2012-06-12 03:12:22
Ahmed Mehdi
Μόλις πριν από τέσσερα χρόνια, ο δυτικός Τύπος συνήθιζε να χαρακτηρίζει τον κρατικό γίγαντα του ρωσικού φυσικού αερίου Gazprom, ως όργανο της εξουσίας του πρωθυπουργού Βλαντιμίρ Πούτιν. Πράγματι, η αξίας 160 δισεκατομμυρίων δολαρίων επιχείρηση ελέγχει πολλές ισχυρότατες θυγατρικές, συμπεριλαμβανομένων πετρελαικών εταιρειών και εταιρειών ηλεκτρικής ενέργειας και τους ομίλους που ελέγχουν τους αγωγούς εξαγωγής καυσίμων από την Ρωσία. Έχει την ικανότητα να αφήσει να παγώσουν εκατομμύρια άνθρωποι στην Ευρώπη, όπως αποδείχθηκε όταν έκλεισαν οι στρόφιγγες στην Ουκρανία το 2006 και το 2009. Και κατέχει αρκετά μέσα μαζικής ενημέρωσης, συμπεριλαμβανομένου του NTV, ενός δημοφιλούς τηλεοπτικού σταθμού που ήταν κάποτε σφοδρός επικριτής της Μόσχας, αλλά τώρα είναι ένας (κάπως απρόθυμος) υπέρμαχος της εσωτερικής πολιτικής του Πούτιν. Συνολικά, τα κέρδη της Gazprom αποτελούν περίπου το 10% του ΑΕΠ της Ρωσίας. Ίσως αυτό γίνεται γιατί η εταιρεία - η οποία έχει ακόμα και δικό της ύμνο - θεωρείται ταγός της ρωσικής ισχύος.
Διαβάστε περισσότερα Ωστόσο, ενώ ο Βλαντιμίρ Πούτιν ορκίστηκε για άλλη μια εξαετή θητεία ως πρόεδρος, ο γίγαντας της ενέργειας δεν είναι πια αυτό που ήταν. Παρά τις προσπάθειες του Κρεμλίνου, η ρωσική αγορά φυσικού αερίου άρχισε πρόσφατα να ελευθερώνεται. Κατά τα προσεχή έτη, η Gazprom δεν θα είναι σε θέση να βασίζεται σε υψηλά περιθώρια κέρδους για να μείνει στην κορυφή των επιχείρησεων ενέργειας. Και από την πλευρά του, ο Πούτιν δεν θα είναι σε θέση να βασίζεται στην Gazprom ως πηγή ισχύος.
Η Gazprom γεννήθηκε από το σοβιετικό υπουργείο Πετρελαίου και Φυσικού Αερίου, το 1989. Μέσα στα επόμενα λίγα χρόνια, ο Βίκτορ Τσερνομίρντιν, ο πρώτος επικεφαλής της (και αργότερα πρωθυπουργός της Ρωσίας), παρακολουθούσε ήσυχα την εταιρεία να φυλλοροεί κατά τη διάρκεια ενός κύματος ιδιωτικοποιήσεων. Εν τω μεταξύ, ο 45χρονος Πούτιν ήταν απασχολημένος με την υπεράσπιση της διδακτορικής του διατριβής με τίτλο «Ο Στρατηγικός Σχεδιασμός των Περιφερειακών Πόρων στο Πλαίσιο Διαμόρφωσης των Σχέσεων της Αγοράς» στο Ινστιτούτο Ορυχείων στην Αγία Πετρούπολη. Στη διατριβή του υποστήριξε ότι η ρωσική οικονομική επιτυχία θα εξαρτηθεί από τη δημιουργία εθνικών πρωταθλητών στον τομέα της ενέργειας.
Και αυτό ακριβώς είναι που προσπάθησε να κάνει όταν ήρθε στην εξουσία το 2000. Λίγο μετά την ορκωμοσία του, διόρισε τον πολιτικό του σύμμαχο Ντμίτρι Μεντβέντεφ ως πρόεδρο του διοικητικού συμβουλίου της Gazprom. Το επόμενο έτος, ο Αλεξέι Μίλερ εγκαταστάθηκε ως πρόεδρος της επιτροπής διαχείρισης της επιχείρησης. Ο Μίλερ, ένας σύμβουλος διεθνών υποθέσεων, αργότερα επικρίθηκε για παντελή έλλειψη γνώσεων σχετικά με τη βιομηχανία πετρελαίου και φυσικού αερίου της Ρωσίας. Δεν είχε σημασία: Αλλάζοντας την ηγεσία της εταιρείας, ο Πούτιν αναβάθμισε την «ομάδα της Αγίας Πετρούπολης» - την ομάδα των συνεργατών που τον περιέβαλε κατά τη διάρκεια των ετών που εργαζόταν για τον δήμαρχο της Αγίας Πετρούπολης, Ανατόλι Σόμπτσακ – στην Α’ κατηγορία.
