2019-03-23 09:44:26
Η Μαρία Θέμελη είναι ερευνήτρια, με σπουδαία συμβολή στην θεραπεία του αιματολογικού καρκίνου και επίκουρη καθηγήτρια Ιατρικής στην Ολλανδία. Κρατώντας στα χέρια της το βραβείο Καινοτομίας «Αργώ» - που απονέμεται σε Έλληνες που ζουν και διαπρέπουν στο εξωτερικό - είπε ότι η δουλειά της που αφορά τη θεραπεία για τον καρκίνο είναι κάτι αυτονόητο για την ίδια.
«Λαμβάνω τόση ικανοποίηση και έμπνευση από τη νοητική και πρακτική ερευνητική εργασία που για εμένα το να είμαι στο εργαστήριο το Σαββατοκύριακο ή να δουλεύω γράφοντας νέες ιδέες το βράδυ δεν μοιάζει θυσία. Και ευτυχώς, ο άντρας μου είναι και αυτός ερευνητής στον ίδιο τομέα και μοιραζόμαστε την ίδια αγάπη για την επιστήμη» τονίζει σε συνέντευξη που παραχώρησε στο ΑΠΕ-ΜΠΕ και τον Μιχάλη Κεφαλογιάννη.
Όπως επισημαίνει, τον επιστημονικό τρόπο σκέψης τής τον έμαθαν πρώτα οι γονείς της και μετά το ελληνικό πανεπιστήμιο, η ιατρική σχολή Πατρών
. Όμως, όταν τη ρωτάμε αν χωρίς γνωριμίες, απλά και μόνο με το ερευνητικό της έργο, θα κέρδιζε στη χώρα μας τον τίτλο «Γυναίκα της Χρονιάς», όπως της συνέβη στην Ολλανδία, αναφέρει: «Η αλήθεια είναι ότι πριν φύγω από την Ελλάδα είχα κάνει αίτηση σε ό,τι υποτροφία υπάρχει χωρίς αποτέλεσμα. Μην νομίζετε όμως ότι δεν με εξέπληξε και η βράβευσή μου στην Ολλανδία, διότι και εδώ πολλές φορές έχω συναντήσει περιπτώσεις όπου η ανάληψη θέσεων ή χρηματοδότηση είναι καθαρά θέμα γνωριμιών και networking. Και στην Αμερική το ίδιο. Αυτό που δεν έχω συναντήσει στην Ολλανδία είναι εκπτώσεις στα προσόντα, τέτοιες ώστε να γίνεται επικίνδυνο για την κοινωνία, κάτι που δυστυχώς έχω δει στην Ελλάδα».
Η καινοτομία στην οποία αφορά το βραβείο «Αργώ» είναι μία πατέντα -που βρήκε με την ομάδα της- μεθόδου παραγωγής κυττάρων (CAR-T κυττάρων) που καταπολεμούν τον καρκίνο. Σκοπός της είναι να κάνει αυτήν την πατέντα προσβάσιμη σε όλους, γιατί, όπως πιστεύει, η θεραπεία για τον καρκίνο δεν μπορεί να είναι προνόμιο λίγων.
Όπως εξηγεί στο ΑΠΕ-ΜΠΕ «υπάρχουν δυσκολίες διότι οι δύο φαρμακευτικές εταιρίες που προσφέρουν την παραγωγή CAR-T, Novartis και Kite Pharma, έχουν δώσει τεράστιο κόστος, περίπου 350 χιλιάδες ευρώ, ενώ το κόστος παραγωγής σε ακαδημαϊκό επίπεδο δεν ξεπερνάει τις 50 χιλιάδες ευρώ». Και προσθέτει: «Αυτό δεν με ευχαριστεί καθόλου, καθώς κάνει δύσκολη την εφαρμογή της θεραπείας έξω από το επίπεδο κλινικής μελέτης, αφού τα ασφαλιστικά ταμεία σε όλη την Ευρώπη δεν διατίθενται να καλύψουν ένα τέτοιο κόστος».
Η ίδια πιστεύει πως η ανοσοθεραπεία μόνη της ή σε συνδυασμό με άλλες φαρμακευτικές θεραπείες, έχει την προοπτική να βελτιώσει κατά πολύ το ποσοστό επιβίωσης των πασχόντων από συγκεκριμένους τύπους καρκίνου.
«Γίνονται αυτή τη στιγμή μελέτες σε κλινικό και προκλινικό επίπεδο για τη χρήση των CAR-T και σε περιπτώσεις συμπαγών καρκίνων, όμως εκεί τα πράγματα είναι πιο δύσκολα και τα αποτελέσματα όχι τόσο εντυπωσιακά. Η ομάδα μας μαζί με επιστήμονες σε όλο τον κόσμο προσπαθούμε να βρούμε λύσεις σε αυτά τα προβλήματα και ελπίζω να υπάρξουν σύντομα βελτιώσεις των αποτελεσμάτων της θεραπείας με CAR-T και σε άλλους τύπους καρκίνου. Δυστυχώς εκεί που νομίζουμε ότι τελειώνουμε το παζλ, ξάφνου εμφανίζονται καινούρια κομμάτια. Κι αυτό γιατί ο καρκίνος είναι μια εξαιρετικά πολυμορφική ασθένεια», επισημαίνει.
