2020-03-22 14:24:01
Ζοῦμε χωρὶς ἀμφιβολία ὄχι ἁπλὰ δύσκολες, ἀλλὰ καὶ ἀποκαλυπτικὲς στιγμές. Τὰ ὅσα συμβαίνουν γύρω μας καὶ οἱ καθημερινὲς δραματικὲς ἀλλαγές, τὰ αἰφνιδιαστικὰ περιοριστικὰ μέτρα, ὁ βομβαρδισμὸς τῶν ψυχοπλακωτικῶν εἰδήσεων καὶ εἰκόνων, ὅλα εἶναι ἀσφαλῶς πρωτοφανῆ καὶ παραπέμπουν σὲ ἐσχατολογικοὺς λόγους τοῦ Κυρίου, στὸ βιβλίο τῆς Ἀποκαλύψεως, στὴν αἴσθηση τῆς παντελοῦς ἀνεπάρκειας τοῦ ἀνθρώπου.
Ὅλοι κλεισμένοι στὰ σπίτια μας, σὰν νὰ περιμένουμε μιὰ ἐπερχόμενη καταιγίδα. Οἱ δρόμοι ἄδειοι. Πιθανὴ ἀπαγόρευση καὶ τῆς κυκλοφορίας. Μόνιμη συντροφιὰ ἡ τηλεόραση καὶ τὸ διαδίκτυο. Ἡ ἀλήθεια μπερδεμένη μὲ ὑπερβολὲς ἢ παραπλανητικὲς εἰδήσεις. Φόβος, ἔνταση, ἀναστατωμένο θυμικό, ἀγωνία, κόπωση, τεταμένες σχέσεις, ἐγωισμοὶ ποὺ μέχρι τώρα ἤτανε κρυμμένοι, βγαίνουν στὴν ἐπιφάνεια. Σκηνικὸ σκοτεινό καὶ καταθλιπτικό. «Πυρσὸς οὐδαμοῦ». Φῶς πουθενά.
Ἡ ἀλαζονεία τῆς ἐπιστήμης καὶ τῆς τεχνολογίας σὲ συντριβή, ὁ ἄνθρωπος τῆς ἀποκρυπτογράφησης τοῦ γονιδιώματος καὶ τῶν βιοτεχνολογικῶν θαυμάτων, τῆς τεχνητῆς γονιμοποίησης, τῆς τεχνητῆς νοημοσύνης, τῆς ρομποτικῆς καὶ τῆς νανοτεχνολογίας, τῶν ἀσύλληπτων ἐπιτευγμάτων, τῆς «κατάκτησης» τοῦ σύμπαντος, ὁ ψεύτικος γίγαντας τῆς γνώσης καὶ δυνάμεως, πλήρως ταπεινωμένος, ἀπόλυτα ἰσοπεδωμένος, κυνηγάει ἕναν νανοϊὸ ποὺ ἔχει ἀναστατώσει τὴν οἰκουμένη καὶ ἔχει παραλύσει τὰ πάντα καὶ ἀδυνατεῖ νὰ τὸν ἀντιμετωπίσει
. Καὶ τὸ χειρότερο, παραμένει ἀταπείνωτος ἀκόμη. Δὲν βλέπει τὸν Θεό. Δὲν πιστεύει στὸν Θεό. Δὲν Τὸν θέλει. Θεὸς πουθενὰ στὸν ὁρίζοντα. Οὔτε τώρα. «Χριστὸς καθεύδει!»
Τελικά, δὲν μποροῦμε νὰ ἀγκαλιαστοῦμε οὔτε νὰ φιληθοῦμε οὔτε νὰ δώσουμε τὰ χέρια μας. Μὲ μάσκες στὰ πρόσωπα, μὲ ὀσμὴ ἀπολυμαντικοῦ, σὲ ἀπόσταση μεταξύ μας, μὲ ἀπαγορεύσεις καὶ πρόστιμα ἂν βρεθοῦμε μαζὶ περισσότεροι ἀπὸ δέκα, ἀνήμποροι νὰ συμφιλιωθοῦμε μὲ τὴν πιεστικὴ πραγματικότητα. Ἡ Ἐκκλησία ποὺ ἑνώνει τὴν οἰκουμένη, ποὺ συγχωρεῖ, ποὺ ἀγκαλιάζει, σιγὰ σιγὰ φαίνεται νὰ στερεῖται τὴ λατρευτική της δυνατότητα. Χάσαμε τὴ σύναξη μας ὡς πιστοί, ἀπαγορεύτηκε ἡ κοινωνία μας μὲ τὸν Χριστό, δὲν μᾶς ἐπιτρέπεται οὔτε ἡ τέλεση τῆς θείας Εὐχαριστίας, τῆς ἀναίμακτης θυσίας, «ὑπὲρ τοῦ σύμπαντος κόσμου». Εὐτυχῶς, «προσωρινά» καὶ ὄχι ἀπὸ ἔχθρα καὶ πολεμική διάθεση. Μᾶλλον ἀπὸ σύνεση καὶ λίγη ὀλιγοπιστία. Ἔτσι θέλουμε νὰ πιστεύουμε.
Παρὰ ταῦτα, ἡ ἀπαγόρευση τῆς λατρείας εἶναι λάθος ποὺ πρέπει νὰ διορθωθεῖ. Σὲ καμμία χώρα δὲν συνέβη κάτι τέτοιο ποτέ, παρά μόνο στὴν Ἑλλάδα. Ἡ λατρεία δὲν ἀπαγορεύθηκε οὔτε καὶ ἀπὸ τὸ Σοβιετικὸ κάθεστώς. Μόνον ὁ Ἐμβὲρ Χότζα τὸ ἔκανε στὴν Ἀλβανία. Οἱ συνάξεις μπορεῖ νὰ ἀπαγορευθοῦν, οἱ ναοὶ μπορεῖ νὰ κλείσουν, ἡ λατρεία ὅμως καὶ ἡ τέλεση τῆς θείας Εὐχαριστίας μὲ κανέναν τρόπο. Μᾶς κόπηκε ἡ ἀναπνοή. Ἐλπίζουμε ὅτι ἡ Ἱερὰ Σύνοδος στὰ πλαίσια τῆς εὐθύνης καὶ ἀποστολῆς της θὰ βοηθήσει τὴν Κυβέρνηση νὰ τὸ καταλάβει. Εἶναι δυνατὸ νὰ ἔρθει τὸ Πάσχα καὶ νὰ μὴ δοξάσουμε τὸν Ἀναστάντα; Εἶναι δυνατὸ νὰ ἔχουμε λάβει ὅλα τὰ μέτρα καὶ ἀπὸ τὸν ὁρίζοντά μας νὰ ἔχει ἐξορισθεῖ ὁ Θεός; Εἶναι δυνατὸν νὰ ἔχουμε Μεγάλη Πέμπτη καὶ νὰ εἴμαστε ὅλοι ἀκοινώνητοι, ἀκόμη καὶ οἱ ἱερεῖς;
Πρὸς τὸ παρόν, ζοῦμε μὲ τὴ νοσταλγία τῶν ἐμπειριῶν μας καὶ μὲ τὴν προσδοκία τῆς ἐκκλησιαστικῆς χαρᾶς καὶ ἐλπίδας μας. Πρέπει ὅμως καὶ μποροῦμε νὰ ζήσουμε τὴν πίστη καὶ τὴν κοινωνία μας μὲ τὸν Κύριο καὶ μὲ φρόνημα θυσίας.
