2019-08-11 20:12:52
Η μεταφορά των νέων Ελδυκάριων με το «Λέσβος» και η επιβίβαση σ' αυτό των παλιών -
Η τουρκική εισβολή και η επιστροφή του «Λέσβος» στην Κύπρο - Ο βομβαρδισμός των τουρκικών θέσεων στην Πάφο - Η επάνοδος του «Λέσβος» στην Ελλάδα - Η σύγχυση των Τούρκων, η βύθιση πλοίων και η κατάρριψη αεροπλάνων τους από τους ίδιους - Ο Λ. Χανδρινός στην Άγκυρα - Το περίεργο τροχαίο που τον άφησε παράλυτο
Έχουν περάσει 45 χρόνια από την τουρκική εισβολή στην Κύπρο και την κατάληψη από τα στρατεύματα του «Αττίλα» ενός μεγάλου μέρους της μαρτυρικής Μεγαλονήσου. Οι Τούρκοι αυτάρεσκοι, προβαίνουν συχνά πυκνά σε προκλητικές δηλώσεις. Μόλις χθες, ο υπουργός Άμυνας της Τουρκίας Χουλουσί Ακάρ δήλωσε από τα κατεχόμενα: «Οι γείτονές μας (οι Έλληνες) ας μαζέψουν τα μυαλά τους», προειδοποιώντας ότι θα πληρώσουμε «βαρύ τίμημα» αν δοκιμάσουμε την ισχύ των Τούρκων στην Κύπρο. Όλα αυτά τα χρόνια έχει καλλιεργηθεί η εντύπωση, ότι οι Τούρκοι έκαναν περίπατο στην Κύπρο χάρη στις πολεμικές τους ικανότητες και την αδυναμία των Κυπρίων και των Ελλήνων να τους αντιμετωπίσουν
. Σταδιακά, ήρθαν στην επιφάνεια ιστορίες από Έλληνες και Κύπριους πρωταγωνιστές των θλιβερών γεγονότων του 1974, που αποδεικνύουν ότι παρά τις εγκληματικές ευθύνες της χούντας με την μη αποστολή των Phantom, των υπερσύγχρονων, για την εποχή εκείνη, υποβρυχίων κλπ, οι Τούρκοι είχαν τεράστιες απώλειες στην Κύπρο.
Μία δράκα γενναίων Ελλήνων και Κυπρίων, αντιμετώπιζε πολύ περισσότερους εχθρούς. Οι αναλογίες έφταναν το απίστευτο 1.22! Παρ' όλα αυτά κατάφεραν να κρατήσουν κομβικά σημεία, όπως το αεροδρόμιο της Λευκωσίας, που δεν πέρασε στα χέρια των Τούρκων αλλά στους κυανόκρανους. Αν σήμερα η Πάφος βρίσκεται στο ελεύθερο τμήμα της Κύπρου, το οφείλει σε μεγάλο βαθμό, σε έναν άνθρωπο: τον ηρωικό κυβερνήτη του αρματαγωγού «Λέσβος», αείμνηστο Λευτέρη Χανδρινό, που ενεργώντας αυτοβούλως, εξουδετέρωσε τους Τούρκους που βρίσκονταν στην πόλη και προκάλεσε τεράστια σύγχυση στους πανικόβλητους Τούρκους. Τουρκικά αεροπλάνα βομβάρδιζαν τουρκικά πλοία, τα οποία με την σειρά τους ανταπέδιδαν τα πυρά! Τα αποτελέσματα της «ενδοτουρκικής» αυτής σύγκρουσης, θα τα δούμε στη συνέχεια. Θα ξεκινήσουμε όμως με την απίστευτη ιστορία του αρματαγωγού «ΛΕΣΒΟΣ», μέσα από το απόρρητο ημερολόγιο του αείμνηστου κυβερνήτη του Λευτέρη Χανδρινού.
Η αποστολή του αρματαγωγού «ΛΕΣΒΟΣ»
Το τουρκικό αντιτορπιλικό «Kocatepe»
Το αρματαγωγό «ΛΕΣΒΟΣ», είχε προγραμματιστεί να μεταφέρει προσωπικό και υλικό στην Κύπρο, με προβλεπόμενη ημερομηνία απόπλου το μεσημέρι της 12ης Ιουλίου 1974. Συγκεκριμένα, θα μετέφερε τους νέους οπλίτες της ΕΛΔΥΚ που θα αντικαταστούσαν όσους ήδη υπηρετούσαν στην Κύπρο. Η φόρτωση του πλοίου, άρχισε το πρωί της 11ης Ιουλίου και ολοκληρώθηκε το βράδυ της ίδιας μέρας. Το μεσημέρι της 11ης Ιουλίου, το πλήρωμα του πλοίου ενημερώθηκε από το Αρχηγείο Ναυτικού ότι ο απόπλους του θα γινόταν 24 ώρες αργότερα, λόγω μη έγκαιρης φόρτωσης των προβλεπόμενων υλικών.
Το «ΛΕΣΒΟΣ», απέπλευσε για τις Κεχριές της Κορίνθου, το μεσημέρι της 13ης Ιουλίου, για επιβίβαση σ' αυτό των Ελδυκάριων. Από τις Κεχριές, το πλοίο ξεκίνησε για την Αμμόχωστο στις 22.00 της 13/7/1974. Η άφιξή του στην Κύπρο, ήταν προγραμματισμένη για τις 07.00 π.μ. της 17/7/1974.
Το πρωί της 15/7, γύρω στις 9.30, ο υπόλογος Τηλεγραφητής, ενημέρωσε τον κυβερνήτη του «Λέσβος» Πλωτάρχη Ελευθέριο Χανδρινό, ότι ο Ραδιοφωνικός Σταθμός Λευκωσίας μετέδωσε ότι εκδηλώθηκε πραξικόπημα από την Εθνοφρουρά εναντίον του Μακαρίου, ο οποίος, σύμφωνα με όσα ειπώθηκαν, ήταν νεκρός.
Ο Χανδρινός, ενημέρωσε αμέσως το Αρχηγείο Ναυτικού, το οποίο τον διέταξε να συνεχίσει την αποστολή του.
Το πρωί της 16ης Ιουλίου, ο Χανδρινός αναφέρει ότι αντιλήφθηκε πολεμικό πλοίο με κυπριακή και ελληνική σημαία, με δυτική πορεία και μεγάλη ταχύτητα. Όταν έφτασε στην Αμμόχωστο, διαπίστωσε ότι πρόκειται για το Π/Π «ΛΕΒΕΝΤΗΣ», που μετέβαινε στην Πάφο για ειδική αποστολή.
