2020-07-15 22:11:41
Δείτε αναλυτικά τι δείχνουν τα ερευνητικά δεδομένα που προέκυψαν από όσους αναζήτησαν βοήθεια εν μέσω πανδημίας, τα οποία παρουσιάζει η καθηγήτρια της Α'
Ψυχιατρικής Κλινικής του ΕΚΠΑ Μαρίνα Οικονόμου-Λαλιώτη
Φόβο και συμπτώματα κατάθλιψης προκάλεσε στους 2 από τους 3 Έλληνες η πανδημία του κορωνοϊού, όπως προκύπτει από την επεξεργασία των στοιχείων της πενταψήφιας Τηλεφωνικής Γραμμής Ψυχοκοινωνικής Υποστήριξης 10306.
Όπως διαπιστώνεται στην έρευνα που έκανε για τη ΔιαΝΕοσις η καθηγήτρια της Α' Ψυχιατρικής Κλινικής του ΕΚΠΑ Μαρίνα Οικονόμου-Λαλιώτη, ο φόβος είναι το κυρίαρχο συναίσθημα που οι καλούντες ανέφεραν ότι ένιωσαν σε μεγαλύτερη συχνότητα (67,6% απάντησαν συνέχεια ή αρκετές φορές), με τη λύπη (58,2%), τον αιφνιδιασμό (43%) και τον θυμό (42,8%) να ακολουθούν. Πάντως, στα ενδιαφέροντα συμπεράσματα της έρευνας περιλαμβάνεται και το άγχος που ανέφεραν όσοι αναζήτησαν βοήθεια το οποίο είχε χτυπήσει κόκκινο τον Μάρτιο και έφθινε σταδιακά, ώσπου το Μάιο δεν ξεπερνούσε το 15%.
Τα συμπεράσματα της έρευνας, σημειώνεται στην έρευνα της κυρίας Οικονόμου - Λαλιώτη, δεν αφορούν τον γενικό πληθυσμό, αλλά ένα ειδικό κοινό, τους help seakers, εκείνους δηλαδή που εξέφρασαν την ανάγκη τους να βοηθηθούν απευθυνόμενοι στους ειδικούς της ψυχικής υγείας για να αντιμετωπίσουν τα διαφορετικά δεδομένα που «εισέβαλαν» στην καθημερινότητά τους.
Στη συντριπτική τους πλειονότητα όσοι αναζήτησαν βοήθεια για να αντιμετωπίσουν τα νέα δεδομένα που δημιούργησε ο κορωνοϊός και τις συνθήκες που επέβαλε στην καθημερινότητά μας ήταν γυναίκες (65,2%), ενώ οι 4 στους δέκα ήταν έγγαμοι. Υψηλού μορφωτικού επιπέδου ήταν το 42% όσων απευθύνθηκαν στη γραμμή, ενώ περισσότεροι από τους μισούς ήταν οικονομικά ενεργοί. Στα σημαντικά στοιχεία που προκύπτουν είναι ότι εκείνοι που αισθάνθηκαν την ανάγκη να ζητήσουν ψυχολογική υποστήριξη σε ποσοστό 63% δεν ανέφερε να πάσχει από κάποια ψυχική νόσο, ενώ ο ένας στους δύο δεν είχε ποτέ απευθυνθεί σε επαγγελματία ψυχικής υγείας, ούτε τώρα ούτε στο παρελθόν.
Ακολουθεί αναλυτικά η έρευνα της Διανέοσις:
1. Τηλεφωνικές Γραμμές Βοήθειας στον Τομέα της Υγείας
Η επικοινωνία μέσω τηλεφώνου είναι αναμφισβήτητα ένας προσιτός, εύχρηστος και ευρέως διαδεδομένος τρόπος διακίνησης πληροφοριών. Παγκοσμίως, οι τηλεφωνικές γραμμές επικοινωνίας χρησιμοποιούνται όλο και περισσότερο στην καθημερινή πρακτική, παρέχοντας πληροφορίες και συμβουλευτική για ένα ευρύ φάσμα ζητημάτων, σημαντικό μέρος των οποίων αφορούν θέματα υγείας.
Στη διεθνή ιατρική βιβλιογραφία υπάρχουν αρκετές αναφορές για το έργο, τον ρόλο, τον χαρακτήρα και τις μορφές των τηλεφωνικών γραμμών επικοινωνίας. Θεωρείται ότι οι τηλεφωνικές υπηρεσίες δίνουν τη δυνατότητα καινοτόμων προσεγγίσεων στη διακίνηση πληροφοριών σε πολλά πεδία της Ιατρικής συμβάλλοντας γενικότερα στην προαγωγή της υγείας. Η παροχή συμβουλευτικής και υποστήριξης μέσω τηλεφωνικών γραμμών αποτελεί αναπόσπαστο μέρος ενός σύγχρονου, ανθρωποκεντρικού συστήματος υγείας και έχει ιδιαίτερη κοινωνική αξία, καθώς διαθέτει αδιαφιλονίκητα πλεονεκτήματα ως προς την προσβασιμότητα, την ευκολία και το πλήθος των επιλογών των παρεχόμενων υπηρεσιών.
Η ανταπόκριση που βρίσκουν οι τηλεφωνικές γραμμές στο κοινό αντανακλά τη σύγχρονη κοινωνική τάση σύμφωνα με την οποία οι χρήστες των υπηρεσιών υγείας διεκδικούν την υπεύθυνη ενημέρωση για τη νόσο τους, μέσα από την οποία ενδυναμώνονται και καθίστανται περισσότερο ικανοί να έχουν ενεργό ρόλο στη διαχείρισή της.
Τα τελευταία χρόνια η ιλιγγιώδης εξέλιξη της τεχνολογίας και η διάχυση της πληροφορίας από το διαδίκτυο και τα μέσα μαζικής επικοινωνίας αναδεικνύονται ιδιαιτέρως καταλυτικοί παράγοντες ως προς την ενημέρωση του κοινού σε ό,τι αφορά τα θέματα υγείας. Πρέπει να σημειωθεί όμως, ότι η ενημέρωση μέσω διαδικτύου δεν εξασφαλίζει την εξατομικευμένη προσέγγιση, αφήνει πολλά περιθώρια για παρερμηνείες και ευρύ χώρο στην ανάδυση παρεξηγημένης γνώσης και ημιμάθειας.
Έτσι λοιπόν οι χρήστες υπηρεσιών υγείας έχουν πλέον την αξίωση για εξατομικευμένες προσεγγίσεις στην υποστήριξη και επίλυση προβλημάτων, υπεύθυνη πληροφόρηση και άμεση πρόσβαση σε αυτήν. Σε ένα τέτοιο πλαίσιο η λειτουργία μιας Τηλεφωνικής Γραμμής Βοήθειας ανταποκρίνεται στο αίτημα αυτό, με τα πλεονεκτήματα της εξατομίκευσης, της ταχύτητας και της προσβασιμότητας, αλλά και της διεύρυνσης του φάσματος των διατιθέμενων θεραπευτικών επιλογών.
Ειδικά στην περίπτωση ατόμων που αντιμετωπίζουν χρόνια προβλήματα υγείας, οι τηλεφωνικές υπηρεσίες είναι ανεκτίμητης αξίας και καθίστανται ένα "εργαλείο ενδυνάμωσης" ιδίως όταν οι στρατηγικές αυτο-διαχείρισης αποτυγχάνουν να φέρουν τα επιθυμητά αποτελέσματα ή να ελέγξουν τα συμπτώματα.
