2019-01-26 19:17:01
Η εισήγηση του Ιστορικού-Συγγραφέα ΝΙΚΟΥ Θ. ΜΗΤΣΗ
(Το κείμενο εκφωνήθηκε από το ΝΙΚΟ Θ. ΜΗΤΣΗ, Ιστορικό-Συγγραφέα, για την παρουσίαση του βιβλίου του ΠΑΝΑΓΙΩΤΗ ΚΑΤΣΟΥΛΗ: «1940- 1950 Φωτεινές και Σκοτεινές ημέρες στην περιοχή του Μεσολογγίου», στη Στοά του Βιβλίου (Πεσμαζόγλου 5 και Σταδίου), Αθήνα 21 Ιανουαρίου 2019)
Γράφει ο ΝΙΚΟΣ Θ. ΜΗΤΣΗΣ
Ιστορικός-Συγγραφέας
«1940- 1950 Φωτεινές και Σκοτεινές ημέρες στην περιοχή του Μεσολογγίου»
Το νέο βιβλίο του ΠΑΝΑΓΙΩΤΗ ΚΑΤΣΟΥΛΗ
Τα τελευταία χρόνια στον νομό Αιτωλοακαρνανίας, γνωρίζει ιδιαίτερη άνθιση η ενασχόληση πολλών συμπολιτών μας με την τοπική ιστορία της περιοχής, καθώς έρχονται στη δημοσιότητα πολύτιμες και άλλες φορές δυσεύρετες ψηφίδες για την ιστορία ενός τόπου, που είχαν παραμείνει για δεκαετίες στα αζήτητα της έρευνας. Μια τέτοια εργογραφία είναι και το βιβλίο, που φέρει τον τίτλο:
«1940 – 1950 Φωτεινές και σκοτεινές ημέρες στην περιοχή του Μεσολογγίου», εκδόσεις ΚΑΣΣΑΒΕΤΗΣ, έτος 2018, που φέρνει στο φως της δημοσιότητας ο συγγραφέας και αγαπητός φίλος Παναγιώτης Α. Κατσούλης, π. δήμαρχος Μεσολογγίου.
Το βιβλίο αυτό που αποτελείται από 30 ενότητες - κεφάλαια και 557 σελίδες, παρακολουθεί τις διαδρομές ανθρώπων από τα χρόνια του Μεσοπολέμου [1940 -1950] ως το τέλος του Εμφυλίου πολέμου 1949 στο Μεσολόγγι και στην ευρύτερη περιοχή της Αιτωλοακαρνανίας και, πιο συγκεκριμένα αναφέρεται:.. Για τα κοινωνικά προβλήματα της πόλης, την έλευση και εγκατάσταση των προσφύγων Μικρασιατών, τη δικτατορία του Μεταξά, για το 2/39 Σύνταγμα Ευζώνων, για τον πόλεμο του ’40, για την Κατοχή (Ιταλική, Γερμανική), για την Εθνική Αντίσταση (ΕΑΜ, ΕΔΕΣ, ΕΚΚΑ), για τα Τάγματα Ασφαλείας, για την Απελευθέρωση του Αγρινίου και Μεσολογγίου, για τον δήμαρχο Χρήστο Ευαγγελάτο και τον ρόλο αυτού, για τον Μητροπολίτη Αιτωλ/νίας Ιερόθεο, για τα Δεκεμβριανά – Βάρκιζα και τον Εμφύλιο με τα αποτελέσματα αυτού, για το μετεμφυλιακό πολιτικό κλίμα στην περιοχή, εκλογές και η αστάθεια της «κεντρώας παρένθεσης» και τις διώξεις δίχως τελειωμό….
Γεγονότα που καταγράφονται και παρουσιάζονται από τον συγγραφέα μέσα από τις προσωπικές μαρτυρίες αρκετών υπερήλικων Μεσολογγιτών, καθώς και από αρκετές βιβλιογραφίες (99 συγγραφείς), ΓΑΚ Αιτωλ/νίας κλπ αρχεία (15), φωτογραφικό υλικό (16), εφημερίδες- περιοδικά (9) και ψηφιακά αρχεία (24).
Η εθνοσυνέλευση στις Κορυσχάδες Ευρυτανίας στις 25 Απριλίου 1944
Παράλληλα εξετάζονται οι στρατηγικές που ανέπτυξαν οι κάτοικοι της περιοχής στην προσπάθειά τους να επιβιώσουν και οι πολιτικές κοινωνικές και ψυχολογικές διεργασίες και τους λόγους που τους οδήγησαν στην απόφαση να ενταχθούν στην Εθνική Αντίσταση [ΕΔΕΣ και ΕΑΜ-ΕΛΑΣ].
Στη σελίδα 237 του βιβλίου, γίνεται αναφορά για την κυβέρνηση του βουνού που σχηματίστηκε στις 10 Μαρτίου 1944 στη Βίνιανη Ευρυτανίας (κυβέρνηση που σχηματίστηκε όχι μόνον από αντιπροσώπους του ΕΑΜ -ΕΛΛΑΣ) και τους αντιπροσώπους στην ΠΕΕΑ [Πολιτική Επιτροπή Εθνικής Απελευθέρωσης] με πρόεδρο αυτής τον Αλέξανδρο Σβώλο, καθηγητή Συνταγματικού Δικαίου στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, με Διοικητικό εκπρόσωπο Ρούμελης τον Γεώργιο Σημίτη και Διοικητικό εκπρόσωπο Αιτωλ/νίας τον Αγρινιώτη Κώστα Κυριαζή και εκπροσώπους στην Εθνοσυνέλευση των Κορυσχάδων που έγινε στις 25 Απριλίου 1944 τους:
-Κώστας Καζατζής πολιτικός μηχανικός (Αγρίνιο),
-Τάσος Πετρίδης καπνεργάτης π. πρόεδρος εργατικού κέντρου Αγρινίου (Αγρίνιο),
-Θάνος Κακογιάννης δικηγόρος (Αγρίνιο),
-Αναστάσιος Ακρίδας δικηγόρος π. βουλευτής Προοδευτικών (Καφαντάρη) (Θέρμο),
-Γαλανόπουλος Δημήτριος δικηγόρος (Μακρυνεία),
-Στέλιος Μασμανίδης εργολάβος (Ναυπακτία),
-Παντελής Καρασεβδάς στρατηγός, π. βουλευτής κόμματος Φιλελευθέρων και Ολυμπιονίκης (Βάλτος- Αμφιλοχία) και Κώστας Σαλταούρας
-Βασίλης Τσέλιος ιατρός, καπετάνιος του 2/39 Συντάγματος ΕΛΑΣ (Ξηρόμερο),
-Μακρυκώστας Κώστας γιατρός και Γιάννης Τσέκος ιδ. Υπάλληλος (Μεσολόγγι).
Αναφέρεται παράλληλα ότι την εποχή εκείνη υπήρχαν τρεις κυβερνήσεις, ήτοι:
α.-η κατοχική των Αθηνών του Ιωάνν Ράλλη, στηριζόμενη, από τους Γερμανούς.
β.-η επίσημη ελληνική κυβέρνηση του Καίρου (Εμ. Τσουδερού 1941-14 Απρ. 1944 την οποία ακολούθησε η κυβέρνηση Σοφοκλή Βενιζέλου ως 26 Απρ. 1944, την οποία κυβέρνηση Βενιζέλου ακολούθησε η εξόριστη κυβέρνηση του Γεωργίου Παπανδρέου (βραχύβια γύρω στον ένα μήνα) καθώς και η μετέπειτα κυβέρνηση του Γεωργίου Παπανδρέου από 24 Μαΐου 1944 μέχρι 18 Οκτ. 1944 και
γ.-αυτή, η λεγόμενη κυβέρνηση του βουνού με τον Αλέξανδρο Σβώλο, όπου μετά την συμφωνία της Καζέρτας έπαψαν οι εργασίες της και αυτοδιαλύθηκε στις 5 Νοεμβρίου 1944.
Επιπρόσθετα ο συγγραφέας στο καθ΄ όλα μεστό από πάσης απόψεως βιβλίο του μας αναφέρει:
Για την Γερμανική Κατοχή στο Αγρίνιο και Μεσολόγγι (σελ. 218). Πρόκειται για την εγκατάσταση των Γερμανών στην Αιτωλοακαρνανία με την Ορεινή Μεραρχία Καταδρομών τη λεγόμενη και ως «Μεραρχία Ορεινών Κυνηγών» η οποία ξεκίνησε στις αρχές Ιουλίου 1943. Έδρα της Μεραρχίας ορίστηκε το Αγρίνιο και η εγκατάσταση της στα αστικά κέντρα της περιοχής ολοκληρώθηκε τον Σεπτέμβριο του 1943.
Και για το Μεσολόγγι, ο συγγραφέας, μας περιγράφει ότι: Η Ανωτέρα Στρατιωτική Γερμανική Διοίκησις [φρουραρχείο] είχε εγκατασταθεί από αρχές Οκτωβρίου 1943 στο σπίτι του Δημάρχου Χρ. Ευαγγελάτου [σελ. 221]. Οι φυλακές του Μεσολογγίου που βρίσκονταν μπροστά από τον Κήπο των Ηρώων είχαν γεμίσει από αθώους που αντιστέκονταν στον κατακτητή, ενώ το χρήμα είχε ολοκληρωτικά εκφυλιστεί λόγω του πληθωρισμού και η μαύρη αγορά οργίαζε παντού… Ενδεικτικά μία οκά κρέας αρνί- μοσχάρι έκανε 22.0000 δρχ και ψητό 32.000 δρχ. Ψάρια κέφαλοι 18.000 δρχ, πατάτες 4.000δρχ, φακές – φασόλια 5.000δρχ, μακαρόνια 18.000δρχ, ζάχαρη 18.000δρχ, ψωμί 3.600 δρχ, κρασί 4.000δρχ, τυρί 22.000δρχ και γάλα 3.200 η οκά. Η πείνα, η ελονοσία, η φυματίωση, ο κίτρινος πυρετός και η λύσσα ήταν στην ημερήσια διάταξη και οι νεκροί λόγω πείνας και κακουχιών την περίοδο της Γερμανικής Κατοχής ανήλθαν πανελλαδικά στους 260.000 ανθρώπους. Οι Μαυραγορίτες και οι κερδοσκόποι εκείνη την εποχή είχαν την τιμητική τους.
Τους ΛΙΑΚΑΤΑΔΕΣ (σελ. 144). Πρόκειται για το όνομα τοπικής, στο Μεσολόγγι και Αιτωλικό, οργάνωσης νέων, επαγγελματιών και φοιτητών, που ιδρύθηκε στις μαύρες μέρες της Κατοχής κάτω από την μπότα των Ιταλών κατακτητών. Ο συγγραφέας αναφέρει τα ονόματα μελών της οργάνωσης καθώς και την σύλληψή τους την Μ. Πέμπτη του 1942 από τους Ιταλούς και τη φυλάκισή τους στις φυλακές του Μεσολογγίου και από εκεί στο Αγρίνιο όπου στις 9 Μαΐου 1942 έγινε η δίκη τους και καταδικάστηκαν σε θάνατο. Μετά από παρεμβάσεις τοπικών παραγόντων, η αρχική απόφαση μετατράπηκε σε εκτοπισμό στις χώρες του άξονα (Γερμανία, Ιταλία) και στην Ιταλία τους βασάνιζαν και τους διαπόμπευαν στους δρόμους του Πρίντεζι. Κατόπιν, μας αναφέρει ο συγγραφέας, τους μετέφεραν στις φυλακές σε ένα νησάκι κοντά στην Ποτέντσα. Εκεί συχνά τους βασάνιζαν και τους έδιναν λιγοστό φαγητό και ο κίνδυνος ασιτίας ήταν άμεσος.
Με την συνθηκολόγηση των Ιταλών και την παράδοσή τους στους Γερμανούς, οι όμηροι Λιακατάδες ήταν για παράδοση στους Γερμανούς. Όμως για θεϊκή τους τύχη ένας Ιταλός άνοιξε τις πόρτες της φυλακής και τους απελευθέρωσε. Φθάνουν στη Ρώμη, μετά από πολύ περιπλάνηση και βρίσκουν καταφύγιο στην Ελβετική πρεσβεία όπου τους παραχωρούνται χαρτιά τύπου ταυτότητας. Κατόπιν με τους Βρετανούς αναχώρησαν για το Συμμαχικό στρατηγείο στο Κάιρο, όπου και υπηρετούν το στρατιωτικό τους στην Αεροπορία και ντύνονται Σμηνίτες εκπαιδευόμενοι από Βρετανούς αξιωματικούς. Μετά το τέλος του πολέμου επιστρέφουν στην Ελλάδα μας αναφέρει ο συγγραφέας στη σελ. 144 του βιβλίου του.
Τους ΚΛΑΡΙΤΕΣ (σελ.154): Ήταν άτομα που «είχαν βγει στο κλαρί» περί τα μέσα του 1942 και αποτελούνταν από φυγόδικους για ποινικά αδικήματα, ζωοκλέφτες, κλεφτοκοτάδες, δραπέτες φυλακών και γενικότερα άτομα που στην πλειονότητά τους δεν ενέπνεαν εμπιστοσύνη. Αυτοί είχαν οργανωθεί σε ένοπλες ομάδες στα βουνά της Δυτικής Ελλάδος, οι οποίες οργανώσεις- ομάδες δεν είχαν καμία σχέση με τους σκοπούς και την οργάνωση των αντάρτικων ομάδων του ΕΛΑΣ και του ΕΔΕΣ. Ο ΕΛΑΣ (η διοίκηση του) κράτησε μια ευέλικτη τακτική και στάση απέναντί τους. Προσπάθησαν και σε ορισμένες περιπτώσεις τα κατάφεραν, να εντάξουν τα έντιμα στοιχεία τους στις ένοπλες ομάδες του ΕΛΑΣ, ενώ τους υπόλοιπους ΚΛΑΡΙΤΕΣ τους απομόνωσαν.
Μια μικρή ένοπλη ομάδα ΚΛΑΡΙΤΩΝ έδρασε τότε και στο Ξηρόμερο υπό τους: Χρήστο Κορώση και Γεράσιμο Βλαχομήτρου, αμφότεροι κάτοικοι του Μαχαλά (Φυτείες). Ο Βλαχομήτρος σκοτώθηκε σε μια συμπλοκή με τους Χωροφύλακες ο δε Κορώσης μετέπειτα εξελίχτηκε ως αξιωματικός στον ΕΛΑΣ στην περιοχή του Ξηρομέρου.