Στο εργαστήριο, όπως λέει η κ. Θέμελη, θέτει μικρούς και μεγάλους στόχους, βραχυπρόθεσμους και μακροπρόθεσμους και τους πανηγυρίζει όλους. «Είναι σημαντικό να τους πανηγυρίζουμε, διότι η έρευνα έχει στο 90% αποτυχία και απογοήτευση και μόνο 10% στιγμές επιτυχίας. Ένα πειραματικό αποτέλεσμα, η απάντηση σε ένα ερώτημα, είναι η κινητήριος δύναμη», τονίζει.
Αυτή τη στιγμή, η ομάδα της στο VUmc στο Άμστερνταμ προσπαθεί να στήσει τις ανάλογες εγκαταστάσεις, έτσι ώστε να πραγματοποιούμε κλινικές μελέτες με CAR-T σε ακαδημαϊκό επίπεδο. Επίσης, όπως μας αποκαλύπτει «η ομάδα μου συνεχίζει να ερευνά την βέλτιστη και αποτελεσματική χρήση βλαστικών κυττάρων με στόχο την ανεξάντλητη παραγωγή CAR-T που θα μπορούν πλέον να αποθηκεύονται και να χορηγούνται on demand, όπως σήμερα η χημειοθεραπεία».
Αναλυτικά συνέντευξη της Μαρίας Θέμελη στον Αθηναϊκό και Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων και στον Μιχάλη Κεφαλογιάννη έχει ως εξής:
-Είστε μόλις 2,5 χρόνια στην Ολλανδία. Χωρίς γνωριμίες, απλά και μόνο με το ερευνητικό σας έργο, συμμετέχετε σε έναν διαγωνισμό και κερδίζετε τον τίτλο «Γυναίκα της Χρονιάς 2017» στην Ολλανδία. Θα συνέβαινε ποτέ αυτό στη Ελλάδα; Πώς αντιμετωπίζετε το βραβείο «Αργώ» που λάβατε και στην Αθήνα;
Θα ήθελα να σας απαντήσω πως «ναι», και στην Ελλάδα θα μπορούσε ένας διαγωνισμός να έχει ως μοναδικό κριτήριο το έργο και το βιογραφικό των υποψηφίων, έτσι ώστε ακόμα και ένας αλλοδαπός χωρίς γνωριμίες να βραβευτεί. Αλλά νομίζω πως η πραγματικότητα που όλοι βιώνουν με διαψεύδει. Η αλήθεια είναι ότι πριν φύγω από την Ελλάδα είχα κάνει αίτηση σε ό,τι υποτροφία υπάρχει, χωρίς αποτέλεσμα. Μην νομίζετε όμως ότι δεν με εξέπληξε και η βράβευσή μου στην Ολλανδία, διότι και εδώ πολλές φορές έχω συναντήσει περιπτώσεις όπου η ανάληψη θέσεων ή χρηματοδότηση είναι καθαρά θέμα γνωριμιών και networking. Και στην Αμερική το ίδιο. Αυτό που δεν έχω συναντήσει στην Ολλανδία είναι εκπτώσεις στα προσόντα τέτοιες ώστε να γίνεται επικίνδυνο για την κοινωνία, κάτι που δυστυχώς έχω δει στην Ελλάδα.
Ομοίως με εξέπληξε και το βραβείο ΑΡΓΩ. Δεν θα μπορούσα ποτέ να προβλέψω ότι θα ήμουν υποψήφια, πόσο μάλλον επιλογή της επιτροπής, τη στιγμή που υπάρχουν τόσοι πολλοί άξιοι νέοι Έλληνες επιστήμονες που ζουν και εργάζονται στο εξωτερικό. Το θεωρώ λοιπόν μεγάλη τιμή αυτό το βραβείο.
-Πίσω από τα βραβεία, βρίσκεται συνήθως σκληρή δουλειά. Από μόνη της η δουλειά του ερευνητή είναι μοναχική αλλά ταυτόχρονα συναρπαστική. Την αγαπάτε ...παθολογικά; Τι ιδιαίτερο έχετε επιτύχει στην έρευνα του καρκίνου;
Αν με το «παθολογικά» εννοείτε ότι μπορεί για τη δουλειά μου να έχω κάνει θυσίες που σε μερικούς θα έμοιαζαν υπερβολή, τότε ναι. Μην ξεχνάτε ότι κάνουμε πειράματα ερευνώντας βιολογικές λειτουργίες και όπως ένας ασθενής δεν αρρωσταίνει προγραμματισμένα, έτσι και η πορεία ενός πειράματος μπορεί να είναι απρόοπτη. Όμως λαμβάνω τόση ικανοποίηση και έμπνευση από τη νοητική και πρακτική ερευνητική εργασία που για εμένα το να είμαι στο εργαστήριο το σαββατοκύριακο ή να δουλεύω, γράφοντας νέες ιδέες το βράδυ δεν μοιάζει θυσία. Και ευτυχώς, ο άντρας μου είναι και αυτός ερευνητής στον ίδιο τομέα και μοιραζόμαστε την ίδια αγάπη για την επιστήμη.