2. Τηλεφωνικές Γραμμές Βοήθειας στον Τομέα της Ψυχικής Υγείας
Στο χώρο της ψυχικής υγείας οι ελλείψεις στην πληροφόρηση και στην πρόσβαση στις διαθέσιμες πηγές φροντίδας είναι έντονες και το πρόβλημα επιτείνεται από το κοινωνικό στίγμα, τα στερεότυπα και τις προκαταλήψεις που συνοδεύουν ακόμη και σήμερα την ψυχική νόσο και ταλανίζουν τον ψυχικά ασθενή. Το στίγμα θεωρείται άλλωστε το βασικότερο εμπόδιο στην αναζήτηση βοήθειας και επομένως στη λήψη αποτελεσματικής θεραπείας.
Οι πρώτες τηλεφωνικές υπηρεσίες εμφανίστηκαν στον τομέα της ψυχικής υγείας τη δεκαετία του 1960, κυρίως με σκοπό την πρόληψη των αυτοκτονιών και την άμεση παρέμβαση σε καταστάσεις κρίσης. Έκτοτε, πληθώρα αντίστοιχων υπηρεσιών έχουν δημιουργηθεί με σκοπό να λειτουργήσουν συμπληρωματικά στις υπάρχουσες υπηρεσίες του συστήματος ψυχικής υγείας καλύπτοντας ενδεχόμενα κενά, όπως ελλείψεις σε ανθρώπινο δυναμικό ή δυσκολίες πρόσβασης για ανθρώπους που ζουν σε αγροτικές ή απομακρυσμένες περιοχές.
Σε διεθνές επίπεδο, επιτυχημένα παραδείγματα είναι οι τηλεφωνικές γραμμές SANELINE, SAMARITANS και MIND στην Αγγλία και η LIFELINE στην Αυστραλία, οι οποίες παρέχουν ψυχολογική υποστήριξη και πρακτικές πληροφορίες, ενώ ταυτόχρονα δίνουν συμβουλές και διευκολύνουν αναφορικά με την αναζήτηση βοήθειας στις κατάλληλες εξειδικευμένες υπηρεσίες για αντίστοιχα προβλήματα και αιτιάσεις.
Στη χώρα μας, η παροχή υπηρεσιών ψυχολογικής υποστήριξης μέσω τηλεφώνου δεν αποτελεί μία καθιερωμένη και πλήρως ενσωματωμένη στο σύστημα ψυχικής υγείας πρακτική, αν και κατά καιρούς έχουν λειτουργήσει αποσπασματικά τηλεφωνικές υπηρεσίες υποστήριξης, εστιασμένες σε ειδικά ζητήματα και για δεδομένο χρονικό διάστημα που η εκάστοτε χρηματοδότηση, με τα κενά και τις παραλείψεις της, κάλυπτε.
Ανάμεσα σ’ αυτές αξίζει να αναφερθούν η Τηλεφωνική Γραμμή Βοήθειας για την Κατάθλιψη του Ερευνητικού Πανεπιστημιακού Ινστιτούτου Ψυχικής Υγιεινής (ΕΠΙΨΥ) που λειτούργησε από το 2008 έως το 2013, εν μέσω επιτεινόμενης οικονομικής ύφεσης, η Γραμμή Βοήθειας για την Αυτοκτονία (1018) αλλά και η Γραμμή για την Ενδοοικογενειακή Βία (15900) που λειτουργούν μέχρι σήμερα.
Ο ρόλος των τηλεφωνικών γραμμών ψυχολογικής υποστήριξης αποκτά ακόμα μεγαλύτερη βαρύτητα σε περιόδους κρίσεων, όπου συνήθως καταγράφεται αύξηση στην επικράτηση των ψυχικών διαταραχών, ιδίως αυτών του καταθλιπτικού φάσματος.
3. Η περίπτωση της Γραμμής Ψυχοκοινωνικής Υποστήριξης εν μέσω πανδημίας
Μπροστά στην απειλή που σήμανε η πανδημία σε όλο τον πλανήτη και χωρίς να πέφτει κανείς στην παγίδα του "χρονοκεντρισμού", όρου που εισήγαγε το 1974 ο πρόσφατα θανών κοινωνιολόγος Τζιμπ Φάουλς, η αίσθηση δηλαδή του ότι ζούμε στην πιο κοσμογονική περίοδο της ιστορίας με τρομακτικές επιπτώσεις σε όλους τους τομείς της ζωής, δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η ξαφνική και βίαιη εισβολή της Covid-19 σήμανε μια κρίση που έσπειρε φόβο και πανικό και πυροδότησε ψυχικές διεργασίες με ανατροπές και δυσμενείς μετατοπίσεις σε άτομα ευάλωτα και μη.
Στις περισσότερες χώρες του προηγμένου κόσμου στα συστήματα υπηρεσιών ψυχικής υγείας λειτουργούσαν ήδη γραμμές τηλεφωνικής υποστήριξης που ενέταξαν τα επίμαχα αιτήματα αναφορικά με τις ψυχοκοινωνικές επιπτώσεις του ιού στο πλαίσιό τους, προσαρμόζοντας με ταχύτητα τη λειτουργία τους για τον σκοπό αυτό.
Το Ευρωπαϊκό Τμήμα για την Ψυχική Υγεία (Mental Health Europe) προώθησε έναν χάρτη που απεικονίζει τηλεφωνικές γραμμές ψυχολογικής υποστήριξης κατά τη διάρκεια της κρίσης Covid-19 σε 23 ευρωπαϊκές χώρες ανάμεσα στις οποίες δεν συγκαταλεγόταν η χώρα μας, ενώ στο Ηνωμένο Βασίλειο δημιουργήθηκαν ειδικές τηλεφωνικές γραμμές βοήθειας για τον ιό παρέχοντας συμβουλευτική και ψυχολογική υποστήριξη για πολλές και διαφορετικές κατηγορίες πολιτών.
Χάρτης
Στην Ελλάδα, η παροχή τηλεφωνικής ψυχολογικής υποστήριξης στην κρίση της πανδημίας του κορωνοϊού SARS-CoV-2 και του κινδύνου της λοίμωξης COVID-19 αποτέλεσε μια πρωτοβουλία της Α΄ Ψυχιατρικής Κλινικής του Πανεπιστημίου Αθηνών με τη δημιουργία της αντίστοιχης γραμμής, που ξεκίνησε να λειτουργεί αμέσως μετά τις 10 Μαρτίου 2020 με τη διαδικασία του επείγοντος, σε συνεργασία με τις Πρυτανικές Αρχές του ΕΚΠΑ. H Γραμμή που απαντούσε στον αριθμό 2107297957 πλαισιώθηκε σε αυτή την πρώτη φάση λειτουργίας της από Καθηγητές Ψυχιατρικής, Ψυχολόγους, καθώς και εθελοντές εσωτερικούς και εξωτερικούς συνεργάτες της Κλινικής.