Το μεσημέρι τις 16ης Ιουλίου, κι ενώ το «ΛΕΣΒΟΣ» βρισκόταν νότια της Λεμεσού, λαμβάνει διαταγή από το Αρχηγείο Ναυτικού να κάνει αναστροφή και να πλεύσει προς τη Ρόδο, όπου θα αγκυροβολούσε στον όρμο της Λάρδου (Λίνδου). Το μεσημέρι της 17/7, ενώ το πλοίο βρισκόταν 20 ν.μ. ΝΝΑ της Λίνδου, διατάχθηκε να πλεύσει στην Αμμόχωστο. Μάλιστα, υποδείχθηκε να φτάσει εκεί στις 5.00 π.μ. της 19/7. Το απόγευμα της ίδιας ημέρας, νέο σήμα από το Αρχηγείο Ναυτικού, διέτασσε τον Χανδρινό, να ξεφορτώσει όσα υλικά του υποδείξει ο Ανχης Χ. Φαρμάκης, της 4ης ΜΕΟ του Αρχηγείου Ενόπλων Δυνάμεων, που θα μετέβαινε στην Κύπρο γι' αυτόν τον σκοπό. Καθόριζε επίσης, ότι το «Λέσβος» θα απέπλεε αυθημερόν για την Ελλάδα.
Το αρματαγωγό «Λέσβος» και ο κυβερνήτης του Λευτέρης Χανδρινός
Το Α/Γ «ΛΕΣΒΟΣ» στην Κύπρο
Στις 4.00 π.μ. της 19/7, το «ΛΕΣΒΟΣ» κατέπλευσε στην Αμμόχωστο και αγκυροβόλησε μπροστά από το λιμάνι της. Με την άφιξη του πλοηγού στις 5.00 , το πλοίο έδεσε στο λιμάνι στις 5.30.
Το «ΛΕΣΒΟΣ» ανέμενε ο Υποδιοικητής της ΕΛΔΥΚ Παπαγιάννης, με το απαιτούμενο προσωπικό και τα οχήματα για τη μεταφορά των Ελδυκάριων. Επίσης, παρόντες ήταν και άνδρες των ΟΥΚ, με επικεφαλής τον Υποπλοίαρχο Γουλέα, για να εκτελέσουν έλεγχο των υφάλων του πλοίου. Αργότερα, έφτασε και ο Ανχης Χ. Φαρμάκης, που ενημέρωσε ότι δεν θα ξεφορτωθούν πυρομαχικά, καθώς από τις επιχειρήσεις μετά το πραξικόπημα, είχαν συγκεντρωθεί πολλά όπλα και πυρομαχικά. Ο Χανδρινός, σημειώνει στο ημερολόγιό του, ότι για πρώτη φορά, δύο αξιωματικοί της Ειρηνευτικής Δύναμης του ΟΗΕ, επέβλεπαν τα υλικά που εκφορτώνονταν από το «ΛΕΣΒΟΣ».
Στις 11.30 της 19/7, ένας τελωνειακός υπάλληλος, ενημέρωσε τους Χανδρινό και Παπαγιάννη, ότι Τούρκοι ένοπλοι συναθροίζονται στο παλιό φρούριο της Αμμοχώστου, ενώ οι Τουρκοκύπριοι λιμενεργάτες, εγκαταλείπουν τη δουλειά τους και μπαίνουν κι αυτοί στο φρούριο. Ο Χανδρινός ανησύχησε, όμως ο Παπαγιάννης τον καθησύχασε. Παρ' όλα αυτά, ο διορατικός Πλωτάρχης, διέταξε να εξοπλιστεί μέρος των πυροβόλων και οι ομοχειρίες (ομάδες ανδρών που υπηρετούν και χειρίζονται τα πυροβόλα ενός πλοίου και διοικούνται συνήθως, από ένα υπαξιωματικό), να βρίσκονται μέσα σ' αυτά, αλλά να δείχνουν ότι εκτελούν άλλες εργασίες. Λίγο αργότερα, οι Τουρκοκύπριοι εργάτες επέστρεψαν στις δουλειές τους.
Το τουρκικό αντιτορπιλικό Kocatepe
Συζητώντας αργότερα με τον Διευθυντή Πληροφοριών της ΕΛΔΥΚ, ο Χανδρινός ενημερώθηκε ότι υπήρχαν πληροφορίες, πως οι Τούρκοι ετοιμάζονται για απόβαση, ωστόσο κάτι τέτοιο δεν θα γίνει και ότι πρόκειται απλά για εκτέλεση ασκήσεων. Το μεσημέρι της 19/7, κυκλοφόρησε η φήμη ότι οι Τούρκοι ξεκίνησαν επιθετικές ενέργειες στην πράσινη γραμμή της Λευκωσίας. Δημιουργήθηκε πανικός, έκλεισαν τα καταστήματα και έντρομοι οι κάτοικοι της πόλης κλείστηκαν στα σπίτια τους. Τελικά, επρόκειτο για… fake news, που μεταδόθηκαν από τον ραδιοφωνικό σταθμό της Αγγλικής βάσης της Λεμεσού. Αργότερα, ο Χανδρινός έγραψε ότι οι Άγγλοι γνώριζαν για την επικείμενη τουρκική εισβολή και ήθελαν να ενημερώσουν τους Κύπριους, οι οποίοι όμως δεν αντέδρασαν όπως έπρεπε.
Στις 18.00 της 19/7, το «ΛΕΣΒΟΣ», με 450 «παλιούς» Ελδυκάριους που θα επέστρεφαν στην Ελλάδα, απέπλευσε από το λιμάνι της Αμμοχώστου.
20 Ιουλίου 1974
Στις 5.45 της 20/7, ο Χανδρινός ξύπνησε και άνοιξε το ραδιόφωνο, απ' όπου ακούγονταν εμβατήρια.
Σκέφτηκε ότι ξανάρχισαν εμφύλιες συγκρούσεις στην Κύπρο. Η σκέψη του όμως διακόπηκε από την αναγγελία του Ραδιοφωνικού Σταθμού Λευκωσίας: «Κυπριακέ Ελληνικέ Λαέ, οι Τούρκοι, ο αιώνιος εχθρός μας, μας επετέθησαν τας πρωινάς ώρας υπούλως. Η κυβέρνηση εκήρυξεν γενικήν επιστράτευσιν».