Το ΕΑΜ στο Μεσολόγγι (σελ. 142): Συγκροτήθηκε την άνοιξη του 1942 στο Μεσολόγγι από την Επιτροπή πόλης του ΕΑΜ της οποίας Μέλη ήταν ο Γιώργος Πρέζας τελωνειακός υπάλληλος από την Παλαιομάνινα Ξηρομέρου, ο Χρήστος Μπασαγιάννης, η Βάσω Κατράκη, ο Χρ. Αλεξόπουλος, οι Γιάννης Χατζιώτης και Γιάννης Κακουλιώτης, ο Ανδρέας Παπαδημητρίου, κλπ. Μέσα σε απάνθρωπες συνθήκες του χειμώνα του 1942, της πείνας, της μαύρης αγοράς και της εξάπλωσης των μολυσματικών ασθενειών στην περιοχή, εκατοντάδες απλοί άνθρωποι, άνδρες και γυναίκες, εργάτες και ψαράδες, δημόσιοι υπάλληλοι, φοιτητές και επιστήμονες, πύκνωσαν άμεσα τις δυνάμεις της οργάνωσης του ΕΑΜ στο Μεσολόγγι και το Αιτωλικό όσο και στις γύρω κοινότητες της επαρχίας, μας αναφέρει ο συγγραφέας, όπου περιγράφει αναλυτικά πλειάδα ονομάτων με επαγγελματική δραστηριότητα και αξιώματα στην οργανωτική δομή του ΕΑΜ. Εντύπωση προκαλεί, στα θετικά εννοώ, ότι το μεγαλύτερο επιστημονικό δυναμικό της περιοχής οργανώθηκε άμεσα στις τάξεις του ΕΑΜ όπως π.χ γιατροί, δικηγόροι, φαρμακοποιοί, δάσκαλοι, νοσηλευτές, καθηγητές, μηχανικοί, γεωπόνοι κλπ. Πολλοί εξ αυτών λίγο μετά στρατεύτηκαν στον στρατιωτικό βραχίονα του ΕΑΜ, ήτοι τον ΕΛΑΣ και το Εφεδρικό Τάγμα του ΕΛΑΣ.
************
Στο καθ΄ όλα μεστό από πάσης πλευράς βιβλίο, ο συγγραφέας μας αναπτύσσει λεπτομερώς σημαντικές μάχες του ΕΛΑΣ κατά των κατακτητών Γερμανών που διεξήχθησαν σε έδαφος της Αιτωλ/νίας, όπως τις παρακάτω:
Μάχη της Γουρίτσας- Μυρτιάς (σελ. 172): που διεξήχθη στις 13-7-1943 και ήταν μία από τις πλέον αιματηρές μάχες της περιόδου με 117 νεκρούς Γερμανούς και Ιταλούς και 5 αντάρτες του ΕΛΑΣ. Η μάχη αυτή θεωρήθηκε κατόρθωμα, προβλήθηκε και υμνήθηκε ως τέτοιο από το Συμμαχικό Στρατηγείο δυνάμεων της Μέσης Ανατολής και τον ραδιοφωνικό σταθμό του Λονδίνου.
Το ολοκαύτωμα της Μακρυνείας (σελ. 179): απόρροια αυτού του ολοκαυτώματος ήταν: η ενέδρα από ΕΑΜογενείς της Γραμματικού- Γαβαλούς σε ομάδα από 4 Γερμανούς με αποτέλεσμα 2 από αυτούς να σκοτωθούν και την επομένη οι Γερμανοί στις 28-7-1943 με φάλαγγα και τανκς φορτηγά και μοτοσυκλέτες και σε αντίποινα επιδόθηκαν στην συστηματική καταστροφή των χωριών της Μακρυνείας (από το Ζευγαράκι ως τα Σιταράλωνα) και την δολοφονία όσων έβρισκαν στο πέρασμά τους και η Μακρυνεία μετατράπηκε σε κρανίου τόπο – σωρό ερειπίων. Στη Γραμματικού η οικογένεια ΚΑΛΙΑΚΜΑΝΗ πλήρωσε τον μεγαλύτερο φόρο αίματος. 64 νεκροί το διάστημα αυτό στην ενιαία Μακρυνεία από την Λυσιμαχεία ως το Καλούδι και Σιταράλωνα. Οι περισσότεροι ήταν άμαχοι τον μαύρο Ιούλιο του 1943 μας αναφέρει με λεπτομέρειες ο συγγραφέας.
Το σαμποτάζ στο σταθμό του Αιτωλικού (σελ. 244): πρόκειται για το σαμποτάζ - ανατίναξη στις 22-6-1944 της γέφυρας «Φοινικιά» καθώς και την οδική γέφυρα προς Αιτωλικό και την ανατίναξη του τραίνου από δυνάμεις του ΕΛΑΣ με τη βοήθεια Άγγλων σαμποτέρ. Επακολούθησε μάχη από άνδρες του 2/36 τάγματος του ΕΛΑΣ και οι απώλειες των Γερμανών ήταν 30 άνδρες νεκροί, απ τους Αντάρτες 8 νεκροί και 5 επιβάτες της αμαξοστοιχίας ήταν το βαρύ τίμημα.
Η όλη επιχείρηση είχε ανατεθεί στον έφεδρο υπολοχαγό και ήρωα του Αλβανικού μετώπου Μεσολογγίτη Νίκο Κούστα αξ/κό του ΕΛΑΣ.
Η σφαγή στην Αγία Τριάδα Αγρινίου (σελ. 251). Οι Γερμανοί είχαν απολέσει πολλές δυνάμεις και είχαν υποστεί μεγάλες καταστροφές από τους Ελασίτες στην Αιτωλ/νια. Συνολικά ένιωθαν, μας αναφέρει ο συγγραφέας, ότι χάνονταν το έδαφος κάτω από τα πόδια τους και αμφισβητούνταν η παντοδυναμία τους. Αποφάσισαν ότι έπρεπε να δώσουν ένα παραδειγματικό χτύπημα στην ελληνική αντίσταση, αλλά και στον άμαχο πληθυσμό που στήριζε τις ένοπλες επιθέσεις σε βάρος τους. Για τον θάνατο των Γερμανών στη Σταμνά (ημέρα των Βαΐων 1944) και Αιτωλικό (ανατίναξη τραίνου) αποφασίστηκε από τους Γερμανούς η εκτέλεση δεκαπλάσιων Ελλήνων πατριωτών οι οποίοι κρατούνταν στις φυλακές του Αγρινίου. Έτσι ανάμεσα από τους 450 κρατούμενους ξεχώρισαν 120 παλληκάρια και τα οδήγησαν στο Γερμανικό εκτελεστικό απόσπασμα.
Ανάμεσα τους και οι: Πάνος Σούλας, Χρ. Σαλάκος και Αβρ. Αναστασιάδης στελέχη του ΕΑΜ τους οποίους κρέμασαν στην κεντρική πλατεία του Αγρινίου για παραδειγματισμό την Μ. Παρασκευή στις 14 Απριλίου του 1944. Οι υπόλοιποι 120 εκτελέστηκαν στην Αγία Τριάδα Αγρινίου.
Ο Αβραάμ Αναστασιάδης κρεμασμένος από τους Γερμανούς στην κεντρική πλατεία του Αγρινίου (φωτο: Αlexios Katefidis)
Τέλος Ιουλίου (στις 31 Ιουλίου) του 1944 είχαμε και άλλες 59 εκτελέσεις αθώων Αιτωλοακαρνάνων πατριωτών στην περιοχή Καλύβια Αγρινίου, όπου και εδώ ο Δήμος Αγρινίου κάθε χρόνο τελεί προς ανάμνηση του γεγονότος αυτού, επιμνημόσυνη δέηση, παρουσία τοπικών, πολιτικών αλλά και στρατιωτικών αρχών του Νομού Αιτωλ/νίας (σελ. 261).
Η μάχη της Αμφιλοχίας, 12-13 Ιουλίου 1944 (σελ. 255). Πρόκειται για την μεγαλύτερη επιθετική μάχη που έδωσε ο ΕΛΑΣ εναντίον των κατακτητών Γερμανών (πρώτα περιορίζονταν σε αμυντικές επιχειρήσεις και σαμποτάζ), η οποία αποφασίστηκε από την VIII Μεραρχία του ΕΛΑΣ που είχε και την επιχειρησιακή ευθύνη και της οποίας διοικητής υπήρξε ο Αγρινιώτης στρατιωτικός υποστράτηγος Γεράσιμος Αυγερόπουλος (1909-1981) [ο και μετέπειτα 3 φορές βουλευτής της ΕΔΑ 1956, 1958, 1961, ο τάφος του στο Α΄ Κοιμητήριο Αθηνών , 6/487 τάφος] και εκτελέστηκε από την VII Ταξιαρχία του ΕΛΑΣ υπό τη διοίκηση του μόνιμου ταγματάρχη (ΠΖ) Στάθη Αρέθα και των τριών Ταγμάτων του 2/39 Συντάγματος του ΕΛΑΣ [Ι υπό τον μόνιμο λοχαγό (ΠΖ) Κώστα Παπαγεωργίου, ΙΙ υπό τον έφεδρο υπολοχαγό Γεώργιο Μιαούλη (Κρητικός), ΙΙΙ υπό τον Βασ. Σκιαδά (Επαμεινώνδας) που τραυματίστηκε και τον αντικατέστησε ο επιτελής του Τάγματος ανθυπολοχαγός (μόνιμος) Τάσος Μακρής (καπετάν Τρίκαρδος)] και του 24 Συντάγματος ΕΛΑΣ που είχε την έδρα του στο Βούστρι Ξηρομέρου με διοικητή τον μόνιμο λοχαγό πεζικού Γιώργου Κατεμή (Αραχναίος), καθώς και από το Συγκρότημα Τζουμέρκων το 3/40 Σύνταγμα ΕΛΑΣ με διοικητή τον μόνιμο ταγματάρχη πεζικού Κώστα Καρπούζη (Κλεισούρας).
Στάθης Αρέθας, μόνιμος ταγματάρχης πεζικού -διοικητής της VII Μεραρχίας τους ΕΛΑΣ (2ος εξ αριστερών), Γεράσιμος Αυγερόπουλος (1887- 26 Οκτ. 1981) υποστράτηγος, διοικητής VIII Μεραρχίας ΕΛΑΣ (3ος) [φωτο: Αλέξιος Κατεφίδης]
Οι αντάρτικες δυνάμεις συνυπολογίζονται στους 1473 άνδρες (Θέμης Μοσχάτος. Η μάχη της Αμφιλοχίας σελ.42, εκδ.1986) των δε Γερμανών κατακτητών πάνω από 2000 άνδρες. Σκοτώθηκαν πάνω από 380 Γερμανοί και περί τους 90 και πλέον Ελασίτες.
Η πλέον πολύνεκρη μάχη της Αιτωλοακαρνανίας που είχε ακτίνα διεξαγωγής από τη Βόνιτσα- Μοναστηράκι ως Αμφιλοχία, από Ρίβιο ως Αμφιλοχία και από Μύτικα ως Βόνιτσα είχε ολοκληρωθεί με επιτυχία για τις δυνάμεις της ελληνικής αντίστασης, αλλά και βαρύ τίμημα μας αναφέρει ο συγγραφέας (σελ. 259).
Η μάχη αυτή αναγνωρίστηκε με επαίνους από το Συμμαχικό στρατηγείο στο Κάιρο, όπως αναγνωρίζεται και σήμερα από το Γενικό Επιτελείο Στρατού (ΓΕΣ) και αναφέρεται και στο ΙΣΤΟΡΙΚΟ του ΕΠΕΤΕΙΟΛΟΓΙΟ.
ΕΚΚΑ-2/42 Σύνταγμα Ψαρρού: Εκτενής αναφορά στο παρόν πόνημα γίνεται και για το ΕΚΚΑ- 5/42 Σύνταγμα του Δημητρίου Ψαρρού (σελ. 211, 214). Ο συγγραφέας αναφέρεται για τον αφοπλισμό από τον ΕΛΑΣ του συνταγματάρχη Δημητρίου Ψαρρού επικεφαλής του 5/42 συντάγματος και αρχηγού του ΕΚΚΑ [Εθνική και Κοινωνική Αναγέννηση], μία μετριοπαθή και Δημοκρατική οργάνωση υπό την ηγεσία αρχικά του Ευριπίδη Μπακιρτζή, την παράδοσή του Ψαρρού στον καπετάνιο του ΕΛΑΣ Δημήτριο Δημητρίου (Καπετάν Νικηφόρος) καθώς και για την εγκληματική δολοφονία του Ψαρρού από τον ΕΛΑΣ στις 17-4-1944 στο χωριό Κλίμα Δωρίδος.
Τον Ψαρρό τον σκότωσε ο διοικητής του 36 Συντάγματος ΕΛΑΣ ταγματάρχης Ευθύμιος Ζούλας που θεωρούνταν του περιβάλλοντος του γραμματέα του ΚΚΕ Γιώργη Σιάντου. Την ίδια τύχη είχαν και 60 αιχμάλωτοι αντάρτες του 5/42 Συντάγματος που βασανίστηκαν και εκτελέστηκαν στις επόμενες ημέρες, επειδή δεν ήθελαν να προσχωρήσουν στον ΕΛΑΣ.
Δημήτρης Ψαρρός (1893- 17 Απρ.1944), συνταγματάρχης του 5/42 Συντάγματος
Η δολοφονία του Ψαρρού ενίσχυσε τον αντικομουνισμό και όξυνε ακόμη περισσότερο την πόλωση μεταξύ ΕΑΜ και των αντιπάλων του και αποτέλεσε μία από τις μελανότερες σελίδες του κινήματος της Εθνικής Αντίστασης και επίσημα χρεώθηκε στην ΕΑΜική ηγεσία (συγκεκριμένα στον Σιάντο που τον θεωρούσε Αγγλική σφήνα στα πλευρά του ΕΛΑΣ και απαιτούσε ή να ενταχθεί ο Ψαρρός στον ΕΛΑΣ ή να εξαφανιστεί και, κατ΄ άλλους χρεώνεται και στον Άρη Βελουχιώτη).
Όταν μαθεύτηκε ο φόνος του Ψαρρού (που ήταν Βενιζελικός και αταλάντευτα αντιμοναρχικός και είχε συνεργαστεί με το Μακεδονικό Γραφείο του ΚΚΕ το 1941) οι: Άρης Βελουχιώτης, ο Στέφανος Σαράφης και ο Γιώργης Σιάντος αμέσως κατανόησαν το πολιτικό κόστος αυτής της πράξης, κάτι που αποτέλεσε πολιτική αυτοκτονία του ΕΑΜ. Ο δε Βελουχιώτης όταν πληροφορήθηκε τον άδικο φόνο του Ψαρρού, δηλώνει περίλυπος: «Αυτό θα το πληρώσουμε και θα το πληρώνουμε στον αιώνα τον άπαντα. Χάσαμε τον μισό αγώνα». Πράγματι μετά την εκτέλεση του Ψαρρού δημιουργήθηκε πολύ επιβαρυντικό κλίμα στην Ναύπακτο και την Δωρίδα και δυναμώθηκαν πάρα πολύ τα Τάγματα Ασφαλείας σ αυτές τις επαρχίες.
