2019-07-26 19:35:37
Ιερομόναχος Νικόδημος
Λαυριώτης
Η ομιλία, που ακολουθεί, έγινε στις 14 Μαρτίου 2006 από τον Ιερομόναχο Νικόδημο Λαυριώτη σε εκδήλωση του IΣΤΑΜΕ (Iνστιτούτο Στρατηγικών και Aναπτυξιακών Mελετών)
Πανοσιολογιότατε, εκπρόσωπε της αυτού Μακαριότητος του Αρχιεπισκόπου Αθηνών και πάσης Ελλάδος και κυριάρχου Επισκόπου κυρίου Χριστοδούλου, κύριοι Υπουργοί, κύριε Πρέσβη, κυρίες και κύριοι, θερμές εκφράζω τις ευχαριστίες προς το Διοικητικό Συμβούλιο του ΙΣΤΑΜΕ για την ευγενή πρόσκληση να μιλήσω από το βήμα αυτό προς την αγάπη σας.
Το θέμα επιγράφεται «το Άγιον Όρος στο σύγχρονο κόσμο». Η διατύπωση ίσως δεν βοηθάει απολύτως στην αυτοτελή ανάπτυξή του και τούτο γιατί το Άγιον Όρος ως μοναστική πολιτεία έχει ενιαία διαδρομή από την ίδρυσή του μέχρι σήμερα, η οποία δύσκολα μπορεί να κατατμηθεί σε χρονικές περιόδους.
Θα μου επιτρέψετε να παρομοιάσω την πορεία αυτή του Αγίου Όρους με
ευθεία γραμμή σε κάθε τι που έχει σχέση με τους σκοπούς και με τους κανόνες του μοναχικού βίου, δηλαδή τις αρχές πάνω στις οποίες αυτός ερείδεται, τον τρόπο διαβιώσεως των μοναχών, τα μέσα για την επίτευξη του σκοπού των ασκουμένων και λοιπά.
Όλα τα ανωτέρω παραμένουν αναλλοίωτα στους αιώνες. Σε επίρρωση όλων αυτών θα μου επιτραπεί μια συντομότατη αναφορά στην πορεία του μοναχισμού γενικά από την ίδρυσή του μέχρι την εμφάνισή του στη Χερσόνησο του Άθω. Από τους πρώτους χριστιανικούς χρόνους οι έχοντες ως υπόδειγμα την αναχώρηση του Χριστού εις την έρημο επί σαράντα ημέρες και ποθούντες να βλέπουν τον Χριστό δίπλα τους μέσα στη δόξα του, επέλεξαν την αναχώρησή τους στην έρημο βλέποντας μάλιστα και τις τοπικές εκκλησίες να κινδυνεύουν να ιδρυματοποιηθούν.
Αυτοί ήταν οι πρώτοι ερημίτες. Από τον αναχωρητισμό των ερημιτών γεννήθηκε ο μοναχισμός ως αυθεντική μίμηση της πολιτείας του Χριστού και πραγμάτωση της ευαγγελικής ρύσης «ου γαρ εισίν δύο ή τρεις συνηγμένοι εις το εμόν όνομα εκεί ειμί εν μέσω αυτών». Δηλαδή ο Χριστός μας διαβεβαιώνει ότι «βρίσκεται μεταξύ δύο ή τριών ανθρώπων οι οποίοι έχουν συγκεντρωθεί και ζουν μαζί εν ονόματι αυτού».
Ο Μέγας Αντώνιος, όπως και άλλοι σύγχρονοί του μεγάλοι ερημίτες της Αιγύπτου, Αμμώνιος, Μακάριος και άλλοι, τον 4ο αιώνα υπήρξαν τα σύμβολα όχι μόνο της μετάβασης από τον αναχωρητισμό προς τον μοναχισμό, δηλαδή τον οργανωμένο κοινοβιακό μοναστικό βίο, αλλά και της διάδοσης των δύο μορφών του ασκητικού ιδεώδους σε όλες τις χριστιανικές κοινότητες του ελληνορωμαϊκού κόσμου.
Η διαλεκτική σχέση που αναπτύχθηκε τον 4ο αιώνα μεταξύ του αναχωρητισμού και του κοινοβιακού συστήματος, συνέβαλε στην αυθεντικότερη βίωση της ασκητικής εμπειρίας. Ο μοναχισμός δι όσους τον επιλέγουν είναι η ουσιαστική έκφραση της διδασκαλίας του Χριστού δια την σχέσην του ανθρώπου με το Θεό και με τον κόσμο. Είναι η εξαίρετη πνευματική οδός της απόλυτης αφιερώσεως των πιστών εις τη βίωση της πολιτείας του Χριστού.
Από τις ερήμους της Αιγύπτου, της Συρίας, της Παλαιστίνης και Μεσοποταμίας, ο μοναχισμός διαδόθηκε με ποικίλες εκφράσεις στην καθ΄ υμάς Ανατολή και Δύση. Τα πρώτα μεγάλα μοναστικά κέντρα ιδρύθηκαν στη Μικρά Ασία, Όλυμπος της Βιθυνίας, Όρος Λάτρος και λοιπά, και ακολούθως στον Ελλαδικό χώρο.
Για την απρόσκοπτη πορεία των κέντρων αυτών πέρα από την πιστή τήρηση των κανόνων του μοναχικού βίου των συνταχθέντων υπό των μεγάλων ασκητών της ερήμου, του Μεγάλου Βασιλείου και των ιδρυτών και κτητόρων των μονών, ήταν απαραίτητη και η έλλειψη εξάρτησης από τους τοπικούς εκκλησιαστικούς και πολιτικούς Άρχοντες, όπως και η απευθείας πνευματική αναφορά στο Οικουμενικό Πατριαρχείο και τον Αυτοκράτορα.
Υπό το πνεύμα αυτό οργανώθηκαν και οι κοινοβιακές μονές του Αγίου Όρους από τον οργανωτή του αγιορείτικου μοναχισμού Όσιο Αθανάσιο τον Αθωνίτη. Το Άγιον Όρος, αν και αυτοδέσποτο και αυτεξούσιον, είχε και έχει την πνευματική του αναφορά στον Οικουμενικόν Πατριάρχην.
Ας δούμε πως είναι οργανωμένη αυτή η υπερχιλιετής δημοκρατία των μοναχών. Είναι είκοσι (20) μονές, με μοναστηριακά εξαρτήματα στην περιοχή τους, κελιά, ασκητές και ησυχαστήρια. Κάθε μία μονή είναι αυτοδιοίκητη και διοικείται από τον Ηγούμενο και τη Γεροντική Σύναξη.
Υπάρχει όμως στις Καρυές, την πρωτεύουσα του Αγίου Όρους, η Ιερά Κοινότης, που αποτελείται από τους είκοσι (20) αντιπροσώπους των είκοσι (20) Μονών. Η Ιερά Κοινότης ως η ανωτέρα Διοικητική Αρχή του τόπου ασχολείται με τα γενικής φύσεως ζητήματα.