Αμέσως, ο Χανδρινός ανέβηκε στη γέφυρα του πλοίου και διέταξε να πάρει το «ΛΕΣΒΟΣ» νοτιοανατολική πορεία, για να απομακρυνθεί από τις ακτές της Κύπρου.
Παράλληλα, κάλεσε τον αντισυνταγματάρχη Παναγιώτη Σταυρουλόπουλο, επικεφαλής του τμήματος της ΕΛΔΥΚ, τον οποίο ενημέρωσε για την τουρκική απόβαση στην Κύπρο και τον παρακάλεσε να του διαθέσει μερικούς οπλίτες, για να στελεχώσουν κάποια πυροβόλα, καθώς δεν επαρκούσε το προσωπικό του πλοίου.
Αμέσως ο Σταυρουλόπουλος, μια ηρωική μορφή στον οποίο θα αναφερθούμε σε προσεχές μας άρθρο, διέταξε προσκλητήριο των ανδρών του και με τη βοήθεια του Ύπαρχου και του Οπλονόμου συγκροτήθηκαν ομοχειρίες. Σύντομα όλα τα πυροβόλα του ‘’ΛΕΣΒΟΣ’’ ήταν επανδρωμένα και έτοιμα για δράση.
Στις 9.20 π.μ. το ‘’ΛΕΣΒΟΣ’’ έλαβε σήμα από το Αρχηγείο Ναυτικού να πλεύσει προς τη Λεμεσό και να αποβιβάσει τους άνδρες που μετέφερε. Το σήμα αυτό ακυρώθηκε. Στις 9.40 π.μ. κι ενώ το πλοίο βρισκόταν 40 μίλια ΝΔ της Πάφου έλαβε νέο σήμα να πλεύσει στην Πάφο και να αποβιβάσει τους Ελδυκάριους. Ο Χανδρινός ενημέρωσε τον Σταυρουλόπουλο για τις εξελίξεις και του ανακοίνωσε ότι θα χρησιμοποιούνταν αποβατικές άκατοι (ΑΒ/ΑΚ) για να φθάσουν οι άνδρες στην ξηρά. Παράλληλα με σήμα του ζητούσε να μάθει αν η αποβίβαση θα γινόταν το ταχύτερο δυνατόν ή κατά τη διάρκεια της νύχτας. Απάντηση δεν έλαβε ποτέ Το αρματαγωγό «Λέσβος»
Το ’’ΛΕΣΒΟΣ’’ στην Πάφο
Στις 14.00 της 20/7 με τη χρήση τριών από τις τέσσερις ΑΒ/ΑΚ του ‘’ΛΕΣΒΟΣ’’ οι οπλίτες μόνο με τους ατομικούς τους σάκους άρχισαν να αποβιβάζονται στην Πάφο. Γύρω στις 14.30 ο Διοικητής της Εθνοφρουράς Πάφου ζήτησε σε ραδιοτηλεφωνική του επαφή με τον Χανδρινό να βομβαρδιστεί ένα σπίτι, όπου βρισκόταν το διοικητήριο των τουρκοκυπριακών δυνάμεων της περιοχής. Ο Χανδρινός βρέθηκε σε δύσκολη θέση. Δεν υπήρχε καμία πληροφορία για έναρξη εχθροπραξιών μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας. Στη συνέχεια όμως, όπως γράφει ‘’αναλαμβάνων πλήρως τας απορρέουσας ευθύνας αποφάσισα όπως ικανοποιήσω την αίτησιν του Διοικητού της Εθνοφρουράς και εκτελέσω βολή εναντίον του αιτηθέντος στόχου, καίτοι εγνώριζα ότι αυτή δε θα ήτο ακριβής’’.
Το ‘’ΛΕΣΒΟΣ’’ άρχισε να βομβαρδίζει τον ‘’στόχο’’ στις 15.30 και συνέχισε να ρίχνει βλήματα περίπου ως τις 17.30. Στις 16.00 ανέβηκε στο πλοίο ο Σημαιοφόρος ΣΕΑ/Μ Παλαίστρος, διοικητής του Ναυτικού Σταθμού Πάφου, με οδηγίες για το πού ακριβώς έπρεπε να συγκεντρώσει τα πυρά. Σε λίγο αποβιβάστηκε.
Στις 16.45 κι ενώ οι οπλίτες είχαν αποβιβαστεί ζήτησε να ανέβει στο ‘’ΛΕΣΒΟΣ’’ ο Διοικητής της Εθνοφρουράς, κάτι που έγινε. Αυτός ζήτησε από τον Χανδρινό να συνεχίσει τα πυρά. Παρά την εντολή να αποχωρήσει αμέσως μετά την αποβίβαση των οπλιτών ο Χανδρινός συνέχισε ως τις 17.30 να σφυροκοπά τους Τούρκους. Ο Διοικητής της Εθνοφρουράς αποβιβάστηκε στις 17.45 και στις 18.00 το ‘’ΛΕΣΒΟΣ’’ απέπλευσε. Δεν ακολούθησε όμως πορεία προς τη Ρόδο, κάτι που ενδεχομένως θα τον έφερνε αντιμέτωπο με τουρκικά πλοία. Ευφυώς σκεπτόμενος ο Χανδρινός χάραξε ρότα προς τον Νότο. Μετά από πλου έξι ωρών κινήθηκε δυτικά και τελικά κατέπλευσε στη Σητεία στις 21.00 της 23/7/1974.
Ο Πλωτάρχης Χανδρινός σημειώνει ότι τα πυροβόλα Boforts του ‘’ΛΕΣΒΟΣ’’ έριξαν περισσότερα από 900 βλήματα των 40 mm. Παράλληλα τονίζει το υψηλό φρόνημα των στρατιωτών της ΕΛΔΥΚ, που αν και υπολόγιζαν να επιστρέψουν στα σπίτια τους, βρέθηκαν ξαφνικά στην πρώτη γραμμή του πολέμου. Αλαλαγμοί χαράς και έξαλλος ενθουσιασμός χαρακτήριζαν όλους, αναφέρει χαρακτηριστικά!
Οι Τούρκοι εξοντώνονται μόνοι τους!