Ο ΕΔΕΣ στην Αιτωλοακαρνανία (σελ. 156): Την ίδια χρονική περίοδο τον Σεπτέμβριο του 1941, ιδρύθηκε και η οργάνωση του Εθνικού Δημοκρατικού Ελληνικού Συνδέσμου ΕΔΕΣ, από τον απόστρατο συνταγματάρχη Ναπολέοντα Ζέρβα και τον Κομνηνό Πυρομάγλου αντιπρόσωπο του Νικ. Πλαστήρα και φιλικά προσκείμενο στους Βρετανούς αλλά αντιβασιλικός. Κυρίαρχη μορφή του ΕΔΕΣ στην Αιτωλοακαρνανία ήταν ο Στυλιανός Χούτας, γιατρός, από την Κεχρινιά του Βάλτου, ο μετέπειτα και επί σειρά ετών βουλευτής και υπουργός της Ένωσης Κέντρου, αναντίρρητα εμβληματική αντιστασιακή προσωπικότητα και αρχηγός στο αρχηγείο του ΕΔΕΣ Βάλτου, που στο ενεργητικό του πιστώνεται η μάχη στο Μακρυνόρος (σελ. 176).
Η μάχη στο Μακρυνόρος διεξήχθη από 16 ως 22 Ιουλίου 1943 και ήταν μία από τις μεγαλύτερες και σημαντικότερες μάχες που έδωσε η αντιστασιακή οργάνωση Εθνικές Ομάδες Ελλήνων Ανταρτών– Εθνικού Δημοκρατικού Ελληνικού Συνδέσμου με την αυτοκινητοπομπή της Ιταλικής μεραρχίας Μπρενέρο (Brenero) με επικεφαλής τον στρατηγό Αλντο Πριντσίβαλε και τμήματος της Γερμανικής μεραρχίας Εντελβάις (Edelweiss) κατά τη διάρκεια της Συμμαχικής επιχείρησης Animals στη στενωπό της οδικής αρτηρίας Αμφιλοχίας – Άρτας στο όρος Μακρυνόρος.
Θέμις Μαρίνος, ταγματάρχης Βρετανικής αποστολής (1917 - 21 Δεκ. 2018)
Επικεφαλής των δυνάμεων του ΕΔΕΣ ήταν ο Στυλιανός Χούτας με 450 άνδρες και οι Ιταλογερμανοί με 7000 άνδρες. Άλλη εμβληματική προσωπικότητα σ αυτή τη μάχη υπήρξε και ο Θέμις Μαρίνος ταγματάρχης της βρετανικής αποστολής (προσφάτως αποβιώσας 21-Δεκ-2018 σε ηλικία 101 ετών) ο οποίος από 9 Ιουλίου 1943 με συνεργείο καταστροφών ανατίναξε όλες τις γέφυρες και τηλεγραφικές γραμμές από το Μακρυνόρος ως την Άρτα.
Η μάχη έληξε με νίκη για τον ΕΔΕΣ και προκάλεσε αρκετές απώλειες στις εχθρικές μονάδες με 800 και πλέον νεκρούς, ενώ οι δυνάμεις του Χούτα είχαν απώλειες 5 νεκρούς και 37 τραυματίες. Θεωρήθηκε καθοριστικής σημασίας για την έκβαση του πολέμου στην Ευρώπη και μία από τις σημαντικότερες μάχες της περιόδου.
Ο δε Κρις Γιουντχάουζ μιλώντας σε εκδήλωση στην Αθήνα στις 31-10-1984 με αφορμή την 40η επέτειο για την απελευθέρωση της Αθήνας είπε ότι «η επιχείρηση στο Μακρυνόρος υπήρξε πιο επιτυχής από τον Γοργοπόταμο (σελ. 175).
Στην Αιτωλοακαρνανία στις γραμμές του ΕΔΕΣ σημαντικό ρόλο έπαιξαν και ο Αγρινιώτης γιατρός Γιώργος Παπαϊωάννου με δράση στην Τριχωνίδα και Μακρυνεία, ο οπλαρχηγός Αριστοτέλης Τσιτσέλης υπαρχηγός ΕΔΕΣ Μακρυνείας, ο ταγματάρχης Κώστας Μπούρος με δράση στο Μεσολόγγι– Αιτωλικό– Αγγελόκαστρο- Σταμνά και στο Ξηρόμερο ο ταγματάρχης Κωνσταντίνος Καραμπέκιος ως αρχηγός του αρχηγείου Ξηρομέρου με δύναμη 300 ανδρών και αξιόλογο δράση.
Όπως και οι ΓΑΝΩΜΕΝΑΙΟΙ [1946-1949] [σελ.390] υπό τον ταγματάρχη Ιωάννη Παπαγεωργίου από την Άνω Χρυσοβίτσα Θέρμου. Έδρασαν οι «Γανωμεναίοι» στην ορεινή Τριχωνίδα, Ναυπακτία με Ν.Δ Ευρυτανία. Ήταν μια ανεξέλεγκτη αντικομουνιστική τρομοκρατική ομάδα με έδρα το Θέρμο Αιτωλ/νίας.
Ο ΕΔΕΣ αποτελεί ένα σημαντικό κεφάλαιο της ελληνικής αντίστασης απέναντι στους κατακτητές την περίοδο 1942-1944. Ως η δεύτερη μεγαλύτερη οργάνωση της χώρας έδωσε πολλούς αγωνιστές που θυσιάστηκαν για την ελευθερία της πατρίδας, μα και που απέτυχαν να συνεργαστούν με τους «άλλους» δηλαδή όσους δεν είχαν τις ίδιες πεποιθήσεις. Παλινωδίες, ίντριγκες, χρηματισμοί– αυτά που πάντα βασανίζουν τους ανθρώπους σε κάθε ένοπλη σύγκρουση- δεν θα πρέπει να γενικεύονται και η ιστορία του ΕΔΕΣ καθώς και αυτή του ΕΛΑΣ θα πρέπει να θεωρούνται κομμάτια της ιστορίας αυτού του τόπου.
Στυλιανός Χούτας (1908– 21 Σεπτ. 1992), αρχηγός ΕΔΕΣ Βάλτου Αιτωλ/νίας
Τάγματα ασφαλείας (σελ. 278 – 296): Τα Τάγματα Ασφαλείας ήταν ένοπλοι σχηματισμοί που συγκροτήθηκαν την περίοδο 1943-1944 από τις γερμανικές αρχές κατοχής και τη δωσίλογη ελληνική κυβέρνηση του Ιωάννη Ράλλη με σαφή αντικομουνιστική στόχευση [Βικιπαίδεια] και οπλίστηκαν από τη Βέρμαχτ αφού εξοικονομούσαν γερμανικό αίμα, αλλά και επειδή τα υπάρχοντα σώματα ασφαλείας δεν έδειχναν τον απαιτούμενο ζήλο να χτυπήσουν το ΕΑΜ/ΕΛΑΣ. Τα τάγματα αυτά δημιουργήθηκαν δια του Νόμου 260/1943 που εκδόθηκε στις 18 Ιουνίου του 1943.
Στην ολότητά τους τα Τ.Α εντάχθηκαν σε 5 κατηγορίες ένοπλων σωμάτων μας αναφέρει ο συγγραφέας (σελ. 278), ήτοι:
Τα Ευζωνικά που συγκροτήθηκαν με απόφαση της κατοχικής κυβέρνησης του Ιω. Ράλλη «για να αναλάβουν την προστασίαν του κινδυνεύοντος κοινωνικού μας καθεστώτος» σύμφωνα με τον Ράλλη. Η δημιουργία τους ήταν ένας από τους βασικούς όρους που ο ίδιος ο Ράλλης είχε θέσει στους Γερμανούς, προκειμένου να δεχτεί να αναλάβει την πρωθυπουργία. Συνολικά απάρτιζαν 9 ευζωνικά τάγματα και δύναμη 5.725 ανδρών.
Το καθαρό Τάγμα Ασφαλείας που συγκροτήθηκε με πρωτοβουλία στελεχών του διαλυμένου ελληνικού στρατού και άλλων «εθνικοφρόνων» τοπικών παραγόντων με την υλική υποστήριξη των Γερμανών. Κυρίως είχε δράση στην Πελοπόννησο αποτελούμενο από 5 τάγματα και δύναμη 4000 άνδρες (Διον. Παπαδόγκωνας).
Οι Εθελοντικές αντί Εαμικές ένοπλες ομάδες με δράση κυρίως στην Αττική.
Μονάδες Εθνικιστών της Β. Ελλάδας με έδρα τη Θεσσαλονίκη που συγκροτήθηκαν από τους ίδιους τους Γερμανούς και τις Αντί Εαμικές πολιτικοστρατιωτικές οργανώσεις μειονοτικών πληθυσμών όπως π.χ τους Κομιτατζίδες της «Οχράνα» περιοχές Φλώρινας, Καστοριάς, Έδεσσα και τους Τσάμηδες παραστρατιωτικούς της «Ξίλια» στη Θεσπρωτία.
Συνολικά δημιουργήθηκαν σε όλη την Ελλάδα 22 «Εθελοντικά Τάγματα Ασφαλείας» συνολικής δύναμης 16.625 ανδρών .
Γενικός προϊστάμενός τους ήταν ο αντιστράτηγος Βάλτερ Σιμάνα, Γερμανός SS.
Τα Τάγματα Ασφαλείας καταδικάστηκαν ως προδοτικά με διάγγελμα της κυβέρνησης του Καίρου τον Ιανουάριο του 1944, και με κοινή ανακοίνωση των αντιστασιακών οργανώσεων ΕΚΚΑ, ΕΔΕΣ και ΕΑΜ το Φεβρουάριο του ίδιου χρόνου. Στη Συμφωνία της Καζέρτας, που προηγήθηκε της απελευθέρωσης της Ελλάδας, τα Τάγματα Ασφαλείας χαρακτηρίστηκαν όργανα του εχθρού.
Στην Αιτωλοακαρνανία Ταγματασφαλίτες με πρωταγωνιστικό ρόλο ήταν:
Στο Αγρίνιο στις 18- Φεβρ. 1944 εμφανίστηκε στην πόλη το Τάγμα Ασφαλείας με διοικητή τον Άγγελο Κέντρο και υποδιοικητή τον Γεώργιο Τολιόπουλο. Με δύναμη περίπου 200 ανδρών. Μετά από ένα μήνα τη διοίκηση την ανέλαβε ο Τολιόπουλος και ο αριθμός αυξήθηκε γρήγορα στους 1.000 περίπου άνδρες.
Ερχόμενοι στο Αγρίνιο οι Ταγματασφαλίτες ανέλαβαν άμεσα καθήκοντα επιβολής της τάξης στην πόλη και στην ύπαιθρο. Κυρίως λειτουργούσαν στο πλευρό των γερμανικών στρατιωτικών δυνάμεων και συνέβαλαν στην τρομοκράτηση του τοπικού πληθυσμού. Καταδόσεις πατριωτών, συλλήψεις και φυλακίσεις αγωνιστών, συμμετοχή στα βασανιστήρια και υποδείξεις κρατουμένων προς εκτέλεση, τόσο στο Ζαπάντι όσο και στα Καλύβια και την Αγία Τριάδα Αγρινίου. Ο στρατωνισμός των ταγματασφαλιτών ήταν οι καπναποθήκες του Παναγόπουλου. Στις σελίδες 289 -290 του βιβλίου αναφέρεται λεπτομερώς σχετική έκθεση του Τολιόπουλου (15-11-1955) ως διοικητού των Ταγμάτων Ασφαλείας Αγρινίου με τη δράση και τα κατορθώματά του (η έκθεση είναι αναρτημένη και στο διαδίκτυο). Ο Τολιόπουλος ουδέποτε δικάστηκε και τιμωρήθηκε για τις αιμοσταγείς πράξεις του, όπως βεβαίως και τα περισσότερα στελέχη των Ταγμάτων Ασφαλείας.
Απεναντίας απ΄ τα «Δεκεμβριανά» και μετά είχε σημαντικό ρόλο στον εμφύλιο πόλεμο 1946-9 και από αρχές του 1946 ως τα μέσα του 1947 ορίστηκε διοικητής Φρουράς Καρπενησίου. Στις 30-5-1948 προήχθη σε αντισυνταγματάρχη «λόγω των ηρωικών του πράξεων στο πεδίο της μάχης». Και τέλος του 1948 προήχθη σε συνταγματάρχη. Πέθανε στις 7-2-1962 σε στρατιωτικό νοσοκομείο της Αθήνας.
Αντίστοιχα Τάγματα Ασφαλείας υπήρχαν και στη Ναύπακτο με διοικητή τον αντισυνταγματάρχη Λεων. Λεοντακιανάκο, κλπ αξ/κούς και είχαν δύναμη περί τους 200 άνδρες. Στο Ξηρόμερο παρόμοια δράση είχε μικρότερης εμβέλειας, στρατιωτική ομάδα με Ταγματασφαλίτες υπό τον Γιάννη και Πάνο Βέρη, ενώ στο Μεσολόγγι δεν υπήρχαν Τάγματα Ασφαλείας μας αναφέρει ο συγγραφέας.
Στη λογική της συμμετοχής τους στον εμφύλιο με την πλευρά του κυβερνητικού στρατού, αμνηστεύτηκαν πολλοί από τους καταδικασθέντες, μερικοί από τους οποίους ακολούθησαν καριέρα στον Εθνικό Στρατό.
Μολονότι τελικά τα πρώην μέλη των Ταγμάτων Ασφαλείας βρέθηκαν στην πλευρά των νικητών μετά τον εμφύλιο πόλεμο, ουδέποτε κατάφεραν να κερδίσουν αισθήματα συμπάθειας ή έστω ουδετερότητας. Μέχρι και σήμερα ο χαρακτηρισμός "ταγματασφαλίτης" είναι στη λαϊκή κουλτούρα ύβρις, συνώνυμη της προδοσίας και του δωσιλογισμού.
***********
ΑCGUI (σελ. 201). Σημαντικότατα ιστορικά στοιχεία ο αναγνώστης του πονήματος δύναται να αποκομίσει από το κεφάλαιο 12.5 (σελ. 201) που αφορά την περίπτωση της Ιταλικής Μεραρχίας ACGUI στα Ιόνια νησιά (Κεφαλληνία) η οποία μετά την συνθηκολόγηση των Ιταλών 1 Σεπτ. 1943 σφαγιάσθηκαν περί των 9.640 Ιταλών στρατιωτών και αξιωματικών από τους Ναζί Γερμανούς κατά των πρώην συμμάχων τους, επειδή αρνήθηκαν (οι Ιταλοί) να ενσωματωθούν υπό των Γερμανών.
ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΗ: (σελ. 297- 329) Στο 16ο κεφάλαιο του βιβλίου με αδιάσειστα ντοκουμέντα και φωτογραφικό υλικό παρουσιάζεται από τον συγγραφέα ο ρόλος Μητροπολίτη Αιτωλ/νιας Ιερόθεου (σελ. 326-329), ο ρόλος του Δημάρχου Χρ. Ευαγγελάτου όπου ο συγγραφέας παίρνει και θέση (σελ.322-325) καθώς και η απελευθέρωση της Αιτωλ/νίας και πιο συγκεκριμένα.
Απελευθέρωση του Αγρινίου 14-9-1944 από στρατεύματα του ΕΛΑΣ. (φωτο Αλεξ. Κατεφίδης)
1.-Του Αγρινίου, στις 14 Σεπτεμβρίου 1944, όπου υπογράφηκε πρωτόκολλο παράδοσης της πόλης από του Ταγματασφαλίτες που μέχρι τότε διοικούσαν την πόλη (Τολιόπουλος) με μέλη Λαϊκής Επιτροπής και εκπροσώπους του ΕΑΜ κλπ απελευθερώθηκαν κρατούμενοι πατριώτες από τις φυλακές Αγρινίου, και εκλέχτηκε δια βοής συγκρότηση 11μελούς Δημοτικού Λαϊκού Συμβουλίου [προσωρινή Λαϊκή Επιτροπή Αγρινίου] και εκλέχτηκε ως Δήμαρχος Αγρινίου ο Θανάσης Κακογιάννης.
2.-Του Μεσολογγίου στις 12 Σεπτεμβρίου 1944 όπου εξέλεξαν, δια βοής, Νομάρχη τον Μήτσο Γαλανόπουλο (δικηγόρος, εθνοσύμβουλο ΠΕΕΑ, Μακρύνειος), εξέλεξαν δια βοής 11μελή Λαϊκή Επιτροπή (αναφέρονται τ΄ ονόματά τους) και δήμαρχο τον Χρήστο Μπασαγιάννη (δικηγόρος, βουλευτής το 1981, 1985 με το ΠΑΣΟΚ και αιρετός δήμαρχος το 1964-7). Αναφέρεται λεπτομερώς στη σελ. 307 του βιβλίου για τον τελευταίο κατοχικό Νομάρχη Κων/νο Σπήλιο και το Δημοτικό Συμβούλιο Μεσολογγίου με δήμαρχο τον Χρήστο Ευαγγελάτο. Στις 13 Οκτωβρίου 1944 γίνονται οι πρώτες ελεύθερες δημοτικές εκλογές (Δημοτικό και Επαρχιακό Συμβούλιο καθώς και Λαϊκών Δικαστών). Ψήφιζαν οι άνω των 18 ετών και το ψηφοδέλτιο ήταν ένα ενιαίο. Οι σύμβουλοι αναμεταξύ τους εξέλεγαν τον Δήμαρχο. Τούτο το εκλογικό σύστημα στις δημοτικές ίσχυε ως το 1967. Αναφέρονται οι 47 υποψήφιοι Μεσολογγίτες και το 19μελές Δημοτικό Συμβούλιο που εξέλεξε μετά από μυστική ψηφοφορία ως Δήμαρχο τον Χρήστο Μπασαγιάννη και του οποίου η θητεία αυτού του συμβουλίου κράτησε ως τον Φεβρουάριο του 1945 εποχή που ο Νικόλαος Πλαστήρας έπαυσε πανελλαδικά όλα τα δημοτικά και νομαρχιακά συμβούλια. Στο Αιτωλικό εξέλεξαν αντίστοιχα Κοινοτάρχη τον Παντελή Αθ. Μαυρίκη, μας αναφέρει ο συγγραφέας στο βιβλίο του.
**********
ΔΕΚΕΜΒΡΙΑΝΑ- ΒΑΡΚΙΖΑ– ΛΕΥΚΗ ΤΡΟΜΟΚΡΑΤΙΑ: (σελ. 330- 361).
Στο 17 κεφάλαιο ο συγγραφέας μας αναπτύσσει μέσα από μαρτυρίες και ιστορικές πηγές το γνωστό ζήτημα των Δεκεμβριανών, της Βάρκιζας όπου στη σελ. 333 καταγράφει με κάθε λεπτομέρεια τα γεγονότα και τις λανθασμένες πολιτικές της τότε ηγεσίας του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ και, τα επακόλουθα του Εμφυλίου πολέμου. Λόγω της συνθήκης το ΚΚΕ παρέμεινε τυπικά νόμιμο κατά τη διάρκεια του Εμφυλίου πολέμου έως 27-12-1947 όταν με τον Α.Ν 509/1947 (ιδιώνυμο) τέθηκε εκτός Νόμου.
Ανάμεσα στα θύματα των συγκρούσεων των Δεκεμβριανών του ΄44, που ξεπέρασαν τα 17.000 θύματα, ήταν και ο Μεσολογγίτης πολιτικός Σπύρος Κ. Τρικούπης (βουλευτής με το Λαϊκό κόμμα του Π. Τσαλδάρη), ο οποίος αιχμαλωτίστηκε από άνδρες του ΕΛΑΣ (έργο της Ο.Π.Λ.Α ) μεταφέρθηκε ως όμηρος στην Αράχωβα όπου και εκτελέστηκε στις 12 Ιαν. 1945 μας αναφέρει ο συγγραφέας (σελ. 339).
12 Φεβρ. 1945. η υπογραφή της συνθήκης της Βάρκιζας από τους: Στέφανος Σαράφης (ΕΛΑΣ), Ρόναλντ Σκόμπυ (Άγγλος αξιωματούχος) και Ναπολέων Ζέρβας (ΕΔΕΣ).
Μετά την υπογραφή της Συνθήκης της Βάρκιζας 12 Φεβρ. 1945 ξέσπασε η λεγόμενη Λευκή Τρομοκρατία και κύμα αντεκδικήσεων όχι μόνον εναντίον των κομμουνιστών, αλλά και πολιτών που είχαν ενταχθεί ή συμπαθούσαν το ΕΑΜ. Εκδόθηκαν άμεσα 80.000 εντάλματα σύλληψης και συνελήφθησαν περισσότερα από 30.000 άτομα και φυλακίστηκαν περισσότεροι από 10.000 πολίτες αριστερών πεποιθήσεων, μας αναφέρει ο συγγραφέας, σελ. 339.
Στο υποκεφάλαιο: 17.2 «Λευκή Τρομοκρατία» σελ. 351, ο συγγραφέας αναφέρεται λεπτομερώς σε γεγονότα που συνέβησαν από την Άνοιξη του 1945 και μετά, όπου ένοπλα σώματα παραστρατιωτικών στρέφονταν κατά των φίλα προσκείμενων στο ΕΑΜ πολιτών, με αισχρές και φασιστικές πρακτικές, όπως διαπόμπευση, ξυλοδαρμούς, βιασμούς γυναικών, ακόμη και αποκεφαλισμούς και περιφορά των κομμένων κεφαλών για παραδειγματισμό, αλλά και για να εισπραχθούν τα χρήματα των επικηρύξεων.
Στις δε σελίδες 354 -361 περιγράφονται αναλυτικά και σε κάθε χωριό, κυρίως στο Ξηρόμερο, οι αδίστακτες ενέργειες παραστρατιωτικών οργανώσεων με αναλυτική αναφορά ονομάτων θητών και θυμάτων….
Ήδη αρχίζει ο Εμφύλιος πόλεμος… με ό,τι αυτό συνεπάγεται για την Ελλάδα. Στις αρχές του 1945 αν κάποιος ήταν Ελασίτης ή Εαμίτης δύσκολα μπορούσε να ζήσει σένα χωριό ή μικρή πόλη. Έπρεπε να χαθεί στην ανωνυμία της μεγαλούπολης έγραψε ο Ευαγ. Αβέρωφ στο βιβλίο του «Φωτιά και Τσεκούρι».
ΕΜΦΥΛΙΟΣ: (σελ. 362-). Άρχισε από τη βραδιά των εκλογών της 31ης Μαρτίου 1946, όταν ΕΛΑΣίτες στο Λιτόχωρο Πιερίας επιτέθηκαν στο σταθμό χωροφυλακής και σκότωσαν 13 χωροφύλακες (Καπετάν Υψηλάντης ή Αλέξανδρος Ρόσιος) . Έτσι το ΚΚΕ περνάει από τη φάση της Λαϊκής αυτοάμυνας στη φάση της ένοπλης Λαϊκής αυτοάμυνας.
Στις 7-2-1946 η Κ.Ε του ΕΑΜ η οποία αποφάσισε την αποχή από τις εκλογές. Μια απόφαση με ολέθρια, μετέπειτα, αποτελέσματα. Αφέθηκε ο δημοκρατικός κόσμος απροστάτευτος και αυτοί που δεν ψήφισαν και το εκλογικό τους βιβλιάριο δεν ήταν σφραγισμένο βρισκόταν πλέον στα «νύχια» των αρχών της ασφάλειας και των παρακρατικών οργανώσεων. Το ασφράγιστο εκλογικό βιβλιάριο εκλογών της 31ης Μαρτίου 1946, αυτομάτως ισοδυναμούσε με αρνητικό «πιστοποιητικό κοινωνικών φρονημάτων», το οποίο θα τους συνόδευε τα επόμενα χρόνια, μας αναφέρει ο συγγραφέας (σελ. 364). Το 1950 ο Γραμματέας του ΚΚΕ (Νίκος Ζαχαριάδης) παραδέχτηκε ότι ήταν λάθος η αποχή από τις εκλογές και ο αντικαταστάτης του Κώστας Κολιγιάννης το 1964 στο 8ο Συνέδριο του ΚΚΕ είπε ότι: η αποχή υπήρξε από τα σοβαρότερα λάθη τακτικής του κόμματος… Ακολούθησαν διώξεις πολιτικών φρονημάτων πανελλαδικά και στην περιοχή της Αιτωλ/νίας (σελ. 369) όπου ο συγγραφέας αναφέρει και σχετικά ονόματα.
στο 24ο κεφάλαιο σελ. 474, ο συγγραφέας αναφέρεται για την Ο.Π.Λ.Α (Οργάνωση Περιφρούρησης Λαϊκού Αγώνα). Συγκροτήθηκε ως μυστική οργάνωση με απόφαση του Πολιτικού Γραφείου του ΚΚΕ και άρχισε τις ένοπλες παρεμβάσεις της το Φθινόπωρο του 1943 κατά πάσα πιθανότητα τέλη Νοεμβρίου σε Αθήνα και Πειραιά, μας αναφέρει ο συγγραφέας. Σκοπός της οργάνωσης ήταν «να εξοντώσει κάθε προδότη που δολοφονεί, προδίδει και συλλαμβάνει αγωνιστές του Λαού». Οι δωσίλογοι, οι ταγματασφαλίτες, οι χαφιέδες, οι Χίτες και τα άτομα της γερμανοκρατούμενης «Ειδικής Ασφάλειας», τέθηκαν εξ αρχής στο στόχαστρο της.
Στην ιστορία η Ο.Π.Λ.Α έμεινε ως μαύρο πρόβατο με τις δολοφονίες ακόμη και αναμεταξύ των ΕΑΜογενών και ΕΛΑΣιτών. Ήταν με λίγα λόγια η Ο.Π.Λ.Α εκτελεστικά όργανα της οργάνωσης του ΚΚΕ. Στις 26 Ιουλίου 1944 μέσα σε διάστημα 1 εβδομάδας [1-7 Αυγούστου] η Ο.Π.Λ.Α δολοφόνησε 50 άτομα στους δρόμους της Αθήνας. Όλοι τους μεσαία και ανώτερα στελέχη της Ειδικής Ασφάλειας, της Χωροφυλακής και των Τ.Α τα οποία με τον ένα ή τον άλλον τρόπο συμμετείχαν σε βασανισμούς και εκτελέσεις πατριωτών μας αναφέρει ο συγγραφέας (σελ. 479), όπως και για τις εκτελέσεις της Ο.Π.Λ.Α στο Μεσολόγγι όπου αναφέρεται λεπτομερώς με ονόματα θυμάτων και θυτών (σελ. 480-3).
Έντονη δραστηριότητα είχε η Ο.Π.Λ.Α και στο Αγρίνιο της οποίας αρκετές ενέργειες «ατομικής τρομοκρατίας» που πραγματοποίησαν τα μέλη της, σχετίζονταν με τον ανοιχτό πόλεμο των «ενδοαριστερών και εσωκομματικών εκκαθαρίσεων» π.χ στο Αγρίνιο η Ο.Π.Λ.Α εκτέλεσε τον Αύγουστο του 1944 τους τροτσκιστές Παν. Αναστασίου, Κ. Καλογεράκη, Μήτσο και Λευτέρη Καπετανάκη, Ν. Ξανθόπουλο και Κ. Λαδά και άλλων 9 ανθρώπων από το Αγρίνιο αναφέρει στη σελ. 483 ο συγγραφέας. Επίσης αναφέρει και για την κόκκινη τρομοκρατία (σελ. 474 - 476).
Συμπέρασμα: στους εμφύλιους πολέμους, δυστυχώς, η βία εξασκείται και από τις δυο πλευρές με παρόμοια αγριότητα.
****************
Το βιβλίο αυτό είναι μία προσπάθεια που θα έχει συνέχεια και στο μέλλον για το σύνολο των χωριών της Αιτωλοακαρνανίας, καθώς η τοπική νεότερη ιστορία είναι τόσο πλούσια και έχει τόσα κενά στη συστηματική παρουσίασή της, που θα πρέπει να γράφουν ταυτόχρονα για πολλά χρόνια, αρκετοί ιστορικοί ερευνητές, για να υπάρχει όσο το δυνατόν πιο πληρέστερη εικόνα της νεότερης ιστορίας μας
Επίσης θέλω να ευχαριστήσω θερμά τον συγγραφέα Παναγιώτη Α. Κατσούλη για την προτίμηση στο πρόσωπό μου να είμαι ένας εκ των συν παρουσιαστών του βιβλίου του με τίτλο
«1940-1950 Φωτεινές και σκοτεινές ημέρες στην περιοχή Μεσολογγίου», ενός βιβλίου που συνιστάται ανεπιφύλακτα στο αναγνωστικό κοινό, καθότι ο συγγραφέας του, κατ΄ εμέ, ανήκει επαξίως στη χορεία των ευάριθμων πνευματικών ανθρώπων του Μεσολογγίου και της Αιτωλ/νίας γενικότερα, που ανασκάπτουν ευδοκίμως τον θησαυρό της τοπικής ιστορίας μας.