Οι άλλοι κτήτορες οικοδόμησαν πολλές μονές κατά το ευαγγελικό ρητό «εν τη οικία του πατρός μου πολλαί μοναί εισί», το οποίο βέβαια αναφέρεται μεν στις κατοικίες των σεζωσμένων στον Παράδεισο, αλλά έχει θέση και στα κατά εικόνα εκείνων δομηθέντα στο Άγιον Όρος ιερά καθιδρύματα. Πέτυχαν λοιπόν οι άλλοι κτήτορες, μέσα από την πολλαπλότητα των μορφών του ασκητικού μοναχισμού, του κοινοβιακού, του κελιωτικού και του ησυχαστικού και την ποικιλομορφία του τόπου, να δημιουργήσουν τις κατάλληλες συνθήκες προς ανάπαυσην της ιδιαιτερότητος και της ελευθερίας του κάθε μοναχού.
Πέρα όμως του μαρτυρίου της συνειδήσεως, οι μοναχοί μελετούν τους Θείους Λόγους από της εμφανίσεως του μοναχισμού μέχρι σήμερον. Η μελέτη αυτή συνδέεται αρρήτως και αμέσως με τον υπέρτατο στόχο του ασκητικού βίου. Για όσους επέλεξαν να ζήσουν με τη Σοφία του Θεού, η σωτηρία της ψυχής κατακτάται και με την ανάγνωση των Ιερών Βιβλίων.
Η παρουσία επομένως βιβλίων είναι αυτονόητη στην καθημερινή ζωή μιας μονής από τους πρωτοβυζαντινούς χρόνους και η συγκρότηση συλλογών χειρογράφων αρχίζει από την εποχή της ιδρύσεως των μονών και συνεχίζεται ο εμπλουτισμός των βιβλιοθηκών των μέχρι σήμερα με την γραφή χειρογράφων και την προμήθεια εντύπων βιβλίων, τα οποία εμπλουτίζουν τις αγιορείτικες βιβλιοθήκες από την εφεύρεση της τυπογραφίας και εξής. Έτσι σήμερα στις βιβλιοθήκες του Αγίου Όρους φυλάσσονται περισσότερα από 20 χιλιάδες χειρόγραφα. Αυτά περιέχουν κείμενα αρχαίων Συγγραφέων, πατερικά κείμενα, λειτουργικά και μουσικά έργα, καθώς και πονήματα διαφόρων κλάδων του επιστητού, νομικά, ιατρικά, φαρμακευτικά, αστρονομικά, φιλοσοφικά, φιλολογικά, γεωπονικά και λοιπά.
Τρία γεγονότα που φανερώνουν πέραν πάσης άλλης μαρτυρίας την αγάπη των μοναχών για την θεραπεία του γραπτού λόγου είναι:
Το πρώτο εργαστήριο αντιγραφής χειρογράφων scriptorium στην Ελλάδα λειτούργησε από τον Άγιο Αθανάσιο τον Αθωνίτη στη Μονή της Μεγίστης Λαύρας.
Το πρώτο τυπογραφείο στον ελλαδικό χώρο ιδρύθηκε ομοίως στη Μεγίστη Λαύρας.
Γενικότερα μπορούμε να αναφέρουμε ότι περίπου τα μισά από τα παγκοσμίως διασωθέντα μέχρι τις ημέρες μας ελληνικά χειρόγραφα, φυλάσσονται στο Άγιον Όρος.
Πολλά εκ των χειρογράφων του Αγίου Όρους κατά καιρούς ταξίδεψαν και παρέμειναν στις φημισμένες βιβλιοθήκες χειρογράφων της Δυτικής Ευρώπης και της Ρωσίας, είτε σαν δωρεές είτε με τη μεταφορά τους από Λογίους οι οποίοι τα χρησιμοποίησαν για μεταφράσεις και την πραγματοποίηση των μεγάλων εκδόσεων του 15ου και 16ου αιώνα, είτε τέλος με τη συλλογή από διάφορες αποστολές κατ΄ εντολήν Ηγεμόνων της Δύσης. Όπως λόγου χάρη η γενομένη από τον Ιανό Λάσκαρη, η οποία επιχορηγήθηκε από τους Μεδίκους ή Πατριαρχών της Ρωσίας όπως ο Νίκων κατά το 17ο αιώνα με την εντολή του οποίου ο Μοναχός Αρσένιος Ουχάνοφ ταξίδεψε στο Άγιον Όρος, από όπου συναποκόμισε στη Ρωσία περί τα πεντακόσια χειρόγραφα από διάφορες μονές.
Αλλά και ο Μάξιμος ο Γρεκός χειρόγραφα από το Άγιον Όρος χρησιμοποίησε για υποβοήθηση του μεταφραστικού του έργου στη Ρωσία. Από τα ανωτέρω είναι καταφανής η συμβολή των μονών του Αγίου Όρους στην πνευματική αναγέννηση της Δύσης της Ρωσίας και των άλλων χωρών της Βαλκανικής.
Τα καθολικά των Μονών, τα κυριακά των Σκητών οι τράπεζες και πολλά παρεκκλήσια είναι αγιογραφημένα με τοιχογραφίες έργα μεγάλων ζωγράφων όπως Πανσέληνος, Θεοφάνης ο Κρητικός, Φράγκος ο Κατελάνος και άλλοι. Ενώ φορητές εικόνες άνω των τριάντα χιλιάδων επίσης μεγάλης αξίας ιστορούνται στις μονές για την κάλυψη λατρευτικών αναγκών. Ενδεικτικώς θα αναφέρω ότι διασώζονται στο περιβόλι της Παναγίας εκατοντάδες Ιεροί Ναοί με χιλιάδες τετραγωνικά μέτρα τοιχογραφίας υψηλής βυζαντινής και μεταβυζαντινής τεχνοτροπίας, πλείστα αρχιτεκτονικά μνημεία αντιπροσωπευτικά χιλίων και πλέον ετών. Δεν θα ήταν υπερβολή αν εξέφραζα την άποψη ότι το Άγιον Όρος είναι η μεγαλύτερη πινακοθήκη τοιχογραφιών και φορητών εικόνων στον κόσμο. Σήμερα η ζωγραφική αυτή παράδοση συνεχίζεται, ενώ έργα Αγιορειτών Ζωγράφων δεν υπολείπονται των προγενεστέρων.
Πέραν των εικόνων, απολύτως συνδεδεμένη με τη λατρεία είναι και η εκκλησιαστική μουσική. Πολλοί συνθέτες μουσικών έργων έζησαν στο Άγιον Όρος. Αναφέρω τον Λαυριώτη Άγιο Ιωάννη Κουκουζέλη του 14ου αιώνα και τους σύγχρονους Χορούς Ιεροψαλτών των οποίων η τεχνική κατάρτιση και η καλλιφωνία συνεχίζει την παλαιά παράδοση.