Ο βομβαρδισμός των Τουρκοκύπριων από το ‘’ΛΕΣΒΟΣ’’, οι μαεστρικές κινήσεις του Χανδρινού και η πλήρης ασυνεννοησία στο Τουρκικό Γενικό Επιτελείο και τα επιχειρούντα πλοία και αεροσκάφη δημιούργησαν την εντύπωση ότι ο ελληνικός στόλος βρίσκεται στην Κύπρο και βομβαρδίζει τις τουρκικές θέσεις!
Το αντιτορπιλικό ‘’Kocatepe’’ αν και είχε τουρκική σημαία θεωρήθηκε ότι ήταν παραπλανητική ενέργεια ελληνικού πλοίου, βομβαρδίστηκε από τουρκικά αεροσκάφη! Το Α/Τ με κυβερνήτη τον Αντιπλοίαρχο Giuven Erkaya βυθίστηκε και χάθηκαν 13 Αξιωματικοί και 64 άνδρες του πληρώματός του!
Και άλλα δύο τουρκικά αντιτορπιλικά, το Α/Τ ‘’Adatepe’’ με κυβερνήτη τον Αντιπλοίαρχο Rizah Nurontzu και το Α/Τ ‘’Cacmak’’ με κυβερνήτη τον Αντιπλοίαρχο M. Fevzi, υπέστησαν σοβαρές ζημιές. Αλλά και 5 τουρκικά αεροσκάφη (κατά τους Τούρκους, 19 κατά τον H. Kissinger) καταρρίφθηκαν από τα πυρά των τουρκικών πλοίων!
Το τουρκικό υπουργικό συμβούλιο δέχτηκε με ανείπωτη χαρά την είδηση για τη βύθιση και τις ζημιές των αντιτορπιλικών νομίζοντας ότι ήταν ελληνικά. Όταν κατάλαβαν την αλήθεια οι υπουργοί και επιτελείς του Ετζεβίτ έπεσαν σε κατάθλιψη.
Ο Λευτέρης Χανδρινός μετά τον πόλεμο
Ο Πλωτάρχης Χανδρινός και οι άνδρες του βοήθησαν αποφασιστικά στην κατάληψη του τουρκοκυπριακού θύλακα της Πάφου. Η πόλη οφείλει πολλά στον ηρωικό αυτό αξιωματικό.
Δυστυχώς το ελληνικό κράτος του συμπεριφέρθηκε με ελεεινό τρόπο. Κάθε φορά που επρόκειτο να πάρει προαγωγή διαπίστωνε ότι έλειπαν έγγραφα από τη δράση του ‘’ΛΕΣΒΟΣ’’ στην Κύπρο. Σεμνός ο ίδιος αναγκαζόταν κάθε φορά να μαζεύει φωτοτυπίες και να τις στέλνει στα Συμβούλια Κρίσεων για να αποδείξει ότι πολέμησε στην Κύπρο.
Και σαν να μην έφταναν όλα αυτά το 1984 στάλθηκε ως ναυτικός ακόλουθος στην πρεσβεία της χώρας μας στην Άγκυρα! Οι Τούρκοι φυσικά γνώριζαν τι είχε κάνει στην Κύπρο και τον είχαν σε ‘’μαύρη λίστα’’. Αδιαμαρτύρητα ο Χανδρινός δέχθηκε τη θέση. Η σύζυγός του Αμαλία σε συνέντευξή της στο PIK το 1997 είπε ότι οι Τούρκοι, άριστοι διπλωμάτες, τους φέρονταν άψογα. Μόνη παραφωνία το γεγονός ότι βρίσκονταν υπό διαρκή, διακριτική παρακολούθηση.
Το μοιραίο ατύχημα
Τον Μάιο του 1986 ο Λευτέρης Χανδρινός επιστρέφοντας με το αυτοκίνητό του στην Άγκυρα από την Αθήνα τραυματίστηκε σοβαρά σ’ ένα ατύχημα που η σύζυγός του το χαρακτήρισε ‘’περίεργο’’. Είχε κάνει τη διαδρομή Αθήνα- Άγκυρα πολλές φορές σε περίπου 18 ώρες σταματώντας μόνο για καύσιμα. Εκείνη τη μέρα του Μαΐου του 1986 όμως λίγο έξω από την Κομοτηνή το αυτοκίνητο του βγήκε απ’ τον δρόμο και ο Λευτέρης Χανδρινός βρέθηκε αντιμέτωπος με τον θάνατο.
Νοσηλεύτηκε για 20 ημέρες έχοντας παραισθήσεις, καθώς νόμιζε ότι ήταν αιχμάλωτος των Τούρκων. Τελικά έζησε, όμως έμεινε παράλυτος. Η ελληνική Πολιτεία τον ‘’αντάμειψε’’ αποστρατεύοντάς τον με τον βαθμό του Πλοιάρχου, όταν όλοι σχεδόν οι απόφοιτοι της Σχολής Ναυτικών Δοκίμων αποστρατεύονται τουλάχιστον ως Αρχιπλοίαρχοι. Ο Χανδρινός δεν εξέφρασε ποτέ πικρία για την άδικη μεταχείρισή του. Κλείστηκε στον εαυτό του και έφυγε από κοντά μας τον Ιούλιο του 1994.
Όσο για το αρματαγωγό ‘’ΛΕΣΒΟΣ’’; Εκποιήθηκε μετά από λίγα χρόνια και πουλήθηκε για παλιοσίδερα. Δυστυχώς αυτή είναι η μοίρα των ηρώων στη χώρα μας… Ελπίζουμε ότι με αυτό το άρθρο ο αείμνηστος Λευτέρης Χανδρινός θα γίνει ευρύτερα γνωστός και θα πάρει τη θέση που του αξίζει στη συνείδηση των Ελλήνων.