Η αποκτηθείσα εμπειρία αυτής της Γραμμής αποτέλεσε την αφετηρία της συζήτησης για την επέκταση και διεύρυνσή της με τη συνεργασία της Γενικής Γραμματείας Δημόσιας Υγείας, που μετεξελίχτηκε στην πορεία σε Γραμμή Ψυχοκοινωνικής Υποστήριξης με την εμπλοκή της Ομοσπονδίας Φορέων Ψυχοκοινωνικής Αποκατάστασης και Ψυχικής Υγείας "ΑΡΓΩ".
Στο πλαίσιο αυτό διαμορφώθηκε η μεθοδολογία και αποφασίστηκε η λειτουργία της Γραμμής Ψυχοκοινωνικής Υποστήριξης 10306 που είναι μια ανοιχτή γραμμή επικοινωνίας, η οποία παρέχει ανώνυμα και εμπιστευτικά ενημέρωση για τις ψυχοκοινωνικές συνέπειες της Covid 19, ψυχιατρική, ψυχολογική και κοινωνική υποστήριξη.
Η πενταψήφια Τηλεφωνική Γραμμή Ψυχοκοινωνικής Υποστήριξης 10306 τέθηκε σε λειτουργία το Σάββατο 4 Απριλίου 2020 και λειτουργεί μέχρι σήμερα.
4. Αξιολόγηση της Γραμμής Ψυχοκοινωνικής Υποστήριξης
Στο πλαίσιο αξιολόγησης της παροχής υπηρεσιών της τηλεφωνικής γραμμής, καθώς και για λόγους εγκυρότερης αποτύπωσης των ψυχοκοινωνικών δυσκολιών που αντιμετωπίζουν οι συμπολίτες μας που αναζητούν βοήθεια εν μέσω της πανδημίας του κορωνοϊού, διαμορφώθηκε ένα ερευνητικό πρωτόκολλο καταγραφής των αιτημάτων των κλήσεων, των συμπτωμάτων κατάθλιψης και άγχους καθώς και των βασικών κοινωνικο-δημογραφικών χαρακτηριστικών των καλούντων. Κατά τη διάρκεια της κλήσης ή και μετά την ολοκλήρωσή της, οι επαγγελματίες ψυχικής υγείας που διαχειρίζονταν την κλήση συμπλήρωναν τα στοιχεία της φόρμας καταγραφής, η οποία περιελάμβανε ερωτήσεις αναφορικά με τα κοινωνικο-δημογραφικά χαρακτηριστικά του καλούντος, την έκθεση στα ΜΜΕ, τη συμπτωματολογία άγχους και κατάθλιψης (κλίμακες ανίχνευσης του Γκόλντμπεργκ), τα συναισθήματα που βίωναν τις τελευταίες 2 εβδομάδες και το είδος της παρέμβασης που παρείχαν. Επίσης, συμπλήρωναν και το βασικό αίτημα της κλήσης περιφραστικά. Από το σύνολο των 6.424 ολοκληρωμένων ερωτηματολογίων, πραγματοποιήθηκε τυχαία επιλογή 1.606 ερωτηματολογίων.
Από την αξιοποίηση των δεδομένων ενδιαφέρον είχαν τα εξής:
Αναφορικά με τα κοινωνικο-δημογραφικά στοιχεία το 65,2% είναι γυναίκες, το 41,1% έγγαμοι, το 42,1% έχει ολοκληρώσει προπτυχιακές ή μεταπτυχιακές σπουδές και το 53% ανήκει στις οικονομικά ενεργές ομάδες.
Η πλειοψηφία των καλούντων (63%) δεν ανέφερε να πάσχει από κάποια ψυχική νόσο.
Ο ένας στους δύο δεν είχε ποτέ απευθυνθεί σε επαγγελματία ψυχικής υγείας, ούτε τώρα ούτε στο παρελθόν.
Ο φόβος είναι το κυρίαρχο συναίσθημα που οι καλούντες ανέφεραν ότι ένιωσαν σε μεγαλύτερη συχνότητα (67,6% απάντησαν συνέχεια ή αρκετές φορές), με τη λύπη (58,2%), τον αιφνιδιασμό (43%) και τον θυμό (42,8%) να ακολουθούν.
Πιο αναλυτικά:
Στo σύνολο του επιλεγέντος δείγματος των 1.606 κλήσεων, για τη χρονική περίοδο 16/03 έως 29/05, που παρουσιάζονται σε ομαδοποίηση με βάση τον φόβο της μόλυνσης ή/και νόσησης από τον Covid-19, την καραντίνα με τα επακόλουθα περιοριστικά μέτρα και την οικονομία, και αποτυπώνονται στον Πίνακα 1 και στο Γράφημα 1 αντίστοιχα, διαφαίνονται τα εξής αναφορικά με τα αιτήματα των καλούντων:
Πίνακας1
Αξίζει να σημειωθεί ότι οι τρεις κατηγορίες των αιτημάτων δεν είναι αμοιβαίως αποκλειόμενες, καθώς μια κλήση μπορεί π.χ. να αφορούσε ταυτόχρονα και τον φόβο μόλυνσης και την καραντίνα. Τα ποσοστά που φαίνονται στον πίνακα, αφορούν στο ποσοστό των κλήσεων στο οποίο υπήρξε αναφορά και επομένως η μη αναφορά αποτελεί το συμπληρωματικό ποσοστό. Έτσι, για την Covid-19 το χρονικό διάστημα 16/03-30/03 το 90% των κλήσεων είχε αναφορά σε φόβο μόλυνσης, ενώ το 10% δεν είχε καμία αναφορά. Πρέπει να σημειωθεί ότι τα προαναφερόμενα δεδομένα αποτελούν σύγκριση ποσοστιαίων αναλογιών ανά συγκεκριμένες χρονικές περιόδου
Γράφημα 1
Το πρώτο δεκαπενθήμερο λειτουργίας της Γραμμής το 90% των κλήσεων αφορά στην Covid-19, ενώ σχεδόν το 86% αφορά στα περιοριστικά μέτρα και την καραντίνα. Σε αυτό το πρώτο δεκαπενθήμερο προεξάρχουν τα αιτήματα που περιγράφουν ανησυχία μόλυνσης από τον κορωνοϊό για τον ίδιο τον καλούντα ή για αγαπημένο του πρόσωπο χωρίς να ανήκει σε κάποια ευπαθή ομάδα, αλλά και το αίσθημα "πνιγμονής" που προκύπτει από τον υποχρεωτικό εγκλεισμό, ενώ τα άγχη για την οικονομία απασχολούν προς το παρόν σε αυτή τη φάση ένα 44,3% των πολιτών.
Με την πάροδο του χρόνου και καθώς η καμπύλη μετάδοσης του ιού παραμένει σταθερή ή κινείται καθοδικά παρατηρείται αισθητή μείωση των αιτημάτων που αφορούν στην Covid-19, αιτήματα που φτάνουν το τελευταίο δεκαπενθήμερο του Μαΐου να έχουν το χαμηλότερο ποσοστό (54,6%).