Στην λατρευτική ζωή απαιτούνται και ιερά σκεύη, όπως δισκοπότηρα, κανδήλια, θυμιατά, αρτοκλασίες, καλύμματα ευαγγελίων και ιερών σκευών. Για την κάλυψη των αναγκών αυτών αναπτύχθηκαν εργαστήρια αργυροχρυσοχοΐας, οι Μονές διαθέτουν πληθώρα ιερών σκευών εκ των οποίων πολλά προέρχονται από εργαστήρια εκτός Αγίου Όρους και πολλά δημιουργήθηκαν από μοναχούς εντός της Χερσονήσου του Άθου.
Ανέφερα στην αρχή ότι οι κανόνες του μοναχικού βίου γενικώς παραμένουν αμετάβλητοι στους αιώνες και η άσκηση των μοναχών παραμένει η αυτή, ανεξαρτήτως εποχής. Επομένως και ο μοναχικός βίος δεν διαφέρει από εποχή σε εποχή και τα αποτελέσματά του είναι κατά το μάλλον ή ήττον τα αυτά. Στο Άγιον Όρος έχουν αναδειχθεί κατά καιρούς και αναδεικνύονται Άγιοι, Όσιοι, Οσιομάρτυρες και Νεομάρτυρες, των οποίων ο βίος επέδρασε στους πιστούς και οι πράξεις τους στήριξαν και αυτούς και την εκκλησία. Δύο παραδείγματα αναφέρω ενδεικτικά, στο Άγιον Όρος ήκμασε κατά τον 14ο αιώνα το Κίνημα των Ησυχαστών, του οποίου πολλοί και αξιόλογοι ήταν και οι υποστηρικτές και Διδάσκαλοι. Μεταξύ αυτών σημαντικότερος βέβαια ο Άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς, του οποίου η διδασκαλία και η αντιρρητική θεολογία στήριξαν το ορθόδοξο δόγμα σε καιρούς χαλεπούς και ανέπτυξαν την πνευματικότητα των ησυχαστών. Πέντε αιώνες αργότερα στον Άθω παρουσιάστηκε το Κίνημα των λεγομένων Κολυβάδων. Σε αυτό ανεμείχθησαν Μοναστικές προσωπικότητες και διαπρεπείς Διδάσκαλοι της εποχής, εκ των οποίων τρεις ανακηρύχθηκαν Άγιοι της εκκλησίας μας. Ο πολυγραφότατος Νικόδημος ο Αγιορείτης, ο σοφός Διδάσκαλος και Συγγραφέας Αθανάσιος Πάριος, και ο Μητροπολίτης Κορίνθου Μακάριος Νοταράς. Και κατά τον 20ο αιώνα όμως αναδείχθηκαν ασκητικές και πνευματικές προσωπικότητες και Άγιοι, όπως ο Άγιος Σάββας ο εν Καλύμνω.
Η λατρευτική ζωή εξακολουθεί να είναι το κυριότερο ίσως γνώρισμα του βίου των μοναχών. Η ζωή μας στο μοναστήρι είναι γύρω από το καθολικό που βρίσκεται στο κέντρο του μοναστηριού. Στην εκκλησία κάθε μέρα τελούμε την θεία λειτουργία. Η ορθόδοξη θεία λειτουργία προσφέρεται υπέρ της οικουμένης. Η ορθόδοξη εκκλησία επειδή είναι καθολική εκκλησία και οικουμενική φροντίζει για όλον τον κόσμο, διότι κάτι είναι οικουμενικό όταν αφορά όλους. Δηλαδή αυτό που λέει ο κατηχητικός λόγος του Αγίου Ιωάννου του Χρυσοστόμου του Πάσχα: «Πάντες απολαύσατε του συμποσίου της πίστεως, πάντες απολαύσατε του πλούτου της χρηστότητος, δεν ανήκει μόνο σε μας η εκκλησία και πολύ περισσότερο ο Θεός».
Το Άγιον Όρος επί δέκα αιώνες λειτούργησε με πολιτική πρακτική τον πολιτισμό που ενσάρκωνε, έναν πολιτισμό πανανθρώπινης σημαντικότητας, ένα πολίτευμα συγκεφαλαίωσης και συμβίωσης των Ορθόδοξων λαών, των Ορθόδοξων ανθρώπων. Έλληνες, Ρώσοι, Σέρβοι, Βούλγαροι, Ρουμάνοι, Ίβηρες και από πολλά άλλα μέρη του κόσμου εγκαταβιώνουν στο Άγιον Όρος πολιτευόμενοι ορθοδόξως οικουμενικά. Εξακολουθεί να είναι κοινωνία υπόδειγμα συμβιώσεως μοναχών προερχομένων από διάφορα κράτη, με διαφορετικούς πολιτισμούς και παραδόσεις.
Στο Άγιον Όρος ποτέ δεν έπαψε να παρέχεται στους μοναχούς η απαραίτητη παιδεία, ώστε αυτοί να ανταποκρίνονται στις διοικητικές λατρευτικές και άλλες υποχρεώσεις τους, όπως αποδεικνύεται από την ύπαρξη στις μονές χώρων διδασκαλίας, ενώ υπήρξαν και χρόνοι κατά τους οποίους το Άγιον Όρος συγκατελέγετο μεταξύ των κέντρων παροχής ανωτέρας παιδείας του ελληνισμού. Αναφέρομαι στη λειτουργία της Αθωνιάδος Ακαδημίας κατά τον 18ο αιώνα. Άξια αναφοράς είναι επίσης η ίδρυση και η προσπάθεια λειτουργίας του πρώτου τυπογραφείου στον Ελλαδικό χώρο από τη Μεγίστη Λαύρα, ως είπαμε, τη Μονή της μετανοίας μας.
Αίτημα παραμένει η εκ νέου ανάδειξη του Αγίου Όρους ως παιδευτικού κέντρου με τη λειτουργία τμημάτων συντηρήσεως βιβλίων, εικόνων, έργων τέχνης, εντός του φυσικού περιβάλλοντος των έργων αυτών, προς κάλυψη των αναγκών του ιδίου του Άγιου Όρους, των μετοχίων αυτού, αλλά και της πατρίδος μας γενικότερα.
Κυρίες και κύριοι, άκρως περιληπτικώς λόγω χρόνου αναφέρθηκα στο Άγιον Όρος. Όλα αυτά τα εστίασα στα κατορθώματα των μοναχών, όπως αυτά επήγαζαν και πηγάζουν από την τήρηση των κανόνων του ασκητικού και μοναχικού βίου. Η εποχή μας όμως καθημερινά προσθέτει νέες καταστάσεις, τις οποίες το Άγιο Όρος καλείται να αντιμετωπίσει με ρεαλισμό, χωρίς να αποκοπεί από τις παραδόσεις του ή να αναστείλει τις δραστηριότητές του.