Κατά τις δύο πρώτες θητείες του Πούτιν ως προέδρου, η Δούμα ενίσχυσε τη θέση της Gazprom, μέσω της εξασφάλισης αποκλειστικής άδειας για εξαγωγή φυσικού αερίου. Το Κρεμλίνο επίσης σιγούρεψε ότι η Gazprom θα μπορούσε να το κάνει πολύ φθηνά: Μεταξύ 2003 και 2010, το μερίδιο των εσόδων της εταιρείας, που πήγαινε σε ειδικούς φόρους και δασμούς μειώθηκε από 26% σε 16%. Κατά την ίδια περίοδο, ο Πούτιν έκανε γενικά τα στραβά μάτια στη μονοπωλιακή πρόσβαση της Gazprom στους αγωγούς φυσικού αερίου, απορρίπτοντας συχνά προτάσεις για το άνοιγμα του δικτύου. Λόγω της γενναιοδωρίας του Κρεμλίνου, η Gazprom μεγάλωσε για να γίνει ένας από τους μεγαλύτερους προμηθευτές φυσικού αερίου στον κόσμο.
Ο γίγαντας της ενέργειας, ωστόσο, δεν ήταν χωρίς προβλήματα. Μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του 2000, η Gazprom είχε ήδη αρχίσει να αγωνιά με την πτώση της παραγωγής στον πυρήνα των πεδίων φυσικού αερίου που κατέχει στη Δυτική Σιβηρία. Είχε εκμεταλλευτεί το μεγαλύτερο μέρος του αερίου που ήταν εύκολα προσβάσιμο και απέμεινε να προσπαθεί να εκμεταλλευτεί ολοένα δυσκολότερα κοιτάσματα. Ο Πούτιν, για να στηρίξει το εργοστάσιο που παράγει την ισχύ του, αντέγραψε το πρότυπο εγχειρίδιο κρατικού καπιταλισμού: Το 2006, αύξησε τις εγχώριες τιμές φυσικού αερίου με στόχο τελικά να ταυτίζονται με εκείνες της Ευρώπης. Ως αποτέλεσμα, τα τελευταία έξι χρόνια, οι τιμές του φυσικού αερίου έχουν αυξηθεί κατά μέσο όρο 15% ετησίως. Η αύξηση κάπως ισοσκέλισε την εκρηκτική αύξηση κόστους της Gazprom.
Παράλληλα, ο Πούτιν ενθάρρυνε άλλες ρωσικές εταιρείες φυσικού αερίου - αυτές των οποίων το κόστος λειτουργίας δεν ήταν ακόμη τόσο υψηλό όσο της Gazprom - να αυξήσουν την παραγωγή τους. Φαινομενικά, η ιδέα του Πούτιν ήταν να στηρίξει την Gazprom, ενώ θα τόνωνε την ρωσική οικονομία και θα μείωνε την εξάρτηση της χώρας από τις εξαγωγές. Τυχόν ελλείψεις φυσικού αερίου από την μεριά της Gazprom θα μπορούσαν να καλυφθούν από ανεξάρτητους παραγωγούς φυσικού αερίου. Αρκεί να μην διεκδικούσαν το μερίδιο αγοράς της Gazprom. Τελικά, οι ανεξάρτητες εταιρείες αναμενόταν να πιέσουν την Gazprom να λειτουργεί πιο αποτελεσματικά.
Αλλά αυτό δεν λειτούργησε. Αντ' αυτού, η κίνηση του Πούτιν υπονόμευσε τη θέση της Gazprom και ακούσια απελευθέρωσε την αγορά φυσικού αερίου.
Το πρώτο πρόβλημα με το σχέδιο του Πούτιν ήταν ότι οι εν λόγω ανεξάρτητοι παραγωγοί, όπως η Novatek και η ITERA δεν υπόκεινταν στους ίδιους κανονισμούς τιμολόγησης όπως η Gazprom. Μπορούσαν να χρεώνουν ουσιαστικά μια τιμή όμοια με την τιμή της ελεύθερης αγοράς στο περισσότερο από το αέριο που πουλούσαν. Ως αποτέλεσμα, αυτό που πραγματικά δημιούργησε ο Πούτιν ήταν δύο επίπεδα αγοράς, με την Gazprom να αναγκάζεται να πουλά σε ρυθμιζόμενη τιμή και οι υπόλοιποι παίκτες να είναι ελεύθεροι να χρεώνουν ό, τι μπορούν να πληρώνουν οι καταναλωτές. Όπως αποδεικνύεται - και όπως δείχνουν τα αποτελέσματα ενός πειράματος του Κρεμλίνου με μια ανταλλαγή φυσικού αερίου το 2008 - οι καταναλωτές θα μπορούσαν να πληρώνουν περίπου 35% πάνω από τον μέσο όρο της τιμής για τη βιομηχανία. Και αυτό είναι που χρέωναν οι νέες εταιρείες. Οι καταναλωτές πληρώνουν την Gazprom μόνο επειδή υπάρχει τόσο πολύ φυσικό αέριο της Gazprom προς διάθεση.