Ὅλοι γύρω μας κάνουν θυσίες καὶ ὑποβάλλονται σὲ στερήσεις. Οἱ θυσίες ποὺ ἔχει κάνει ἡ Κυβέρνηση στὸ δικό της ἐπίπεδο εἶναι θαυμαστές. Ἀλλὰ καὶ ὅλη ἡ κοινωνία ποὺ ἔχει μάθει ἀλλιῶς νὰ ζεῖ. Τί νὰ πεῖ κανεὶς γιὰ ὅλους αὐτοὺς ποὺ μὲ τόσο κίνδυνο καὶ αὐταπάρνηση διακονοῦν τοὺς ἀσθενεῖς; Πόσοι δὲν ἀρρώστησαν ἀπὸ αὐτούς; Πόσοι δὲν τσακίστηκαν ἀπὸ τὴν ἐξάντληση καὶ τὴν ὑπερένταση; Αὐτοὶ ποὺ προσβλήθηκαν χωρὶς νὰ τὸ καταλάβουν καὶ χωρὶς νὰ φταῖνε; Οἱ συγγενεῖς τους ποὺ μένουν στὸ ἴδιο σπίτι ἀλλὰ δίχως ἐπικοινωνία; Ὅλοι αὐτοὶ προξενοῦν τὸν θαυμασμό μας καὶ μᾶς ἐμπνέουν. Γι’ αὐτὸ τοὺς εὐγνωμονοῦμε.
Ὅλων ὁ δρόμος περνάει ἀπὸ μιὰ θυσία. Καὶ ὁ δικός μας, ἂν θέλουμε νὰ εἴμαστε ἀκόλουθοι τοῦ Ἐσταυρωμένου. Πολλοὶ διαμαρτύρονται ποὺ σήμερα Κυριακὴ τῆς Σταυροπροσκυνήσεως δὲν θὰ προσκυνήσουν στοὺς ναούς. Ἔχουν δίκιο. Ὅπως καὶ οἱ ἱερεῖς μας θὰ μείνουν ἀλειτούργητοι τέτοια μέρα. Ἀκόμη περισσότερο. Ὁ λαὸς βέβαια ἔχει τρόπο νὰ κρατήσει τὴν πίστη του, οἱ ἱερεῖς ὅμως χωρὶς θυσιαστήριο πῶς νὰ διατηρήσουν τὴν ταυτότητα τῆς ἱερωσύνης τους; Καλούμαστε νὰ κάνουμε ὅλοι τὴ θυσία μας, μάλιστα θυσιάζοντας πρὸς καιρὸν καὶ τὴν πνευματικὴ τροφή μας. Ἐξάλλου ἡ Θεία Κοινωνία δὲν εἶναι δικαίωμα οὔτε θέλημα ποὺ διεκδικεῖται, ἀλλὰ εὐλογία ποὺ προσφέρεται σὲ μᾶς, ἂν καὶ ἀνάξιοι, ὡς χάρις, δῶρο, φάρμακο καὶ ζωή. Ἂς σκεφθοῦμε πόσες φορὲς μέχρι τώρα κοινωνήσαμε ἀναξίως καὶ ἂς δεχθοῦμε ὅτι ὁ Ἴδιος ὁ Κύριος μέσα ἀπὸ τὰ γεγονότα μᾶς βάζει ἕνα ἐπιτίμιο γιὰ τις ἁμαρτίες μας, γιὰ τὴν ἀναξιότητά μας, ὄχι ἡ Κυβέρνηση.
Ἐπιπλέον, ἀπουσιάζουμε μὲν ἀπὸ τοὺς ναοὺς καὶ στερούμεθα τὴ θεία λειτουργία, ἀλλὰ ὅλα συμβαίνουν μὲ τὴν εὐλογία τῆς ὑπεύθυνης γιὰ τὴ σωτηρία καὶ τὸν ἁγιασμό μας Ἐκκλησίας. «Αὐτὴ γὰρ ἀγρυπνεῖ ὑπὲρ τῶν ψυχῶν ἡμῶν». Ὁ Θεὸς φωτίζει τὴ Σύνοδο περισσότερο ἀπὸ ἐμᾶς. Γι’ αὐτὸ καὶ δὲν κρίνουμε τὶς ἀποφάσεις της, ἀλλὰ ταπεινὰ ἐκφράζουμε τὸν πόνο μας καὶ ὑπακούουμε στὶς ὑποδείξεις της. Μήπως αὐτὸ τὸ φρόνημα μᾶς ὁδηγεῖ νομοτελειακὰ σὲ αὐτὸ ποὺ δὲν σκεπτόμαστε καὶ εἶναι ὄχι ἡ μετάνοια τῶν ἄλλων ἀλλὰ ἡ προσωπικὴ δική μας μετάνοια; Μεγαλύτερος ἐχθρὸς καὶ ἀπὸ τὸν ἰὸ καὶ ἐνδεχομένως τὶς Ὑπουργικὲς Ἀποφάσεις εἶναι μᾶλλον ὁ ἑαυτός μας.
Ἡ περίοδος ποὺ διανύουμε μπορεῖ νὰ ἐξελιχθεῖ στὴν πιὸ «ψυχωφελῆ Τεσσαρακοστὴ» τῆς ζωῆς μας. Ἡ ὠφέλεια ποὺ συνήθως προέρχεται ἀπὸ τὴν εὐλογία τοῦ ἐκκλησιαστικοῦ τυπικοῦ, τὶς ἀκολουθίες, τὶς συνάξεις, τὶς ἑορτές καὶ ἰδιαίτερα τὶς θείες λειτουργίες, φέτος θὰ προκύψει ἀπὸ ἄλλους δρόμους καὶ ἄλλα μέσα ποὺ τὸ θησαυροφυλάκιο τῆς Ἐκκλησίας διαθέτει.