Αναφορικά με τα αιτήματα γύρω από την οικονομία, το πρώτο διάστημα το 44,3% εκδηλώνει σημάδια ανησυχίας, όσο όμως πλησιάζει το πέρας της καραντίνας και η έκθεση στις νέες κανονικότητες, αρχίζει πάλι να αυξάνεται σταδιακά η ανασφάλεια για τα οικονομικά ζητήματα. Τα χρονικά σημεία όπου διαφαίνεται μείωση των ποσοστών που σχετίζονται με τις οικονομικές παραμέτρους της κρίσης, φαίνεται να συμπίπτουν με την περίοδο που η κυβέρνηση ανακοινώνει μέτρα στήριξης, "ανακουφίζοντας" τουλάχιστον πρόσκαιρα, την αγχώδη αντίδραση των πολιτών για εκείνο το διάστημα. Όμως, η βραδεία αλλά σταθερά ανοδική οικονομική ανασφάλεια θα μπορούσε να συνδεθεί με την αναγκαστική επανεκκίνηση της οικονομικής δραστηριότητας από τη μία πλευρά, αλλά και με τον φόβο της προοδευτικά αυξανόμενης οικονομικής δυσχέρειας (ανεργία, μερική απασχόληση, διακοπή επιχειρηματικής δραστηριότητας) από την άλλη.
Αναφορικά με τα αιτήματα που αφορούν στην καραντίνα και τα περιοριστικά μέτρα στην επαφή ή στην απόσταση, χαρακτηριστικό είναι το εύρημα ότι διατηρούνται σε όλη τη χρονική περίοδο σε υψηλά επίπεδα (σχεδόν άνω του 80%), ενώ κατά το τελευταίο δεκαπενθήμερο του Μαΐου ακολουθούν μια καθοδική πορεία, αλλά παραμένουν αισθητά υψηλότερα από τα αντίστοιχα του φόβου για τον ιό και την οικονομία.
Ιδιαίτερο ερευνητικό ενδιαφέρον έχει και η συγκριτική αποτύπωση των συμπτωμάτων κατάθλιψης σε αντιπαραβολή με αυτά του άγχους.
Τα αποτελέσματα αυτά παρουσιάζονται στον Πίνακα 2 και στο Γράφημα 2 αντίστοιχα.
Πίνακας 2
Γράφημα 2
Γίνεται σαφές ότι αν και το άγχος σημειώνει υψηλά επίπεδα κατά το πρώτο δεκαπενθήμερο (38,7%), ακολουθεί έκτοτε καθοδική πορεία, με την τελευταία περίοδο του Μαΐου τα ποσοστά να βρίσκονται πλέον μόλις στο 15,6%.
Αντίθετα, η κατάθλιψη ξεκινά στην αρχή των περιοριστικών μέτρων με χαμηλότερα ποσοστά από αυτά του άγχους (30,6%) και παρά τις αυξομειώσεις που εμφανίζει, το τελευταίο δεκαπενθήμερο φτάνει στο 35,4% παρουσιάζοντας σημαντική αύξηση και κάνοντας αισθητή τη διαφορά σε αυτή την ειδική πληθυσμιακή ομάδα που αποτελείται από τα άτομα που ζητούν βοήθεια σε μια τηλεφωνική γραμμή υποστήριξης.
Γιατί άραγε προεξάρχει η κατάθλιψη έναντι του άγχους σε μια συγκυρία όπου οι αλλαγές στον τρόπο ζωής και λειτουργίας μας ακολουθούν κατακλυσμιαία πορεία; Αξίζει να εστιάσουμε στα εξής:
Καθώς οι μέρες περνούν και η εξάπλωση του ιού ελέγχεται και αντιμετωπίζεται αποτελεσματικά, μειώνονται και τα άγχη νόσησης που προκύπτουν από αυτόν. Τα περιοριστικά μέτρα έχουν καταφέρει πλέον να "εμπεριέξουν" στη συλλογική συνείδηση την εξάπλωση του ιού και της γενικότερης απειλής που προκαλεί η μεταδοτικότητά του. Ωστόσο, το αποτύπωμα της καραντίνας με τους συνεπακόλουθους περιορισμούς στην επικοινωνία, τους νέους τρόπους φυσικής απόστασης, τη νέα "κουλτούρα" της ασώματης επαφής και το μειωμένο αίσθημα ελευθερίας στη μετακίνηση αναδύουν σταδιακά ένα "συλλογικό πένθος" απέναντι σε μια μεγάλη απώλεια: την απώλεια της παλιάς κανονικότητας στη συνύπαρξη και τον αποχωρισμό του ήδη γνώριμου τρόπου ζωής. Καθώς υποχωρεί η παλίρροια του πρώτου κύματος κατακλυσμιαίων συναισθημάτων, ξεσκεπάζεται το τραυματικό φορτίο που κουβάλησε μαζί της. Και βγαίνει στην επιφάνεια ένα σύμπλεγμα συμπτωμάτων που είναι χαρακτηριστικά της κλινικής κατάθλιψης.
Ταυτόχρονα ξεσκεπάζεται όμως και το σκληρό βίωμα της υπερδεκαετούς οικονομικής κρίσης και επανενεργοποιούνται οι διεργασίες της κατάθλιψης, που ως νόσος αναδείχθηκε σε εθνική μάστιγα και αποτυπώθηκε ως "εθνική κατάθλιψη", με τα ποσοστά της να εκτινάσσονται από 3,3% πριν από την κρίση (2008) στο 12,4% το 2013 σε επιδημιολογικές έρευνες γενικού πληθυσμού.
Επομένως, υπό αυτό το πρίσμα η πανδημική κρίση της Covid-19 αποκτά ειδική βαρύτητα για το ατομικό και συλλογικό ψυχικό αφήγημα, αναμοχλεύοντας επώδυνα συναισθήματα και ψυχοτραυματικές μνήμες από το πρόσφατο εθνικό παρελθόν.
5. Σκέψεις
Από τη μέχρι τώρα λειτουργία της, η Γραμμή φαίνεται ότι αποτέλεσε ουσιαστικά την πύλη εισόδου στο σύστημα υπηρεσιών ψυχικής υγείας, καθώς ο ένας στους δύο καλούντες δεν είχε ποτέ απευθυνθεί σε επαγγελματία ψυχικής υγείας, ούτε τώρα ούτε στο παρελθόν, γεγονός που καταδεικνύει ότι κάλυψε μια πραγματικά μεγάλη ανάγκη των πολιτών και συνέβαλε σημαντικά στην άρση του στίγματος που συνοδεύει την προσφυγή σε αντίστοιχες υπηρεσίες.
Μέσω των παρεμβάσεων και της διαχείρισης των αιτημάτων λειτούργησε ουσιαστικά ως Υπηρεσία Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Ψυχικής Υγείας και ως ένα φίλτρο διαλογής – αναχαίτισης περιστατικών στις ήδη επιβαρυμένες υπηρεσίες ψυχικής υγείας του δημόσιου τομέα, μειώνοντας σημαντικά τον όγκο των εξυπηρετούμενων και τον συνεπακόλουθο "συνωστισμό" στο δημόσιο σύστημα, γεγονός ιδιαίτερα σημαντικό την περίοδο της πανδημίας.
Στην ουσία, η Γραμμή ήρθε αντιμέτωπη και προσπάθησε να υπερκαλύψει χρόνιες παθογένειες και "υποκείμενα νοσήματα" της ανολοκλήρωτης ψυχιατρικής μεταρρύθμισης, με τις τεράστιες ακάλυπτες ανάγκες στο πεδίο της ψυχικής υγείας -τόσο σε επίπεδο γεωγραφικής κατανομής όσο και σε επίπεδο άγνοιας για την ύπαρξη εξειδικευμένων υπηρεσιών- να την καθιστούν στη σκέψη πολλών ως μοναδική διέξοδο ενημέρωσης και υποστήριξης.