Όλα τα στοιχεία του άρθρου προέρχονται από το ΑΠΟΡΡΗΤΟ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΤΟΥ Α/Γ ‘’ΛΕΣΒΟΣ’’ 1 ΕΩΣ 21 ΙΟΥΛΙΟΥ 1974, ΓΡΑΜΜΕΝΟ ΑΠΟ ΤΟΝ ΠΛΩΤΑΡΧΗ ΕΛΕΥΘΕΡΙΟ ΧΑΝΔΡΙΝΟ, όπως αυτό δημοσιεύεται στο εξαιρετικό βιβλίο του Κωνσταντίνου Αλεξ. Δημητριάδη ‘’ΚΥΠΡΟΣ 1974, Η ΜΕΓΑΛΗ ΠΡΟΔΟΣΙΑ’’, 4η ΕΚΔΟΣΗ ΠΛΗΡΗΣ, ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΕΛΑΣΓΟΣ, Ιωάννου Χρ. Γιαννάκενα, 2017
anatakti
Η τουρκική εισβολή και η επιστροφή του «Λέσβος» στην Κύπρο - Ο βομβαρδισμός των τουρκικών θέσεων στην Πάφο - Η επάνοδος του «Λέσβος» στην Ελλάδα - Η σύγχυση των Τούρκων, η βύθιση πλοίων και η κατάρριψη αεροπλάνων τους από τους ίδιους - Ο Λ. Χανδρινός στην Άγκυρα - Το περίεργο τροχαίο που τον άφησε παράλυτο
Έχουν περάσει 45 χρόνια από την τουρκική εισβολή στην Κύπρο και την κατάληψη από τα στρατεύματα του «Αττίλα» ενός μεγάλου μέρους της μαρτυρικής Μεγαλονήσου. Οι Τούρκοι αυτάρεσκοι, προβαίνουν συχνά πυκνά σε προκλητικές δηλώσεις. Μόλις χθες, ο υπουργός Άμυνας της Τουρκίας Χουλουσί Ακάρ δήλωσε από τα κατεχόμενα: «Οι γείτονές μας (οι Έλληνες) ας μαζέψουν τα μυαλά τους», προειδοποιώντας ότι θα πληρώσουμε «βαρύ τίμημα» αν δοκιμάσουμε την ισχύ των Τούρκων στην Κύπρο. Όλα αυτά τα χρόνια έχει καλλιεργηθεί η εντύπωση, ότι οι Τούρκοι έκαναν περίπατο στην Κύπρο χάρη στις πολεμικές τους ικανότητες και την αδυναμία των Κυπρίων και των Ελλήνων να τους αντιμετωπίσουν
Μία δράκα γενναίων Ελλήνων και Κυπρίων, αντιμετώπιζε πολύ περισσότερους εχθρούς. Οι αναλογίες έφταναν το απίστευτο 1.22! Παρ' όλα αυτά κατάφεραν να κρατήσουν κομβικά σημεία, όπως το αεροδρόμιο της Λευκωσίας, που δεν πέρασε στα χέρια των Τούρκων αλλά στους κυανόκρανους. Αν σήμερα η Πάφος βρίσκεται στο ελεύθερο τμήμα της Κύπρου, το οφείλει σε μεγάλο βαθμό, σε έναν άνθρωπο: τον ηρωικό κυβερνήτη του αρματαγωγού «Λέσβος», αείμνηστο Λευτέρη Χανδρινό, που ενεργώντας αυτοβούλως, εξουδετέρωσε τους Τούρκους που βρίσκονταν στην πόλη και προκάλεσε τεράστια σύγχυση στους πανικόβλητους Τούρκους. Τουρκικά αεροπλάνα βομβάρδιζαν τουρκικά πλοία, τα οποία με την σειρά τους ανταπέδιδαν τα πυρά! Τα αποτελέσματα της «ενδοτουρκικής» αυτής σύγκρουσης, θα τα δούμε στη συνέχεια. Θα ξεκινήσουμε όμως με την απίστευτη ιστορία του αρματαγωγού «ΛΕΣΒΟΣ», μέσα από το απόρρητο ημερολόγιο του αείμνηστου κυβερνήτη του Λευτέρη Χανδρινού.
Η αποστολή του αρματαγωγού «ΛΕΣΒΟΣ»
Το τουρκικό αντιτορπιλικό «Kocatepe»
Το αρματαγωγό «ΛΕΣΒΟΣ», είχε προγραμματιστεί να μεταφέρει προσωπικό και υλικό στην Κύπρο, με προβλεπόμενη ημερομηνία απόπλου το μεσημέρι της 12ης Ιουλίου 1974. Συγκεκριμένα, θα μετέφερε τους νέους οπλίτες της ΕΛΔΥΚ που θα αντικαταστούσαν όσους ήδη υπηρετούσαν στην Κύπρο. Η φόρτωση του πλοίου, άρχισε το πρωί της 11ης Ιουλίου και ολοκληρώθηκε το βράδυ της ίδιας μέρας. Το μεσημέρι της 11ης Ιουλίου, το πλήρωμα του πλοίου ενημερώθηκε από το Αρχηγείο Ναυτικού ότι ο απόπλους του θα γινόταν 24 ώρες αργότερα, λόγω μη έγκαιρης φόρτωσης των προβλεπόμενων υλικών.
Το «ΛΕΣΒΟΣ», απέπλευσε για τις Κεχριές της Κορίνθου, το μεσημέρι της 13ης Ιουλίου, για επιβίβαση σ' αυτό των Ελδυκάριων. Από τις Κεχριές, το πλοίο ξεκίνησε για την Αμμόχωστο στις 22.00 της 13/7/1974. Η άφιξή του στην Κύπρο, ήταν προγραμματισμένη για τις 07.00 π.μ. της 17/7/1974.
Το πρωί της 15/7, γύρω στις 9.30, ο υπόλογος Τηλεγραφητής, ενημέρωσε τον κυβερνήτη του «Λέσβος» Πλωτάρχη Ελευθέριο Χανδρινό, ότι ο Ραδιοφωνικός Σταθμός Λευκωσίας μετέδωσε ότι εκδηλώθηκε πραξικόπημα από την Εθνοφρουρά εναντίον του Μακαρίου, ο οποίος, σύμφωνα με όσα ειπώθηκαν, ήταν νεκρός.
Ο Χανδρινός, ενημέρωσε αμέσως το Αρχηγείο Ναυτικού, το οποίο τον διέταξε να συνεχίσει την αποστολή του.
Το πρωί της 16ης Ιουλίου, ο Χανδρινός αναφέρει ότι αντιλήφθηκε πολεμικό πλοίο με κυπριακή και ελληνική σημαία, με δυτική πορεία και μεγάλη ταχύτητα. Όταν έφτασε στην Αμμόχωστο, διαπίστωσε ότι πρόκειται για το Π/Π «ΛΕΒΕΝΤΗΣ», που μετέβαινε στην Πάφο για ειδική αποστολή.