Με την πεποίθηση ότι ικανοποίησα επάξια την εμπιστοσύνη του συγγραφέα και εσάς που είχατε την καλοσύνη να με ακούσετε, εδώ στην κατάμεστη αίθουσα της ΣΤΟΑΣ του ΒΙΒΛΙΟΥ, σας ευχαριστώ και σας εύχομαι καλή χρονιά και ό,τι καλύτερο σε προσωπικό και οικογενειακό επίπεδο, στο δε συγγραφέα να είναι το βι ximeronews
(Το κείμενο εκφωνήθηκε από το ΝΙΚΟ Θ. ΜΗΤΣΗ, Ιστορικό-Συγγραφέα, για την παρουσίαση του βιβλίου του ΠΑΝΑΓΙΩΤΗ ΚΑΤΣΟΥΛΗ: «1940- 1950 Φωτεινές και Σκοτεινές ημέρες στην περιοχή του Μεσολογγίου», στη Στοά του Βιβλίου (Πεσμαζόγλου 5 και Σταδίου), Αθήνα 21 Ιανουαρίου 2019)
Γράφει ο ΝΙΚΟΣ Θ. ΜΗΤΣΗΣ
Ιστορικός-Συγγραφέας
«1940- 1950 Φωτεινές και Σκοτεινές ημέρες στην περιοχή του Μεσολογγίου»
Το νέο βιβλίο του ΠΑΝΑΓΙΩΤΗ ΚΑΤΣΟΥΛΗ
Τα τελευταία χρόνια στον νομό Αιτωλοακαρνανίας, γνωρίζει ιδιαίτερη άνθιση η ενασχόληση πολλών συμπολιτών μας με την τοπική ιστορία της περιοχής, καθώς έρχονται στη δημοσιότητα πολύτιμες και άλλες φορές δυσεύρετες ψηφίδες για την ιστορία ενός τόπου, που είχαν παραμείνει για δεκαετίες στα αζήτητα της έρευνας. Μια τέτοια εργογραφία είναι και το βιβλίο, που φέρει τον τίτλο:
«1940 – 1950 Φωτεινές και σκοτεινές ημέρες στην περιοχή του Μεσολογγίου», εκδόσεις ΚΑΣΣΑΒΕΤΗΣ, έτος 2018, που φέρνει στο φως της δημοσιότητας ο συγγραφέας και αγαπητός φίλος Παναγιώτης Α. Κατσούλης, π. δήμαρχος Μεσολογγίου.
Το βιβλίο αυτό που αποτελείται από 30 ενότητες - κεφάλαια και 557 σελίδες, παρακολουθεί τις διαδρομές ανθρώπων από τα χρόνια του Μεσοπολέμου [1940 -1950] ως το τέλος του Εμφυλίου πολέμου 1949 στο Μεσολόγγι και στην ευρύτερη περιοχή της Αιτωλοακαρνανίας και, πιο συγκεκριμένα αναφέρεται:.. Για τα κοινωνικά προβλήματα της πόλης, την έλευση και εγκατάσταση των προσφύγων Μικρασιατών, τη δικτατορία του Μεταξά, για το 2/39 Σύνταγμα Ευζώνων, για τον πόλεμο του ’40, για την Κατοχή (Ιταλική, Γερμανική), για την Εθνική Αντίσταση (ΕΑΜ, ΕΔΕΣ, ΕΚΚΑ), για τα Τάγματα Ασφαλείας, για την Απελευθέρωση του Αγρινίου και Μεσολογγίου, για τον δήμαρχο Χρήστο Ευαγγελάτο και τον ρόλο αυτού, για τον Μητροπολίτη Αιτωλ/νίας Ιερόθεο, για τα Δεκεμβριανά – Βάρκιζα και τον Εμφύλιο με τα αποτελέσματα αυτού, για το μετεμφυλιακό πολιτικό κλίμα στην περιοχή, εκλογές και η αστάθεια της «κεντρώας παρένθεσης» και τις διώξεις δίχως τελειωμό….
Γεγονότα που καταγράφονται και παρουσιάζονται από τον συγγραφέα μέσα από τις προσωπικές μαρτυρίες αρκετών υπερήλικων Μεσολογγιτών, καθώς και από αρκετές βιβλιογραφίες (99 συγγραφείς), ΓΑΚ Αιτωλ/νίας κλπ αρχεία (15), φωτογραφικό υλικό (16), εφημερίδες- περιοδικά (9) και ψηφιακά αρχεία (24).
Η εθνοσυνέλευση στις Κορυσχάδες Ευρυτανίας στις 25 Απριλίου 1944
Παράλληλα εξετάζονται οι στρατηγικές που ανέπτυξαν οι κάτοικοι της περιοχής στην προσπάθειά τους να επιβιώσουν και οι πολιτικές κοινωνικές και ψυχολογικές διεργασίες και τους λόγους που τους οδήγησαν στην απόφαση να ενταχθούν στην Εθνική Αντίσταση [ΕΔΕΣ και ΕΑΜ-ΕΛΑΣ].
Στη σελίδα 237 του βιβλίου, γίνεται αναφορά για την κυβέρνηση του βουνού που σχηματίστηκε στις 10 Μαρτίου 1944 στη Βίνιανη Ευρυτανίας (κυβέρνηση που σχηματίστηκε όχι μόνον από αντιπροσώπους του ΕΑΜ -ΕΛΛΑΣ) και τους αντιπροσώπους στην ΠΕΕΑ [Πολιτική Επιτροπή Εθνικής Απελευθέρωσης] με πρόεδρο αυτής τον Αλέξανδρο Σβώλο, καθηγητή Συνταγματικού Δικαίου στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, με Διοικητικό εκπρόσωπο Ρούμελης τον Γεώργιο Σημίτη και Διοικητικό εκπρόσωπο Αιτωλ/νίας τον Αγρινιώτη Κώστα Κυριαζή και εκπροσώπους στην Εθνοσυνέλευση των Κορυσχάδων που έγινε στις 25 Απριλίου 1944 τους:
-Κώστας Καζατζής πολιτικός μηχανικός (Αγρίνιο),
-Τάσος Πετρίδης καπνεργάτης π. πρόεδρος εργατικού κέντρου Αγρινίου (Αγρίνιο),
-Θάνος Κακογιάννης δικηγόρος (Αγρίνιο),
-Αναστάσιος Ακρίδας δικηγόρος π. βουλευτής Προοδευτικών (Καφαντάρη) (Θέρμο),
-Γαλανόπουλος Δημήτριος δικηγόρος (Μακρυνεία),
-Στέλιος Μασμανίδης εργολάβος (Ναυπακτία),
-Παντελής Καρασεβδάς στρατηγός, π. βουλευτής κόμματος Φιλελευθέρων και Ολυμπιονίκης (Βάλτος- Αμφιλοχία) και Κώστας Σαλταούρας
-Βασίλης Τσέλιος ιατρός, καπετάνιος του 2/39 Συντάγματος ΕΛΑΣ (Ξηρόμερο),
-Μακρυκώστας Κώστας γιατρός και Γιάννης Τσέκος ιδ. Υπάλληλος (Μεσολόγγι).
Αναφέρεται παράλληλα ότι την εποχή εκείνη υπήρχαν τρεις κυβερνήσεις, ήτοι:
α.-η κατοχική των Αθηνών του Ιωάνν Ράλλη, στηριζόμενη, από τους Γερμανούς.
β.-η επίσημη ελληνική κυβέρνηση του Καίρου (Εμ. Τσουδερού 1941-14 Απρ. 1944 την οποία ακολούθησε η κυβέρνηση Σοφοκλή Βενιζέλου ως 26 Απρ. 1944, την οποία κυβέρνηση Βενιζέλου ακολούθησε η εξόριστη κυβέρνηση του Γεωργίου Παπανδρέου (βραχύβια γύρω στον ένα μήνα) καθώς και η μετέπειτα κυβέρνηση του Γεωργίου Παπανδρέου από 24 Μαΐου 1944 μέχρι 18 Οκτ. 1944 και
γ.-αυτή, η λεγόμενη κυβέρνηση του βουνού με τον Αλέξανδρο Σβώλο, όπου μετά την συμφωνία της Καζέρτας έπαψαν οι εργασίες της και αυτοδιαλύθηκε στις 5 Νοεμβρίου 1944.
Επιπρόσθετα ο συγγραφέας στο καθ΄ όλα μεστό από πάσης απόψεως βιβλίο του μας αναφέρει:
Για την Γερμανική Κατοχή στο Αγρίνιο και Μεσολόγγι (σελ. 218). Πρόκειται για την εγκατάσταση των Γερμανών στην Αιτωλοακαρνανία με την Ορεινή Μεραρχία Καταδρομών τη λεγόμενη και ως «Μεραρχία Ορεινών Κυνηγών» η οποία ξεκίνησε στις αρχές Ιουλίου 1943. Έδρα της Μεραρχίας ορίστηκε το Αγρίνιο και η εγκατάσταση της στα αστικά κέντρα της περιοχής ολοκληρώθηκε τον Σεπτέμβριο του 1943.
Και για το Μεσολόγγι, ο συγγραφέας, μας περιγράφει ότι: Η Ανωτέρα Στρατιωτική Γερμανική Διοίκησις [φρουραρχείο] είχε εγκατασταθεί από αρχές Οκτωβρίου 1943 στο σπίτι του Δημάρχου Χρ. Ευαγγελάτου [σελ. 221]. Οι φυλακές του Μεσολογγίου που βρίσκονταν μπροστά από τον Κήπο των Ηρώων είχαν γεμίσει από αθώους που αντιστέκονταν στον κατακτητή, ενώ το χρήμα είχε ολοκληρωτικά εκφυλιστεί λόγω του πληθωρισμού και η μαύρη αγορά οργίαζε παντού… Ενδεικτικά μία οκά κρέας αρνί- μοσχάρι έκανε 22.0000 δρχ και ψητό 32.000 δρχ. Ψάρια κέφαλοι 18.000 δρχ, πατάτες 4.000δρχ, φακές – φασόλια 5.000δρχ, μακαρόνια 18.000δρχ, ζάχαρη 18.000δρχ, ψωμί 3.600 δρχ, κρασί 4.000δρχ, τυρί 22.000δρχ και γάλα 3.200 η οκά. Η πείνα, η ελονοσία, η φυματίωση, ο κίτρινος πυρετός και η λύσσα ήταν στην ημερήσια διάταξη και οι νεκροί λόγω πείνας και κακουχιών την περίοδο της Γερμανικής Κατοχής ανήλθαν πανελλαδικά στους 260.000 ανθρώπους. Οι Μαυραγορίτες και οι κερδοσκόποι εκείνη την εποχή είχαν την τιμητική τους.
Τους ΛΙΑΚΑΤΑΔΕΣ (σελ. 144). Πρόκειται για το όνομα τοπικής, στο Μεσολόγγι και Αιτωλικό, οργάνωσης νέων, επαγγελματιών και φοιτητών, που ιδρύθηκε στις μαύρες μέρες της Κατοχής κάτω από την μπότα των Ιταλών κατακτητών. Ο συγγραφέας αναφέρει τα ονόματα μελών της οργάνωσης καθώς και την σύλληψή τους την Μ. Πέμπτη του 1942 από τους Ιταλούς και τη φυλάκισή τους στις φυλακές του Μεσολογγίου και από εκεί στο Αγρίνιο όπου στις 9 Μαΐου 1942 έγινε η δίκη τους και καταδικάστηκαν σε θάνατο. Μετά από παρεμβάσεις τοπικών παραγόντων, η αρχική απόφαση μετατράπηκε σε εκτοπισμό στις χώρες του άξονα (Γερμανία, Ιταλία) και στην Ιταλία τους βασάνιζαν και τους διαπόμπευαν στους δρόμους του Πρίντεζι. Κατόπιν, μας αναφέρει ο συγγραφέας, τους μετέφεραν στις φυλακές σε ένα νησάκι κοντά στην Ποτέντσα. Εκεί συχνά τους βασάνιζαν και τους έδιναν λιγοστό φαγητό και ο κίνδυνος ασιτίας ήταν άμεσος.
Με την συνθηκολόγηση των Ιταλών και την παράδοσή τους στους Γερμανούς, οι όμηροι Λιακατάδες ήταν για παράδοση στους Γερμανούς. Όμως για θεϊκή τους τύχη ένας Ιταλός άνοιξε τις πόρτες της φυλακής και τους απελευθέρωσε. Φθάνουν στη Ρώμη, μετά από πολύ περιπλάνηση και βρίσκουν καταφύγιο στην Ελβετική πρεσβεία όπου τους παραχωρούνται χαρτιά τύπου ταυτότητας. Κατόπιν με τους Βρετανούς αναχώρησαν για το Συμμαχικό στρατηγείο στο Κάιρο, όπου και υπηρετούν το στρατιωτικό τους στην Αεροπορία και ντύνονται Σμηνίτες εκπαιδευόμενοι από Βρετανούς αξιωματικούς. Μετά το τέλος του πολέμου επιστρέφουν στην Ελλάδα μας αναφέρει ο συγγραφέας στη σελ. 144 του βιβλίου του.
Τους ΚΛΑΡΙΤΕΣ (σελ.154): Ήταν άτομα που «είχαν βγει στο κλαρί» περί τα μέσα του 1942 και αποτελούνταν από φυγόδικους για ποινικά αδικήματα, ζωοκλέφτες, κλεφτοκοτάδες, δραπέτες φυλακών και γενικότερα άτομα που στην πλειονότητά τους δεν ενέπνεαν εμπιστοσύνη. Αυτοί είχαν οργανωθεί σε ένοπλες ομάδες στα βουνά της Δυτικής Ελλάδος, οι οποίες οργανώσεις- ομάδες δεν είχαν καμία σχέση με τους σκοπούς και την οργάνωση των αντάρτικων ομάδων του ΕΛΑΣ και του ΕΔΕΣ. Ο ΕΛΑΣ (η διοίκηση του) κράτησε μια ευέλικτη τακτική και στάση απέναντί τους. Προσπάθησαν και σε ορισμένες περιπτώσεις τα κατάφεραν, να εντάξουν τα έντιμα στοιχεία τους στις ένοπλες ομάδες του ΕΛΑΣ, ενώ τους υπόλοιπους ΚΛΑΡΙΤΕΣ τους απομόνωσαν.
Μια μικρή ένοπλη ομάδα ΚΛΑΡΙΤΩΝ έδρασε τότε και στο Ξηρόμερο υπό τους: Χρήστο Κορώση και Γεράσιμο Βλαχομήτρου, αμφότεροι κάτοικοι του Μαχαλά (Φυτείες). Ο Βλαχομήτρος σκοτώθηκε σε μια συμπλοκή με τους Χωροφύλακες ο δε Κορώσης μετέπειτα εξελίχτηκε ως αξιωματικός στον ΕΛΑΣ στην περιοχή του Ξηρομέρου.