Το ερευνητικό μου έργο εστιάζεται στην ανοσοθεραπεία με Τ λεμφοκύτταρα τα οποία έχουν υποστεί επεξεργασία στο εργαστήριο, έτσι ώστε να φέρουν στην επιφάνειά τους συνθετικούς υποδοχείς αναγνώρισης των καρκινικών κυττάρων που λέγονται CARs (Chimeric Antigen Receptors). Ξεκίνησα να δουλεύω στην έρευνα των CAR-T κυττάρων στο Memorial Sloan Kettering Cancer Center (MSKCC) στη Νέα Υόρκη στο εργαστήριο του Michel Sadelain, ενός από τους πρωτοπόρους στον τομέα αυτό. Εκεί περιγράψαμε για πρώτη φορά τη μέθοδο ανεξάντλητης παραγωγής θεραπευτικών CAR-T κυττάρων από επαγώγιμα βλαστικά κύτταρα την οποία κατοχυρώσαμε με πατέντα. Αυτή τη στιγμή, η εταιρία Fate Therapeutics σε συνεργασία με το MSKCC έχει ξεκινήσει τις προσπάθειες να μεταφέρει αυτή τη μέθοδο στην κλινική πράξη.
-Στο πρόσφατο συνέδριο της Αμερικανικής Εταιρείας Αιματολογίας, μεγάλο μέρος του επιστημονικού προγράμματος είχε να κάνει με την έρευνα που αφορά τον τομέα της ανοσοθεραπείας με λεμφοκύτταρα, τα λεγόμενα CAR-T. Τα λεμφοκύτταρα αυτά έχουν δείξει εντυπωσιακά θεραπευτικά αποτελέσματα σε περιπτώσεις λευχαιμίας και λεμφώματος. Τι σημαίνουν όλα αυτά με απλά λόγια και πόσο αισιόδοξα μπορεί να ακούγονται στα αυτιά ενός ασθενή;
Είναι αλήθεια μετά τη μεγάλη επιτυχία των πρώτων κλινικών δοκιμών το 2013 στο Πανεπιστήμιο της Πενσυλβάνια και στο MSKCC, οι εξελίξεις στο τομέα της θεραπείας με CAR-T μονοπωλούν το ενδιαφέρον στην Αιματολογία. Με απλά λόγια τα CAR-T δεν είναι τίποτα άλλο από τα λεμφοκύτταρα του ίδιου του ασθενούς, ενισχυμένα στο εργαστήριο. Αυτά συλλέγονται με μια διαδικασία που λέγεται λευκαφαίρεση, που μοιάζει με αιμοδοσία. Αφού συλλεχθούν μεταφέρονται σε ειδικό εργαστήριο όπου με τεχνικές μοριακής βιολογίας μετατρέπονται γενετικά έτσι ώστε να φέρουν στην επιφάνειά τους τεχνητούς υποδοχείς που αναγνωρίζουν πρωτεΐνες πάνω στην επιφάνεια των καρκινικών κυττάρων. Φανταστείτε τα σαν λεμφοκύτταρα με ειδικές αντένες αναγνώρισης. Αφού τα CAR-T αναγνωρίσουν ένα καρκινικό κύτταρο το σκοτώνουν.
Αισθάνομαι πολύ τυχερή που είχα την ευκαιρία να ζήσω από κοντά τις πρώτες κλινικές μελέτες με CAR-T στο MSKCC. Τα αποτελέσματα ήταν και εξακολουθούν να είναι εντυπωσιακά για την οξεία λεμφοβλαστική λευχαιμία, ιδιαίτερα τις παιδιατρικές περιπτώσεις όπου μία μόνο έγχυση CAR-T οδήγησε σε κλινική ύφεση στο 90% των περιπτώσεων. Τα αποτελέσματα αυτά οδήγησαν στην έγκριση της θεραπείας από τον FDA στην Αμερική και την ΕΜΑ στην Ευρώπη για την ανθεκτική στη χημειοθεραπεία παιδιατρική οξεία λεμφοβλαστική λευχαιμία. Παράλληλα, συνεχίζονται οι κλινικές και εργαστηριακές μελέτες και για μυελογενή λευχαιμία, λεμφώματα και πολλαπλούν μυέλωμα.
Η εισαγωγή της θεραπείας με CAR-T άνοιξε ένα νέο μέτωπο αισιοδοξίας. Όμως θα πρέπει να σημειώσω και να επαναλάβω ότι προς το παρόν εφαρμόζεται ως εγκεκριμένη θεραπεία μόνο σε ανθεκτικές περιπτώσεις παιδικής οξείας λευχαιμίας και ως κλινική μελέτη σε άλλες περιπτώσεις.