(α) Ἡ ὁρατὴ ἀπειλὴ τῆς ἀσθένειας, σὲ συνδυασμὸ μὲ τὴν ἀνυπαρξία προληπτικῶν ἐμβολίων ἢ θεραπευτικῶν φαρμάκων, κάνει εὐδιάκριτο τὸν θάνατο καὶ εὐκολότερα μᾶς βάζει στὴν προοπτική του. Λίγη σκέψη γιὰ τὴν αἰωνιότητα μέσα ἀπὸ φόβους, ἀνασφάλειες, ἐρωτήματα καὶ ἀγωνίες, μπολιασμένη μὲ λίγη πίστη, ἐσωτερικὴ προσευχή, ἐλπίδα στὴν πρόνοια τοῦ Θεοῦ, παράδοση στὸ θέλημά Του μπορεῖ μεγάλη ὠφέλεια νὰ προξενήσει, ποὺ σὲ ἄλλη περίσταση δὲν θὰ τὴν εἴχαμε. Ποτὲ δὲν θὰ μπορέσουμε νὰ καταλάβουμε τὸ πάθος τοῦ Κυρίου, ἂν δὲν διαλεχθοῦμε μὲ τὸν δικό μας θάνατο.
(β) Ἡ εὐθύνη μας ἀπέναντι τῶν ἄλλων, προκειμένου νὰ μὴ βλάψουμε τὴν ὑγεία τους, ἡ μέριμνά μας γι’ αὐτοὺς μὲ ὅποιο τίμημα, ἡ προσφορά τῆς ἀγάπης μας χωρὶς ἐκδηλώσεις ἐγγύτητας, τὸ νὰ προτάξουμε τὴν ἀξία τῆς ζωῆς τους ὡς μεγαλύτερη τῆς δικῆς μας, δὲν εἶναι καθόλου εὐκαταφρόνητες ἀρετὲς καὶ δὲν ἔχουμε συχνὰ τέτοιες εὐκαιρίες καὶ ἀφορμές.
(γ) Ἡ ἀνάγκη ὑπέρβασης τοῦ μαζικοῦ πανικοῦ, τῆς αἴσθησης ἀδιεξόδου, τῆς στενοχωρίας, μᾶς ὁδηγεῖ σὲ βαθύτερη καὶ αὐθεντικότερη στροφὴ πρὸς τὸν Θεό, πρὸς τὴν Παναγία καὶ τοὺς Ἁγίους μας. «Ἐπὶ τὸν Κύριον ἐλπίδα πᾶς τις κεκτημένος ὑψηλότερός ἐστί πάντων τῶν λυπούντων». Καιρὸς αὐτὸ ποὺ ψάλλουμε μὲ τὰ χείλη νὰ τὸ ζήσουμε καὶ μὲ τὴν καρδιά.
(δ) Οἱ νέες συνθῆκες ζωῆς μᾶς ἐπιβάλλουν αἰφνίδια ἀλλαγὴ καὶ τῶν προγραμμάτων μας. Ὑποχρεωνόμαστε νὰ προσαρμοσθοῦμε σὲ μία πραγματικότητα γιὰ τὴν ὁποία δὲν εἴμαστε καθόλου ἕτοιμοι καὶ ἡ ὁποία δὲν μᾶς εἶναι καθόλου βολικὴ οὔτε φυσικὰ ἐπιθυμητή. Ὅ,τι θέλημα δὲν μπορούσαμε μέχρι τώρα νὰ κόψουμε, τώρα μᾶς κόβεται καὶ μάλιστα χωρὶς προσπάθεια. Εὐκαιρία μοναδικὴ νὰ ἡσυχάσουμε, νὰ δοῦμε τὴν ἀλήθεια μας, νὰ ἐξομολογηθοῦμε μυστικά, νὰ προσευχηθοῦμε ἀπερίσπαστα.
(ε) Τὸ σύνθημα πάνω στὸ ὁποῖο στηρίζεται ἡ ἐκστρατεία τῆς Κυβέρνησης γιὰ τὴν προστασία μας εἶναι τὸ «Μένουμε Σπίτι». Εἶναι ἀσφαλῶς λίγο δύσκολο νὰ περιορισθοῦμε ὅλοι μαζὶ στὰ σπίτια μας καὶ ὁ κίνδυνος νὰ μεταδώσουμε ὁ ἕνας στὸν ἄλλο τὸ ἰὸ τῶν ἐντάσεων, τῶν ψυχολογικῶν μας ἐκρήξεων, τῶν διαφωνιῶν ἢ νὰ προβάλλουμε ἀμοιβαίως τοὺς φόβους καὶ τὶς ἀνασφάλειές μας ἢ τὶς ἰδιορρυθμίες, τὰ πείσματα καὶ τὶς διαφορετικὲς συνήθειές μας εἶναι ὁρατός. Ὅπως ὅμως προέτρεψε ὁ Ἀρχιεπίσκοπός μας, καλὸ εἶναι νὰ μετατρέψουμε τὰ σπίτια μας σὲ ἐκκλησίες. Μαζὶ νὰ προσευχηθοῦμε, μαζὶ νὰ μελετήσουμε, μαζὶ νὰ ἀγωνισθοῦμε, μαζὶ νὰ ἁγιασθοῦμε. Ἀλήθεια, γιατὶ ὄχι;
(στ) Ὑπάρχει καὶ κάτι ἀκόμη ποὺ θὰ μποροῦσε πολὺ νὰ ὠφελήσει. Εἶναι ἡ ἀγόγγυστη ὑποταγὴ στὶς ἄβολες γιὰ μᾶς ἀποφάσεις τῶν ἁρμοδίων. Ὅπως γράφει στοὺς Ρωμαίους ὁ θεῖος Παῦλος: «Πᾶσα ψυχὴ ἐξουσίαις ὑπερεχούσαις ὑποτασσέσθω· οὐ γάρ ἐστιν ἐξουσία εἰ μὴ ὑπὸ Θεοῦ» (Ρωμ. ιγ΄ 1), ἡ ὑποταγὴ στὴν ἐξουσία εἶναι ὑποταγὴ στὸν Θεό. Ὅπως ὅλοι οἱ πολίτες τοῦ τόπου ὑποτάσσονται στὶς ὑποδείξεις τῆς πολιτείας, τὸ ἴδιο θὰ κάνουμε κι’ ἐμεῖς. Καὶ ὁ Θεὸς θὰ εὐλογήσει καὶ ἐκείνους καὶ ἐμᾶς.