Εξάλλου, κάθε κρίση έχει την πτυχή της καταστροφής αλλά και την πτυχή της ευκαιρίας και των αυθόρμητων πρωτοβουλιών, εναλλακτικών λύσεων και προοπτικών. Αν κάτι θετικό μπορεί να βγει απ’ όλη αυτήν τη συγκυρία σε επίπεδο υπηρεσιών ψυχικής υγείας, είναι η υιοθέτηση και ένταξη οργανωμένων Γραμμών υποστήριξης και άλλων τεχνολογικά προηγμένων υπηρεσιών στο γενικότερο σύστημα υπηρεσιών ψυχικής υγείας.
6. Αντί Επιλόγου
Δεν θα πρέπει να υποτιμηθεί ότι τα στοιχεία που δόθηκαν παραπάνω, δεν είναι στοιχεία που προκύπτουν από μια έρευνα σε γενικό πληθυσμό αλλά στοιχεία από μια ειδική ομάδα πληθυσμού, των "help-seekers", αυτών που αναζητούν βοήθεια, αυτών που έχουν ανάγκη να μιλήσουν, αυτών που έχουν ανάγκη κάποιον στην άλλη άκρη της γραμμής να τους ακούσει, να σταθεί με γνώση και ενσυναίσθηση απέναντι στο πρόβλημά τους.
Άλλωστε, αυτός δεν είναι και ο ρόλος ενός πλουραλιστικού και δημοκρατικού συστήματος ψυχικής υγείας; Αυτός δεν είναι ο ρόλος μιας ευαίσθητης δημοκρατίας, μιας ενσυναισθητικής κοινωνίας; Να "ακούει" και να κατανοεί την ψυχική οδύνη, να αναγνωρίζει, να σέβεται και να απαντά στην ενδόμυχη υποκειμενική ανάγκη.
anatakti
Ψυχιατρικής Κλινικής του ΕΚΠΑ Μαρίνα Οικονόμου-Λαλιώτη
Φόβο και συμπτώματα κατάθλιψης προκάλεσε στους 2 από τους 3 Έλληνες η πανδημία του κορωνοϊού, όπως προκύπτει από την επεξεργασία των στοιχείων της πενταψήφιας Τηλεφωνικής Γραμμής Ψυχοκοινωνικής Υποστήριξης 10306.
Όπως διαπιστώνεται στην έρευνα που έκανε για τη ΔιαΝΕοσις η καθηγήτρια της Α' Ψυχιατρικής Κλινικής του ΕΚΠΑ Μαρίνα Οικονόμου-Λαλιώτη, ο φόβος είναι το κυρίαρχο συναίσθημα που οι καλούντες ανέφεραν ότι ένιωσαν σε μεγαλύτερη συχνότητα (67,6% απάντησαν συνέχεια ή αρκετές φορές), με τη λύπη (58,2%), τον αιφνιδιασμό (43%) και τον θυμό (42,8%) να ακολουθούν. Πάντως, στα ενδιαφέροντα συμπεράσματα της έρευνας περιλαμβάνεται και το άγχος που ανέφεραν όσοι αναζήτησαν βοήθεια το οποίο είχε χτυπήσει κόκκινο τον Μάρτιο και έφθινε σταδιακά, ώσπου το Μάιο δεν ξεπερνούσε το 15%.
Τα συμπεράσματα της έρευνας, σημειώνεται στην έρευνα της κυρίας Οικονόμου - Λαλιώτη, δεν αφορούν τον γενικό πληθυσμό, αλλά ένα ειδικό κοινό, τους help seakers, εκείνους δηλαδή που εξέφρασαν την ανάγκη τους να βοηθηθούν απευθυνόμενοι στους ειδικούς της ψυχικής υγείας για να αντιμετωπίσουν τα διαφορετικά δεδομένα που «εισέβαλαν» στην καθημερινότητά τους.
Στη συντριπτική τους πλειονότητα όσοι αναζήτησαν βοήθεια για να αντιμετωπίσουν τα νέα δεδομένα που δημιούργησε ο κορωνοϊός και τις συνθήκες που επέβαλε στην καθημερινότητά μας ήταν γυναίκες (65,2%), ενώ οι 4 στους δέκα ήταν έγγαμοι. Υψηλού μορφωτικού επιπέδου ήταν το 42% όσων απευθύνθηκαν στη γραμμή, ενώ περισσότεροι από τους μισούς ήταν οικονομικά ενεργοί. Στα σημαντικά στοιχεία που προκύπτουν είναι ότι εκείνοι που αισθάνθηκαν την ανάγκη να ζητήσουν ψυχολογική υποστήριξη σε ποσοστό 63% δεν ανέφερε να πάσχει από κάποια ψυχική νόσο, ενώ ο ένας στους δύο δεν είχε ποτέ απευθυνθεί σε επαγγελματία ψυχικής υγείας, ούτε τώρα ούτε στο παρελθόν.
Ακολουθεί αναλυτικά η έρευνα της Διανέοσις:
1. Τηλεφωνικές Γραμμές Βοήθειας στον Τομέα της Υγείας
Η επικοινωνία μέσω τηλεφώνου είναι αναμφισβήτητα ένας προσιτός, εύχρηστος και ευρέως διαδεδομένος τρόπος διακίνησης πληροφοριών. Παγκοσμίως, οι τηλεφωνικές γραμμές επικοινωνίας χρησιμοποιούνται όλο και περισσότερο στην καθημερινή πρακτική, παρέχοντας πληροφορίες και συμβουλευτική για ένα ευρύ φάσμα ζητημάτων, σημαντικό μέρος των οποίων αφορούν θέματα υγείας.
Στη διεθνή ιατρική βιβλιογραφία υπάρχουν αρκετές αναφορές για το έργο, τον ρόλο, τον χαρακτήρα και τις μορφές των τηλεφωνικών γραμμών επικοινωνίας. Θεωρείται ότι οι τηλεφωνικές υπηρεσίες δίνουν τη δυνατότητα καινοτόμων προσεγγίσεων στη διακίνηση πληροφοριών σε πολλά πεδία της Ιατρικής συμβάλλοντας γενικότερα στην προαγωγή της υγείας. Η παροχή συμβουλευτικής και υποστήριξης μέσω τηλεφωνικών γραμμών αποτελεί αναπόσπαστο μέρος ενός σύγχρονου, ανθρωποκεντρικού συστήματος υγείας και έχει ιδιαίτερη κοινωνική αξία, καθώς διαθέτει αδιαφιλονίκητα πλεονεκτήματα ως προς την προσβασιμότητα, την ευκολία και το πλήθος των επιλογών των παρεχόμενων υπηρεσιών.
Η ανταπόκριση που βρίσκουν οι τηλεφωνικές γραμμές στο κοινό αντανακλά τη σύγχρονη κοινωνική τάση σύμφωνα με την οποία οι χρήστες των υπηρεσιών υγείας διεκδικούν την υπεύθυνη ενημέρωση για τη νόσο τους, μέσα από την οποία ενδυναμώνονται και καθίστανται περισσότερο ικανοί να έχουν ενεργό ρόλο στη διαχείρισή της.