Στις μέρες μας το Άγιον Όρος βρίσκεται σε πλεονεκτική θέση έναντι των προγενεστέρων εποχών. Έχει στη διάθεσή του επικοινωνιακά μέσα με τα οποία καθίσταται ευκολότερη η μελέτη και γενικώς η μετάδοση της σοφίας εις τον κόσμον, εκ των πηγών των γραπτών και άλλων πνευματικών και καλλιτεχνικών θησαυρών του και προβάλλονται τα επιτεύγματα και τα έργα των δύο χιλιάδων περίπου μοναχών, οι οποίοι εγκαταβιώνουν στις μονές και τα εξαρτήματά τους.
Οι εκδόσεις του Αγίου Όρους, η συμμετοχή μοναχών σε Συνέδρια, η πραγματοποίηση Διαλέξεων, η διεθνής παρουσία του με μετόχια και εξαρτήματα σε διάφορες χώρες της Ευρώπης, η ίδρυση μονών στην Αμερική, στην Ευρώπη και σε άλλα μέρη, προσδίδουν και πάλι σε αυτό οικουμενικό χαρακτήρα. Η παρουσία χιλιάδων επισκεπτών ορθοδόξων και μη στις μονές κάθε χρόνο διευκολύνει το γόνιμο διάλογο, που νομίζουμε ότι αποτελεί ένα καίριο συστατικό του όρους, όπου οι διαφορές αποτελούν προνόμιο και όχι αρνητικό στοιχείο.
Αποδεικνύεται ότι οι σύγχρονοι μοναχοί δεν είναι απλοί θεματοφύλακες του παρελθόντος και φύλακες έργων τέχνης, αλλά άνθρωποι οι οποίοι κατοικούν εκεί και γνωρίζουν να διαλέγονται θετικά με το παρόν και να δίνουν ψυχή στα μνημεία του παρελθόντος, αντί να είναι απλοί φύλακες αυτών, καταδεικνύοντας ότι όλοι οι καλλιτεχνικοί θησαυροί δημιουργήθηκαν χάριν της λατρείας και της γνώσεως και αποτελούν αναπόσπαστο τμήμα της καθημερινής τους ζωής.
Η οικονομική κατάσταση των μονών έχει βελτιωθεί. Στις παλαιές εποχές, μετά την άλωση της Κωνσταντινουπόλεως, τις χορηγίες των Αυτοκρατόρων αντικατέστησαν τα χρήματα από τις ζητείες και τη βοήθεια από τους Ηγεμόνες των Χριστιανικών Χωρών και έτσι αντιμετωπίστηκαν οικονομικές δυσχέρειες των μονών. Ενώ σήμερα η μέριμνα της Πολιτείας, κυρίως κατά την τελευταία 25ετία, καλύπτει μεγάλο μέρος των αναστηλωτικών και άλλων αναγκών του. Κρατικοί Φορείς, όπως το Κέντρο Διαφύλαξης Αγιορείτικης Κληρονομιάς στη Θεσσαλονίκη, συμβάλλουν και υποβοηθούν στη μελέτη και αποκατάσταση των οικοδομημάτων του Αγίου Όρους. Το Υπουργείο Πολιτισμού χρηματοδοτεί τη συντήρηση εικόνων, χειρογράφων, μεταλλοτεχνημάτων. Με τη βοήθεια δε την οικονομική των Υπουργείων ΠΕΧΩΔΕ, Εθνικής Οικονομίας, Γεωργίας και άλλων, εξετελέσθησαν πολλά και μεγάλα έργα στο Αγιόνυμον Όρος.
Εσχάτως όμως ανέκυψαν και προβλήματα από επιδιώξεις διαφόρων, ως προς την κατάργηση από αιώνων ισχυόντων θεσμών και καθεστώτων. Η επαγρύπνηση των Αγιορειτών, των Πιστών και της Πολιτείας, είναι αποτρεπτική κάθε κινδύνου, με την βοήθεια βεβαίως και πρωταρχικώς του Θεού.
Αλλά κυρίες και κύριοι, τελειώνοντας θέλω να τονίσω ότι λέγοντας τόσα δια την ιστορία και το παρελθόν του Αγίου Όρους, δεν ήμουν ως εκ πρώτης όψεως ενδεχομένως φαίνεται εκτός του θέματος. Διότι αφενός μεν δεν μπορούμε ως παρόν να αγνοήσουμε ένα τέτοιο παρελθόν, αν θέλουμε να έχουμε μέλλον. Αφετέρου δε τα επιτεύγματα του παρελθόντος, τουτέστιν οι αναδειχθέντες Άγιοι, τα συγκεντρωθέντα Άγια Λείψανα, οι Θαυματουργές Εικόνες, τα βιβλία και τα λοιπά ιερά, με την παρουσία τους εις το Άγιον Όρος μεταδίδουν και σήμερα εις τους ανθρώπους μίαν ευεργετική ενέργεια και δύναμη. Η ζωή στο Άγιον Όρος έμπρακτα διδάσκει ότι ο άνθρωπος δεν χωρεί σε κανένα σύστημα, σε καμία ιδεολογία, σε καμία ανθρώπινη θρησκεία. Ο μοναχός στο Άγιον Όρος αγωνίζεται να βιώσει το θέλημα του Θεού, έχει μία δίψα, κάτι που είναι ιερό για όλους τους ανθρώπους, ψάχνει την αλήθεια. Ο πραγματικός Αγιορείτης πίστευε και πιστεύει ότι όλοι οι άνθρωποι είμαστε υπέρτεροι από αυτά που κατασκευάζουμε, από τις ιδεολογίες μας, τα μέσα μαζικής καταστροφής, ακόμη και από τα πιστεύω μας και τις ανθρώπινες θρησκείες.
Για τον Αγιορείτη η αλήθεια είναι ο Θεός και βρίσκεται μέσα στον καθένα μας. Η οικουμενικότητα δε νοείται ως σύνολο της οποίας αποτελούμε ένα τμήμα, δεν είναι το άθροισμα των ατομικοτήτων μας, αλλά όλη η οικουμενική αλήθεια είναι μέσα στον καθένα και συγκεφαλαιώνεται στην ύπαρξη του κάθε ανθρώπου. Λαμβάνει υπόσταση δε με την σχέση, με την υπέρβαση της ατομικότητας, με την τόλμη του σεβασμού του κάθε προσώπου, ανεξαρτήτως φυλής, χρώματος, πολιτισμού, θρησκείας. Και τότε μέσα από την τριβή της ανιδιοτελούς σχέσης και του σεβασμού, έχουμε την πραγματική οικουμενικότητα, την αλήθεια της κοινωνίας. Ο μοναχός γνωρίζει ότι όταν επικοινωνούμε με τον άλλον, τον πλησίον, τον ξένο, με όλους τους ανθρώπους, τότε ακουμπάμε την αιωνιότητα. Τούτο σημαίνουν και οι λόγοι του Αγίου Ιωάννου του Θεολόγου: «Εάν τις είπει ότι αγαπώ τον Θεόν και τον αδερφόν αυτού μισή, ψεύτης εστίν. Ο γαρ μη αγαπόν τον αδερφόν ον εώρακεν τον Θεόν ον ουχ εώρακε, πως δύναται αγαπάν;» Ευχαριστώ.
agioritikesmnimes
Λαυριώτης
Η ομιλία, που ακολουθεί, έγινε στις 14 Μαρτίου 2006 από τον Ιερομόναχο Νικόδημο Λαυριώτη σε εκδήλωση του IΣΤΑΜΕ (Iνστιτούτο Στρατηγικών και Aναπτυξιακών Mελετών)
Πανοσιολογιότατε, εκπρόσωπε της αυτού Μακαριότητος του Αρχιεπισκόπου Αθηνών και πάσης Ελλάδος και κυριάρχου Επισκόπου κυρίου Χριστοδούλου, κύριοι Υπουργοί, κύριε Πρέσβη, κυρίες και κύριοι, θερμές εκφράζω τις ευχαριστίες προς το Διοικητικό Συμβούλιο του ΙΣΤΑΜΕ για την ευγενή πρόσκληση να μιλήσω από το βήμα αυτό προς την αγάπη σας.