Όμως υπάρχουν δυσκολίες, διότι οι δύο φαρμακευτικές εταιρίες που προσφέρουν την παραγωγή CAR-T, Novartis και Kite Pharma, έχουν δώσει τεράστιο κόστος, περίπου 350 χιλ. ευρώ ενώ το κόστος παραγωγής σε ακαδημαϊκό επίπεδο δεν ξεπερνάει τις 50 χιλιάδες ευρώ. Αυτό δεν με ευχαριστεί καθόλου, καθώς κάνει δύσκολη την εφαρμογή της θεραπείας έξω από το επίπεδο κλινικής μελέτης αφού τα ασφαλιστικά ταμεία σε όλη την Ευρώπη δεν διατίθενται να καλύψουν ένα τέτοιο κόστος.
-Είναι ένα θεραπευτικό μονοπάτι που ελπίζετε ότι θα μπορέσει να βρει εφαρμογή και σε άλλες μορφές καρκίνου στο άμεσο μέλλον; Το ρωτώ γιατί η ανοσοθεραπεία, η θεραπεία δηλαδή που βασίζεται στην ενδυνάμωση του αμυντικού μας συστήματος, με στόχο να νικήσει τον καρκίνο, αντιμετωπίζεται από πολλούς συναδέλφους σας με μεγάλη αισιοδοξία.
Μοιράζομαι κι εγώ την ίδια αισιοδοξία με τους συναδέλφους. Πιστεύω πως η ανοσοθεραπεία μόνη της ή σε συνδυασμό με άλλες φαρμακευτικές θεραπείες έχει την προοπτική να βελτιώσει κατά πολύ το ποσοστό επιβίωσης των πασχόντων από συγκεκριμένους τύπους καρκίνου. Γίνονται αυτή τη στιγμή μελέτες σε κλινικό και προκλινικό επίπεδο για τη χρήση των CAR-T και σε περιπτώσεις συμπαγών καρκίνων, όμως εκεί τα πράγματα είναι πιο δύσκολα και τα αποτελέσματα όχι τόσο εντυπωσιακά. Είναι δύο τα πιο σημαντικά προβλήματα. Πρώτον είναι δύσκολο να βρεθούν πρωτεΐνες-στόχοι αναγνώρισης στα κύτταρα συμπαγών όγκων, οι οποίες όμως να μην παρουσιάζονται και στα υγιή κύτταρα του οργανισμού. Όπως καταλαβαίνετε, εάν στοχεύσουμε μια πρωτεΐνη που υπάρχει και σε υγιή κύτταρα τότε θα καταστρέψουμε και υγιείς ιστούς. Ένα άλλο πρόβλημα είναι ότι συνήθως οι συμπαγείς καρκίνοι δημιουργούν γύρω τους ένα περιβάλλον που τους θρέφει και απενεργοποιεί το αμυντικό μας σύστημα. Έτσι τα CAR-T συναντούν μία έξτρα αντίσταση. Η ομάδα μας, μαζί με επιστήμονες σε όλο τον κόσμο, προσπαθούμε να βρούμε λύσεις σε αυτά τα προβλήματα και ελπίζω να υπάρξουν σύντομα βελτιώσεις των αποτελεσμάτων της θεραπείας με CAR-T και σε άλλους τύπους καρκίνου.
-Μετά τις σημαντικές ερευνητικές σας προσπάθειες, το παζλ για την ίαση του καρκίνου, αιματολογικού και μη, δείχνει να ολοκληρώνεται. Όμως πρώτη εσείς φαντάζομαι είστε αυτή που δεν πανηγυρίζει γιατί γνωρίζετε τις δυσκολίες. Τι θα σας έκανε να πανηγυρίσετε μια μέρα στο εργαστήριο σας; Ποιος είναι ο τελικός στόχος σας;
Δυστυχώς, εκεί που νομίζουμε ότι τελειώνουμε το παζλ, ξάφνου εμφανίζονται καινούρια κομμάτια. Κι αυτό γιατί ο καρκίνος είναι μια εξαιρετικά πολυμορφική ασθένεια. Στο εργαστήριο θέτουμε μικρούς και μεγάλους στόχους, βραχυπρόθεσμους και μακροπρόθεσμους και τους πανηγυρίζουμε όλους. Είναι σημαντικό να τους πανηγυρίζουμε, διότι η έρευνα έχει στο 90% αποτυχία και απογοήτευση και μόνο 10% στιγμές επιτυχίας. Ένα πειραματικό αποτέλεσμα, η απάντηση σε ένα ερώτημα είναι η κινητήριος δύναμη.
Αυτή τη στιγμή μακροπρόθεσμος στόχος μας είναι να καταστήσουμε τη θεραπεία με CAR-T περισσότερο προσβάσιμη για όλους τους ασθενείς και με μικρότερο κόστος, χωρίς να περιοριζόμαστε από τα κοστολόγια των φαρμακευτικών εταιριών. Η ομάδα μας στο VUmc στο Άμστερνταμ προσπαθεί να στήσει τις ανάλογες εγκαταστάσεις, έτσι ώστε να πραγματοποιούμε κλινικές μελέτες με CAR-T σε ακαδημαϊκό επίπεδο. Επίσης, η ομάδα μου συνεχίζει να ερευνά τη βέλτιστη και αποτελεσματική χρήση βλαστικών κυττάρων με στόχο την ανεξάντλητη παραγωγή CAR-T που θα μπορούν πλέον να αποθηκεύονται και να χορηγούνται on demand, όπως σήμερα η χημειοθεραπεία.