Τα τελευταία χρόνια η ιλιγγιώδης εξέλιξη της τεχνολογίας και η διάχυση της πληροφορίας από το διαδίκτυο και τα μέσα μαζικής επικοινωνίας αναδεικνύονται ιδιαιτέρως καταλυτικοί παράγοντες ως προς την ενημέρωση του κοινού σε ό,τι αφορά τα θέματα υγείας. Πρέπει να σημειωθεί όμως, ότι η ενημέρωση μέσω διαδικτύου δεν εξασφαλίζει την εξατομικευμένη προσέγγιση, αφήνει πολλά περιθώρια για παρερμηνείες και ευρύ χώρο στην ανάδυση παρεξηγημένης γνώσης και ημιμάθειας.
Έτσι λοιπόν οι χρήστες υπηρεσιών υγείας έχουν πλέον την αξίωση για εξατομικευμένες προσεγγίσεις στην υποστήριξη και επίλυση προβλημάτων, υπεύθυνη πληροφόρηση και άμεση πρόσβαση σε αυτήν. Σε ένα τέτοιο πλαίσιο η λειτουργία μιας Τηλεφωνικής Γραμμής Βοήθειας ανταποκρίνεται στο αίτημα αυτό, με τα πλεονεκτήματα της εξατομίκευσης, της ταχύτητας και της προσβασιμότητας, αλλά και της διεύρυνσης του φάσματος των διατιθέμενων θεραπευτικών επιλογών.
Ειδικά στην περίπτωση ατόμων που αντιμετωπίζουν χρόνια προβλήματα υγείας, οι τηλεφωνικές υπηρεσίες είναι ανεκτίμητης αξίας και καθίστανται ένα "εργαλείο ενδυνάμωσης" ιδίως όταν οι στρατηγικές αυτο-διαχείρισης αποτυγχάνουν να φέρουν τα επιθυμητά αποτελέσματα ή να ελέγξουν τα συμπτώματα.
2. Τηλεφωνικές Γραμμές Βοήθειας στον Τομέα της Ψυχικής Υγείας
Στο χώρο της ψυχικής υγείας οι ελλείψεις στην πληροφόρηση και στην πρόσβαση στις διαθέσιμες πηγές φροντίδας είναι έντονες και το πρόβλημα επιτείνεται από το κοινωνικό στίγμα, τα στερεότυπα και τις προκαταλήψεις που συνοδεύουν ακόμη και σήμερα την ψυχική νόσο και ταλανίζουν τον ψυχικά ασθενή. Το στίγμα θεωρείται άλλωστε το βασικότερο εμπόδιο στην αναζήτηση βοήθειας και επομένως στη λήψη αποτελεσματικής θεραπείας.
Οι πρώτες τηλεφωνικές υπηρεσίες εμφανίστηκαν στον τομέα της ψυχικής υγείας τη δεκαετία του 1960, κυρίως με σκοπό την πρόληψη των αυτοκτονιών και την άμεση παρέμβαση σε καταστάσεις κρίσης. Έκτοτε, πληθώρα αντίστοιχων υπηρεσιών έχουν δημιουργηθεί με σκοπό να λειτουργήσουν συμπληρωματικά στις υπάρχουσες υπηρεσίες του συστήματος ψυχικής υγείας καλύπτοντας ενδεχόμενα κενά, όπως ελλείψεις σε ανθρώπινο δυναμικό ή δυσκολίες πρόσβασης για ανθρώπους που ζουν σε αγροτικές ή απομακρυσμένες περιοχές.
Σε διεθνές επίπεδο, επιτυχημένα παραδείγματα είναι οι τηλεφωνικές γραμμές SANELINE, SAMARITANS και MIND στην Αγγλία και η LIFELINE στην Αυστραλία, οι οποίες παρέχουν ψυχολογική υποστήριξη και πρακτικές πληροφορίες, ενώ ταυτόχρονα δίνουν συμβουλές και διευκολύνουν αναφορικά με την αναζήτηση βοήθειας στις κατάλληλες εξειδικευμένες υπηρεσίες για αντίστοιχα προβλήματα και αιτιάσεις.
Στη χώρα μας, η παροχή υπηρεσιών ψυχολογικής υποστήριξης μέσω τηλεφώνου δεν αποτελεί μία καθιερωμένη και πλήρως ενσωματωμένη στο σύστημα ψυχικής υγείας πρακτική, αν και κατά καιρούς έχουν λειτουργήσει αποσπασματικά τηλεφωνικές υπηρεσίες υποστήριξης, εστιασμένες σε ειδικά ζητήματα και για δεδομένο χρονικό διάστημα που η εκάστοτε χρηματοδότηση, με τα κενά και τις παραλείψεις της, κάλυπτε.
Ανάμεσα σ’ αυτές αξίζει να αναφερθούν η Τηλεφωνική Γραμμή Βοήθειας για την Κατάθλιψη του Ερευνητικού Πανεπιστημιακού Ινστιτούτου Ψυχικής Υγιεινής (ΕΠΙΨΥ) που λειτούργησε από το 2008 έως το 2013, εν μέσω επιτεινόμενης οικονομικής ύφεσης, η Γραμμή Βοήθειας για την Αυτοκτονία (1018) αλλά και η Γραμμή για την Ενδοοικογενειακή Βία (15900) που λειτουργούν μέχρι σήμερα.
Ο ρόλος των τηλεφωνικών γραμμών ψυχολογικής υποστήριξης αποκτά ακόμα μεγαλύτερη βαρύτητα σε περιόδους κρίσεων, όπου συνήθως καταγράφεται αύξηση στην επικράτηση των ψυχικών διαταραχών, ιδίως αυτών του καταθλιπτικού φάσματος.
3. Η περίπτωση της Γραμμής Ψυχοκοινωνικής Υποστήριξης εν μέσω πανδημίας
Μπροστά στην απειλή που σήμανε η πανδημία σε όλο τον πλανήτη και χωρίς να πέφτει κανείς στην παγίδα του "χρονοκεντρισμού", όρου που εισήγαγε το 1974 ο πρόσφατα θανών κοινωνιολόγος Τζιμπ Φάουλς, η αίσθηση δηλαδή του ότι ζούμε στην πιο κοσμογονική περίοδο της ιστορίας με τρομακτικές επιπτώσεις σε όλους τους τομείς της ζωής, δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η ξαφνική και βίαιη εισβολή της Covid-19 σήμανε μια κρίση που έσπειρε φόβο και πανικό και πυροδότησε ψυχικές διεργασίες με ανατροπές και δυσμενείς μετατοπίσεις σε άτομα ευάλωτα και μη.
Στις περισσότερες χώρες του προηγμένου κόσμου στα συστήματα υπηρεσιών ψυχικής υγείας λειτουργούσαν ήδη γραμμές τηλεφωνικής υποστήριξης που ενέταξαν τα επίμαχα αιτήματα αναφορικά με τις ψυχοκοινωνικές επιπτώσεις του ιού στο πλαίσιό τους, προσαρμόζοντας με ταχύτητα τη λειτουργία τους για τον σκοπό αυτό.