Το θέμα επιγράφεται «το Άγιον Όρος στο σύγχρονο κόσμο». Η διατύπωση ίσως δεν βοηθάει απολύτως στην αυτοτελή ανάπτυξή του και τούτο γιατί το Άγιον Όρος ως μοναστική πολιτεία έχει ενιαία διαδρομή από την ίδρυσή του μέχρι σήμερα, η οποία δύσκολα μπορεί να κατατμηθεί σε χρονικές περιόδους.
Θα μου επιτρέψετε να παρομοιάσω την πορεία αυτή του Αγίου Όρους με
ευθεία γραμμή σε κάθε τι που έχει σχέση με τους σκοπούς και με τους κανόνες του μοναχικού βίου, δηλαδή τις αρχές πάνω στις οποίες αυτός ερείδεται, τον τρόπο διαβιώσεως των μοναχών, τα μέσα για την επίτευξη του σκοπού των ασκουμένων και λοιπά.
Όλα τα ανωτέρω παραμένουν αναλλοίωτα στους αιώνες. Σε επίρρωση όλων αυτών θα μου επιτραπεί μια συντομότατη αναφορά στην πορεία του μοναχισμού γενικά από την ίδρυσή του μέχρι την εμφάνισή του στη Χερσόνησο του Άθω. Από τους πρώτους χριστιανικούς χρόνους οι έχοντες ως υπόδειγμα την αναχώρηση του Χριστού εις την έρημο επί σαράντα ημέρες και ποθούντες να βλέπουν τον Χριστό δίπλα τους μέσα στη δόξα του, επέλεξαν την αναχώρησή τους στην έρημο βλέποντας μάλιστα και τις τοπικές εκκλησίες να κινδυνεύουν να ιδρυματοποιηθούν.
Αυτοί ήταν οι πρώτοι ερημίτες. Από τον αναχωρητισμό των ερημιτών γεννήθηκε ο μοναχισμός ως αυθεντική μίμηση της πολιτείας του Χριστού και πραγμάτωση της ευαγγελικής ρύσης «ου γαρ εισίν δύο ή τρεις συνηγμένοι εις το εμόν όνομα εκεί ειμί εν μέσω αυτών». Δηλαδή ο Χριστός μας διαβεβαιώνει ότι «βρίσκεται μεταξύ δύο ή τριών ανθρώπων οι οποίοι έχουν συγκεντρωθεί και ζουν μαζί εν ονόματι αυτού».
Ο Μέγας Αντώνιος, όπως και άλλοι σύγχρονοί του μεγάλοι ερημίτες της Αιγύπτου, Αμμώνιος, Μακάριος και άλλοι, τον 4ο αιώνα υπήρξαν τα σύμβολα όχι μόνο της μετάβασης από τον αναχωρητισμό προς τον μοναχισμό, δηλαδή τον οργανωμένο κοινοβιακό μοναστικό βίο, αλλά και της διάδοσης των δύο μορφών του ασκητικού ιδεώδους σε όλες τις χριστιανικές κοινότητες του ελληνορωμαϊκού κόσμου.
Η διαλεκτική σχέση που αναπτύχθηκε τον 4ο αιώνα μεταξύ του αναχωρητισμού και του κοινοβιακού συστήματος, συνέβαλε στην αυθεντικότερη βίωση της ασκητικής εμπειρίας. Ο μοναχισμός δι όσους τον επιλέγουν είναι η ουσιαστική έκφραση της διδασκαλίας του Χριστού δια την σχέσην του ανθρώπου με το Θεό και με τον κόσμο. Είναι η εξαίρετη πνευματική οδός της απόλυτης αφιερώσεως των πιστών εις τη βίωση της πολιτείας του Χριστού.
Από τις ερήμους της Αιγύπτου, της Συρίας, της Παλαιστίνης και Μεσοποταμίας, ο μοναχισμός διαδόθηκε με ποικίλες εκφράσεις στην καθ΄ υμάς Ανατολή και Δύση. Τα πρώτα μεγάλα μοναστικά κέντρα ιδρύθηκαν στη Μικρά Ασία, Όλυμπος της Βιθυνίας, Όρος Λάτρος και λοιπά, και ακολούθως στον Ελλαδικό χώρο.
Για την απρόσκοπτη πορεία των κέντρων αυτών πέρα από την πιστή τήρηση των κανόνων του μοναχικού βίου των συνταχθέντων υπό των μεγάλων ασκητών της ερήμου, του Μεγάλου Βασιλείου και των ιδρυτών και κτητόρων των μονών, ήταν απαραίτητη και η έλλειψη εξάρτησης από τους τοπικούς εκκλησιαστικούς και πολιτικούς Άρχοντες, όπως και η απευθείας πνευματική αναφορά στο Οικουμενικό Πατριαρχείο και τον Αυτοκράτορα.
Υπό το πνεύμα αυτό οργανώθηκαν και οι κοινοβιακές μονές του Αγίου Όρους από τον οργανωτή του αγιορείτικου μοναχισμού Όσιο Αθανάσιο τον Αθωνίτη. Το Άγιον Όρος, αν και αυτοδέσποτο και αυτεξούσιον, είχε και έχει την πνευματική του αναφορά στον Οικουμενικόν Πατριάρχην.
Ας δούμε πως είναι οργανωμένη αυτή η υπερχιλιετής δημοκρατία των μοναχών. Είναι είκοσι (20) μονές, με μοναστηριακά εξαρτήματα στην περιοχή τους, κελιά, ασκητές και ησυχαστήρια. Κάθε μία μονή είναι αυτοδιοίκητη και διοικείται από τον Ηγούμενο και τη Γεροντική Σύναξη.
Υπάρχει όμως στις Καρυές, την πρωτεύουσα του Αγίου Όρους, η Ιερά Κοινότης, που αποτελείται από τους είκοσι (20) αντιπροσώπους των είκοσι (20) Μονών. Η Ιερά Κοινότης ως η ανωτέρα Διοικητική Αρχή του τόπου ασχολείται με τα γενικής φύσεως ζητήματα.