(ζ) Φαίνεται πὼς ἡ παροῦσα Σαρακοστὴ θὰ εἶναι περίοδος μεγάλων καὶ ἐπώδυνων στερήσεων. Θὰ εἶναι ὄντως νηστεία. Τὴν ἑβδομάδα ποὺ μᾶς πέρασε, καθημερινὰ ἡ Ἐκκλησία μας μᾶς θύμιζε τὴν παραβολὴ τοῦ Ἀσώτου, ὁ ὁποῖος τότε «ἦλθε εἰς ἑαυτόν», ὅταν «ἤρξατο ὑστερεῖσθαι» (Λουκ. ιε΄ 17,14). Ἐὰν ἡ στέρηση δὲν εἶναι συνέπεια τῆς ἁμαρτίας μας, ἀλλὰ παραχώρηση Θεοῦ «διὰ τὰς ἁμαρτίας ἡμῶν», τότε θὰ μποροῦσε νὰ μᾶς βοηθήσει νὰ ἔρθουμε εἰς ἑαυτόν, λίγο νὰ καταλάβουμε τὴν ἀλήθεια μας, τὴν ἀξία τῶν εὐλογιῶν καὶ τῶν δώρων τοῦ Θεοῦ, νὰ μετανοήσουμε, νὰ δοῦμε καθαρότερα τὸν προορισμό μας.
Ἀγαπητοί μου ἀδελφοί, σήμερα ἡ Ἐκκλησία μας μᾶς προβάλλει τὸν Σταυρὸ σὲ προσκύνηση. Ἃς τὸν προσκυνήσουμε εἴτε στὰ σπίτια μας, εἴτε ὅσοι μπορέσετε νὰ περάσετε ἀπό τοὺς ναούς, ὅλοι ὅμως μέσα στὴν καρδιά μας. Ὁ Τίμιος Σταυρὸς θὰ εἶναι ἐκτεθειμένος γιὰ προσκύνηση στοὺς ναούς μας ὅλη τὴν ἑβδομάδα. Ἂν δὲν ὑπάρξει ἀπαγόρευση κυκλοφορίας, θὰ μπορεῖτε νὰ τὸν προσκυνήσετε. Ἂς ἀκουμπήσουν στὸν σταυρὸ τοῦ Κυρίου ὄχι τὰ χείλη μας οὔτε μόνο τὰ δάκρυα ἀπὸ τὸ παράπονο γιὰ τὰ ὅσα συμβαίνουν, ἀλλὰ ἂς τὸν ποτίσουν τὰ δάκρυα τῆς μετάνοιάς μας καὶ τῆς εὐχαριστίας μας γιὰ τὸ πάθος καὶ τὴ θυσία Του. Ἀντὶ νὰ πᾶμε στὸν ναό, ἂς γίνουμε ἐμεῖς ναός Του, ἀντὶ νὰ προσκυνήσουμε τὶς εἰκόνες, ἂς ἀφήσουμε νὰ ἀναστηθεῖ ἡ πεσοῦσα εἰκόνα Του μέσα μας∙ μαζὶ μὲ τὸν πόθο μας νὰ τρεφόμεθα μὲ τὸ αἷμα τῆς θυσίας τοῦ Κυρίου, ἂς γίνουμε ἐμεῖς θυσία γιὰ τὸν Χριστό.
Στὸ σημερινὸ εὐαγγελικὸ ἀνάγνωσμα, ὁ Κύριος μᾶς δείχνει τὸν αἰώνιο δρόμο τῆς σωτηρίας μας καὶ τὸν οὐσιαστικὸ τῆς προσκύνησης τοῦ Τιμίου Σταυροῦ: «Ὅστις θέλει ὀπίσω μου ἐλθεῖν, ἀπαρνησάσθω ἑαυτόν καί ἀράτω τόν σταυρόν αὐτοῦ καί ἀκολουθήτω μοι» (Μάρκ. η΄ 34). Ἂς σηκώσουμε κι ἐμεῖς τὸ βάρος τῆς φετινῆς στερήσεως ὡς τὸν σταυρό μας καὶ ἂς Τὸν ἀκολουθήσουμε. Αὐτὴ θὰ εἶναι ἡ καλύτερη προσκύνηση.
Ἐπιτρέψτε μου, νὰ τελειώσω ὡς ὁ ταπεινὸς Ἐπίσκοπός σας, μὲ ἕνα προσκλητήριο:
Ἂς ὑποδεχθοῦμε ὅλοι τὴ δοκιμασία ὡς εὐλογία,
τὸν πειρασμὸ ὡς εὐκαιρία στροφῆς πρὸς τὸν Χριστό,
τὴ στέρηση ὡς ἀφορμὴ μετανοίας,
τὴ δυσκολία ὡς ἄσκηση ἐν καιρῷ νηστείας,
τὸν φόβο τοῦ τέλους ὡς προσδοκία τοῦ Θεοῦ,
τὸν σκανδαλισμὸ τῆς σκέψης μας ὡς τὸν σταυρὸ ποὺ πρέπει νὰ σηκώσουμε.
Καὶ τότε θὰ ἀναστηθεῖ ὁ Χριστὸς μέσα μας, πρὶν ἀναστηθεῖ μὲ τοὺς ἑορτασμούς μας, τότε θὰ μᾶς δοθεῖ «τὸ σημεῖον Ἰωνᾶ», μεγαλύτερο ἀπὸ τὸ θαῦμα ποὺ προσδοκοῦμε, ἡ εὐλογία Του περισσότερη ἀπὸ αὐτὴν ποὺ φανταζόμαστε.
«Ἔτι γὰρ μικρὸν ὅσον ὅσον, ὁ ἐρχόμενος ἥξει καὶ οὺ χρονιεῖ» (Ἑβρ. ι΄ 37). Ὁ Κύριος ἔρχεται, δὲν καθυστερεῖ. Τὸν περιμένουμε, Τὸν προσδοκοῦμε, Ζῶντα καὶ Ἀναστάντα.