Το ΕΑΜ στο Μεσολόγγι (σελ. 142): Συγκροτήθηκε την άνοιξη του 1942 στο Μεσολόγγι από την Επιτροπή πόλης του ΕΑΜ της οποίας Μέλη ήταν ο Γιώργος Πρέζας τελωνειακός υπάλληλος από την Παλαιομάνινα Ξηρομέρου, ο Χρήστος Μπασαγιάννης, η Βάσω Κατράκη, ο Χρ. Αλεξόπουλος, οι Γιάννης Χατζιώτης και Γιάννης Κακουλιώτης, ο Ανδρέας Παπαδημητρίου, κλπ. Μέσα σε απάνθρωπες συνθήκες του χειμώνα του 1942, της πείνας, της μαύρης αγοράς και της εξάπλωσης των μολυσματικών ασθενειών στην περιοχή, εκατοντάδες απλοί άνθρωποι, άνδρες και γυναίκες, εργάτες και ψαράδες, δημόσιοι υπάλληλοι, φοιτητές και επιστήμονες, πύκνωσαν άμεσα τις δυνάμεις της οργάνωσης του ΕΑΜ στο Μεσολόγγι και το Αιτωλικό όσο και στις γύρω κοινότητες της επαρχίας, μας αναφέρει ο συγγραφέας, όπου περιγράφει αναλυτικά πλειάδα ονομάτων με επαγγελματική δραστηριότητα και αξιώματα στην οργανωτική δομή του ΕΑΜ. Εντύπωση προκαλεί, στα θετικά εννοώ, ότι το μεγαλύτερο επιστημονικό δυναμικό της περιοχής οργανώθηκε άμεσα στις τάξεις του ΕΑΜ όπως π.χ γιατροί, δικηγόροι, φαρμακοποιοί, δάσκαλοι, νοσηλευτές, καθηγητές, μηχανικοί, γεωπόνοι κλπ. Πολλοί εξ αυτών λίγο μετά στρατεύτηκαν στον στρατιωτικό βραχίονα του ΕΑΜ, ήτοι τον ΕΛΑΣ και το Εφεδρικό Τάγμα του ΕΛΑΣ.
************
Στο καθ΄ όλα μεστό από πάσης πλευράς βιβλίο, ο συγγραφέας μας αναπτύσσει λεπτομερώς σημαντικές μάχες του ΕΛΑΣ κατά των κατακτητών Γερμανών που διεξήχθησαν σε έδαφος της Αιτωλ/νίας, όπως τις παρακάτω:
Μάχη της Γουρίτσας- Μυρτιάς (σελ. 172): που διεξήχθη στις 13-7-1943 και ήταν μία από τις πλέον αιματηρές μάχες της περιόδου με 117 νεκρούς Γερμανούς και Ιταλούς και 5 αντάρτες του ΕΛΑΣ. Η μάχη αυτή θεωρήθηκε κατόρθωμα, προβλήθηκε και υμνήθηκε ως τέτοιο από το Συμμαχικό Στρατηγείο δυνάμεων της Μέσης Ανατολής και τον ραδιοφωνικό σταθμό του Λονδίνου.
Το ολοκαύτωμα της Μακρυνείας (σελ. 179): απόρροια αυτού του ολοκαυτώματος ήταν: η ενέδρα από ΕΑΜογενείς της Γραμματικού- Γαβαλούς σε ομάδα από 4 Γερμανούς με αποτέλεσμα 2 από αυτούς να σκοτωθούν και την επομένη οι Γερμανοί στις 28-7-1943 με φάλαγγα και τανκς φορτηγά και μοτοσυκλέτες και σε αντίποινα επιδόθηκαν στην συστηματική καταστροφή των χωριών της Μακρυνείας (από το Ζευγαράκι ως τα Σιταράλωνα) και την δολοφονία όσων έβρισκαν στο πέρασμά τους και η Μακρυνεία μετατράπηκε σε κρανίου τόπο – σωρό ερειπίων. Στη Γραμματικού η οικογένεια ΚΑΛΙΑΚΜΑΝΗ πλήρωσε τον μεγαλύτερο φόρο αίματος. 64 νεκροί το διάστημα αυτό στην ενιαία Μακρυνεία από την Λυσιμαχεία ως το Καλούδι και Σιταράλωνα. Οι περισσότεροι ήταν άμαχοι τον μαύρο Ιούλιο του 1943 μας αναφέρει με λεπτομέρειες ο συγγραφέας.
Το σαμποτάζ στο σταθμό του Αιτωλικού (σελ. 244): πρόκειται για το σαμποτάζ - ανατίναξη στις 22-6-1944 της γέφυρας «Φοινικιά» καθώς και την οδική γέφυρα προς Αιτωλικό και την ανατίναξη του τραίνου από δυνάμεις του ΕΛΑΣ με τη βοήθεια Άγγλων σαμποτέρ. Επακολούθησε μάχη από άνδρες του 2/36 τάγματος του ΕΛΑΣ και οι απώλειες των Γερμανών ήταν 30 άνδρες νεκροί, απ τους Αντάρτες 8 νεκροί και 5 επιβάτες της αμαξοστοιχίας ήταν το βαρύ τίμημα.
Η όλη επιχείρηση είχε ανατεθεί στον έφεδρο υπολοχαγό και ήρωα του Αλβανικού μετώπου Μεσολογγίτη Νίκο Κούστα αξ/κό του ΕΛΑΣ.
Η σφαγή στην Αγία Τριάδα Αγρινίου (σελ. 251). Οι Γερμανοί είχαν απολέσει πολλές δυνάμεις και είχαν υποστεί μεγάλες καταστροφές από τους Ελασίτες στην Αιτωλ/νια. Συνολικά ένιωθαν, μας αναφέρει ο συγγραφέας, ότι χάνονταν το έδαφος κάτω από τα πόδια τους και αμφισβητούνταν η παντοδυναμία τους. Αποφάσισαν ότι έπρεπε να δώσουν ένα παραδειγματικό χτύπημα στην ελληνική αντίσταση, αλλά και στον άμαχο πληθυσμό που στήριζε τις ένοπλες επιθέσεις σε βάρος τους. Για τον θάνατο των Γερμανών στη Σταμνά (ημέρα των Βαΐων 1944) και Αιτωλικό (ανατίναξη τραίνου) αποφασίστηκε από τους Γερμανούς η εκτέλεση δεκαπλάσιων Ελλήνων πατριωτών οι οποίοι κρατούνταν στις φυλακές του Αγρινίου. Έτσι ανάμεσα από τους 450 κρατούμενους ξεχώρισαν 120 παλληκάρια και τα οδήγησαν στο Γερμανικό εκτελεστικό απόσπασμα.
Ανάμεσα τους και οι: Πάνος Σούλας, Χρ. Σαλάκος και Αβρ. Αναστασιάδης στελέχη του ΕΑΜ τους οποίους κρέμασαν στην κεντρική πλατεία του Αγρινίου για παραδειγματισμό την Μ. Παρασκευή στις 14 Απριλίου του 1944. Οι υπόλοιποι 120 εκτελέστηκαν στην Αγία Τριάδα Αγρινίου.
Ο Αβραάμ Αναστασιάδης κρεμασμένος από τους Γερμανούς στην κεντρική πλατεία του Αγρινίου (φωτο: Αlexios Katefidis)
Τέλος Ιουλίου (στις 31 Ιουλίου) του 1944 είχαμε και άλλες 59 εκτελέσεις αθώων Αιτωλοακαρνάνων πατριωτών στην περιοχή Καλύβια Αγρινίου, όπου και εδώ ο Δήμος Αγρινίου κάθε χρόνο τελεί προς ανάμνηση του γεγονότος αυτού, επιμνημόσυνη δέηση, παρουσία τοπικών, πολιτικών αλλά και στρατιωτικών αρχών του Νομού Αιτωλ/νίας (σελ. 261).
Η μάχη της Αμφιλοχίας, 12-13 Ιουλίου 1944 (σελ. 255). Πρόκειται για την μεγαλύτερη επιθετική μάχη που έδωσε ο ΕΛΑΣ εναντίον των κατακτητών Γερμανών (πρώτα περιορίζονταν σε αμυντικές επιχειρήσεις και σαμποτάζ), η οποία αποφασίστηκε από την VIII Μεραρχία του ΕΛΑΣ που είχε και την επιχειρησιακή ευθύνη και της οποίας διοικητής υπήρξε ο Αγρινιώτης στρατιωτικός υποστράτηγος Γεράσιμος Αυγερόπουλος (1909-1981) [ο και μετέπειτα 3 φορές βουλευτής της ΕΔΑ 1956, 1958, 1961, ο τάφος του στο Α΄ Κοιμητήριο Αθηνών , 6/487 τάφος] και εκτελέστηκε από την VII Ταξιαρχία του ΕΛΑΣ υπό τη διοίκηση του μόνιμου ταγματάρχη (ΠΖ) Στάθη Αρέθα και των τριών Ταγμάτων του 2/39 Συντάγματος του ΕΛΑΣ [Ι υπό τον μόνιμο λοχαγό (ΠΖ) Κώστα Παπαγεωργίου, ΙΙ υπό τον έφεδρο υπολοχαγό Γεώργιο Μιαούλη (Κρητικός), ΙΙΙ υπό τον Βασ. Σκιαδά (Επαμεινώνδας) που τραυματίστηκε και τον αντικατέστησε ο επιτελής του Τάγματος ανθυπολοχαγός (μόνιμος) Τάσος Μακρής (καπετάν Τρίκαρδος)] και του 24 Συντάγματος ΕΛΑΣ που είχε την έδρα του στο Βούστρι Ξηρομέρου με διοικητή τον μόνιμο λοχαγό πεζικού Γιώργου Κατεμή (Αραχναίος), καθώς και από το Συγκρότημα Τζουμέρκων το 3/40 Σύνταγμα ΕΛΑΣ με διοικητή τον μόνιμο ταγματάρχη πεζικού Κώστα Καρπούζη (Κλεισούρας).
Στάθης Αρέθας, μόνιμος ταγματάρχης πεζικού -διοικητής της VII Μεραρχίας τους ΕΛΑΣ (2ος εξ αριστερών), Γεράσιμος Αυγερόπουλος (1887- 26 Οκτ. 1981) υποστράτηγος, διοικητής VIII Μεραρχίας ΕΛΑΣ (3ος) [φωτο: Αλέξιος Κατεφίδης]
Οι αντάρτικες δυνάμεις συνυπολογίζονται στους 1473 άνδρες (Θέμης Μοσχάτος. Η μάχη της Αμφιλοχίας σελ.42, εκδ.1986) των δε Γερμανών κατακτητών πάνω από 2000 άνδρες. Σκοτώθηκαν πάνω από 380 Γερμανοί και περί τους 90 και πλέον Ελασίτες.
Η πλέον πολύνεκρη μάχη της Αιτωλοακαρνανίας που είχε ακτίνα διεξαγωγής από τη Βόνιτσα- Μοναστηράκι ως Αμφιλοχία, από Ρίβιο ως Αμφιλοχία και από Μύτικα ως Βόνιτσα είχε ολοκληρωθεί με επιτυχία για τις δυνάμεις της ελληνικής αντίστασης, αλλά και βαρύ τίμημα μας αναφέρει ο συγγραφέας (σελ. 259).
Η μάχη αυτή αναγνωρίστηκε με επαίνους από το Συμμαχικό στρατηγείο στο Κάιρο, όπως αναγνωρίζεται και σήμερα από το Γενικό Επιτελείο Στρατού (ΓΕΣ) και αναφέρεται και στο ΙΣΤΟΡΙΚΟ του ΕΠΕΤΕΙΟΛΟΓΙΟ.
ΕΚΚΑ-2/42 Σύνταγμα Ψαρρού: Εκτενής αναφορά στο παρόν πόνημα γίνεται και για το ΕΚΚΑ- 5/42 Σύνταγμα του Δημητρίου Ψαρρού (σελ. 211, 214). Ο συγγραφέας αναφέρεται για τον αφοπλισμό από τον ΕΛΑΣ του συνταγματάρχη Δημητρίου Ψαρρού επικεφαλής του 5/42 συντάγματος και αρχηγού του ΕΚΚΑ [Εθνική και Κοινωνική Αναγέννηση], μία μετριοπαθή και Δημοκρατική οργάνωση υπό την ηγεσία αρχικά του Ευριπίδη Μπακιρτζή, την παράδοσή του Ψαρρού στον καπετάνιο του ΕΛΑΣ Δημήτριο Δημητρίου (Καπετάν Νικηφόρος) καθώς και για την εγκληματική δολοφονία του Ψαρρού από τον ΕΛΑΣ στις 17-4-1944 στο χωριό Κλίμα Δωρίδος.
Τον Ψαρρό τον σκότωσε ο διοικητής του 36 Συντάγματος ΕΛΑΣ ταγματάρχης Ευθύμιος Ζούλας που θεωρούνταν του περιβάλλοντος του γραμματέα του ΚΚΕ Γιώργη Σιάντου. Την ίδια τύχη είχαν και 60 αιχμάλωτοι αντάρτες του 5/42 Συντάγματος που βασανίστηκαν και εκτελέστηκαν στις επόμενες ημέρες, επειδή δεν ήθελαν να προσχωρήσουν στον ΕΛΑΣ.
Δημήτρης Ψαρρός (1893- 17 Απρ.1944), συνταγματάρχης του 5/42 Συντάγματος
Η δολοφονία του Ψαρρού ενίσχυσε τον αντικομουνισμό και όξυνε ακόμη περισσότερο την πόλωση μεταξύ ΕΑΜ και των αντιπάλων του και αποτέλεσε μία από τις μελανότερες σελίδες του κινήματος της Εθνικής Αντίστασης και επίσημα χρεώθηκε στην ΕΑΜική ηγεσία (συγκεκριμένα στον Σιάντο που τον θεωρούσε Αγγλική σφήνα στα πλευρά του ΕΛΑΣ και απαιτούσε ή να ενταχθεί ο Ψαρρός στον ΕΛΑΣ ή να εξαφανιστεί και, κατ΄ άλλους χρεώνεται και στον Άρη Βελουχιώτη).
Όταν μαθεύτηκε ο φόνος του Ψαρρού (που ήταν Βενιζελικός και αταλάντευτα αντιμοναρχικός και είχε συνεργαστεί με το Μακεδονικό Γραφείο του ΚΚΕ το 1941) οι: Άρης Βελουχιώτης, ο Στέφανος Σαράφης και ο Γιώργης Σιάντος αμέσως κατανόησαν το πολιτικό κόστος αυτής της πράξης, κάτι που αποτέλεσε πολιτική αυτοκτονία του ΕΑΜ. Ο δε Βελουχιώτης όταν πληροφορήθηκε τον άδικο φόνο του Ψαρρού, δηλώνει περίλυπος: «Αυτό θα το πληρώσουμε και θα το πληρώνουμε στον αιώνα τον άπαντα. Χάσαμε τον μισό αγώνα». Πράγματι μετά την εκτέλεση του Ψαρρού δημιουργήθηκε πολύ επιβαρυντικό κλίμα στην Ναύπακτο και την Δωρίδα και δυναμώθηκαν πάρα πολύ τα Τάγματα Ασφαλείας σ αυτές τις επαρχίες.
