναν άλλο τρόπο διαχείρισης των συγκρούσεων που προκύπτουν εντός μιας κοινωνίας συνολικά, είτε αυτές τιμωρούνται ποινικά, είτε όχι. Ταυτόχρονα, τολμά να απευθύνει και τις δομικές ανισότητες και τη συστημική βία ως γενεσιουργά αίτια του εγκλήματος, και να έχει στις προτεραιότητές της την αναζήτηση τρόπων ώστε να εξαλειφθούν οι παράγοντες που συμβάλουν στην παραβατική συμπεριφορά.
Αν παρομοιάσουμε, λοιπόν, την κοινωνία με έναν ζωντανό οργανισμό, μπορεί τα “συμπτώματα” μιας “ασθένειας” (η παραβατική συμπεριφορά) να εμφανίζονται σε κάποια και όχι όλα τα όργανα (δηλ. σε κάποια άτομα της κοινωνίας), όμως τα όργανα αυτά δεν παύουν να αποτελούν μέρος ολόκληρου του οργανισμού, και έτσι τα συμπτώματα που αυτά εμφανίζουν καθιστούν εμφανές το απλό γεγονός ότι ο οργανισμός αυτός νοσεί στο σύνολό του.
Αυτή η θεώρηση μας καθιστά συνυπεύθυνους, όχι βέβαια με την έννοια της συνενοχής, αλλά προς την κατεύθυνση ανάληψης στάσης αυτού που αποκαλούμε “ενεργός/ενεργή πολίτης”.
Η Επανορθωτική Δικαιοσύνη φέρνει επούλωση στα θύματα, τους δράστες και την κοινωνία. Όπως λέει η Fania Davis, “If crime hurts, then justice should heal” (αν το έγκλημα προκαλεί βλάβη, τότε η δικαιοσύνη πρέπει να την επανορθώνει).
Ας σημειώσουμε, τέλος, ότι στα ποινικά συστήματα που έχουν ενσωματώσει πρακτικές της Επανορθωτικής Δικαιοσύνης, έχει διαπιστωθεί σημαντική μείωση της υποτροπής των δραστών, με ταυτόχρονη μεγάλη αύξηση του βαθμού ικανοποίησης και των δύο πλευρών από τη διαδικασία συγκριτικά με την ποινική δίκη. Το θύμα παύει να αντιμετωπίζεται ως απλός μάρτυρας για την ανεύρεση της αλήθειας, και ο δράστης παύει να αντιμετωπίζεται ως μίασμα. Αναπτύσσεται η αξία του σεβασμού, αλλά και η ενεργητική ανάληψη ευθύνης από τον δράστη.
Η ελληνική δικαιοσύνη και οι πολίτες στη χώρα μας είναι εξοικειωμένοι με την έννοια της επανορθωτικής δικαιοσύνης και ποια βήματα πρέπει να γίνουν, κατά την άποψή σας, για την ενίσχυση του θεσμού;
Δυστυχώς η εξοικείωση είναι σε ιδιαίτερα χαμηλά επίπεδα. Ακόμα και θεσμοί περιφερειακοί της Ε.Δ., όπως η Διαμεσολάβηση για τις αστικές και εμπορικές υποθέσεις, όχι απλώς δεν είναι παγιωμένοι στη συνείδηση των πολιτών, αλλά ακόμη αντιμετωπίζονται τουλάχιστον με καχυποψία. Το ίδιο και οι επανορθωτικές πρακτικές στα σχολεία, που αποτελούν για κάθε κοινωνία μια πολύ γερή βάση για την ανάπτυξη της επανορθωτικής της στάσης και φιλοσοφίας.
Χρειάζεται να ενσωματώσουμε τις καλές πρακτικές που εφαρμόζονται στο εξωτερικό με έναν βιώσιμο τρόπο. Στα πεδία εκείνα όπου αυτή τη στιγμή είναι αναγκαίο σύμφωνα με τις συνθήκες στις οποίες ζούμε. Στο προσφυγικό, για παράδειγμα. Δεν είναι δυνατό να ισχυριστεί κανείς ότι κάνει ενσωμάτωση χωρίς να φέρνει σε επικοινωνία την ελληνική κοινότητα με εκείνη των προσφύγων μέσω επανορθωτικών πρακτικών. Στα σχολεία. Στους ανήλικους δράστες (και στα σχολεία αυτών, μέσω συνεργασίας του Επιμελητή Ανηλίκων με τη Διεύθυνση του σχολείου και τους εκπαιδευτικούς).