Εὔχομαι νὰ ζήσουμε τὸν Τίμιο Σταυρὸ ὡς ζωὴ καὶ ἀνἀσταση καὶ νὰ εἶναι βοήθειά μας καὶ ὅλου τοῦ κόσμου.
Μετ’ εὐχῶν καὶ πολλῆς τῆς ἐν Κυρίῳ ἀγάπης,
Ο ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΗΣ
† ῾Ο Μεσογαίας καὶ Λαυρεωτικῆς ΝΙΚΟΛΑΟΣ
Πηγή: ekklisiaonline
paraklisi
Ὅλοι κλεισμένοι στὰ σπίτια μας, σὰν νὰ περιμένουμε μιὰ ἐπερχόμενη καταιγίδα. Οἱ δρόμοι ἄδειοι. Πιθανὴ ἀπαγόρευση καὶ τῆς κυκλοφορίας. Μόνιμη συντροφιὰ ἡ τηλεόραση καὶ τὸ διαδίκτυο. Ἡ ἀλήθεια μπερδεμένη μὲ ὑπερβολὲς ἢ παραπλανητικὲς εἰδήσεις. Φόβος, ἔνταση, ἀναστατωμένο θυμικό, ἀγωνία, κόπωση, τεταμένες σχέσεις, ἐγωισμοὶ ποὺ μέχρι τώρα ἤτανε κρυμμένοι, βγαίνουν στὴν ἐπιφάνεια. Σκηνικὸ σκοτεινό καὶ καταθλιπτικό. «Πυρσὸς οὐδαμοῦ». Φῶς πουθενά.
Ἡ ἀλαζονεία τῆς ἐπιστήμης καὶ τῆς τεχνολογίας σὲ συντριβή, ὁ ἄνθρωπος τῆς ἀποκρυπτογράφησης τοῦ γονιδιώματος καὶ τῶν βιοτεχνολογικῶν θαυμάτων, τῆς τεχνητῆς γονιμοποίησης, τῆς τεχνητῆς νοημοσύνης, τῆς ρομποτικῆς καὶ τῆς νανοτεχνολογίας, τῶν ἀσύλληπτων ἐπιτευγμάτων, τῆς «κατάκτησης» τοῦ σύμπαντος, ὁ ψεύτικος γίγαντας τῆς γνώσης καὶ δυνάμεως, πλήρως ταπεινωμένος, ἀπόλυτα ἰσοπεδωμένος, κυνηγάει ἕναν νανοϊὸ ποὺ ἔχει ἀναστατώσει τὴν οἰκουμένη καὶ ἔχει παραλύσει τὰ πάντα καὶ ἀδυνατεῖ νὰ τὸν ἀντιμετωπίσει
Τελικά, δὲν μποροῦμε νὰ ἀγκαλιαστοῦμε οὔτε νὰ φιληθοῦμε οὔτε νὰ δώσουμε τὰ χέρια μας. Μὲ μάσκες στὰ πρόσωπα, μὲ ὀσμὴ ἀπολυμαντικοῦ, σὲ ἀπόσταση μεταξύ μας, μὲ ἀπαγορεύσεις καὶ πρόστιμα ἂν βρεθοῦμε μαζὶ περισσότεροι ἀπὸ δέκα, ἀνήμποροι νὰ συμφιλιωθοῦμε μὲ τὴν πιεστικὴ πραγματικότητα. Ἡ Ἐκκλησία ποὺ ἑνώνει τὴν οἰκουμένη, ποὺ συγχωρεῖ, ποὺ ἀγκαλιάζει, σιγὰ σιγὰ φαίνεται νὰ στερεῖται τὴ λατρευτική της δυνατότητα. Χάσαμε τὴ σύναξη μας ὡς πιστοί, ἀπαγορεύτηκε ἡ κοινωνία μας μὲ τὸν Χριστό, δὲν μᾶς ἐπιτρέπεται οὔτε ἡ τέλεση τῆς θείας Εὐχαριστίας, τῆς ἀναίμακτης θυσίας, «ὑπὲρ τοῦ σύμπαντος κόσμου». Εὐτυχῶς, «προσωρινά» καὶ ὄχι ἀπὸ ἔχθρα καὶ πολεμική διάθεση. Μᾶλλον ἀπὸ σύνεση καὶ λίγη ὀλιγοπιστία. Ἔτσι θέλουμε νὰ πιστεύουμε.
Παρὰ ταῦτα, ἡ ἀπαγόρευση τῆς λατρείας εἶναι λάθος ποὺ πρέπει νὰ διορθωθεῖ. Σὲ καμμία χώρα δὲν συνέβη κάτι τέτοιο ποτέ, παρά μόνο στὴν Ἑλλάδα. Ἡ λατρεία δὲν ἀπαγορεύθηκε οὔτε καὶ ἀπὸ τὸ Σοβιετικὸ κάθεστώς. Μόνον ὁ Ἐμβὲρ Χότζα τὸ ἔκανε στὴν Ἀλβανία. Οἱ συνάξεις μπορεῖ νὰ ἀπαγορευθοῦν, οἱ ναοὶ μπορεῖ νὰ κλείσουν, ἡ λατρεία ὅμως καὶ ἡ τέλεση τῆς θείας Εὐχαριστίας μὲ κανέναν τρόπο. Μᾶς κόπηκε ἡ ἀναπνοή. Ἐλπίζουμε ὅτι ἡ Ἱερὰ Σύνοδος στὰ πλαίσια τῆς εὐθύνης καὶ ἀποστολῆς της θὰ βοηθήσει τὴν Κυβέρνηση νὰ τὸ καταλάβει. Εἶναι δυνατὸ νὰ ἔρθει τὸ Πάσχα καὶ νὰ μὴ δοξάσουμε τὸν Ἀναστάντα; Εἶναι δυνατὸ νὰ ἔχουμε λάβει ὅλα τὰ μέτρα καὶ ἀπὸ τὸν ὁρίζοντά μας νὰ ἔχει ἐξορισθεῖ ὁ Θεός; Εἶναι δυνατὸν νὰ ἔχουμε Μεγάλη Πέμπτη καὶ νὰ εἴμαστε ὅλοι ἀκοινώνητοι, ἀκόμη καὶ οἱ ἱερεῖς;
Πρὸς τὸ παρόν, ζοῦμε μὲ τὴ νοσταλγία τῶν ἐμπειριῶν μας καὶ μὲ τὴν προσδοκία τῆς ἐκκλησιαστικῆς χαρᾶς καὶ ἐλπίδας μας. Πρέπει ὅμως καὶ μποροῦμε νὰ ζήσουμε τὴν πίστη καὶ τὴν κοινωνία μας μὲ τὸν Κύριο καὶ μὲ φρόνημα θυσίας.