του Μιχάλη Κεφαλογιάννη
ΑΠΕ-ΜΠΕ
Διαβάστε επίσης
Μαρία Θέμελη: H Ελληνίδα επιστήμονας που «νικά» τον καρκίνο
medlabgr
«Λαμβάνω τόση ικανοποίηση και έμπνευση από τη νοητική και πρακτική ερευνητική εργασία που για εμένα το να είμαι στο εργαστήριο το Σαββατοκύριακο ή να δουλεύω γράφοντας νέες ιδέες το βράδυ δεν μοιάζει θυσία. Και ευτυχώς, ο άντρας μου είναι και αυτός ερευνητής στον ίδιο τομέα και μοιραζόμαστε την ίδια αγάπη για την επιστήμη» τονίζει σε συνέντευξη που παραχώρησε στο ΑΠΕ-ΜΠΕ και τον Μιχάλη Κεφαλογιάννη.
Όπως επισημαίνει, τον επιστημονικό τρόπο σκέψης τής τον έμαθαν πρώτα οι γονείς της και μετά το ελληνικό πανεπιστήμιο, η ιατρική σχολή Πατρών
Η καινοτομία στην οποία αφορά το βραβείο «Αργώ» είναι μία πατέντα -που βρήκε με την ομάδα της- μεθόδου παραγωγής κυττάρων (CAR-T κυττάρων) που καταπολεμούν τον καρκίνο. Σκοπός της είναι να κάνει αυτήν την πατέντα προσβάσιμη σε όλους, γιατί, όπως πιστεύει, η θεραπεία για τον καρκίνο δεν μπορεί να είναι προνόμιο λίγων.
Όπως εξηγεί στο ΑΠΕ-ΜΠΕ «υπάρχουν δυσκολίες διότι οι δύο φαρμακευτικές εταιρίες που προσφέρουν την παραγωγή CAR-T, Novartis και Kite Pharma, έχουν δώσει τεράστιο κόστος, περίπου 350 χιλιάδες ευρώ, ενώ το κόστος παραγωγής σε ακαδημαϊκό επίπεδο δεν ξεπερνάει τις 50 χιλιάδες ευρώ». Και προσθέτει: «Αυτό δεν με ευχαριστεί καθόλου, καθώς κάνει δύσκολη την εφαρμογή της θεραπείας έξω από το επίπεδο κλινικής μελέτης, αφού τα ασφαλιστικά ταμεία σε όλη την Ευρώπη δεν διατίθενται να καλύψουν ένα τέτοιο κόστος».
Η ίδια πιστεύει πως η ανοσοθεραπεία μόνη της ή σε συνδυασμό με άλλες φαρμακευτικές θεραπείες, έχει την προοπτική να βελτιώσει κατά πολύ το ποσοστό επιβίωσης των πασχόντων από συγκεκριμένους τύπους καρκίνου.
«Γίνονται αυτή τη στιγμή μελέτες σε κλινικό και προκλινικό επίπεδο για τη χρήση των CAR-T και σε περιπτώσεις συμπαγών καρκίνων, όμως εκεί τα πράγματα είναι πιο δύσκολα και τα αποτελέσματα όχι τόσο εντυπωσιακά. Η ομάδα μας μαζί με επιστήμονες σε όλο τον κόσμο προσπαθούμε να βρούμε λύσεις σε αυτά τα προβλήματα και ελπίζω να υπάρξουν σύντομα βελτιώσεις των αποτελεσμάτων της θεραπείας με CAR-T και σε άλλους τύπους καρκίνου. Δυστυχώς εκεί που νομίζουμε ότι τελειώνουμε το παζλ, ξάφνου εμφανίζονται καινούρια κομμάτια. Κι αυτό γιατί ο καρκίνος είναι μια εξαιρετικά πολυμορφική ασθένεια», επισημαίνει.
Στο εργαστήριο, όπως λέει η κ. Θέμελη, θέτει μικρούς και μεγάλους στόχους, βραχυπρόθεσμους και μακροπρόθεσμους και τους πανηγυρίζει όλους. «Είναι σημαντικό να τους πανηγυρίζουμε, διότι η έρευνα έχει στο 90% αποτυχία και απογοήτευση και μόνο 10% στιγμές επιτυχίας. Ένα πειραματικό αποτέλεσμα, η απάντηση σε ένα ερώτημα, είναι η κινητήριος δύναμη», τονίζει.