Το μεσημέρι τις 16ης Ιουλίου, κι ενώ το «ΛΕΣΒΟΣ» βρισκόταν νότια της Λεμεσού, λαμβάνει διαταγή από το Αρχηγείο Ναυτικού να κάνει αναστροφή και να πλεύσει προς τη Ρόδο, όπου θα αγκυροβολούσε στον όρμο της Λάρδου (Λίνδου). Το μεσημέρι της 17/7, ενώ το πλοίο βρισκόταν 20 ν.μ. ΝΝΑ της Λίνδου, διατάχθηκε να πλεύσει στην Αμμόχωστο. Μάλιστα, υποδείχθηκε να φτάσει εκεί στις 5.00 π.μ. της 19/7. Το απόγευμα της ίδιας ημέρας, νέο σήμα από το Αρχηγείο Ναυτικού, διέτασσε τον Χανδρινό, να ξεφορτώσει όσα υλικά του υποδείξει ο Ανχης Χ. Φαρμάκης, της 4ης ΜΕΟ του Αρχηγείου Ενόπλων Δυνάμεων, που θα μετέβαινε στην Κύπρο γι' αυτόν τον σκοπό. Καθόριζε επίσης, ότι το «Λέσβος» θα απέπλεε αυθημερόν για την Ελλάδα.
Το αρματαγωγό «Λέσβος» και ο κυβερνήτης του Λευτέρης Χανδρινός
Το Α/Γ «ΛΕΣΒΟΣ» στην Κύπρο
Στις 4.00 π.μ. της 19/7, το «ΛΕΣΒΟΣ» κατέπλευσε στην Αμμόχωστο και αγκυροβόλησε μπροστά από το λιμάνι της. Με την άφιξη του πλοηγού στις 5.00 , το πλοίο έδεσε στο λιμάνι στις 5.30.
Το «ΛΕΣΒΟΣ» ανέμενε ο Υποδιοικητής της ΕΛΔΥΚ Παπαγιάννης, με το απαιτούμενο προσωπικό και τα οχήματα για τη μεταφορά των Ελδυκάριων. Επίσης, παρόντες ήταν και άνδρες των ΟΥΚ, με επικεφαλής τον Υποπλοίαρχο Γουλέα, για να εκτελέσουν έλεγχο των υφάλων του πλοίου. Αργότερα, έφτασε και ο Ανχης Χ. Φαρμάκης, που ενημέρωσε ότι δεν θα ξεφορτωθούν πυρομαχικά, καθώς από τις επιχειρήσεις μετά το πραξικόπημα, είχαν συγκεντρωθεί πολλά όπλα και πυρομαχικά. Ο Χανδρινός, σημειώνει στο ημερολόγιό του, ότι για πρώτη φορά, δύο αξιωματικοί της Ειρηνευτικής Δύναμης του ΟΗΕ, επέβλεπαν τα υλικά που εκφορτώνονταν από το «ΛΕΣΒΟΣ».
Στις 11.30 της 19/7, ένας τελωνειακός υπάλληλος, ενημέρωσε τους Χανδρινό και Παπαγιάννη, ότι Τούρκοι ένοπλοι συναθροίζονται στο παλιό φρούριο της Αμμοχώστου, ενώ οι Τουρκοκύπριοι λιμενεργάτες, εγκαταλείπουν τη δουλειά τους και μπαίνουν κι αυτοί στο φρούριο. Ο Χανδρινός ανησύχησε, όμως ο Παπαγιάννης τον καθησύχασε. Παρ' όλα αυτά, ο διορατικός Πλωτάρχης, διέταξε να εξοπλιστεί μέρος των πυροβόλων και οι ομοχειρίες (ομάδες ανδρών που υπηρετούν και χειρίζονται τα πυροβόλα ενός πλοίου και διοικούνται συνήθως, από ένα υπαξιωματικό), να βρίσκονται μέσα σ' αυτά, αλλά να δείχνουν ότι εκτελούν άλλες εργασίες. Λίγο αργότερα, οι Τουρκοκύπριοι εργάτες επέστρεψαν στις δουλειές τους.
Το τουρκικό αντιτορπιλικό Kocatepe
Συζητώντας αργότερα με τον Διευθυντή Πληροφοριών της ΕΛΔΥΚ, ο Χανδρινός ενημερώθηκε ότι υπήρχαν πληροφορίες, πως οι Τούρκοι ετοιμάζονται για απόβαση, ωστόσο κάτι τέτοιο δεν θα γίνει και ότι πρόκειται απλά για εκτέλεση ασκήσεων. Το μεσημέρι της 19/7, κυκλοφόρησε η φήμη ότι οι Τούρκοι ξεκίνησαν επιθετικές ενέργειες στην πράσινη γραμμή της Λευκωσίας. Δημιουργήθηκε πανικός, έκλεισαν τα καταστήματα και έντρομοι οι κάτοικοι της πόλης κλείστηκαν στα σπίτια τους. Τελικά, επρόκειτο για… fake news, που μεταδόθηκαν από τον ραδιοφωνικό σταθμό της Αγγλικής βάσης της Λεμεσού. Αργότερα, ο Χανδρινός έγραψε ότι οι Άγγλοι γνώριζαν για την επικείμενη τουρκική εισβολή και ήθελαν να ενημερώσουν τους Κύπριους, οι οποίοι όμως δεν αντέδρασαν όπως έπρεπε.
Στις 18.00 της 19/7, το «ΛΕΣΒΟΣ», με 450 «παλιούς» Ελδυκάριους που θα επέστρεφαν στην Ελλάδα, απέπλευσε από το λιμάνι της Αμμοχώστου.
20 Ιουλίου 1974
Στις 5.45 της 20/7, ο Χανδρινός ξύπνησε και άνοιξε το ραδιόφωνο, απ' όπου ακούγονταν εμβατήρια.
Σκέφτηκε ότι ξανάρχισαν εμφύλιες συγκρούσεις στην Κύπρο. Η σκέψη του όμως διακόπηκε από την αναγγελία του Ραδιοφωνικού Σταθμού Λευκωσίας: «Κυπριακέ Ελληνικέ Λαέ, οι Τούρκοι, ο αιώνιος εχθρός μας, μας επετέθησαν τας πρωινάς ώρας υπούλως. Η κυβέρνηση εκήρυξεν γενικήν επιστράτευσιν».
Αμέσως, ο Χανδρινός ανέβηκε στη γέφυρα του πλοίου και διέταξε να πάρει το «ΛΕΣΒΟΣ» νοτιοανατολική πορεία, για να απομακρυνθεί από τις ακτές της Κύπρου.