Ὅλοι γύρω μας κάνουν θυσίες καὶ ὑποβάλλονται σὲ στερήσεις. Οἱ θυσίες ποὺ ἔχει κάνει ἡ Κυβέρνηση στὸ δικό της ἐπίπεδο εἶναι θαυμαστές. Ἀλλὰ καὶ ὅλη ἡ κοινωνία ποὺ ἔχει μάθει ἀλλιῶς νὰ ζεῖ. Τί νὰ πεῖ κανεὶς γιὰ ὅλους αὐτοὺς ποὺ μὲ τόσο κίνδυνο καὶ αὐταπάρνηση διακονοῦν τοὺς ἀσθενεῖς; Πόσοι δὲν ἀρρώστησαν ἀπὸ αὐτούς; Πόσοι δὲν τσακίστηκαν ἀπὸ τὴν ἐξάντληση καὶ τὴν ὑπερένταση; Αὐτοὶ ποὺ προσβλήθηκαν χωρὶς νὰ τὸ καταλάβουν καὶ χωρὶς νὰ φταῖνε; Οἱ συγγενεῖς τους ποὺ μένουν στὸ ἴδιο σπίτι ἀλλὰ δίχως ἐπικοινωνία; Ὅλοι αὐτοὶ προξενοῦν τὸν θαυμασμό μας καὶ μᾶς ἐμπνέουν. Γι’ αὐτὸ τοὺς εὐγνωμονοῦμε.
Ὅλων ὁ δρόμος περνάει ἀπὸ μιὰ θυσία. Καὶ ὁ δικός μας, ἂν θέλουμε νὰ εἴμαστε ἀκόλουθοι τοῦ Ἐσταυρωμένου. Πολλοὶ διαμαρτύρονται ποὺ σήμερα Κυριακὴ τῆς Σταυροπροσκυνήσεως δὲν θὰ προσκυνήσουν στοὺς ναούς. Ἔχουν δίκιο. Ὅπως καὶ οἱ ἱερεῖς μας θὰ μείνουν ἀλειτούργητοι τέτοια μέρα. Ἀκόμη περισσότερο. Ὁ λαὸς βέβαια ἔχει τρόπο νὰ κρατήσει τὴν πίστη του, οἱ ἱερεῖς ὅμως χωρὶς θυσιαστήριο πῶς νὰ διατηρήσουν τὴν ταυτότητα τῆς ἱερωσύνης τους; Καλούμαστε νὰ κάνουμε ὅλοι τὴ θυσία μας, μάλιστα θυσιάζοντας πρὸς καιρὸν καὶ τὴν πνευματικὴ τροφή μας. Ἐξάλλου ἡ Θεία Κοινωνία δὲν εἶναι δικαίωμα οὔτε θέλημα ποὺ διεκδικεῖται, ἀλλὰ εὐλογία ποὺ προσφέρεται σὲ μᾶς, ἂν καὶ ἀνάξιοι, ὡς χάρις, δῶρο, φάρμακο καὶ ζωή. Ἂς σκεφθοῦμε πόσες φορὲς μέχρι τώρα κοινωνήσαμε ἀναξίως καὶ ἂς δεχθοῦμε ὅτι ὁ Ἴδιος ὁ Κύριος μέσα ἀπὸ τὰ γεγονότα μᾶς βάζει ἕνα ἐπιτίμιο γιὰ τις ἁμαρτίες μας, γιὰ τὴν ἀναξιότητά μας, ὄχι ἡ Κυβέρνηση.
Ἐπιπλέον, ἀπουσιάζουμε μὲν ἀπὸ τοὺς ναοὺς καὶ στερούμεθα τὴ θεία λειτουργία, ἀλλὰ ὅλα συμβαίνουν μὲ τὴν εὐλογία τῆς ὑπεύθυνης γιὰ τὴ σωτηρία καὶ τὸν ἁγιασμό μας Ἐκκλησίας. «Αὐτὴ γὰρ ἀγρυπνεῖ ὑπὲρ τῶν ψυχῶν ἡμῶν». Ὁ Θεὸς φωτίζει τὴ Σύνοδο περισσότερο ἀπὸ ἐμᾶς. Γι’ αὐτὸ καὶ δὲν κρίνουμε τὶς ἀποφάσεις της, ἀλλὰ ταπεινὰ ἐκφράζουμε τὸν πόνο μας καὶ ὑπακούουμε στὶς ὑποδείξεις της. Μήπως αὐτὸ τὸ φρόνημα μᾶς ὁδηγεῖ νομοτελειακὰ σὲ αὐτὸ ποὺ δὲν σκεπτόμαστε καὶ εἶναι ὄχι ἡ μετάνοια τῶν ἄλλων ἀλλὰ ἡ προσωπικὴ δική μας μετάνοια; Μεγαλύτερος ἐχθρὸς καὶ ἀπὸ τὸν ἰὸ καὶ ἐνδεχομένως τὶς Ὑπουργικὲς Ἀποφάσεις εἶναι μᾶλλον ὁ ἑαυτός μας.
Ἡ περίοδος ποὺ διανύουμε μπορεῖ νὰ ἐξελιχθεῖ στὴν πιὸ «ψυχωφελῆ Τεσσαρακοστὴ» τῆς ζωῆς μας. Ἡ ὠφέλεια ποὺ συνήθως προέρχεται ἀπὸ τὴν εὐλογία τοῦ ἐκκλησιαστικοῦ τυπικοῦ, τὶς ἀκολουθίες, τὶς συνάξεις, τὶς ἑορτές καὶ ἰδιαίτερα τὶς θείες λειτουργίες, φέτος θὰ προκύψει ἀπὸ ἄλλους δρόμους καὶ ἄλλα μέσα ποὺ τὸ θησαυροφυλάκιο τῆς Ἐκκλησίας διαθέτει.