Αυτή τη στιγμή, η ομάδα της στο VUmc στο Άμστερνταμ προσπαθεί να στήσει τις ανάλογες εγκαταστάσεις, έτσι ώστε να πραγματοποιούμε κλινικές μελέτες με CAR-T σε ακαδημαϊκό επίπεδο. Επίσης, όπως μας αποκαλύπτει «η ομάδα μου συνεχίζει να ερευνά την βέλτιστη και αποτελεσματική χρήση βλαστικών κυττάρων με στόχο την ανεξάντλητη παραγωγή CAR-T που θα μπορούν πλέον να αποθηκεύονται και να χορηγούνται on demand, όπως σήμερα η χημειοθεραπεία».
Αναλυτικά συνέντευξη της Μαρίας Θέμελη στον Αθηναϊκό και Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων και στον Μιχάλη Κεφαλογιάννη έχει ως εξής:
-Είστε μόλις 2,5 χρόνια στην Ολλανδία. Χωρίς γνωριμίες, απλά και μόνο με το ερευνητικό σας έργο, συμμετέχετε σε έναν διαγωνισμό και κερδίζετε τον τίτλο «Γυναίκα της Χρονιάς 2017» στην Ολλανδία. Θα συνέβαινε ποτέ αυτό στη Ελλάδα; Πώς αντιμετωπίζετε το βραβείο «Αργώ» που λάβατε και στην Αθήνα;
Θα ήθελα να σας απαντήσω πως «ναι», και στην Ελλάδα θα μπορούσε ένας διαγωνισμός να έχει ως μοναδικό κριτήριο το έργο και το βιογραφικό των υποψηφίων, έτσι ώστε ακόμα και ένας αλλοδαπός χωρίς γνωριμίες να βραβευτεί. Αλλά νομίζω πως η πραγματικότητα που όλοι βιώνουν με διαψεύδει. Η αλήθεια είναι ότι πριν φύγω από την Ελλάδα είχα κάνει αίτηση σε ό,τι υποτροφία υπάρχει, χωρίς αποτέλεσμα. Μην νομίζετε όμως ότι δεν με εξέπληξε και η βράβευσή μου στην Ολλανδία, διότι και εδώ πολλές φορές έχω συναντήσει περιπτώσεις όπου η ανάληψη θέσεων ή χρηματοδότηση είναι καθαρά θέμα γνωριμιών και networking. Και στην Αμερική το ίδιο. Αυτό που δεν έχω συναντήσει στην Ολλανδία είναι εκπτώσεις στα προσόντα τέτοιες ώστε να γίνεται επικίνδυνο για την κοινωνία, κάτι που δυστυχώς έχω δει στην Ελλάδα.
Ομοίως με εξέπληξε και το βραβείο ΑΡΓΩ. Δεν θα μπορούσα ποτέ να προβλέψω ότι θα ήμουν υποψήφια, πόσο μάλλον επιλογή της επιτροπής, τη στιγμή που υπάρχουν τόσοι πολλοί άξιοι νέοι Έλληνες επιστήμονες που ζουν και εργάζονται στο εξωτερικό. Το θεωρώ λοιπόν μεγάλη τιμή αυτό το βραβείο.
-Πίσω από τα βραβεία, βρίσκεται συνήθως σκληρή δουλειά. Από μόνη της η δουλειά του ερευνητή είναι μοναχική αλλά ταυτόχρονα συναρπαστική. Την αγαπάτε ...παθολογικά; Τι ιδιαίτερο έχετε επιτύχει στην έρευνα του καρκίνου;
Αν με το «παθολογικά» εννοείτε ότι μπορεί για τη δουλειά μου να έχω κάνει θυσίες που σε μερικούς θα έμοιαζαν υπερβολή, τότε ναι. Μην ξεχνάτε ότι κάνουμε πειράματα ερευνώντας βιολογικές λειτουργίες και όπως ένας ασθενής δεν αρρωσταίνει προγραμματισμένα, έτσι και η πορεία ενός πειράματος μπορεί να είναι απρόοπτη. Όμως λαμβάνω τόση ικανοποίηση και έμπνευση από τη νοητική και πρακτική ερευνητική εργασία που για εμένα το να είμαι στο εργαστήριο το σαββατοκύριακο ή να δουλεύω, γράφοντας νέες ιδέες το βράδυ δεν μοιάζει θυσία. Και ευτυχώς, ο άντρας μου είναι και αυτός ερευνητής στον ίδιο τομέα και μοιραζόμαστε την ίδια αγάπη για την επιστήμη.
Το ερευνητικό μου έργο εστιάζεται στην ανοσοθεραπεία με Τ λεμφοκύτταρα τα οποία έχουν υποστεί επεξεργασία στο εργαστήριο, έτσι ώστε να φέρουν στην επιφάνειά τους συνθετικούς υποδοχείς αναγνώρισης των καρκινικών κυττάρων που λέγονται CARs (Chimeric Antigen Receptors). Ξεκίνησα να δουλεύω στην έρευνα των CAR-T κυττάρων στο Memorial Sloan Kettering Cancer Center (MSKCC) στη Νέα Υόρκη στο εργαστήριο του Michel Sadelain, ενός από τους πρωτοπόρους στον τομέα αυτό. Εκεί περιγράψαμε για πρώτη φορά τη μέθοδο ανεξάντλητης παραγωγής θεραπευτικών CAR-T κυττάρων από επαγώγιμα βλαστικά κύτταρα την οποία κατοχυρώσαμε με πατέντα. Αυτή τη στιγμή, η εταιρία Fate Therapeutics σε συνεργασία με το MSKCC έχει ξεκινήσει τις προσπάθειες να μεταφέρει αυτή τη μέθοδο στην κλινική πράξη.