Ο ΕΔΕΣ στην Αιτωλοακαρνανία (σελ. 156): Την ίδια χρονική περίοδο τον Σεπτέμβριο του 1941, ιδρύθηκε και η οργάνωση του Εθνικού Δημοκρατικού Ελληνικού Συνδέσμου ΕΔΕΣ, από τον απόστρατο συνταγματάρχη Ναπολέοντα Ζέρβα και τον Κομνηνό Πυρομάγλου αντιπρόσωπο του Νικ. Πλαστήρα και φιλικά προσκείμενο στους Βρετανούς αλλά αντιβασιλικός. Κυρίαρχη μορφή του ΕΔΕΣ στην Αιτωλοακαρνανία ήταν ο Στυλιανός Χούτας, γιατρός, από την Κεχρινιά του Βάλτου, ο μετέπειτα και επί σειρά ετών βουλευτής και υπουργός της Ένωσης Κέντρου, αναντίρρητα εμβληματική αντιστασιακή προσωπικότητα και αρχηγός στο αρχηγείο του ΕΔΕΣ Βάλτου, που στο ενεργητικό του πιστώνεται η μάχη στο Μακρυνόρος (σελ. 176).
Η μάχη στο Μακρυνόρος διεξήχθη από 16 ως 22 Ιουλίου 1943 και ήταν μία από τις μεγαλύτερες και σημαντικότερες μάχες που έδωσε η αντιστασιακή οργάνωση Εθνικές Ομάδες Ελλήνων Ανταρτών– Εθνικού Δημοκρατικού Ελληνικού Συνδέσμου με την αυτοκινητοπομπή της Ιταλικής μεραρχίας Μπρενέρο (Brenero) με επικεφαλής τον στρατηγό Αλντο Πριντσίβαλε και τμήματος της Γερμανικής μεραρχίας Εντελβάις (Edelweiss) κατά τη διάρκεια της Συμμαχικής επιχείρησης Animals στη στενωπό της οδικής αρτηρίας Αμφιλοχίας – Άρτας στο όρος Μακρυνόρος.
Θέμις Μαρίνος, ταγματάρχης Βρετανικής αποστολής (1917 - 21 Δεκ. 2018)
Επικεφαλής των δυνάμεων του ΕΔΕΣ ήταν ο Στυλιανός Χούτας με 450 άνδρες και οι Ιταλογερμανοί με 7000 άνδρες. Άλλη εμβληματική προσωπικότητα σ αυτή τη μάχη υπήρξε και ο Θέμις Μαρίνος ταγματάρχης της βρετανικής αποστολής (προσφάτως αποβιώσας 21-Δεκ-2018 σε ηλικία 101 ετών) ο οποίος από 9 Ιουλίου 1943 με συνεργείο καταστροφών ανατίναξε όλες τις γέφυρες και τηλεγραφικές γραμμές από το Μακρυνόρος ως την Άρτα.
Η μάχη έληξε με νίκη για τον ΕΔΕΣ και προκάλεσε αρκετές απώλειες στις εχθρικές μονάδες με 800 και πλέον νεκρούς, ενώ οι δυνάμεις του Χούτα είχαν απώλειες 5 νεκρούς και 37 τραυματίες. Θεωρήθηκε καθοριστικής σημασίας για την έκβαση του πολέμου στην Ευρώπη και μία από τις σημαντικότερες μάχες της περιόδου.
Ο δε Κρις Γιουντχάουζ μιλώντας σε εκδήλωση στην Αθήνα στις 31-10-1984 με αφορμή την 40η επέτειο για την απελευθέρωση της Αθήνας είπε ότι «η επιχείρηση στο Μακρυνόρος υπήρξε πιο επιτυχής από τον Γοργοπόταμο (σελ. 175).
Στην Αιτωλοακαρνανία στις γραμμές του ΕΔΕΣ σημαντικό ρόλο έπαιξαν και ο Αγρινιώτης γιατρός Γιώργος Παπαϊωάννου με δράση στην Τριχωνίδα και Μακρυνεία, ο οπλαρχηγός Αριστοτέλης Τσιτσέλης υπαρχηγός ΕΔΕΣ Μακρυνείας, ο ταγματάρχης Κώστας Μπούρος με δράση στο Μεσολόγγι– Αιτωλικό– Αγγελόκαστρο- Σταμνά και στο Ξηρόμερο ο ταγματάρχης Κωνσταντίνος Καραμπέκιος ως αρχηγός του αρχηγείου Ξηρομέρου με δύναμη 300 ανδρών και αξιόλογο δράση.
Όπως και οι ΓΑΝΩΜΕΝΑΙΟΙ [1946-1949] [σελ.390] υπό τον ταγματάρχη Ιωάννη Παπαγεωργίου από την Άνω Χρυσοβίτσα Θέρμου. Έδρασαν οι «Γανωμεναίοι» στην ορεινή Τριχωνίδα, Ναυπακτία με Ν.Δ Ευρυτανία. Ήταν μια ανεξέλεγκτη αντικομουνιστική τρομοκρατική ομάδα με έδρα το Θέρμο Αιτωλ/νίας.
Ο ΕΔΕΣ αποτελεί ένα σημαντικό κεφάλαιο της ελληνικής αντίστασης απέναντι στους κατακτητές την περίοδο 1942-1944. Ως η δεύτερη μεγαλύτερη οργάνωση της χώρας έδωσε πολλούς αγωνιστές που θυσιάστηκαν για την ελευθερία της πατρίδας, μα και που απέτυχαν να συνεργαστούν με τους «άλλους» δηλαδή όσους δεν είχαν τις ίδιες πεποιθήσεις. Παλινωδίες, ίντριγκες, χρηματισμοί– αυτά που πάντα βασανίζουν τους ανθρώπους σε κάθε ένοπλη σύγκρουση- δεν θα πρέπει να γενικεύονται και η ιστορία του ΕΔΕΣ καθώς και αυτή του ΕΛΑΣ θα πρέπει να θεωρούνται κομμάτια της ιστορίας αυτού του τόπου.
Στυλιανός Χούτας (1908– 21 Σεπτ. 1992), αρχηγός ΕΔΕΣ Βάλτου Αιτωλ/νίας
Τάγματα ασφαλείας (σελ. 278 – 296): Τα Τάγματα Ασφαλείας ήταν ένοπλοι σχηματισμοί που συγκροτήθηκαν την περίοδο 1943-1944 από τις γερμανικές αρχές κατοχής και τη δωσίλογη ελληνική κυβέρνηση του Ιωάννη Ράλλη με σαφή αντικομουνιστική στόχευση [Βικιπαίδεια] και οπλίστηκαν από τη Βέρμαχτ αφού εξοικονομούσαν γερμανικό αίμα, αλλά και επειδή τα υπάρχοντα σώματα ασφαλείας δεν έδειχναν τον απαιτούμενο ζήλο να χτυπήσουν το ΕΑΜ/ΕΛΑΣ. Τα τάγματα αυτά δημιουργήθηκαν δια του Νόμου 260/1943 που εκδόθηκε στις 18 Ιουνίου του 1943.
Στην ολότητά τους τα Τ.Α εντάχθηκαν σε 5 κατηγορίες ένοπλων σωμάτων μας αναφέρει ο συγγραφέας (σελ. 278), ήτοι:
Τα Ευζωνικά που συγκροτήθηκαν με απόφαση της κατοχικής κυβέρνησης του Ιω. Ράλλη «για να αναλάβουν την προστασίαν του κινδυνεύοντος κοινωνικού μας καθεστώτος» σύμφωνα με τον Ράλλη. Η δημιουργία τους ήταν ένας από τους βασικούς όρους που ο ίδιος ο Ράλλης είχε θέσει στους Γερμανούς, προκειμένου να δεχτεί να αναλάβει την πρωθυπουργία. Συνολικά απάρτιζαν 9 ευζωνικά τάγματα και δύναμη 5.725 ανδρών.
Το καθαρό Τάγμα Ασφαλείας που συγκροτήθηκε με πρωτοβουλία στελεχών του διαλυμένου ελληνικού στρατού και άλλων «εθνικοφρόνων» τοπικών παραγόντων με την υλική υποστήριξη των Γερμανών. Κυρίως είχε δράση στην Πελοπόννησο αποτελούμενο από 5 τάγματα και δύναμη 4000 άνδρες (Διον. Παπαδόγκωνας).
Οι Εθελοντικές αντί Εαμικές ένοπλες ομάδες με δράση κυρίως στην Αττική.
Μονάδες Εθνικιστών της Β. Ελλάδας με έδρα τη Θεσσαλονίκη που συγκροτήθηκαν από τους ίδιους τους Γερμανούς και τις Αντί Εαμικές πολιτικοστρατιωτικές οργανώσεις μειονοτικών πληθυσμών όπως π.χ τους Κομιτατζίδες της «Οχράνα» περιοχές Φλώρινας, Καστοριάς, Έδεσσα και τους Τσάμηδες παραστρατιωτικούς της «Ξίλια» στη Θεσπρωτία.
Συνολικά δημιουργήθηκαν σε όλη την Ελλάδα 22 «Εθελοντικά Τάγματα Ασφαλείας» συνολικής δύναμης 16.625 ανδρών .
Γενικός προϊστάμενός τους ήταν ο αντιστράτηγος Βάλτερ Σιμάνα, Γερμανός SS.
Τα Τάγματα Ασφαλείας καταδικάστηκαν ως προδοτικά με διάγγελμα της κυβέρνησης του Καίρου τον Ιανουάριο του 1944, και με κοινή ανακοίνωση των αντιστασιακών οργανώσεων ΕΚΚΑ, ΕΔΕΣ και ΕΑΜ το Φεβρουάριο του ίδιου χρόνου. Στη Συμφωνία της Καζέρτας, που προηγήθηκε της απελευθέρωσης της Ελλάδας, τα Τάγματα Ασφαλείας χαρακτηρίστηκαν όργανα του εχθρού.
Στην Αιτωλοακαρνανία Ταγματασφαλίτες με πρωταγωνιστικό ρόλο ήταν:
Στο Αγρίνιο στις 18- Φεβρ. 1944 εμφανίστηκε στην πόλη το Τάγμα Ασφαλείας με διοικητή τον Άγγελο Κέντρο και υποδιοικητή τον Γεώργιο Τολιόπουλο. Με δύναμη περίπου 200 ανδρών. Μετά από ένα μήνα τη διοίκηση την ανέλαβε ο Τολιόπουλος και ο αριθμός αυξήθηκε γρήγορα στους 1.000 περίπου άνδρες.
Ερχόμενοι στο Αγρίνιο οι Ταγματασφαλίτες ανέλαβαν άμεσα καθήκοντα επιβολής της τάξης στην πόλη και στην ύπαιθρο. Κυρίως λειτουργούσαν στο πλευρό των γερμανικών στρατιωτικών δυνάμεων και συνέβαλαν στην τρομοκράτηση του τοπικού πληθυσμού. Καταδόσεις πατριωτών, συλλήψεις και φυλακίσεις αγωνιστών, συμμετοχή στα βασανιστήρια και υποδείξεις κρατουμένων προς εκτέλεση, τόσο στο Ζαπάντι όσο και στα Καλύβια και την Αγία Τριάδα Αγρινίου. Ο στρατωνισμός των ταγματασφαλιτών ήταν οι καπναποθήκες του Παναγόπουλου. Στις σελίδες 289 -290 του βιβλίου αναφέρεται λεπτομερώς σχετική έκθεση του Τολιόπουλου (15-11-1955) ως διοικητού των Ταγμάτων Ασφαλείας Αγρινίου με τη δράση και τα κατορθώματά του (η έκθεση είναι αναρτημένη και στο διαδίκτυο). Ο Τολιόπουλος ουδέποτε δικάστηκε και τιμωρήθηκε για τις αιμοσταγείς πράξεις του, όπως βεβαίως και τα περισσότερα στελέχη των Ταγμάτων Ασφαλείας.
Απεναντίας απ΄ τα «Δεκεμβριανά» και μετά είχε σημαντικό ρόλο στον εμφύλιο πόλεμο 1946-9 και από αρχές του 1946 ως τα μέσα του 1947 ορίστηκε διοικητής Φρουράς Καρπενησίου. Στις 30-5-1948 προήχθη σε αντισυνταγματάρχη «λόγω των ηρωικών του πράξεων στο πεδίο της μάχης». Και τέλος του 1948 προήχθη σε συνταγματάρχη. Πέθανε στις 7-2-1962 σε στρατιωτικό νοσοκομείο της Αθήνας.
Αντίστοιχα Τάγματα Ασφαλείας υπήρχαν και στη Ναύπακτο με διοικητή τον αντισυνταγματάρχη Λεων. Λεοντακιανάκο, κλπ αξ/κούς και είχαν δύναμη περί τους 200 άνδρες. Στο Ξηρόμερο παρόμοια δράση είχε μικρότερης εμβέλειας, στρατιωτική ομάδα με Ταγματασφαλίτες υπό τον Γιάννη και Πάνο Βέρη, ενώ στο Μεσολόγγι δεν υπήρχαν Τάγματα Ασφαλείας μας αναφέρει ο συγγραφέας.
Στη λογική της συμμετοχής τους στον εμφύλιο με την πλευρά του κυβερνητικού στρατού, αμνηστεύτηκαν πολλοί από τους καταδικασθέντες, μερικοί από τους οποίους ακολούθησαν καριέρα στον Εθνικό Στρατό.
Μολονότι τελικά τα πρώην μέλη των Ταγμάτων Ασφαλείας βρέθηκαν στην πλευρά των νικητών μετά τον εμφύλιο πόλεμο, ουδέποτε κατάφεραν να κερδίσουν αισθήματα συμπάθειας ή έστω ουδετερότητας. Μέχρι και σήμερα ο χαρακτηρισμός "ταγματασφαλίτης" είναι στη λαϊκή κουλτούρα ύβρις, συνώνυμη της προδοσίας και του δωσιλογισμού.
***********
ΑCGUI (σελ. 201). Σημαντικότατα ιστορικά στοιχεία ο αναγνώστης του πονήματος δύναται να αποκομίσει από το κεφάλαιο 12.5 (σελ. 201) που αφορά την περίπτωση της Ιταλικής Μεραρχίας ACGUI στα Ιόνια νησιά (Κεφαλληνία) η οποία μετά την συνθηκολόγηση των Ιταλών 1 Σεπτ. 1943 σφαγιάσθηκαν περί των 9.640 Ιταλών στρατιωτών και αξιωματικών από τους Ναζί Γερμανούς κατά των πρώην συμμάχων τους, επειδή αρνήθηκαν (οι Ιταλοί) να ενσωματωθούν υπό των Γερμανών.
ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΗ: (σελ. 297- 329) Στο 16ο κεφάλαιο του βιβλίου με αδιάσειστα ντοκουμέντα και φωτογραφικό υλικό παρουσιάζεται από τον συγγραφέα ο ρόλος Μητροπολίτη Αιτωλ/νιας Ιερόθεου (σελ. 326-329), ο ρόλος του Δημάρχου Χρ. Ευαγγελάτου όπου ο συγγραφέας παίρνει και θέση (σελ.322-325) καθώς και η απελευθέρωση της Αιτωλ/νίας και πιο συγκεκριμένα.