Το Ευρωπαϊκό Τμήμα για την Ψυχική Υγεία (Mental Health Europe) προώθησε έναν χάρτη που απεικονίζει τηλεφωνικές γραμμές ψυχολογικής υποστήριξης κατά τη διάρκεια της κρίσης Covid-19 σε 23 ευρωπαϊκές χώρες ανάμεσα στις οποίες δεν συγκαταλεγόταν η χώρα μας, ενώ στο Ηνωμένο Βασίλειο δημιουργήθηκαν ειδικές τηλεφωνικές γραμμές βοήθειας για τον ιό παρέχοντας συμβουλευτική και ψυχολογική υποστήριξη για πολλές και διαφορετικές κατηγορίες πολιτών.
Χάρτης
Στην Ελλάδα, η παροχή τηλεφωνικής ψυχολογικής υποστήριξης στην κρίση της πανδημίας του κορωνοϊού SARS-CoV-2 και του κινδύνου της λοίμωξης COVID-19 αποτέλεσε μια πρωτοβουλία της Α΄ Ψυχιατρικής Κλινικής του Πανεπιστημίου Αθηνών με τη δημιουργία της αντίστοιχης γραμμής, που ξεκίνησε να λειτουργεί αμέσως μετά τις 10 Μαρτίου 2020 με τη διαδικασία του επείγοντος, σε συνεργασία με τις Πρυτανικές Αρχές του ΕΚΠΑ. H Γραμμή που απαντούσε στον αριθμό 2107297957 πλαισιώθηκε σε αυτή την πρώτη φάση λειτουργίας της από Καθηγητές Ψυχιατρικής, Ψυχολόγους, καθώς και εθελοντές εσωτερικούς και εξωτερικούς συνεργάτες της Κλινικής.
Η αποκτηθείσα εμπειρία αυτής της Γραμμής αποτέλεσε την αφετηρία της συζήτησης για την επέκταση και διεύρυνσή της με τη συνεργασία της Γενικής Γραμματείας Δημόσιας Υγείας, που μετεξελίχτηκε στην πορεία σε Γραμμή Ψυχοκοινωνικής Υποστήριξης με την εμπλοκή της Ομοσπονδίας Φορέων Ψυχοκοινωνικής Αποκατάστασης και Ψυχικής Υγείας "ΑΡΓΩ".
Στο πλαίσιο αυτό διαμορφώθηκε η μεθοδολογία και αποφασίστηκε η λειτουργία της Γραμμής Ψυχοκοινωνικής Υποστήριξης 10306 που είναι μια ανοιχτή γραμμή επικοινωνίας, η οποία παρέχει ανώνυμα και εμπιστευτικά ενημέρωση για τις ψυχοκοινωνικές συνέπειες της Covid 19, ψυχιατρική, ψυχολογική και κοινωνική υποστήριξη.
Η πενταψήφια Τηλεφωνική Γραμμή Ψυχοκοινωνικής Υποστήριξης 10306 τέθηκε σε λειτουργία το Σάββατο 4 Απριλίου 2020 και λειτουργεί μέχρι σήμερα.
4. Αξιολόγηση της Γραμμής Ψυχοκοινωνικής Υποστήριξης
Στο πλαίσιο αξιολόγησης της παροχής υπηρεσιών της τηλεφωνικής γραμμής, καθώς και για λόγους εγκυρότερης αποτύπωσης των ψυχοκοινωνικών δυσκολιών που αντιμετωπίζουν οι συμπολίτες μας που αναζητούν βοήθεια εν μέσω της πανδημίας του κορωνοϊού, διαμορφώθηκε ένα ερευνητικό πρωτόκολλο καταγραφής των αιτημάτων των κλήσεων, των συμπτωμάτων κατάθλιψης και άγχους καθώς και των βασικών κοινωνικο-δημογραφικών χαρακτηριστικών των καλούντων. Κατά τη διάρκεια της κλήσης ή και μετά την ολοκλήρωσή της, οι επαγγελματίες ψυχικής υγείας που διαχειρίζονταν την κλήση συμπλήρωναν τα στοιχεία της φόρμας καταγραφής, η οποία περιελάμβανε ερωτήσεις αναφορικά με τα κοινωνικο-δημογραφικά χαρακτηριστικά του καλούντος, την έκθεση στα ΜΜΕ, τη συμπτωματολογία άγχους και κατάθλιψης (κλίμακες ανίχνευσης του Γκόλντμπεργκ), τα συναισθήματα που βίωναν τις τελευταίες 2 εβδομάδες και το είδος της παρέμβασης που παρείχαν. Επίσης, συμπλήρωναν και το βασικό αίτημα της κλήσης περιφραστικά. Από το σύνολο των 6.424 ολοκληρωμένων ερωτηματολογίων, πραγματοποιήθηκε τυχαία επιλογή 1.606 ερωτηματολογίων.
Από την αξιοποίηση των δεδομένων ενδιαφέρον είχαν τα εξής:
Αναφορικά με τα κοινωνικο-δημογραφικά στοιχεία το 65,2% είναι γυναίκες, το 41,1% έγγαμοι, το 42,1% έχει ολοκληρώσει προπτυχιακές ή μεταπτυχιακές σπουδές και το 53% ανήκει στις οικονομικά ενεργές ομάδες.
Η πλειοψηφία των καλούντων (63%) δεν ανέφερε να πάσχει από κάποια ψυχική νόσο.
Ο ένας στους δύο δεν είχε ποτέ απευθυνθεί σε επαγγελματία ψυχικής υγείας, ούτε τώρα ούτε στο παρελθόν.
Ο φόβος είναι το κυρίαρχο συναίσθημα που οι καλούντες ανέφεραν ότι ένιωσαν σε μεγαλύτερη συχνότητα (67,6% απάντησαν συνέχεια ή αρκετές φορές), με τη λύπη (58,2%), τον αιφνιδιασμό (43%) και τον θυμό (42,8%) να ακολουθούν.
Πιο αναλυτικά:
Στo σύνολο του επιλεγέντος δείγματος των 1.606 κλήσεων, για τη χρονική περίοδο 16/03 έως 29/05, που παρουσιάζονται σε ομαδοποίηση με βάση τον φόβο της μόλυνσης ή/και νόσησης από τον Covid-19, την καραντίνα με τα επακόλουθα περιοριστικά μέτρα και την οικονομία, και αποτυπώνονται στον Πίνακα 1 και στο Γράφημα 1 αντίστοιχα, διαφαίνονται τα εξής αναφορικά με τα αιτήματα των καλούντων:
Πίνακας1
Αξίζει να σημειωθεί ότι οι τρεις κατηγορίες των αιτημάτων δεν είναι αμοιβαίως αποκλειόμενες, καθώς μια κλήση μπορεί π.χ. να αφορούσε ταυτόχρονα και τον φόβο μόλυνσης και την καραντίνα. Τα ποσοστά που φαίνονται στον πίνακα, αφορούν στο ποσοστό των κλήσεων στο οποίο υπήρξε αναφορά και επομένως η μη αναφορά αποτελεί το συμπληρωματικό ποσοστό. Έτσι, για την Covid-19 το χρονικό διάστημα 16/03-30/03 το 90% των κλήσεων είχε αναφορά σε φόβο μόλυνσης, ενώ το 10% δεν είχε καμία αναφορά. Πρέπει να σημειωθεί ότι τα προαναφερόμενα δεδομένα αποτελούν σύγκριση ποσοστιαίων αναλογιών ανά συγκεκριμένες χρονικές περιόδου
Γράφημα 1
Το πρώτο δεκαπενθήμερο λειτουργίας της Γραμμής το 90% των κλήσεων αφορά στην Covid-19, ενώ σχεδόν το 86% αφορά στα περιοριστικά μέτρα και την καραντίνα. Σε αυτό το πρώτο δεκαπενθήμερο προεξάρχουν τα αιτήματα που περιγράφουν ανησυχία μόλυνσης από τον κορωνοϊό για τον ίδιο τον καλούντα ή για αγαπημένο του πρόσωπο χωρίς να ανήκει σε κάποια ευπαθή ομάδα, αλλά και το αίσθημα "πνιγμονής" που προκύπτει από τον υποχρεωτικό εγκλεισμό, ενώ τα άγχη για την οικονομία απασχολούν προς το παρόν σε αυτή τη φάση ένα 44,3% των πολιτών.