(α) Ἡ ὁρατὴ ἀπειλὴ τῆς ἀσθένειας, σὲ συνδυασμὸ μὲ τὴν ἀνυπαρξία προληπτικῶν ἐμβολίων ἢ θεραπευτικῶν φαρμάκων, κάνει εὐδιάκριτο τὸν θάνατο καὶ εὐκολότερα μᾶς βάζει στὴν προοπτική του. Λίγη σκέψη γιὰ τὴν αἰωνιότητα μέσα ἀπὸ φόβους, ἀνασφάλειες, ἐρωτήματα καὶ ἀγωνίες, μπολιασμένη μὲ λίγη πίστη, ἐσωτερικὴ προσευχή, ἐλπίδα στὴν πρόνοια τοῦ Θεοῦ, παράδοση στὸ θέλημά Του μπορεῖ μεγάλη ὠφέλεια νὰ προξενήσει, ποὺ σὲ ἄλλη περίσταση δὲν θὰ τὴν εἴχαμε. Ποτὲ δὲν θὰ μπορέσουμε νὰ καταλάβουμε τὸ πάθος τοῦ Κυρίου, ἂν δὲν διαλεχθοῦμε μὲ τὸν δικό μας θάνατο.
(β) Ἡ εὐθύνη μας ἀπέναντι τῶν ἄλλων, προκειμένου νὰ μὴ βλάψουμε τὴν ὑγεία τους, ἡ μέριμνά μας γι’ αὐτοὺς μὲ ὅποιο τίμημα, ἡ προσφορά τῆς ἀγάπης μας χωρὶς ἐκδηλώσεις ἐγγύτητας, τὸ νὰ προτάξουμε τὴν ἀξία τῆς ζωῆς τους ὡς μεγαλύτερη τῆς δικῆς μας, δὲν εἶναι καθόλου εὐκαταφρόνητες ἀρετὲς καὶ δὲν ἔχουμε συχνὰ τέτοιες εὐκαιρίες καὶ ἀφορμές.
(γ) Ἡ ἀνάγκη ὑπέρβασης τοῦ μαζικοῦ πανικοῦ, τῆς αἴσθησης ἀδιεξόδου, τῆς στενοχωρίας, μᾶς ὁδηγεῖ σὲ βαθύτερη καὶ αὐθεντικότερη στροφὴ πρὸς τὸν Θεό, πρὸς τὴν Παναγία καὶ τοὺς Ἁγίους μας. «Ἐπὶ τὸν Κύριον ἐλπίδα πᾶς τις κεκτημένος ὑψηλότερός ἐστί πάντων τῶν λυπούντων». Καιρὸς αὐτὸ ποὺ ψάλλουμε μὲ τὰ χείλη νὰ τὸ ζήσουμε καὶ μὲ τὴν καρδιά.
(δ) Οἱ νέες συνθῆκες ζωῆς μᾶς ἐπιβάλλουν αἰφνίδια ἀλλαγὴ καὶ τῶν προγραμμάτων μας. Ὑποχρεωνόμαστε νὰ προσαρμοσθοῦμε σὲ μία πραγματικότητα γιὰ τὴν ὁποία δὲν εἴμαστε καθόλου ἕτοιμοι καὶ ἡ ὁποία δὲν μᾶς εἶναι καθόλου βολικὴ οὔτε φυσικὰ ἐπιθυμητή. Ὅ,τι θέλημα δὲν μπορούσαμε μέχρι τώρα νὰ κόψουμε, τώρα μᾶς κόβεται καὶ μάλιστα χωρὶς προσπάθεια. Εὐκαιρία μοναδικὴ νὰ ἡσυχάσουμε, νὰ δοῦμε τὴν ἀλήθεια μας, νὰ ἐξομολογηθοῦμε μυστικά, νὰ προσευχηθοῦμε ἀπερίσπαστα.
(ε) Τὸ σύνθημα πάνω στὸ ὁποῖο στηρίζεται ἡ ἐκστρατεία τῆς Κυβέρνησης γιὰ τὴν προστασία μας εἶναι τὸ «Μένουμε Σπίτι». Εἶναι ἀσφαλῶς λίγο δύσκολο νὰ περιορισθοῦμε ὅλοι μαζὶ στὰ σπίτια μας καὶ ὁ κίνδυνος νὰ μεταδώσουμε ὁ ἕνας στὸν ἄλλο τὸ ἰὸ τῶν ἐντάσεων, τῶν ψυχολογικῶν μας ἐκρήξεων, τῶν διαφωνιῶν ἢ νὰ προβάλλουμε ἀμοιβαίως τοὺς φόβους καὶ τὶς ἀνασφάλειές μας ἢ τὶς ἰδιορρυθμίες, τὰ πείσματα καὶ τὶς διαφορετικὲς συνήθειές μας εἶναι ὁρατός. Ὅπως ὅμως προέτρεψε ὁ Ἀρχιεπίσκοπός μας, καλὸ εἶναι νὰ μετατρέψουμε τὰ σπίτια μας σὲ ἐκκλησίες. Μαζὶ νὰ προσευχηθοῦμε, μαζὶ νὰ μελετήσουμε, μαζὶ νὰ ἀγωνισθοῦμε, μαζὶ νὰ ἁγιασθοῦμε. Ἀλήθεια, γιατὶ ὄχι;
(στ) Ὑπάρχει καὶ κάτι ἀκόμη ποὺ θὰ μποροῦσε πολὺ νὰ ὠφελήσει. Εἶναι ἡ ἀγόγγυστη ὑποταγὴ στὶς ἄβολες γιὰ μᾶς ἀποφάσεις τῶν ἁρμοδίων. Ὅπως γράφει στοὺς Ρωμαίους ὁ θεῖος Παῦλος: «Πᾶσα ψυχὴ ἐξουσίαις ὑπερεχούσαις ὑποτασσέσθω· οὐ γάρ ἐστιν ἐξουσία εἰ μὴ ὑπὸ Θεοῦ» (Ρωμ. ιγ΄ 1), ἡ ὑποταγὴ στὴν ἐξουσία εἶναι ὑποταγὴ στὸν Θεό. Ὅπως ὅλοι οἱ πολίτες τοῦ τόπου ὑποτάσσονται στὶς ὑποδείξεις τῆς πολιτείας, τὸ ἴδιο θὰ κάνουμε κι’ ἐμεῖς. Καὶ ὁ Θεὸς θὰ εὐλογήσει καὶ ἐκείνους καὶ ἐμᾶς.