Οι άλλοι κτήτορες οικοδόμησαν πολλές μονές κατά το ευαγγελικό ρητό «εν τη οικία του πατρός μου πολλαί μοναί εισί», το οποίο βέβαια αναφέρεται μεν στις κατοικίες των σεζωσμένων στον Παράδεισο, αλλά έχει θέση και στα κατά εικόνα εκείνων δομηθέντα στο Άγιον Όρος ιερά καθιδρύματα. Πέτυχαν λοιπόν οι άλλοι κτήτορες, μέσα από την πολλαπλότητα των μορφών του ασκητικού μοναχισμού, του κοινοβιακού, του κελιωτικού και του ησυχαστικού και την ποικιλομορφία του τόπου, να δημιουργήσουν τις κατάλληλες συνθήκες προς ανάπαυσην της ιδιαιτερότητος και της ελευθερίας του κάθε μοναχού.
Πέρα όμως του μαρτυρίου της συνειδήσεως, οι μοναχοί μελετούν τους Θείους Λόγους από της εμφανίσεως του μοναχισμού μέχρι σήμερον. Η μελέτη αυτή συνδέεται αρρήτως και αμέσως με τον υπέρτατο στόχο του ασκητικού βίου. Για όσους επέλεξαν να ζήσουν με τη Σοφία του Θεού, η σωτηρία της ψυχής κατακτάται και με την ανάγνωση των Ιερών Βιβλίων.
Η παρουσία επομένως βιβλίων είναι αυτονόητη στην καθημερινή ζωή μιας μονής από τους πρωτοβυζαντινούς χρόνους και η συγκρότηση συλλογών χειρογράφων αρχίζει από την εποχή της ιδρύσεως των μονών και συνεχίζεται ο εμπλουτισμός των βιβλιοθηκών των μέχρι σήμερα με την γραφή χειρογράφων και την προμήθεια εντύπων βιβλίων, τα οποία εμπλουτίζουν τις αγιορείτικες βιβλιοθήκες από την εφεύρεση της τυπογραφίας και εξής. Έτσι σήμερα στις βιβλιοθήκες του Αγίου Όρους φυλάσσονται περισσότερα από 20 χιλιάδες χειρόγραφα. Αυτά περιέχουν κείμενα αρχαίων Συγγραφέων, πατερικά κείμενα, λειτουργικά και μουσικά έργα, καθώς και πονήματα διαφόρων κλάδων του επιστητού, νομικά, ιατρικά, φαρμακευτικά, αστρονομικά, φιλοσοφικά, φιλολογικά, γεωπονικά και λοιπά.
Τρία γεγονότα που φανερώνουν πέραν πάσης άλλης μαρτυρίας την αγάπη των μοναχών για την θεραπεία του γραπτού λόγου είναι:
Το πρώτο εργαστήριο αντιγραφής χειρογράφων scriptorium στην Ελλάδα λειτούργησε από τον Άγιο Αθανάσιο τον Αθωνίτη στη Μονή της Μεγίστης Λαύρας.
Το πρώτο τυπογραφείο στον ελλαδικό χώρο ιδρύθηκε ομοίως στη Μεγίστη Λαύρας.
Γενικότερα μπορούμε να αναφέρουμε ότι περίπου τα μισά από τα παγκοσμίως διασωθέντα μέχρι τις ημέρες μας ελληνικά χειρόγραφα, φυλάσσονται στο Άγιον Όρος.
Πολλά εκ των χειρογράφων του Αγίου Όρους κατά καιρούς ταξίδεψαν και παρέμειναν στις φημισμένες βιβλιοθήκες χειρογράφων της Δυτικής Ευρώπης και της Ρωσίας, είτε σαν δωρεές είτε με τη μεταφορά τους από Λογίους οι οποίοι τα χρησιμοποίησαν για μεταφράσεις και την πραγματοποίηση των μεγάλων εκδόσεων του 15ου και 16ου αιώνα, είτε τέλος με τη συλλογή από διάφορες αποστολές κατ΄ εντολήν Ηγεμόνων της Δύσης. Όπως λόγου χάρη η γενομένη από τον Ιανό Λάσκαρη, η οποία επιχορηγήθηκε από τους Μεδίκους ή Πατριαρχών της Ρωσίας όπως ο Νίκων κατά το 17ο αιώνα με την εντολή του οποίου ο Μοναχός Αρσένιος Ουχάνοφ ταξίδεψε στο Άγιον Όρος, από όπου συναποκόμισε στη Ρωσία περί τα πεντακόσια χειρόγραφα από διάφορες μονές.
Αλλά και ο Μάξιμος ο Γρεκός χειρόγραφα από το Άγιον Όρος χρησιμοποίησε για υποβοήθηση του μεταφραστικού του έργου στη Ρωσία. Από τα ανωτέρω είναι καταφανής η συμβολή των μονών του Αγίου Όρους στην πνευματική αναγέννηση της Δύσης της Ρωσίας και των άλλων χωρών της Βαλκανικής.
Τα καθολικά των Μονών, τα κυριακά των Σκητών οι τράπεζες και πολλά παρεκκλήσια είναι αγιογραφημένα με τοιχογραφίες έργα μεγάλων ζωγράφων όπως Πανσέληνος, Θεοφάνης ο Κρητικός, Φράγκος ο Κατελάνος και άλλοι. Ενώ φορητές εικόνες άνω των τριάντα χιλιάδων επίσης μεγάλης αξίας ιστορούνται στις μονές για την κάλυψη λατρευτικών αναγκών. Ενδεικτικώς θα αναφέρω ότι διασώζονται στο περιβόλι της Παναγίας εκατοντάδες Ιεροί Ναοί με χιλιάδες τετραγωνικά μέτρα τοιχογραφίας υψηλής βυζαντινής και μεταβυζαντινής τεχνοτροπίας, πλείστα αρχιτεκτονικά μνημεία αντιπροσωπευτικά χιλίων και πλέον ετών. Δεν θα ήταν υπερβολή αν εξέφραζα την άποψη ότι το Άγιον Όρος είναι η μεγαλύτερη πινακοθήκη τοιχογραφιών και φορητών εικόνων στον κόσμο. Σήμερα η ζωγραφική αυτή παράδοση συνεχίζεται, ενώ έργα Αγιορειτών Ζωγράφων δεν υπολείπονται των προγενεστέρων.
Πέραν των εικόνων, απολύτως συνδεδεμένη με τη λατρεία είναι και η εκκλησιαστική μουσική. Πολλοί συνθέτες μουσικών έργων έζησαν στο Άγιον Όρος. Αναφέρω τον Λαυριώτη Άγιο Ιωάννη Κουκουζέλη του 14ου αιώνα και τους σύγχρονους Χορούς Ιεροψαλτών των οποίων η τεχνική κατάρτιση και η καλλιφωνία συνεχίζει την παλαιά παράδοση.