Με την Gazprom συμπιεσμένη από τιμές χαμηλότερες από εκείνες που την βόλευαν και κοιτάσματα φυσικού αερίου που είναι πιο ακριβό το να καταστούν εκμεταλλεύσιμα, η εταιρεία ήταν ήδη σε μειονεκτική ανταγωνιστική θέση έναντι των αναπτυσσόμενων μη υποκείμενων σε περιορισμούς επιχειρήσεων φυσικού αερίου. Στη συνέχεια, πέρσι, το υπουργείο Οικονομικών της Ρωσίας διπλασίασε τους φόρους που πληρώνει η Gazprom για τους ορυκτούς πόρους που εξάγει. Η Gazprom δαπανά σήμερα περίπου 509 ρούβλια (17 δολάρια) ανά χίλια κυβικά μέτρα φυσικού αερίου. Αυτό αναμένεται να αυξηθεί ακόμη περισσότερο σε 1.062 ρούβλια (36 δολάρια) για τις ίδιες ποσότητες αερίου από το τέλος του 2015. Οι αυξήσεις αναμένεται να κοστίσουν περίπου 10 δισεκατομμύρια δολάρια φέτος στην Gazprom. Προκειμένου να καλύψει την ζημιά, ο Μίλερ, ο Διευθύνων Σύμβουλος της εταιρείας, ζήτησε από τον Πούτιν τον Μάρτιο να αυξήσει τις ρυθμιζόμενες τιμές του φυσικού αερίου κατά 26%, αντί του κανονικού 15%. Ο Πούτιν, απασχολημένος με την προεκλογική εκστρατεία για την προεδρία με κεντρικό μηνυμα τη δέσμευσή του να περιορίσει τον πληθωρισμό και να προστατεύσει τα συμφέροντα των απλών Ρώσων, αρνήθηκε.
Για να κάνει τα πράγματα ακόμα χειρότερα για την Gazprom, ο Πούτιν στη συνέχεια άρχισε να αναμειγνύεται και στην εξαγωγική στρατηγική της. Αρκετές εβδομάδες πριν από τις φετινές προεδρικές εκλογές του περασμένου Μαρτίου, η θερμοκρασία στη Μόσχα έπεσε στους -35 βαθμούς Κελσίου. Κατά συνέπεια, η καθημερινή ζήτηση φυσικού αερίου εκτινάχθηκε στα ύψη. Σε μια συνάντηση με την κυβέρνηση και τους εκπροσώπους της Gazprom, ο Πούτιν κατέστησε σαφές ότι «πρώτη προτεραιότητα» της Gazprom κατά τη διάρκεια της κρίσης θα είναι «η ικανοποίηση της εσωτερικής ζήτησης στη Ρωσική Ομοσπονδία». Έχοντας στερήσει από τον εαυτό της σχεδόν 125 εκατομμύρια δολάρια από πωλήσεις μόνο προς Ιταλούς πελάτες – οι οποίοι υπέστησαν το χειρότερο πλήγμα - η Gazprom έκανε όπως της είπαν και η φήμη της ως αξιόπιστος διεθνής προμηθευτής κλονίστηκε.
Δεν αποτελεί έκπληξη ότι οι ανεξάρτητες επιχειρήσεις εκμεταλλεύθηκαν στο έπακρο την ευκαιρία. Το 2010, οι εταιρείες εκτός της Gazprom παρήγαγαν 142 bcm φυσικού αερίου, που ισοδυναμούν με το 22% της συνολικής παραγωγής φυσικού αερίου της χώρας. Ο Διευθύνων Σύμβουλος της Novatek, Λεονίντ Μίκελσον, εκτιμά ότι η παραγωγή στη Ρωσία από εταιρείες εκτός της Gazprom θα αυξηθεί σε 300 bcm ετησίως έως το 2020. Επενδυτές και τραπεζίτες της Μόσχας ψιθυρίζουν για το μέλλον της Novatek από τότε που ο Γκενάντι Τιμτσένκο, ο οποίος είναι συν-ιδρυτής του συλλόγου τζούντο που πηγαίνει ο Πούτιν και φέρεται να είναι πολύ καιρό φίλος του Ρώσου προέδρου, απέκτησε μια συμμετοχή 23% το 2009.