(ζ) Φαίνεται πὼς ἡ παροῦσα Σαρακοστὴ θὰ εἶναι περίοδος μεγάλων καὶ ἐπώδυνων στερήσεων. Θὰ εἶναι ὄντως νηστεία. Τὴν ἑβδομάδα ποὺ μᾶς πέρασε, καθημερινὰ ἡ Ἐκκλησία μας μᾶς θύμιζε τὴν παραβολὴ τοῦ Ἀσώτου, ὁ ὁποῖος τότε «ἦλθε εἰς ἑαυτόν», ὅταν «ἤρξατο ὑστερεῖσθαι» (Λουκ. ιε΄ 17,14). Ἐὰν ἡ στέρηση δὲν εἶναι συνέπεια τῆς ἁμαρτίας μας, ἀλλὰ παραχώρηση Θεοῦ «διὰ τὰς ἁμαρτίας ἡμῶν», τότε θὰ μποροῦσε νὰ μᾶς βοηθήσει νὰ ἔρθουμε εἰς ἑαυτόν, λίγο νὰ καταλάβουμε τὴν ἀλήθεια μας, τὴν ἀξία τῶν εὐλογιῶν καὶ τῶν δώρων τοῦ Θεοῦ, νὰ μετανοήσουμε, νὰ δοῦμε καθαρότερα τὸν προορισμό μας.
Ἀγαπητοί μου ἀδελφοί, σήμερα ἡ Ἐκκλησία μας μᾶς προβάλλει τὸν Σταυρὸ σὲ προσκύνηση. Ἃς τὸν προσκυνήσουμε εἴτε στὰ σπίτια μας, εἴτε ὅσοι μπορέσετε νὰ περάσετε ἀπό τοὺς ναούς, ὅλοι ὅμως μέσα στὴν καρδιά μας. Ὁ Τίμιος Σταυρὸς θὰ εἶναι ἐκτεθειμένος γιὰ προσκύνηση στοὺς ναούς μας ὅλη τὴν ἑβδομάδα. Ἂν δὲν ὑπάρξει ἀπαγόρευση κυκλοφορίας, θὰ μπορεῖτε νὰ τὸν προσκυνήσετε. Ἂς ἀκουμπήσουν στὸν σταυρὸ τοῦ Κυρίου ὄχι τὰ χείλη μας οὔτε μόνο τὰ δάκρυα ἀπὸ τὸ παράπονο γιὰ τὰ ὅσα συμβαίνουν, ἀλλὰ ἂς τὸν ποτίσουν τὰ δάκρυα τῆς μετάνοιάς μας καὶ τῆς εὐχαριστίας μας γιὰ τὸ πάθος καὶ τὴ θυσία Του. Ἀντὶ νὰ πᾶμε στὸν ναό, ἂς γίνουμε ἐμεῖς ναός Του, ἀντὶ νὰ προσκυνήσουμε τὶς εἰκόνες, ἂς ἀφήσουμε νὰ ἀναστηθεῖ ἡ πεσοῦσα εἰκόνα Του μέσα μας∙ μαζὶ μὲ τὸν πόθο μας νὰ τρεφόμεθα μὲ τὸ αἷμα τῆς θυσίας τοῦ Κυρίου, ἂς γίνουμε ἐμεῖς θυσία γιὰ τὸν Χριστό.
Στὸ σημερινὸ εὐαγγελικὸ ἀνάγνωσμα, ὁ Κύριος μᾶς δείχνει τὸν αἰώνιο δρόμο τῆς σωτηρίας μας καὶ τὸν οὐσιαστικὸ τῆς προσκύνησης τοῦ Τιμίου Σταυροῦ: «Ὅστις θέλει ὀπίσω μου ἐλθεῖν, ἀπαρνησάσθω ἑαυτόν καί ἀράτω τόν σταυρόν αὐτοῦ καί ἀκολουθήτω μοι» (Μάρκ. η΄ 34). Ἂς σηκώσουμε κι ἐμεῖς τὸ βάρος τῆς φετινῆς στερήσεως ὡς τὸν σταυρό μας καὶ ἂς Τὸν ἀκολουθήσουμε. Αὐτὴ θὰ εἶναι ἡ καλύτερη προσκύνηση.
Ἐπιτρέψτε μου, νὰ τελειώσω ὡς ὁ ταπεινὸς Ἐπίσκοπός σας, μὲ ἕνα προσκλητήριο:
Ἂς ὑποδεχθοῦμε ὅλοι τὴ δοκιμασία ὡς εὐλογία,
τὸν πειρασμὸ ὡς εὐκαιρία στροφῆς πρὸς τὸν Χριστό,
τὴ στέρηση ὡς ἀφορμὴ μετανοίας,
τὴ δυσκολία ὡς ἄσκηση ἐν καιρῷ νηστείας,
τὸν φόβο τοῦ τέλους ὡς προσδοκία τοῦ Θεοῦ,
τὸν σκανδαλισμὸ τῆς σκέψης μας ὡς τὸν σταυρὸ ποὺ πρέπει νὰ σηκώσουμε.
Καὶ τότε θὰ ἀναστηθεῖ ὁ Χριστὸς μέσα μας, πρὶν ἀναστηθεῖ μὲ τοὺς ἑορτασμούς μας, τότε θὰ μᾶς δοθεῖ «τὸ σημεῖον Ἰωνᾶ», μεγαλύτερο ἀπὸ τὸ θαῦμα ποὺ προσδοκοῦμε, ἡ εὐλογία Του περισσότερη ἀπὸ αὐτὴν ποὺ φανταζόμαστε.
«Ἔτι γὰρ μικρὸν ὅσον ὅσον, ὁ ἐρχόμενος ἥξει καὶ οὺ χρονιεῖ» (Ἑβρ. ι΄ 37). Ὁ Κύριος ἔρχεται, δὲν καθυστερεῖ. Τὸν περιμένουμε, Τὸν προσδοκοῦμε, Ζῶντα καὶ Ἀναστάντα.
Εὔχομαι νὰ ζήσουμε τὸν Τίμιο Σταυρὸ ὡς ζωὴ καὶ ἀνἀσταση καὶ νὰ εἶναι βοήθειά μας καὶ ὅλου τοῦ κόσμου.
Μετ’ εὐχῶν καὶ πολλῆς τῆς ἐν Κυρίῳ ἀγάπης,
Ο ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΗΣ
† ῾Ο Μεσογαίας καὶ Λαυρεωτικῆς ΝΙΚΟΛΑΟΣ
Πηγή: ekklisiaonline
paraklisi
ΜΟΙΡΑΣΤΕΙΤΕ
ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ
ΠΡΟΗΓΟΥΜΕΝΟ ΑΡΘΡΟ
Τρόφιμα και άλλα που θα πρέπει να έχετε σε περίπτωση καραντίνας
ΣΧΟΛΙΑΣΤΕ