Παράλληλα, κάλεσε τον αντισυνταγματάρχη Παναγιώτη Σταυρουλόπουλο, επικεφαλής του τμήματος της ΕΛΔΥΚ, τον οποίο ενημέρωσε για την τουρκική απόβαση στην Κύπρο και τον παρακάλεσε να του διαθέσει μερικούς οπλίτες, για να στελεχώσουν κάποια πυροβόλα, καθώς δεν επαρκούσε το προσωπικό του πλοίου.
Αμέσως ο Σταυρουλόπουλος, μια ηρωική μορφή στον οποίο θα αναφερθούμε σε προσεχές μας άρθρο, διέταξε προσκλητήριο των ανδρών του και με τη βοήθεια του Ύπαρχου και του Οπλονόμου συγκροτήθηκαν ομοχειρίες. Σύντομα όλα τα πυροβόλα του ‘’ΛΕΣΒΟΣ’’ ήταν επανδρωμένα και έτοιμα για δράση.
Στις 9.20 π.μ. το ‘’ΛΕΣΒΟΣ’’ έλαβε σήμα από το Αρχηγείο Ναυτικού να πλεύσει προς τη Λεμεσό και να αποβιβάσει τους άνδρες που μετέφερε. Το σήμα αυτό ακυρώθηκε. Στις 9.40 π.μ. κι ενώ το πλοίο βρισκόταν 40 μίλια ΝΔ της Πάφου έλαβε νέο σήμα να πλεύσει στην Πάφο και να αποβιβάσει τους Ελδυκάριους. Ο Χανδρινός ενημέρωσε τον Σταυρουλόπουλο για τις εξελίξεις και του ανακοίνωσε ότι θα χρησιμοποιούνταν αποβατικές άκατοι (ΑΒ/ΑΚ) για να φθάσουν οι άνδρες στην ξηρά. Παράλληλα με σήμα του ζητούσε να μάθει αν η αποβίβαση θα γινόταν το ταχύτερο δυνατόν ή κατά τη διάρκεια της νύχτας. Απάντηση δεν έλαβε ποτέ Το αρματαγωγό «Λέσβος»
Το ’’ΛΕΣΒΟΣ’’ στην Πάφο
Στις 14.00 της 20/7 με τη χρήση τριών από τις τέσσερις ΑΒ/ΑΚ του ‘’ΛΕΣΒΟΣ’’ οι οπλίτες μόνο με τους ατομικούς τους σάκους άρχισαν να αποβιβάζονται στην Πάφο. Γύρω στις 14.30 ο Διοικητής της Εθνοφρουράς Πάφου ζήτησε σε ραδιοτηλεφωνική του επαφή με τον Χανδρινό να βομβαρδιστεί ένα σπίτι, όπου βρισκόταν το διοικητήριο των τουρκοκυπριακών δυνάμεων της περιοχής. Ο Χανδρινός βρέθηκε σε δύσκολη θέση. Δεν υπήρχε καμία πληροφορία για έναρξη εχθροπραξιών μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας. Στη συνέχεια όμως, όπως γράφει ‘’αναλαμβάνων πλήρως τας απορρέουσας ευθύνας αποφάσισα όπως ικανοποιήσω την αίτησιν του Διοικητού της Εθνοφρουράς και εκτελέσω βολή εναντίον του αιτηθέντος στόχου, καίτοι εγνώριζα ότι αυτή δε θα ήτο ακριβής’’.
Το ‘’ΛΕΣΒΟΣ’’ άρχισε να βομβαρδίζει τον ‘’στόχο’’ στις 15.30 και συνέχισε να ρίχνει βλήματα περίπου ως τις 17.30. Στις 16.00 ανέβηκε στο πλοίο ο Σημαιοφόρος ΣΕΑ/Μ Παλαίστρος, διοικητής του Ναυτικού Σταθμού Πάφου, με οδηγίες για το πού ακριβώς έπρεπε να συγκεντρώσει τα πυρά. Σε λίγο αποβιβάστηκε.
Στις 16.45 κι ενώ οι οπλίτες είχαν αποβιβαστεί ζήτησε να ανέβει στο ‘’ΛΕΣΒΟΣ’’ ο Διοικητής της Εθνοφρουράς, κάτι που έγινε. Αυτός ζήτησε από τον Χανδρινό να συνεχίσει τα πυρά. Παρά την εντολή να αποχωρήσει αμέσως μετά την αποβίβαση των οπλιτών ο Χανδρινός συνέχισε ως τις 17.30 να σφυροκοπά τους Τούρκους. Ο Διοικητής της Εθνοφρουράς αποβιβάστηκε στις 17.45 και στις 18.00 το ‘’ΛΕΣΒΟΣ’’ απέπλευσε. Δεν ακολούθησε όμως πορεία προς τη Ρόδο, κάτι που ενδεχομένως θα τον έφερνε αντιμέτωπο με τουρκικά πλοία. Ευφυώς σκεπτόμενος ο Χανδρινός χάραξε ρότα προς τον Νότο. Μετά από πλου έξι ωρών κινήθηκε δυτικά και τελικά κατέπλευσε στη Σητεία στις 21.00 της 23/7/1974.
Ο Πλωτάρχης Χανδρινός σημειώνει ότι τα πυροβόλα Boforts του ‘’ΛΕΣΒΟΣ’’ έριξαν περισσότερα από 900 βλήματα των 40 mm. Παράλληλα τονίζει το υψηλό φρόνημα των στρατιωτών της ΕΛΔΥΚ, που αν και υπολόγιζαν να επιστρέψουν στα σπίτια τους, βρέθηκαν ξαφνικά στην πρώτη γραμμή του πολέμου. Αλαλαγμοί χαράς και έξαλλος ενθουσιασμός χαρακτήριζαν όλους, αναφέρει χαρακτηριστικά!
Οι Τούρκοι εξοντώνονται μόνοι τους!
Ο βομβαρδισμός των Τουρκοκύπριων από το ‘’ΛΕΣΒΟΣ’’, οι μαεστρικές κινήσεις του Χανδρινού και η πλήρης ασυνεννοησία στο Τουρκικό Γενικό Επιτελείο και τα επιχειρούντα πλοία και αεροσκάφη δημιούργησαν την εντύπωση ότι ο ελληνικός στόλος βρίσκεται στην Κύπρο και βομβαρδίζει τις τουρκικές θέσεις!