Μετά την αγορά από τον Τιμτσένκο η Novatek απογειώθηκε. Η εταιρεία σύντομα αγόρασε περιουσιακά στοιχεία της Gazprom στην SeverEnergia, και από πολλούς άλλους τομείς. Μια άλλη σημαντική απόκτηση περιουσιακού στοιχείου ήρθε το 2009, όταν η Novatek αγόρασε την εταιρεία Yamal LNG (σ.σ.: LNG σημαίνει υγροποιημένο φυσικό αέριο, από το αγγλικό «Liquid Natural Gas») και ένα κοίτασμα στη Νότια Tambeyskoye, το οποίο περιέχει έως και 25 bcm αποδεδειγμένων αποθεμάτων φυσικού αερίου. Τον Ιούλιο του 2011, προκειμένου να προσελκύσει ξένους επενδυτές και να διασφαλίσει ότι το σχέδιο της Yamal LNG θα είναι επικερδές, το Κρεμλίνο παραχώρησε στη Novatek τεράστιες φοροαπαλλαγές και ήρε τους εξαγωγικούς δασμούς σε οποιαδήποτε ποσότητα υγροποιημένου φυσικού αερίου παράξει στο μέλλον.
Καθώς το Κρεμλίνο έχει αρχίσει να αντιμετωπίζει τη Novatek σαν την επόμενή του Gazprom, η αγορά τής συμπεριφέρεται όπως σε έναν σοβαρό παίκτη. Τον περασμένο Οκτώβριο, η γαλλική Total απέκτησε το 20% των μετοχών της Yamal. Σε συνέντευξή του, ο Μισέλ Μπορέλ, ανώτερος αντιπρόεδρος της Total μου είπε, «βλέπουμε τη Novatek σαν μια ιστορία επιτυχίας». Η εταιρεία είναι κερδοφόρα, χάρη στο χαμηλό κόστος παραγωγής. Και το Κρεμλίνο, φυσικά, έχει βάλει το χέρι του και σε αυτό. Επιπροσθέτως, η Novatek μπόρεσε να διαχειριστεί την επιτυχία της και την καλή φήμη σε μακροπρόθεσμες συμβάσεις με μεγάλες ηλεκτροπαραγωγικές και βιομηχανικές δυνάμεις, υπονομεύοντας περαιτέρω τη θέση της Gazprom. Τον περασμένο Δεκέμβριο, η Novatek εξαγόρασε μια περιφερειακή εταιρεία διανομής φυσικού αερίου από την Gazprom, αναλαμβάνοντας έτσι το ρόλο της Gazprom ως προμηθευτή στην περιοχή των Ουραλίων, η οποία είναι μία από τις κορυφαίες δέκα περιοχές της Ρωσίας σε κατανάλωση φυσικού αερίου.
Αν και τα πράγματα φαίνονται άσχημα για την Gazprom, είναι αδιανόητο ότι η εταιρεία απλώς θα εξαφανιστεί. Είναι πάρα πολύ μεγάλη και διαθέτει πάρα πολλές θυγατρικές. Είναι πιθανό, ωστόσο, ότι το Κρεμλίνο θα αρχίσει να επιτρέπει σε πιο ανεξάρτητες εταιρείες για να παίζουν στη σκηνή του φυσικού αερίου. Από την πλευρά του, ο Πούτιν πιθανότατα θα αφήσει την Gazprom να διατηρήσει την εξέχουσα θέση της, αλλά ακόμη και αυτό θα εξαρτηθεί από την πολιτική του δύναμη. Μεταξύ του 2000 και του 2008, η χαρακτηριστική ικανότητα του Ρώσου ηγέτη ήταν να υπαγορεύει το πως θα πρέπει να μοιάζει το ρωσικό κράτος. Και ένα μεγάλο μέρος αυτής της εικόνας στηριζόταν στον εθνικό πρωταθλητή Gazprom. Η εταιρεία πήρε οικονομικά απαράδεκτες φορολογικές ελαφρύνσεις, δέχθηκε ευνοϊκή πρόσβαση σε άδειες και εξασφάλισε το μονοπώλιο των αγωγών. Ωστόσο, τώρα η διχοτομημένη αγορά φυσικού αερίου τρέφεται από τις σάρκες της Gazprom - αργά αλλά σταθερά. Και καθώς η Gazprom περιθωριοποιείται από την αγορά, ο Πούτιν θα πρέπει να βρει κάποια άλλη βάση για την εξουσία του, αλλιώς θα παραγκωνιστεί σιγά – σιγά κι αυτός.
http://www.foreignaffairs.gr/articles/68829/ahmed-mehdi/o-grifos-poytin-gia-ti-gazprom?page=show
Copyright © 2002-2012 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.
Στα αγγλικά: http://www.foreignaffairs.com/articles/137615/ahmed-mehdi/putins-gazprom...