Το βασικότερο κατά τη γνώμη μου: να αποκτήσουμε hands-on experience. Καλή η θεωρητική γνώση, αλλά χωρίς εφαρμογή καταλήγει μια απλή φιλολογία. Είναι ώρα να δημιουργήσουμε τις προϋποθέσεις για να πράξουμε, ακόμη κι αν υπάρχουν ελλείψεις, ακόμη κι αν δεν πράξουμε τέλεια.
Ένα θέμα που μας απασχολεί πολύ έντονα στο postmodern. gr και στη στήλη “Έγκλημα και Media” είναι ο σχολικός εκφοβισμός. Κρίνω σκόπιμο, επομένως, να αναφερθούμε στην έννοια της διαμεσολάβησης στην αντιμετώπιση του φαινομένου.
Ο σχολικός εκφοβισμός ως φαινόμενο κατά τη γνώμη μου δεν είναι αυθύπαρκτος. Είναι απόρροια της γενικευμένης βίας της κοινωνίας μας, που εμφανίζεται και εντός της οικογένειας ως μέρους της κοινωνίας, και αναπαράγεται από τα παιδιά στις σχέσεις τους. Το σχολικό, δε, περιβάλλον, διέπεται επίσης από κατασταλτική και όχι επανορθωτική λογική. Είναι όμως και το κατάλληλο περιβάλλον για να εξαλειφθεί αυτή η βία από τη ρίζα.
Σε αυτό το πλαίσιο, θα ήθελα να επισημάνω τη σημασία της εφαρμογής επανορθωτικών πρακτικών στη σχολική κοινότητα συνολικά:
Η Σχολική Διαμεσολάβηση αφορά την εφαρμογή επανορθωτικών πρακτικών σε ολόκληρη τη σχολική κοινότητα: στις σχέσεις γονέων και εκπαιδευτικών, στις συλλογικές διαδικασίες λήψης αποφάσεων κ.λπ. προκειμένου να δίνεται βήμα σε όλους, να εκφράζονται οι διαφωνίες, να εκφράζονται με ένα εποικοδομητικό τρόπο ακόμα και οι συγκρούσεις, που όταν παραμένουν ανείπωτες δημιουργούν κλίμα ανασφάλειας και, ως εκ τούτου, μισαλλοδοξίας. Ας σκεφτούμε εδώ το κρίσιμο θέμα της συνύπαρξης στο ίδιο σχολείο παιδιών (και γονέων) από την Ελλάδα και από άλλες χώρες, που είναι ένα τεράστιο ζήτημα από μόνο του.
Η επανορθωτική αντιμετώπιση των παιδιών εκ μέρους του σχολείου είναι επίσης αναγκαία. Αντί της κατασταλτικής και της τιμωρητικής λογικής, ένας εκπαιδευτικός μπορεί να κάνει τη διαφορά χτίζοντας ουσιαστική σχέση εμπιστοσύνης με τους μαθητές του. Οι Επανορθωτικοί Κύκλοι ως Κύκλοι μάθησης, Κύκλοι διαλόγου ή Κύκλοι επίλυσης σύγκρουσης, προσφέρουν τον κατάλληλο ασφαλή “χώρο” ώστε όλα τα παιδιά, ανεξαρτήτως αν είναι περισσότερο ή λιγότερο ισχυρές προσωπικότητες, να μπορούν να εκφράσουν τα συναισθήματα, τις επιθυμίες και τις ανησυχίες τους.
Να τονίσω εδώ ότι η αναγκαιότητα για την εφαρμογή επανορθωτικών πρακτικών στα σχολεία έγινε από πολύ νωρίς αντιληπτή. Το “school-to-prison-pipeline”, δηλαδή η ευθεία σύνδεση της σχολικής αποτυχίας, της κακής σχέσης με τους συμμαθητές και της παραβατικότητας εντός του σχολικού περιβάλλοντος, συνδέθηκε από ερευνητές με την παράνομη συμπεριφορά, την εμπλοκή στο ποινικό σύστημα και τη φυλάκιση.
Οι εκπαιδευτικοί δεν είναι και δεν πρέπει να είναι δεσμοφύλακες. Επομένως, ας μην κάνουμε τα σχολεία μας να μοιάζουν με φυλακές.