Το αντιτορπιλικό ‘’Kocatepe’’ αν και είχε τουρκική σημαία θεωρήθηκε ότι ήταν παραπλανητική ενέργεια ελληνικού πλοίου, βομβαρδίστηκε από τουρκικά αεροσκάφη! Το Α/Τ με κυβερνήτη τον Αντιπλοίαρχο Giuven Erkaya βυθίστηκε και χάθηκαν 13 Αξιωματικοί και 64 άνδρες του πληρώματός του!
Και άλλα δύο τουρκικά αντιτορπιλικά, το Α/Τ ‘’Adatepe’’ με κυβερνήτη τον Αντιπλοίαρχο Rizah Nurontzu και το Α/Τ ‘’Cacmak’’ με κυβερνήτη τον Αντιπλοίαρχο M. Fevzi, υπέστησαν σοβαρές ζημιές. Αλλά και 5 τουρκικά αεροσκάφη (κατά τους Τούρκους, 19 κατά τον H. Kissinger) καταρρίφθηκαν από τα πυρά των τουρκικών πλοίων!
Το τουρκικό υπουργικό συμβούλιο δέχτηκε με ανείπωτη χαρά την είδηση για τη βύθιση και τις ζημιές των αντιτορπιλικών νομίζοντας ότι ήταν ελληνικά. Όταν κατάλαβαν την αλήθεια οι υπουργοί και επιτελείς του Ετζεβίτ έπεσαν σε κατάθλιψη.
Ο Λευτέρης Χανδρινός μετά τον πόλεμο
Ο Πλωτάρχης Χανδρινός και οι άνδρες του βοήθησαν αποφασιστικά στην κατάληψη του τουρκοκυπριακού θύλακα της Πάφου. Η πόλη οφείλει πολλά στον ηρωικό αυτό αξιωματικό.
Δυστυχώς το ελληνικό κράτος του συμπεριφέρθηκε με ελεεινό τρόπο. Κάθε φορά που επρόκειτο να πάρει προαγωγή διαπίστωνε ότι έλειπαν έγγραφα από τη δράση του ‘’ΛΕΣΒΟΣ’’ στην Κύπρο. Σεμνός ο ίδιος αναγκαζόταν κάθε φορά να μαζεύει φωτοτυπίες και να τις στέλνει στα Συμβούλια Κρίσεων για να αποδείξει ότι πολέμησε στην Κύπρο.
Και σαν να μην έφταναν όλα αυτά το 1984 στάλθηκε ως ναυτικός ακόλουθος στην πρεσβεία της χώρας μας στην Άγκυρα! Οι Τούρκοι φυσικά γνώριζαν τι είχε κάνει στην Κύπρο και τον είχαν σε ‘’μαύρη λίστα’’. Αδιαμαρτύρητα ο Χανδρινός δέχθηκε τη θέση. Η σύζυγός του Αμαλία σε συνέντευξή της στο PIK το 1997 είπε ότι οι Τούρκοι, άριστοι διπλωμάτες, τους φέρονταν άψογα. Μόνη παραφωνία το γεγονός ότι βρίσκονταν υπό διαρκή, διακριτική παρακολούθηση.
Το μοιραίο ατύχημα
Τον Μάιο του 1986 ο Λευτέρης Χανδρινός επιστρέφοντας με το αυτοκίνητό του στην Άγκυρα από την Αθήνα τραυματίστηκε σοβαρά σ’ ένα ατύχημα που η σύζυγός του το χαρακτήρισε ‘’περίεργο’’. Είχε κάνει τη διαδρομή Αθήνα- Άγκυρα πολλές φορές σε περίπου 18 ώρες σταματώντας μόνο για καύσιμα. Εκείνη τη μέρα του Μαΐου του 1986 όμως λίγο έξω από την Κομοτηνή το αυτοκίνητο του βγήκε απ’ τον δρόμο και ο Λευτέρης Χανδρινός βρέθηκε αντιμέτωπος με τον θάνατο.
Νοσηλεύτηκε για 20 ημέρες έχοντας παραισθήσεις, καθώς νόμιζε ότι ήταν αιχμάλωτος των Τούρκων. Τελικά έζησε, όμως έμεινε παράλυτος. Η ελληνική Πολιτεία τον ‘’αντάμειψε’’ αποστρατεύοντάς τον με τον βαθμό του Πλοιάρχου, όταν όλοι σχεδόν οι απόφοιτοι της Σχολής Ναυτικών Δοκίμων αποστρατεύονται τουλάχιστον ως Αρχιπλοίαρχοι. Ο Χανδρινός δεν εξέφρασε ποτέ πικρία για την άδικη μεταχείρισή του. Κλείστηκε στον εαυτό του και έφυγε από κοντά μας τον Ιούλιο του 1994.
Όσο για το αρματαγωγό ‘’ΛΕΣΒΟΣ’’; Εκποιήθηκε μετά από λίγα χρόνια και πουλήθηκε για παλιοσίδερα. Δυστυχώς αυτή είναι η μοίρα των ηρώων στη χώρα μας… Ελπίζουμε ότι με αυτό το άρθρο ο αείμνηστος Λευτέρης Χανδρινός θα γίνει ευρύτερα γνωστός και θα πάρει τη θέση που του αξίζει στη συνείδηση των Ελλήνων.
Όλα τα στοιχεία του άρθρου προέρχονται από το ΑΠΟΡΡΗΤΟ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΤΟΥ Α/Γ ‘’ΛΕΣΒΟΣ’’ 1 ΕΩΣ 21 ΙΟΥΛΙΟΥ 1974, ΓΡΑΜΜΕΝΟ ΑΠΟ ΤΟΝ ΠΛΩΤΑΡΧΗ ΕΛΕΥΘΕΡΙΟ ΧΑΝΔΡΙΝΟ, όπως αυτό δημοσιεύεται στο εξαιρετικό βιβλίο του Κωνσταντίνου Αλεξ. Δημητριάδη ‘’ΚΥΠΡΟΣ 1974, Η ΜΕΓΑΛΗ ΠΡΟΔΟΣΙΑ’’, 4η ΕΚΔΟΣΗ ΠΛΗΡΗΣ, ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΕΛΑΣΓΟΣ, Ιωάννου Χρ. Γιαννάκενα, 2017
anatakti
ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ
ΜΟΙΡΑΣΤΕΙΤΕ
ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ
ΠΡΟΗΓΟΥΜΕΝΟ ΑΡΘΡΟ
Βρέθηκε το πτώμα του νεαρού που είχε πέσει στο Μόρνο
ΣΧΟΛΙΑΣΤΕ