Μόλις πριν από τέσσερα χρόνια, ο δυτικός Τύπος συνήθιζε να χαρακτηρίζει τον κρατικό γίγαντα του ρωσικού φυσικού αερίου Gazprom, ως όργανο της εξουσίας του πρωθυπουργού Βλαντιμίρ Πούτιν. Πράγματι, η αξίας 160 δισεκατομμυρίων δολαρίων επιχείρηση ελέγχει πολλές ισχυρότατες θυγατρικές, συμπεριλαμβανομένων πετρελαικών εταιρειών και εταιρειών ηλεκτρικής ενέργειας και τους ομίλους που ελέγχουν τους αγωγούς εξαγωγής καυσίμων από την Ρωσία. Έχει την ικανότητα να αφήσει να παγώσουν εκατομμύρια άνθρωποι στην Ευρώπη, όπως αποδείχθηκε όταν έκλεισαν οι στρόφιγγες στην Ουκρανία το 2006 και το 2009. Και κατέχει αρκετά μέσα μαζικής ενημέρωσης, συμπεριλαμβανομένου του NTV, ενός δημοφιλούς τηλεοπτικού σταθμού που ήταν κάποτε σφοδρός επικριτής της Μόσχας, αλλά τώρα είναι ένας (κάπως απρόθυμος) υπέρμαχος της εσωτερικής πολιτικής του Πούτιν. Συνολικά, τα κέρδη της Gazprom αποτελούν περίπου το 10% του ΑΕΠ της Ρωσίας. Ίσως αυτό γίνεται γιατί η εταιρεία - η οποία έχει ακόμα και δικό της ύμνο - θεωρείται ταγός της ρωσικής ισχύος.
Διαβάστε περισσότερα Ωστόσο, ενώ ο Βλαντιμίρ Πούτιν ορκίστηκε για άλλη μια εξαετή θητεία ως πρόεδρος, ο γίγαντας της ενέργειας δεν είναι πια αυτό που ήταν. Παρά τις προσπάθειες του Κρεμλίνου, η ρωσική αγορά φυσικού αερίου άρχισε πρόσφατα να ελευθερώνεται. Κατά τα προσεχή έτη, η Gazprom δεν θα είναι σε θέση να βασίζεται σε υψηλά περιθώρια κέρδους για να μείνει στην κορυφή των επιχείρησεων ενέργειας. Και από την πλευρά του, ο Πούτιν δεν θα είναι σε θέση να βασίζεται στην Gazprom ως πηγή ισχύος.
Η Gazprom γεννήθηκε από το σοβιετικό υπουργείο Πετρελαίου και Φυσικού Αερίου, το 1989. Μέσα στα επόμενα λίγα χρόνια, ο Βίκτορ Τσερνομίρντιν, ο πρώτος επικεφαλής της (και αργότερα πρωθυπουργός της Ρωσίας), παρακολουθούσε ήσυχα την εταιρεία να φυλλοροεί κατά τη διάρκεια ενός κύματος ιδιωτικοποιήσεων. Εν τω μεταξύ, ο 45χρονος Πούτιν ήταν απασχολημένος με την υπεράσπιση της διδακτορικής του διατριβής με τίτλο «Ο Στρατηγικός Σχεδιασμός των Περιφερειακών Πόρων στο Πλαίσιο Διαμόρφωσης των Σχέσεων της Αγοράς» στο Ινστιτούτο Ορυχείων στην Αγία Πετρούπολη. Στη διατριβή του υποστήριξε ότι η ρωσική οικονομική επιτυχία θα εξαρτηθεί από τη δημιουργία εθνικών πρωταθλητών στον τομέα της ενέργειας.
Και αυτό ακριβώς είναι που προσπάθησε να κάνει όταν ήρθε στην εξουσία το 2000. Λίγο μετά την ορκωμοσία του, διόρισε τον πολιτικό του σύμμαχο Ντμίτρι Μεντβέντεφ ως πρόεδρο του διοικητικού συμβουλίου της Gazprom. Το επόμενο έτος, ο Αλεξέι Μίλερ εγκαταστάθηκε ως πρόεδρος της επιτροπής διαχείρισης της επιχείρησης. Ο Μίλερ, ένας σύμβουλος διεθνών υποθέσεων, αργότερα επικρίθηκε για παντελή έλλειψη γνώσεων σχετικά με τη βιομηχανία πετρελαίου και φυσικού αερίου της Ρωσίας. Δεν είχε σημασία: Αλλάζοντας την ηγεσία της εταιρείας, ο Πούτιν αναβάθμισε την «ομάδα της Αγίας Πετρούπολης» - την ομάδα των συνεργατών που τον περιέβαλε κατά τη διάρκεια των ετών που εργαζόταν για τον δήμαρχο της Αγίας Πετρούπολης, Ανατόλι Σόμπτσακ – στην Α’ κατηγορία.