Στην λατρευτική ζωή απαιτούνται και ιερά σκεύη, όπως δισκοπότηρα, κανδήλια, θυμιατά, αρτοκλασίες, καλύμματα ευαγγελίων και ιερών σκευών. Για την κάλυψη των αναγκών αυτών αναπτύχθηκαν εργαστήρια αργυροχρυσοχοΐας, οι Μονές διαθέτουν πληθώρα ιερών σκευών εκ των οποίων πολλά προέρχονται από εργαστήρια εκτός Αγίου Όρους και πολλά δημιουργήθηκαν από μοναχούς εντός της Χερσονήσου του Άθου.
Ανέφερα στην αρχή ότι οι κανόνες του μοναχικού βίου γενικώς παραμένουν αμετάβλητοι στους αιώνες και η άσκηση των μοναχών παραμένει η αυτή, ανεξαρτήτως εποχής. Επομένως και ο μοναχικός βίος δεν διαφέρει από εποχή σε εποχή και τα αποτελέσματά του είναι κατά το μάλλον ή ήττον τα αυτά. Στο Άγιον Όρος έχουν αναδειχθεί κατά καιρούς και αναδεικνύονται Άγιοι, Όσιοι, Οσιομάρτυρες και Νεομάρτυρες, των οποίων ο βίος επέδρασε στους πιστούς και οι πράξεις τους στήριξαν και αυτούς και την εκκλησία. Δύο παραδείγματα αναφέρω ενδεικτικά, στο Άγιον Όρος ήκμασε κατά τον 14ο αιώνα το Κίνημα των Ησυχαστών, του οποίου πολλοί και αξιόλογοι ήταν και οι υποστηρικτές και Διδάσκαλοι. Μεταξύ αυτών σημαντικότερος βέβαια ο Άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς, του οποίου η διδασκαλία και η αντιρρητική θεολογία στήριξαν το ορθόδοξο δόγμα σε καιρούς χαλεπούς και ανέπτυξαν την πνευματικότητα των ησυχαστών. Πέντε αιώνες αργότερα στον Άθω παρουσιάστηκε το Κίνημα των λεγομένων Κολυβάδων. Σε αυτό ανεμείχθησαν Μοναστικές προσωπικότητες και διαπρεπείς Διδάσκαλοι της εποχής, εκ των οποίων τρεις ανακηρύχθηκαν Άγιοι της εκκλησίας μας. Ο πολυγραφότατος Νικόδημος ο Αγιορείτης, ο σοφός Διδάσκαλος και Συγγραφέας Αθανάσιος Πάριος, και ο Μητροπολίτης Κορίνθου Μακάριος Νοταράς. Και κατά τον 20ο αιώνα όμως αναδείχθηκαν ασκητικές και πνευματικές προσωπικότητες και Άγιοι, όπως ο Άγιος Σάββας ο εν Καλύμνω.
Η λατρευτική ζωή εξακολουθεί να είναι το κυριότερο ίσως γνώρισμα του βίου των μοναχών. Η ζωή μας στο μοναστήρι είναι γύρω από το καθολικό που βρίσκεται στο κέντρο του μοναστηριού. Στην εκκλησία κάθε μέρα τελούμε την θεία λειτουργία. Η ορθόδοξη θεία λειτουργία προσφέρεται υπέρ της οικουμένης. Η ορθόδοξη εκκλησία επειδή είναι καθολική εκκλησία και οικουμενική φροντίζει για όλον τον κόσμο, διότι κάτι είναι οικουμενικό όταν αφορά όλους. Δηλαδή αυτό που λέει ο κατηχητικός λόγος του Αγίου Ιωάννου του Χρυσοστόμου του Πάσχα: «Πάντες απολαύσατε του συμποσίου της πίστεως, πάντες απολαύσατε του πλούτου της χρηστότητος, δεν ανήκει μόνο σε μας η εκκλησία και πολύ περισσότερο ο Θεός».
Το Άγιον Όρος επί δέκα αιώνες λειτούργησε με πολιτική πρακτική τον πολιτισμό που ενσάρκωνε, έναν πολιτισμό πανανθρώπινης σημαντικότητας, ένα πολίτευμα συγκεφαλαίωσης και συμβίωσης των Ορθόδοξων λαών, των Ορθόδοξων ανθρώπων. Έλληνες, Ρώσοι, Σέρβοι, Βούλγαροι, Ρουμάνοι, Ίβηρες και από πολλά άλλα μέρη του κόσμου εγκαταβιώνουν στο Άγιον Όρος πολιτευόμενοι ορθοδόξως οικουμενικά. Εξακολουθεί να είναι κοινωνία υπόδειγμα συμβιώσεως μοναχών προερχομένων από διάφορα κράτη, με διαφορετικούς πολιτισμούς και παραδόσεις.
Στο Άγιον Όρος ποτέ δεν έπαψε να παρέχεται στους μοναχούς η απαραίτητη παιδεία, ώστε αυτοί να ανταποκρίνονται στις διοικητικές λατρευτικές και άλλες υποχρεώσεις τους, όπως αποδεικνύεται από την ύπαρξη στις μονές χώρων διδασκαλίας, ενώ υπήρξαν και χρόνοι κατά τους οποίους το Άγιον Όρος συγκατελέγετο μεταξύ των κέντρων παροχής ανωτέρας παιδείας του ελληνισμού. Αναφέρομαι στη λειτουργία της Αθωνιάδος Ακαδημίας κατά τον 18ο αιώνα. Άξια αναφοράς είναι επίσης η ίδρυση και η προσπάθεια λειτουργίας του πρώτου τυπογραφείου στον Ελλαδικό χώρο από τη Μεγίστη Λαύρα, ως είπαμε, τη Μονή της μετανοίας μας.
Αίτημα παραμένει η εκ νέου ανάδειξη του Αγίου Όρους ως παιδευτικού κέντρου με τη λειτουργία τμημάτων συντηρήσεως βιβλίων, εικόνων, έργων τέχνης, εντός του φυσικού περιβάλλοντος των έργων αυτών, προς κάλυψη των αναγκών του ιδίου του Άγιου Όρους, των μετοχίων αυτού, αλλά και της πατρίδος μας γενικότερα.
Κυρίες και κύριοι, άκρως περιληπτικώς λόγω χρόνου αναφέρθηκα στο Άγιον Όρος. Όλα αυτά τα εστίασα στα κατορθώματα των μοναχών, όπως αυτά επήγαζαν και πηγάζουν από την τήρηση των κανόνων του ασκητικού και μοναχικού βίου. Η εποχή μας όμως καθημερινά προσθέτει νέες καταστάσεις, τις οποίες το Άγιο Όρος καλείται να αντιμετωπίσει με ρεαλισμό, χωρίς να αποκοπεί από τις παραδόσεις του ή να αναστείλει τις δραστηριότητές του.
Στις μέρες μας το Άγιον Όρος βρίσκεται σε πλεονεκτική θέση έναντι των προγενεστέρων εποχών. Έχει στη διάθεσή του επικοινωνιακά μέσα με τα οποία καθίσταται ευκολότερη η μελέτη και γενικώς η μετάδοση της σοφίας εις τον κόσμον, εκ των πηγών των γραπτών και άλλων πνευματικών και καλλιτεχνικών θησαυρών του και προβάλλονται τα επιτεύγματα και τα έργα των δύο χιλιάδων περίπου μοναχών, οι οποίοι εγκαταβιώνουν στις μονές και τα εξαρτήματά τους.