Απελευθέρωση του Αγρινίου 14-9-1944 από στρατεύματα του ΕΛΑΣ. (φωτο Αλεξ. Κατεφίδης)
1.-Του Αγρινίου, στις 14 Σεπτεμβρίου 1944, όπου υπογράφηκε πρωτόκολλο παράδοσης της πόλης από του Ταγματασφαλίτες που μέχρι τότε διοικούσαν την πόλη (Τολιόπουλος) με μέλη Λαϊκής Επιτροπής και εκπροσώπους του ΕΑΜ κλπ απελευθερώθηκαν κρατούμενοι πατριώτες από τις φυλακές Αγρινίου, και εκλέχτηκε δια βοής συγκρότηση 11μελούς Δημοτικού Λαϊκού Συμβουλίου [προσωρινή Λαϊκή Επιτροπή Αγρινίου] και εκλέχτηκε ως Δήμαρχος Αγρινίου ο Θανάσης Κακογιάννης.
2.-Του Μεσολογγίου στις 12 Σεπτεμβρίου 1944 όπου εξέλεξαν, δια βοής, Νομάρχη τον Μήτσο Γαλανόπουλο (δικηγόρος, εθνοσύμβουλο ΠΕΕΑ, Μακρύνειος), εξέλεξαν δια βοής 11μελή Λαϊκή Επιτροπή (αναφέρονται τ΄ ονόματά τους) και δήμαρχο τον Χρήστο Μπασαγιάννη (δικηγόρος, βουλευτής το 1981, 1985 με το ΠΑΣΟΚ και αιρετός δήμαρχος το 1964-7). Αναφέρεται λεπτομερώς στη σελ. 307 του βιβλίου για τον τελευταίο κατοχικό Νομάρχη Κων/νο Σπήλιο και το Δημοτικό Συμβούλιο Μεσολογγίου με δήμαρχο τον Χρήστο Ευαγγελάτο. Στις 13 Οκτωβρίου 1944 γίνονται οι πρώτες ελεύθερες δημοτικές εκλογές (Δημοτικό και Επαρχιακό Συμβούλιο καθώς και Λαϊκών Δικαστών). Ψήφιζαν οι άνω των 18 ετών και το ψηφοδέλτιο ήταν ένα ενιαίο. Οι σύμβουλοι αναμεταξύ τους εξέλεγαν τον Δήμαρχο. Τούτο το εκλογικό σύστημα στις δημοτικές ίσχυε ως το 1967. Αναφέρονται οι 47 υποψήφιοι Μεσολογγίτες και το 19μελές Δημοτικό Συμβούλιο που εξέλεξε μετά από μυστική ψηφοφορία ως Δήμαρχο τον Χρήστο Μπασαγιάννη και του οποίου η θητεία αυτού του συμβουλίου κράτησε ως τον Φεβρουάριο του 1945 εποχή που ο Νικόλαος Πλαστήρας έπαυσε πανελλαδικά όλα τα δημοτικά και νομαρχιακά συμβούλια. Στο Αιτωλικό εξέλεξαν αντίστοιχα Κοινοτάρχη τον Παντελή Αθ. Μαυρίκη, μας αναφέρει ο συγγραφέας στο βιβλίο του.
**********
ΔΕΚΕΜΒΡΙΑΝΑ- ΒΑΡΚΙΖΑ– ΛΕΥΚΗ ΤΡΟΜΟΚΡΑΤΙΑ: (σελ. 330- 361).
Στο 17 κεφάλαιο ο συγγραφέας μας αναπτύσσει μέσα από μαρτυρίες και ιστορικές πηγές το γνωστό ζήτημα των Δεκεμβριανών, της Βάρκιζας όπου στη σελ. 333 καταγράφει με κάθε λεπτομέρεια τα γεγονότα και τις λανθασμένες πολιτικές της τότε ηγεσίας του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ και, τα επακόλουθα του Εμφυλίου πολέμου. Λόγω της συνθήκης το ΚΚΕ παρέμεινε τυπικά νόμιμο κατά τη διάρκεια του Εμφυλίου πολέμου έως 27-12-1947 όταν με τον Α.Ν 509/1947 (ιδιώνυμο) τέθηκε εκτός Νόμου.
Ανάμεσα στα θύματα των συγκρούσεων των Δεκεμβριανών του ΄44, που ξεπέρασαν τα 17.000 θύματα, ήταν και ο Μεσολογγίτης πολιτικός Σπύρος Κ. Τρικούπης (βουλευτής με το Λαϊκό κόμμα του Π. Τσαλδάρη), ο οποίος αιχμαλωτίστηκε από άνδρες του ΕΛΑΣ (έργο της Ο.Π.Λ.Α ) μεταφέρθηκε ως όμηρος στην Αράχωβα όπου και εκτελέστηκε στις 12 Ιαν. 1945 μας αναφέρει ο συγγραφέας (σελ. 339).
12 Φεβρ. 1945. η υπογραφή της συνθήκης της Βάρκιζας από τους: Στέφανος Σαράφης (ΕΛΑΣ), Ρόναλντ Σκόμπυ (Άγγλος αξιωματούχος) και Ναπολέων Ζέρβας (ΕΔΕΣ).
Μετά την υπογραφή της Συνθήκης της Βάρκιζας 12 Φεβρ. 1945 ξέσπασε η λεγόμενη Λευκή Τρομοκρατία και κύμα αντεκδικήσεων όχι μόνον εναντίον των κομμουνιστών, αλλά και πολιτών που είχαν ενταχθεί ή συμπαθούσαν το ΕΑΜ. Εκδόθηκαν άμεσα 80.000 εντάλματα σύλληψης και συνελήφθησαν περισσότερα από 30.000 άτομα και φυλακίστηκαν περισσότεροι από 10.000 πολίτες αριστερών πεποιθήσεων, μας αναφέρει ο συγγραφέας, σελ. 339.
Στο υποκεφάλαιο: 17.2 «Λευκή Τρομοκρατία» σελ. 351, ο συγγραφέας αναφέρεται λεπτομερώς σε γεγονότα που συνέβησαν από την Άνοιξη του 1945 και μετά, όπου ένοπλα σώματα παραστρατιωτικών στρέφονταν κατά των φίλα προσκείμενων στο ΕΑΜ πολιτών, με αισχρές και φασιστικές πρακτικές, όπως διαπόμπευση, ξυλοδαρμούς, βιασμούς γυναικών, ακόμη και αποκεφαλισμούς και περιφορά των κομμένων κεφαλών για παραδειγματισμό, αλλά και για να εισπραχθούν τα χρήματα των επικηρύξεων.
Στις δε σελίδες 354 -361 περιγράφονται αναλυτικά και σε κάθε χωριό, κυρίως στο Ξηρόμερο, οι αδίστακτες ενέργειες παραστρατιωτικών οργανώσεων με αναλυτική αναφορά ονομάτων θητών και θυμάτων….
Ήδη αρχίζει ο Εμφύλιος πόλεμος… με ό,τι αυτό συνεπάγεται για την Ελλάδα. Στις αρχές του 1945 αν κάποιος ήταν Ελασίτης ή Εαμίτης δύσκολα μπορούσε να ζήσει σένα χωριό ή μικρή πόλη. Έπρεπε να χαθεί στην ανωνυμία της μεγαλούπολης έγραψε ο Ευαγ. Αβέρωφ στο βιβλίο του «Φωτιά και Τσεκούρι».
ΕΜΦΥΛΙΟΣ: (σελ. 362-). Άρχισε από τη βραδιά των εκλογών της 31ης Μαρτίου 1946, όταν ΕΛΑΣίτες στο Λιτόχωρο Πιερίας επιτέθηκαν στο σταθμό χωροφυλακής και σκότωσαν 13 χωροφύλακες (Καπετάν Υψηλάντης ή Αλέξανδρος Ρόσιος) . Έτσι το ΚΚΕ περνάει από τη φάση της Λαϊκής αυτοάμυνας στη φάση της ένοπλης Λαϊκής αυτοάμυνας.
Στις 7-2-1946 η Κ.Ε του ΕΑΜ η οποία αποφάσισε την αποχή από τις εκλογές. Μια απόφαση με ολέθρια, μετέπειτα, αποτελέσματα. Αφέθηκε ο δημοκρατικός κόσμος απροστάτευτος και αυτοί που δεν ψήφισαν και το εκλογικό τους βιβλιάριο δεν ήταν σφραγισμένο βρισκόταν πλέον στα «νύχια» των αρχών της ασφάλειας και των παρακρατικών οργανώσεων. Το ασφράγιστο εκλογικό βιβλιάριο εκλογών της 31ης Μαρτίου 1946, αυτομάτως ισοδυναμούσε με αρνητικό «πιστοποιητικό κοινωνικών φρονημάτων», το οποίο θα τους συνόδευε τα επόμενα χρόνια, μας αναφέρει ο συγγραφέας (σελ. 364). Το 1950 ο Γραμματέας του ΚΚΕ (Νίκος Ζαχαριάδης) παραδέχτηκε ότι ήταν λάθος η αποχή από τις εκλογές και ο αντικαταστάτης του Κώστας Κολιγιάννης το 1964 στο 8ο Συνέδριο του ΚΚΕ είπε ότι: η αποχή υπήρξε από τα σοβαρότερα λάθη τακτικής του κόμματος… Ακολούθησαν διώξεις πολιτικών φρονημάτων πανελλαδικά και στην περιοχή της Αιτωλ/νίας (σελ. 369) όπου ο συγγραφέας αναφέρει και σχετικά ονόματα.
στο 24ο κεφάλαιο σελ. 474, ο συγγραφέας αναφέρεται για την Ο.Π.Λ.Α (Οργάνωση Περιφρούρησης Λαϊκού Αγώνα). Συγκροτήθηκε ως μυστική οργάνωση με απόφαση του Πολιτικού Γραφείου του ΚΚΕ και άρχισε τις ένοπλες παρεμβάσεις της το Φθινόπωρο του 1943 κατά πάσα πιθανότητα τέλη Νοεμβρίου σε Αθήνα και Πειραιά, μας αναφέρει ο συγγραφέας. Σκοπός της οργάνωσης ήταν «να εξοντώσει κάθε προδότη που δολοφονεί, προδίδει και συλλαμβάνει αγωνιστές του Λαού». Οι δωσίλογοι, οι ταγματασφαλίτες, οι χαφιέδες, οι Χίτες και τα άτομα της γερμανοκρατούμενης «Ειδικής Ασφάλειας», τέθηκαν εξ αρχής στο στόχαστρο της.
Στην ιστορία η Ο.Π.Λ.Α έμεινε ως μαύρο πρόβατο με τις δολοφονίες ακόμη και αναμεταξύ των ΕΑΜογενών και ΕΛΑΣιτών. Ήταν με λίγα λόγια η Ο.Π.Λ.Α εκτελεστικά όργανα της οργάνωσης του ΚΚΕ. Στις 26 Ιουλίου 1944 μέσα σε διάστημα 1 εβδομάδας [1-7 Αυγούστου] η Ο.Π.Λ.Α δολοφόνησε 50 άτομα στους δρόμους της Αθήνας. Όλοι τους μεσαία και ανώτερα στελέχη της Ειδικής Ασφάλειας, της Χωροφυλακής και των Τ.Α τα οποία με τον ένα ή τον άλλον τρόπο συμμετείχαν σε βασανισμούς και εκτελέσεις πατριωτών μας αναφέρει ο συγγραφέας (σελ. 479), όπως και για τις εκτελέσεις της Ο.Π.Λ.Α στο Μεσολόγγι όπου αναφέρεται λεπτομερώς με ονόματα θυμάτων και θυτών (σελ. 480-3).
Έντονη δραστηριότητα είχε η Ο.Π.Λ.Α και στο Αγρίνιο της οποίας αρκετές ενέργειες «ατομικής τρομοκρατίας» που πραγματοποίησαν τα μέλη της, σχετίζονταν με τον ανοιχτό πόλεμο των «ενδοαριστερών και εσωκομματικών εκκαθαρίσεων» π.χ στο Αγρίνιο η Ο.Π.Λ.Α εκτέλεσε τον Αύγουστο του 1944 τους τροτσκιστές Παν. Αναστασίου, Κ. Καλογεράκη, Μήτσο και Λευτέρη Καπετανάκη, Ν. Ξανθόπουλο και Κ. Λαδά και άλλων 9 ανθρώπων από το Αγρίνιο αναφέρει στη σελ. 483 ο συγγραφέας. Επίσης αναφέρει και για την κόκκινη τρομοκρατία (σελ. 474 - 476).
Συμπέρασμα: στους εμφύλιους πολέμους, δυστυχώς, η βία εξασκείται και από τις δυο πλευρές με παρόμοια αγριότητα.
****************
Το βιβλίο αυτό είναι μία προσπάθεια που θα έχει συνέχεια και στο μέλλον για το σύνολο των χωριών της Αιτωλοακαρνανίας, καθώς η τοπική νεότερη ιστορία είναι τόσο πλούσια και έχει τόσα κενά στη συστηματική παρουσίασή της, που θα πρέπει να γράφουν ταυτόχρονα για πολλά χρόνια, αρκετοί ιστορικοί ερευνητές, για να υπάρχει όσο το δυνατόν πιο πληρέστερη εικόνα της νεότερης ιστορίας μας
Επίσης θέλω να ευχαριστήσω θερμά τον συγγραφέα Παναγιώτη Α. Κατσούλη για την προτίμηση στο πρόσωπό μου να είμαι ένας εκ των συν παρουσιαστών του βιβλίου του με τίτλο
«1940-1950 Φωτεινές και σκοτεινές ημέρες στην περιοχή Μεσολογγίου», ενός βιβλίου που συνιστάται ανεπιφύλακτα στο αναγνωστικό κοινό, καθότι ο συγγραφέας του, κατ΄ εμέ, ανήκει επαξίως στη χορεία των ευάριθμων πνευματικών ανθρώπων του Μεσολογγίου και της Αιτωλ/νίας γενικότερα, που ανασκάπτουν ευδοκίμως τον θησαυρό της τοπικής ιστορίας μας.
Με την πεποίθηση ότι ικανοποίησα επάξια την εμπιστοσύνη του συγγραφέα και εσάς που είχατε την καλοσύνη να με ακούσετε, εδώ στην κατάμεστη αίθουσα της ΣΤΟΑΣ του ΒΙΒΛΙΟΥ, σας ευχαριστώ και σας εύχομαι καλή χρονιά και ό,τι καλύτερο σε προσωπικό και οικογενειακό επίπεδο, στο δε συγγραφέα να είναι το βι ximeronews
VIDEO
ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ
ΜΟΙΡΑΣΤΕΙΤΕ
ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ
ΣΧΟΛΙΑΣΤΕ