Κατά τις δύο πρώτες θητείες του Πούτιν ως προέδρου, η Δούμα ενίσχυσε τη θέση της Gazprom, μέσω της εξασφάλισης αποκλειστικής άδειας για εξαγωγή φυσικού αερίου. Το Κρεμλίνο επίσης σιγούρεψε ότι η Gazprom θα μπορούσε να το κάνει πολύ φθηνά: Μεταξύ 2003 και 2010, το μερίδιο των εσόδων της εταιρείας, που πήγαινε σε ειδικούς φόρους και δασμούς μειώθηκε από 26% σε 16%. Κατά την ίδια περίοδο, ο Πούτιν έκανε γενικά τα στραβά μάτια στη μονοπωλιακή πρόσβαση της Gazprom στους αγωγούς φυσικού αερίου, απορρίπτοντας συχνά προτάσεις για το άνοιγμα του δικτύου. Λόγω της γενναιοδωρίας του Κρεμλίνου, η Gazprom μεγάλωσε για να γίνει ένας από τους μεγαλύτερους προμηθευτές φυσικού αερίου στον κόσμο.
Ο γίγαντας της ενέργειας, ωστόσο, δεν ήταν χωρίς προβλήματα. Μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του 2000, η Gazprom είχε ήδη αρχίσει να αγωνιά με την πτώση της παραγωγής στον πυρήνα των πεδίων φυσικού αερίου που κατέχει στη Δυτική Σιβηρία. Είχε εκμεταλλευτεί το μεγαλύτερο μέρος του αερίου που ήταν εύκολα προσβάσιμο και απέμεινε να προσπαθεί να εκμεταλλευτεί ολοένα δυσκολότερα κοιτάσματα. Ο Πούτιν, για να στηρίξει το εργοστάσιο που παράγει την ισχύ του, αντέγραψε το πρότυπο εγχειρίδιο κρατικού καπιταλισμού: Το 2006, αύξησε τις εγχώριες τιμές φυσικού αερίου με στόχο τελικά να ταυτίζονται με εκείνες της Ευρώπης. Ως αποτέλεσμα, τα τελευταία έξι χρόνια, οι τιμές του φυσικού αερίου έχουν αυξηθεί κατά μέσο όρο 15% ετησίως. Η αύξηση κάπως ισοσκέλισε την εκρηκτική αύξηση κόστους της Gazprom.
Παράλληλα, ο Πούτιν ενθάρρυνε άλλες ρωσικές εταιρείες φυσικού αερίου - αυτές των οποίων το κόστος λειτουργίας δεν ήταν ακόμη τόσο υψηλό όσο της Gazprom - να αυξήσουν την παραγωγή τους. Φαινομενικά, η ιδέα του Πούτιν ήταν να στηρίξει την Gazprom, ενώ θα τόνωνε την ρωσική οικονομία και θα μείωνε την εξάρτηση της χώρας από τις εξαγωγές. Τυχόν ελλείψεις φυσικού αερίου από την μεριά της Gazprom θα μπορούσαν να καλυφθούν από ανεξάρτητους παραγωγούς φυσικού αερίου. Αρκεί να μην διεκδικούσαν το μερίδιο αγοράς της Gazprom. Τελικά, οι ανεξάρτητες εταιρείες αναμενόταν να πιέσουν την Gazprom να λειτουργεί πιο αποτελεσματικά.
Αλλά αυτό δεν λειτούργησε. Αντ' αυτού, η κίνηση του Πούτιν υπονόμευσε τη θέση της Gazprom και ακούσια απελευθέρωσε την αγορά φυσικού αερίου.
Το πρώτο πρόβλημα με το σχέδιο του Πούτιν ήταν ότι οι εν λόγω ανεξάρτητοι παραγωγοί, όπως η Novatek και η ITERA δεν υπόκεινταν στους ίδιους κανονισμούς τιμολόγησης όπως η Gazprom. Μπορούσαν να χρεώνουν ουσιαστικά μια τιμή όμοια με την τιμή της ελεύθερης αγοράς στο περισσότερο από το αέριο που πουλούσαν. Ως αποτέλεσμα, αυτό που πραγματικά δημιούργησε ο Πούτιν ήταν δύο επίπεδα αγοράς, με την Gazprom να αναγκάζεται να πουλά σε ρυθμιζόμενη τιμή και οι υπόλοιποι παίκτες να είναι ελεύθεροι να χρεώνουν ό, τι μπορούν να πληρώνουν οι καταναλωτές. Όπως αποδεικνύεται - και όπως δείχνουν τα αποτελέσματα ενός πειράματος του Κρεμλίνου με μια ανταλλαγή φυσικού αερίου το 2008 - οι καταναλωτές θα μπορούσαν να πληρώνουν περίπου 35% πάνω από τον μέσο όρο της τιμής για τη βιομηχανία. Και αυτό είναι που χρέωναν οι νέες εταιρείες. Οι καταναλωτές πληρώνουν την Gazprom μόνο επειδή υπάρχει τόσο πολύ φυσικό αέριο της Gazprom προς διάθεση.