-Στο πρόσφατο συνέδριο της Αμερικανικής Εταιρείας Αιματολογίας, μεγάλο μέρος του επιστημονικού προγράμματος είχε να κάνει με την έρευνα που αφορά τον τομέα της ανοσοθεραπείας με λεμφοκύτταρα, τα λεγόμενα CAR-T. Τα λεμφοκύτταρα αυτά έχουν δείξει εντυπωσιακά θεραπευτικά αποτελέσματα σε περιπτώσεις λευχαιμίας και λεμφώματος. Τι σημαίνουν όλα αυτά με απλά λόγια και πόσο αισιόδοξα μπορεί να ακούγονται στα αυτιά ενός ασθενή;
Είναι αλήθεια μετά τη μεγάλη επιτυχία των πρώτων κλινικών δοκιμών το 2013 στο Πανεπιστήμιο της Πενσυλβάνια και στο MSKCC, οι εξελίξεις στο τομέα της θεραπείας με CAR-T μονοπωλούν το ενδιαφέρον στην Αιματολογία. Με απλά λόγια τα CAR-T δεν είναι τίποτα άλλο από τα λεμφοκύτταρα του ίδιου του ασθενούς, ενισχυμένα στο εργαστήριο. Αυτά συλλέγονται με μια διαδικασία που λέγεται λευκαφαίρεση, που μοιάζει με αιμοδοσία. Αφού συλλεχθούν μεταφέρονται σε ειδικό εργαστήριο όπου με τεχνικές μοριακής βιολογίας μετατρέπονται γενετικά έτσι ώστε να φέρουν στην επιφάνειά τους τεχνητούς υποδοχείς που αναγνωρίζουν πρωτεΐνες πάνω στην επιφάνεια των καρκινικών κυττάρων. Φανταστείτε τα σαν λεμφοκύτταρα με ειδικές αντένες αναγνώρισης. Αφού τα CAR-T αναγνωρίσουν ένα καρκινικό κύτταρο το σκοτώνουν.
Αισθάνομαι πολύ τυχερή που είχα την ευκαιρία να ζήσω από κοντά τις πρώτες κλινικές μελέτες με CAR-T στο MSKCC. Τα αποτελέσματα ήταν και εξακολουθούν να είναι εντυπωσιακά για την οξεία λεμφοβλαστική λευχαιμία, ιδιαίτερα τις παιδιατρικές περιπτώσεις όπου μία μόνο έγχυση CAR-T οδήγησε σε κλινική ύφεση στο 90% των περιπτώσεων. Τα αποτελέσματα αυτά οδήγησαν στην έγκριση της θεραπείας από τον FDA στην Αμερική και την ΕΜΑ στην Ευρώπη για την ανθεκτική στη χημειοθεραπεία παιδιατρική οξεία λεμφοβλαστική λευχαιμία. Παράλληλα, συνεχίζονται οι κλινικές και εργαστηριακές μελέτες και για μυελογενή λευχαιμία, λεμφώματα και πολλαπλούν μυέλωμα.
Η εισαγωγή της θεραπείας με CAR-T άνοιξε ένα νέο μέτωπο αισιοδοξίας. Όμως θα πρέπει να σημειώσω και να επαναλάβω ότι προς το παρόν εφαρμόζεται ως εγκεκριμένη θεραπεία μόνο σε ανθεκτικές περιπτώσεις παιδικής οξείας λευχαιμίας και ως κλινική μελέτη σε άλλες περιπτώσεις.
Όμως υπάρχουν δυσκολίες, διότι οι δύο φαρμακευτικές εταιρίες που προσφέρουν την παραγωγή CAR-T, Novartis και Kite Pharma, έχουν δώσει τεράστιο κόστος, περίπου 350 χιλ. ευρώ ενώ το κόστος παραγωγής σε ακαδημαϊκό επίπεδο δεν ξεπερνάει τις 50 χιλιάδες ευρώ. Αυτό δεν με ευχαριστεί καθόλου, καθώς κάνει δύσκολη την εφαρμογή της θεραπείας έξω από το επίπεδο κλινικής μελέτης αφού τα ασφαλιστικά ταμεία σε όλη την Ευρώπη δεν διατίθενται να καλύψουν ένα τέτοιο κόστος.
-Είναι ένα θεραπευτικό μονοπάτι που ελπίζετε ότι θα μπορέσει να βρει εφαρμογή και σε άλλες μορφές καρκίνου στο άμεσο μέλλον; Το ρωτώ γιατί η ανοσοθεραπεία, η θεραπεία δηλαδή που βασίζεται στην ενδυνάμωση του αμυντικού μας συστήματος, με στόχο να νικήσει τον καρκίνο, αντιμετωπίζεται από πολλούς συναδέλφους σας με μεγάλη αισιοδοξία.