Οι εκδόσεις του Αγίου Όρους, η συμμετοχή μοναχών σε Συνέδρια, η πραγματοποίηση Διαλέξεων, η διεθνής παρουσία του με μετόχια και εξαρτήματα σε διάφορες χώρες της Ευρώπης, η ίδρυση μονών στην Αμερική, στην Ευρώπη και σε άλλα μέρη, προσδίδουν και πάλι σε αυτό οικουμενικό χαρακτήρα. Η παρουσία χιλιάδων επισκεπτών ορθοδόξων και μη στις μονές κάθε χρόνο διευκολύνει το γόνιμο διάλογο, που νομίζουμε ότι αποτελεί ένα καίριο συστατικό του όρους, όπου οι διαφορές αποτελούν προνόμιο και όχι αρνητικό στοιχείο.
Αποδεικνύεται ότι οι σύγχρονοι μοναχοί δεν είναι απλοί θεματοφύλακες του παρελθόντος και φύλακες έργων τέχνης, αλλά άνθρωποι οι οποίοι κατοικούν εκεί και γνωρίζουν να διαλέγονται θετικά με το παρόν και να δίνουν ψυχή στα μνημεία του παρελθόντος, αντί να είναι απλοί φύλακες αυτών, καταδεικνύοντας ότι όλοι οι καλλιτεχνικοί θησαυροί δημιουργήθηκαν χάριν της λατρείας και της γνώσεως και αποτελούν αναπόσπαστο τμήμα της καθημερινής τους ζωής.
Η οικονομική κατάσταση των μονών έχει βελτιωθεί. Στις παλαιές εποχές, μετά την άλωση της Κωνσταντινουπόλεως, τις χορηγίες των Αυτοκρατόρων αντικατέστησαν τα χρήματα από τις ζητείες και τη βοήθεια από τους Ηγεμόνες των Χριστιανικών Χωρών και έτσι αντιμετωπίστηκαν οικονομικές δυσχέρειες των μονών. Ενώ σήμερα η μέριμνα της Πολιτείας, κυρίως κατά την τελευταία 25ετία, καλύπτει μεγάλο μέρος των αναστηλωτικών και άλλων αναγκών του. Κρατικοί Φορείς, όπως το Κέντρο Διαφύλαξης Αγιορείτικης Κληρονομιάς στη Θεσσαλονίκη, συμβάλλουν και υποβοηθούν στη μελέτη και αποκατάσταση των οικοδομημάτων του Αγίου Όρους. Το Υπουργείο Πολιτισμού χρηματοδοτεί τη συντήρηση εικόνων, χειρογράφων, μεταλλοτεχνημάτων. Με τη βοήθεια δε την οικονομική των Υπουργείων ΠΕΧΩΔΕ, Εθνικής Οικονομίας, Γεωργίας και άλλων, εξετελέσθησαν πολλά και μεγάλα έργα στο Αγιόνυμον Όρος.
Εσχάτως όμως ανέκυψαν και προβλήματα από επιδιώξεις διαφόρων, ως προς την κατάργηση από αιώνων ισχυόντων θεσμών και καθεστώτων. Η επαγρύπνηση των Αγιορειτών, των Πιστών και της Πολιτείας, είναι αποτρεπτική κάθε κινδύνου, με την βοήθεια βεβαίως και πρωταρχικώς του Θεού.
Αλλά κυρίες και κύριοι, τελειώνοντας θέλω να τονίσω ότι λέγοντας τόσα δια την ιστορία και το παρελθόν του Αγίου Όρους, δεν ήμουν ως εκ πρώτης όψεως ενδεχομένως φαίνεται εκτός του θέματος. Διότι αφενός μεν δεν μπορούμε ως παρόν να αγνοήσουμε ένα τέτοιο παρελθόν, αν θέλουμε να έχουμε μέλλον. Αφετέρου δε τα επιτεύγματα του παρελθόντος, τουτέστιν οι αναδειχθέντες Άγιοι, τα συγκεντρωθέντα Άγια Λείψανα, οι Θαυματουργές Εικόνες, τα βιβλία και τα λοιπά ιερά, με την παρουσία τους εις το Άγιον Όρος μεταδίδουν και σήμερα εις τους ανθρώπους μίαν ευεργετική ενέργεια και δύναμη. Η ζωή στο Άγιον Όρος έμπρακτα διδάσκει ότι ο άνθρωπος δεν χωρεί σε κανένα σύστημα, σε καμία ιδεολογία, σε καμία ανθρώπινη θρησκεία. Ο μοναχός στο Άγιον Όρος αγωνίζεται να βιώσει το θέλημα του Θεού, έχει μία δίψα, κάτι που είναι ιερό για όλους τους ανθρώπους, ψάχνει την αλήθεια. Ο πραγματικός Αγιορείτης πίστευε και πιστεύει ότι όλοι οι άνθρωποι είμαστε υπέρτεροι από αυτά που κατασκευάζουμε, από τις ιδεολογίες μας, τα μέσα μαζικής καταστροφής, ακόμη και από τα πιστεύω μας και τις ανθρώπινες θρησκείες.
Για τον Αγιορείτη η αλήθεια είναι ο Θεός και βρίσκεται μέσα στον καθένα μας. Η οικουμενικότητα δε νοείται ως σύνολο της οποίας αποτελούμε ένα τμήμα, δεν είναι το άθροισμα των ατομικοτήτων μας, αλλά όλη η οικουμενική αλήθεια είναι μέσα στον καθένα και συγκεφαλαιώνεται στην ύπαρξη του κάθε ανθρώπου. Λαμβάνει υπόσταση δε με την σχέση, με την υπέρβαση της ατομικότητας, με την τόλμη του σεβασμού του κάθε προσώπου, ανεξαρτήτως φυλής, χρώματος, πολιτισμού, θρησκείας. Και τότε μέσα από την τριβή της ανιδιοτελούς σχέσης και του σεβασμού, έχουμε την πραγματική οικουμενικότητα, την αλήθεια της κοινωνίας. Ο μοναχός γνωρίζει ότι όταν επικοινωνούμε με τον άλλον, τον πλησίον, τον ξένο, με όλους τους ανθρώπους, τότε ακουμπάμε την αιωνιότητα. Τούτο σημαίνουν και οι λόγοι του Αγίου Ιωάννου του Θεολόγου: «Εάν τις είπει ότι αγαπώ τον Θεόν και τον αδερφόν αυτού μισή, ψεύτης εστίν. Ο γαρ μη αγαπόν τον αδερφόν ον εώρακεν τον Θεόν ον ουχ εώρακε, πως δύναται αγαπάν;» Ευχαριστώ.
agioritikesmnimes
ΜΟΙΡΑΣΤΕΙΤΕ
ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ
ΣΧΟΛΙΑΣΤΕ