Με την Gazprom συμπιεσμένη από τιμές χαμηλότερες από εκείνες που την βόλευαν και κοιτάσματα φυσικού αερίου που είναι πιο ακριβό το να καταστούν εκμεταλλεύσιμα, η εταιρεία ήταν ήδη σε μειονεκτική ανταγωνιστική θέση έναντι των αναπτυσσόμενων μη υποκείμενων σε περιορισμούς επιχειρήσεων φυσικού αερίου. Στη συνέχεια, πέρσι, το υπουργείο Οικονομικών της Ρωσίας διπλασίασε τους φόρους που πληρώνει η Gazprom για τους ορυκτούς πόρους που εξάγει. Η Gazprom δαπανά σήμερα περίπου 509 ρούβλια (17 δολάρια) ανά χίλια κυβικά μέτρα φυσικού αερίου. Αυτό αναμένεται να αυξηθεί ακόμη περισσότερο σε 1.062 ρούβλια (36 δολάρια) για τις ίδιες ποσότητες αερίου από το τέλος του 2015. Οι αυξήσεις αναμένεται να κοστίσουν περίπου 10 δισεκατομμύρια δολάρια φέτος στην Gazprom. Προκειμένου να καλύψει την ζημιά, ο Μίλερ, ο Διευθύνων Σύμβουλος της εταιρείας, ζήτησε από τον Πούτιν τον Μάρτιο να αυξήσει τις ρυθμιζόμενες τιμές του φυσικού αερίου κατά 26%, αντί του κανονικού 15%. Ο Πούτιν, απασχολημένος με την προεκλογική εκστρατεία για την προεδρία με κεντρικό μηνυμα τη δέσμευσή του να περιορίσει τον πληθωρισμό και να προστατεύσει τα συμφέροντα των απλών Ρώσων, αρνήθηκε.
Για να κάνει τα πράγματα ακόμα χειρότερα για την Gazprom, ο Πούτιν στη συνέχεια άρχισε να αναμειγνύεται και στην εξαγωγική στρατηγική της. Αρκετές εβδομάδες πριν από τις φετινές προεδρικές εκλογές του περασμένου Μαρτίου, η θερμοκρασία στη Μόσχα έπεσε στους -35 βαθμούς Κελσίου. Κατά συνέπεια, η καθημερινή ζήτηση φυσικού αερίου εκτινάχθηκε στα ύψη. Σε μια συνάντηση με την κυβέρνηση και τους εκπροσώπους της Gazprom, ο Πούτιν κατέστησε σαφές ότι «πρώτη προτεραιότητα» της Gazprom κατά τη διάρκεια της κρίσης θα είναι «η ικανοποίηση της εσωτερικής ζήτησης στη Ρωσική Ομοσπονδία». Έχοντας στερήσει από τον εαυτό της σχεδόν 125 εκατομμύρια δολάρια από πωλήσεις μόνο προς Ιταλούς πελάτες – οι οποίοι υπέστησαν το χειρότερο πλήγμα - η Gazprom έκανε όπως της είπαν και η φήμη της ως αξιόπιστος διεθνής προμηθευτής κλονίστηκε.
Δεν αποτελεί έκπληξη ότι οι ανεξάρτητες επιχειρήσεις εκμεταλλεύθηκαν στο έπακρο την ευκαιρία. Το 2010, οι εταιρείες εκτός της Gazprom παρήγαγαν 142 bcm φυσικού αερίου, που ισοδυναμούν με το 22% της συνολικής παραγωγής φυσικού αερίου της χώρας. Ο Διευθύνων Σύμβουλος της Novatek, Λεονίντ Μίκελσον, εκτιμά ότι η παραγωγή στη Ρωσία από εταιρείες εκτός της Gazprom θα αυξηθεί σε 300 bcm ετησίως έως το 2020. Επενδυτές και τραπεζίτες της Μόσχας ψιθυρίζουν για το μέλλον της Novatek από τότε που ο Γκενάντι Τιμτσένκο, ο οποίος είναι συν-ιδρυτής του συλλόγου τζούντο που πηγαίνει ο Πούτιν και φέρεται να είναι πολύ καιρό φίλος του Ρώσου προέδρου, απέκτησε μια συμμετοχή 23% το 2009.