Τώρα, σε ό,τι αφορά τις σχέσεις των παιδιών μεταξύ τους, υπάρχει η διαμεσολάβηση συνομηλίκων, ως μία από τις πολλές εφαρμογές της Επανορθωτικής Δικαιοσύνης στο σχολείο. Εδώ οι ίδιοι οι μαθητές αναλαμβάνουν, με τη στήριξη ειδικά επιμορφωμένου εκπαιδευτικού, την επίλυση των διαφορών των συμμαθητών τους. Όπως όλες οι επανορθωτικές πρακτικές, η συμμετοχή κάθε μέρους είναι εθελοντική. Όπως παρατηρείτε, άφησα την πρακτική αυτή για το τέλος, γιατί έχει γίνει ευρέως γνωστή – και καλώς έχει γίνει, αρκεί να αποτελεί κομμάτι μιας γενικότερης επανορθωτικής φιλοσοφίας και να μην αντιμετωπίζεται ως μια γραφειοκρατική διαδικασία με τυποποιημένες φράσεις και συμπεριφορές των μαθητών, που δήθεν επιδρούν ως πανάκεια για το σχολικό εκφοβισμό.
Δεν αποτελεί κάθε συγκρουσιακή ή επιθετική συμπεριφορά σχολικό εκφοβισμό. Χρειάζονται τα στοιχεία της ανισότητας δύναμης, της επαναληψιμότητας και της επιβολής για την πρόκληση πόνου, σωματικού ή ψυχικού. Όταν, δε, πράγματι υφίσταται σχολικός εκφοβισμός, δεν επιτρέπουμε τη σχολική διαμεσολάβηση. Δεν μεταθέτουμε το βάρος και την ευθύνη στους μαθητές-διαμεσολαβητές.
Γι’ αυτό επιμένω και επανέρχομαι, η ουσία είναι στην πρόληψη. Όλες οι πρακτικές μπορούν να συμβάλουν στην ενδυνάμωση τόσο των παιδιών ατομικά, όσο και των σχέσεων που διαμορφώνονται στο σχολείο – και αυτός είναι ο στόχος. Γιατί όταν νιώθω ότι ανήκω σε μια ομάδα, δεν θέλω να βλάψω κάποιον άλλον που ανήκει επίσης στην ίδια ομάδα.
Ολοκληρώνοντας την πολύ ενδιαφέρουσα συνέντευξη, θα μας μιλήσετε κυρία Στουραΐτη για τις ενδιαφέρουσες δράσεις/ projects που ετοιμάζετε αυτήν τη χρονική περίοδο;
Είμαστε στη διερεύνηση ορισμένων πολύ σημαντικών συνεργασιών για την πορεία της Επανορθωτικής Δικαιοσύνης, ενώ ολοκληρώνονται και οι διαδικασίες για την εφαρμογή κάποιων projects που θα είναι χαρά μου να σας παρουσιάσω αναλυτικά στο άμεσο μέλλον – το ένα αφορά την έννοια της ταυτότητας και του “διαφορετικού”, δίνοντας έναυσμα για διάλογο σχετικά με τις προκαταλήψεις και τον ρατσισμό, και το άλλο απευθύνεται σε γυναίκες που έχουν υποστεί έμφυλη βία, με στόχο να αναδείξει τόσο το πρόβλημα, όσο και την ίδια την Επανορθωτική Δικαιοσύνη ως θεσμό. Τέλος, είμαστε σε επικοινωνία με το πρόγραμμα του EUDEC Greece “Σύμπραξη σχολείων για τη δημοκρατία στην εκπαίδευση” που έχει την έγκριση του Υπ. Παιδείας, σχετικά με την ανάπτυξη δημοκρατικών πρακτικών στο δημόσιο σχολείο.
Σας ευχαριστώ θερμά.
Εγώ σας ευχαριστώ κυρία Καρδαρά.
postmodern.gr
_
ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ
ΜΟΙΡΑΣΤΕΙΤΕ
ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ
ΠΡΟΗΓΟΥΜΕΝΟ ΑΡΘΡΟ
Το ηχητικό με το «άδειασμα» Βέμπερ στη ΝΔ δημοσιεύει το Euractiv
ΣΧΟΛΙΑΣΤΕ