Μοιράζομαι κι εγώ την ίδια αισιοδοξία με τους συναδέλφους. Πιστεύω πως η ανοσοθεραπεία μόνη της ή σε συνδυασμό με άλλες φαρμακευτικές θεραπείες έχει την προοπτική να βελτιώσει κατά πολύ το ποσοστό επιβίωσης των πασχόντων από συγκεκριμένους τύπους καρκίνου. Γίνονται αυτή τη στιγμή μελέτες σε κλινικό και προκλινικό επίπεδο για τη χρήση των CAR-T και σε περιπτώσεις συμπαγών καρκίνων, όμως εκεί τα πράγματα είναι πιο δύσκολα και τα αποτελέσματα όχι τόσο εντυπωσιακά. Είναι δύο τα πιο σημαντικά προβλήματα. Πρώτον είναι δύσκολο να βρεθούν πρωτεΐνες-στόχοι αναγνώρισης στα κύτταρα συμπαγών όγκων, οι οποίες όμως να μην παρουσιάζονται και στα υγιή κύτταρα του οργανισμού. Όπως καταλαβαίνετε, εάν στοχεύσουμε μια πρωτεΐνη που υπάρχει και σε υγιή κύτταρα τότε θα καταστρέψουμε και υγιείς ιστούς. Ένα άλλο πρόβλημα είναι ότι συνήθως οι συμπαγείς καρκίνοι δημιουργούν γύρω τους ένα περιβάλλον που τους θρέφει και απενεργοποιεί το αμυντικό μας σύστημα. Έτσι τα CAR-T συναντούν μία έξτρα αντίσταση. Η ομάδα μας, μαζί με επιστήμονες σε όλο τον κόσμο, προσπαθούμε να βρούμε λύσεις σε αυτά τα προβλήματα και ελπίζω να υπάρξουν σύντομα βελτιώσεις των αποτελεσμάτων της θεραπείας με CAR-T και σε άλλους τύπους καρκίνου.
-Μετά τις σημαντικές ερευνητικές σας προσπάθειες, το παζλ για την ίαση του καρκίνου, αιματολογικού και μη, δείχνει να ολοκληρώνεται. Όμως πρώτη εσείς φαντάζομαι είστε αυτή που δεν πανηγυρίζει γιατί γνωρίζετε τις δυσκολίες. Τι θα σας έκανε να πανηγυρίσετε μια μέρα στο εργαστήριο σας; Ποιος είναι ο τελικός στόχος σας;
Δυστυχώς, εκεί που νομίζουμε ότι τελειώνουμε το παζλ, ξάφνου εμφανίζονται καινούρια κομμάτια. Κι αυτό γιατί ο καρκίνος είναι μια εξαιρετικά πολυμορφική ασθένεια. Στο εργαστήριο θέτουμε μικρούς και μεγάλους στόχους, βραχυπρόθεσμους και μακροπρόθεσμους και τους πανηγυρίζουμε όλους. Είναι σημαντικό να τους πανηγυρίζουμε, διότι η έρευνα έχει στο 90% αποτυχία και απογοήτευση και μόνο 10% στιγμές επιτυχίας. Ένα πειραματικό αποτέλεσμα, η απάντηση σε ένα ερώτημα είναι η κινητήριος δύναμη.
Αυτή τη στιγμή μακροπρόθεσμος στόχος μας είναι να καταστήσουμε τη θεραπεία με CAR-T περισσότερο προσβάσιμη για όλους τους ασθενείς και με μικρότερο κόστος, χωρίς να περιοριζόμαστε από τα κοστολόγια των φαρμακευτικών εταιριών. Η ομάδα μας στο VUmc στο Άμστερνταμ προσπαθεί να στήσει τις ανάλογες εγκαταστάσεις, έτσι ώστε να πραγματοποιούμε κλινικές μελέτες με CAR-T σε ακαδημαϊκό επίπεδο. Επίσης, η ομάδα μου συνεχίζει να ερευνά τη βέλτιστη και αποτελεσματική χρήση βλαστικών κυττάρων με στόχο την ανεξάντλητη παραγωγή CAR-T που θα μπορούν πλέον να αποθηκεύονται και να χορηγούνται on demand, όπως σήμερα η χημειοθεραπεία.
του Μιχάλη Κεφαλογιάννη
ΑΠΕ-ΜΠΕ
Διαβάστε επίσης
Μαρία Θέμελη: H Ελληνίδα επιστήμονας που «νικά» τον καρκίνο
medlabgr
ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ
ΜΟΙΡΑΣΤΕΙΤΕ
ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ
ΠΡΟΗΓΟΥΜΕΝΟ ΑΡΘΡΟ
Εκτοξεύθηκαν έως 55% οι τιμές πώλησης κατοικιών το 2018...
ΕΠΟΜΕΝΟ ΑΡΘΡΟ
Power of love Gala: Δείτε ποιος παίκτης αποχώρησε
ΣΧΟΛΙΑΣΤΕ