Μετά την αγορά από τον Τιμτσένκο η Novatek απογειώθηκε. Η εταιρεία σύντομα αγόρασε περιουσιακά στοιχεία της Gazprom στην SeverEnergia, και από πολλούς άλλους τομείς. Μια άλλη σημαντική απόκτηση περιουσιακού στοιχείου ήρθε το 2009, όταν η Novatek αγόρασε την εταιρεία Yamal LNG (σ.σ.: LNG σημαίνει υγροποιημένο φυσικό αέριο, από το αγγλικό «Liquid Natural Gas») και ένα κοίτασμα στη Νότια Tambeyskoye, το οποίο περιέχει έως και 25 bcm αποδεδειγμένων αποθεμάτων φυσικού αερίου. Τον Ιούλιο του 2011, προκειμένου να προσελκύσει ξένους επενδυτές και να διασφαλίσει ότι το σχέδιο της Yamal LNG θα είναι επικερδές, το Κρεμλίνο παραχώρησε στη Novatek τεράστιες φοροαπαλλαγές και ήρε τους εξαγωγικούς δασμούς σε οποιαδήποτε ποσότητα υγροποιημένου φυσικού αερίου παράξει στο μέλλον.
Καθώς το Κρεμλίνο έχει αρχίσει να αντιμετωπίζει τη Novatek σαν την επόμενή του Gazprom, η αγορά τής συμπεριφέρεται όπως σε έναν σοβαρό παίκτη. Τον περασμένο Οκτώβριο, η γαλλική Total απέκτησε το 20% των μετοχών της Yamal. Σε συνέντευξή του, ο Μισέλ Μπορέλ, ανώτερος αντιπρόεδρος της Total μου είπε, «βλέπουμε τη Novatek σαν μια ιστορία επιτυχίας». Η εταιρεία είναι κερδοφόρα, χάρη στο χαμηλό κόστος παραγωγής. Και το Κρεμλίνο, φυσικά, έχει βάλει το χέρι του και σε αυτό. Επιπροσθέτως, η Novatek μπόρεσε να διαχειριστεί την επιτυχία της και την καλή φήμη σε μακροπρόθεσμες συμβάσεις με μεγάλες ηλεκτροπαραγωγικές και βιομηχανικές δυνάμεις, υπονομεύοντας περαιτέρω τη θέση της Gazprom. Τον περασμένο Δεκέμβριο, η Novatek εξαγόρασε μια περιφερειακή εταιρεία διανομής φυσικού αερίου από την Gazprom, αναλαμβάνοντας έτσι το ρόλο της Gazprom ως προμηθευτή στην περιοχή των Ουραλίων, η οποία είναι μία από τις κορυφαίες δέκα περιοχές της Ρωσίας σε κατανάλωση φυσικού αερίου.
Αν και τα πράγματα φαίνονται άσχημα για την Gazprom, είναι αδιανόητο ότι η εταιρεία απλώς θα εξαφανιστεί. Είναι πάρα πολύ μεγάλη και διαθέτει πάρα πολλές θυγατρικές. Είναι πιθανό, ωστόσο, ότι το Κρεμλίνο θα αρχίσει να επιτρέπει σε πιο ανεξάρτητες εταιρείες για να παίζουν στη σκηνή του φυσικού αερίου. Από την πλευρά του, ο Πούτιν πιθανότατα θα αφήσει την Gazprom να διατηρήσει την εξέχουσα θέση της, αλλά ακόμη και αυτό θα εξαρτηθεί από την πολιτική του δύναμη. Μεταξύ του 2000 και του 2008, η χαρακτηριστική ικανότητα του Ρώσου ηγέτη ήταν να υπαγορεύει το πως θα πρέπει να μοιάζει το ρωσικό κράτος. Και ένα μεγάλο μέρος αυτής της εικόνας στηριζόταν στον εθνικό πρωταθλητή Gazprom. Η εταιρεία πήρε οικονομικά απαράδεκτες φορολογικές ελαφρύνσεις, δέχθηκε ευνοϊκή πρόσβαση σε άδειες και εξασφάλισε το μονοπώλιο των αγωγών. Ωστόσο, τώρα η διχοτομημένη αγορά φυσικού αερίου τρέφεται από τις σάρκες της Gazprom - αργά αλλά σταθερά. Και καθώς η Gazprom περιθωριοποιείται από την αγορά, ο Πούτιν θα πρέπει να βρει κάποια άλλη βάση για την εξουσία του, αλλιώς θα παραγκωνιστεί σιγά – σιγά κι αυτός.
http://www.foreignaffairs.gr/articles/68829/ahmed-mehdi/o-grifos-poytin-gia-ti-gazprom?page=show
Copyright © 2002-2012 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.
Στα αγγλικά: http://www.foreignaffairs.com/articles/137615/ahmed-mehdi/putins-gazprom...
ΜΟΙΡΑΣΤΕΙΤΕ
ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ
ΠΡΟΗΓΟΥΜΕΝΟ ΑΡΘΡΟ
33χρονος χτύπησε και παράτησε συνομήλικο του στα Γρεβενά
ΕΠΟΜΕΝΟ ΑΡΘΡΟ
Μνημόνιο – Δούλοι του φόβου και της ελπίδας…
ΣΧΟΛΙΑΣΤΕ