Με την πάροδο του χρόνου και καθώς η καμπύλη μετάδοσης του ιού παραμένει σταθερή ή κινείται καθοδικά παρατηρείται αισθητή μείωση των αιτημάτων που αφορούν στην Covid-19, αιτήματα που φτάνουν το τελευταίο δεκαπενθήμερο του Μαΐου να έχουν το χαμηλότερο ποσοστό (54,6%).
Αναφορικά με τα αιτήματα γύρω από την οικονομία, το πρώτο διάστημα το 44,3% εκδηλώνει σημάδια ανησυχίας, όσο όμως πλησιάζει το πέρας της καραντίνας και η έκθεση στις νέες κανονικότητες, αρχίζει πάλι να αυξάνεται σταδιακά η ανασφάλεια για τα οικονομικά ζητήματα. Τα χρονικά σημεία όπου διαφαίνεται μείωση των ποσοστών που σχετίζονται με τις οικονομικές παραμέτρους της κρίσης, φαίνεται να συμπίπτουν με την περίοδο που η κυβέρνηση ανακοινώνει μέτρα στήριξης, "ανακουφίζοντας" τουλάχιστον πρόσκαιρα, την αγχώδη αντίδραση των πολιτών για εκείνο το διάστημα. Όμως, η βραδεία αλλά σταθερά ανοδική οικονομική ανασφάλεια θα μπορούσε να συνδεθεί με την αναγκαστική επανεκκίνηση της οικονομικής δραστηριότητας από τη μία πλευρά, αλλά και με τον φόβο της προοδευτικά αυξανόμενης οικονομικής δυσχέρειας (ανεργία, μερική απασχόληση, διακοπή επιχειρηματικής δραστηριότητας) από την άλλη.
Αναφορικά με τα αιτήματα που αφορούν στην καραντίνα και τα περιοριστικά μέτρα στην επαφή ή στην απόσταση, χαρακτηριστικό είναι το εύρημα ότι διατηρούνται σε όλη τη χρονική περίοδο σε υψηλά επίπεδα (σχεδόν άνω του 80%), ενώ κατά το τελευταίο δεκαπενθήμερο του Μαΐου ακολουθούν μια καθοδική πορεία, αλλά παραμένουν αισθητά υψηλότερα από τα αντίστοιχα του φόβου για τον ιό και την οικονομία.
Ιδιαίτερο ερευνητικό ενδιαφέρον έχει και η συγκριτική αποτύπωση των συμπτωμάτων κατάθλιψης σε αντιπαραβολή με αυτά του άγχους.
Τα αποτελέσματα αυτά παρουσιάζονται στον Πίνακα 2 και στο Γράφημα 2 αντίστοιχα.
Πίνακας 2
Γράφημα 2
Γίνεται σαφές ότι αν και το άγχος σημειώνει υψηλά επίπεδα κατά το πρώτο δεκαπενθήμερο (38,7%), ακολουθεί έκτοτε καθοδική πορεία, με την τελευταία περίοδο του Μαΐου τα ποσοστά να βρίσκονται πλέον μόλις στο 15,6%.
Αντίθετα, η κατάθλιψη ξεκινά στην αρχή των περιοριστικών μέτρων με χαμηλότερα ποσοστά από αυτά του άγχους (30,6%) και παρά τις αυξομειώσεις που εμφανίζει, το τελευταίο δεκαπενθήμερο φτάνει στο 35,4% παρουσιάζοντας σημαντική αύξηση και κάνοντας αισθητή τη διαφορά σε αυτή την ειδική πληθυσμιακή ομάδα που αποτελείται από τα άτομα που ζητούν βοήθεια σε μια τηλεφωνική γραμμή υποστήριξης.
Γιατί άραγε προεξάρχει η κατάθλιψη έναντι του άγχους σε μια συγκυρία όπου οι αλλαγές στον τρόπο ζωής και λειτουργίας μας ακολουθούν κατακλυσμιαία πορεία; Αξίζει να εστιάσουμε στα εξής:
Καθώς οι μέρες περνούν και η εξάπλωση του ιού ελέγχεται και αντιμετωπίζεται αποτελεσματικά, μειώνονται και τα άγχη νόσησης που προκύπτουν από αυτόν. Τα περιοριστικά μέτρα έχουν καταφέρει πλέον να "εμπεριέξουν" στη συλλογική συνείδηση την εξάπλωση του ιού και της γενικότερης απειλής που προκαλεί η μεταδοτικότητά του. Ωστόσο, το αποτύπωμα της καραντίνας με τους συνεπακόλουθους περιορισμούς στην επικοινωνία, τους νέους τρόπους φυσικής απόστασης, τη νέα "κουλτούρα" της ασώματης επαφής και το μειωμένο αίσθημα ελευθερίας στη μετακίνηση αναδύουν σταδιακά ένα "συλλογικό πένθος" απέναντι σε μια μεγάλη απώλεια: την απώλεια της παλιάς κανονικότητας στη συνύπαρξη και τον αποχωρισμό του ήδη γνώριμου τρόπου ζωής. Καθώς υποχωρεί η παλίρροια του πρώτου κύματος κατακλυσμιαίων συναισθημάτων, ξεσκεπάζεται το τραυματικό φορτίο που κουβάλησε μαζί της. Και βγαίνει στην επιφάνεια ένα σύμπλεγμα συμπτωμάτων που είναι χαρακτηριστικά της κλινικής κατάθλιψης.
Ταυτόχρονα ξεσκεπάζεται όμως και το σκληρό βίωμα της υπερδεκαετούς οικονομικής κρίσης και επανενεργοποιούνται οι διεργασίες της κατάθλιψης, που ως νόσος αναδείχθηκε σε εθνική μάστιγα και αποτυπώθηκε ως "εθνική κατάθλιψη", με τα ποσοστά της να εκτινάσσονται από 3,3% πριν από την κρίση (2008) στο 12,4% το 2013 σε επιδημιολογικές έρευνες γενικού πληθυσμού.
Επομένως, υπό αυτό το πρίσμα η πανδημική κρίση της Covid-19 αποκτά ειδική βαρύτητα για το ατομικό και συλλογικό ψυχικό αφήγημα, αναμοχλεύοντας επώδυνα συναισθήματα και ψυχοτραυματικές μνήμες από το πρόσφατο εθνικό παρελθόν.
5. Σκέψεις
Από τη μέχρι τώρα λειτουργία της, η Γραμμή φαίνεται ότι αποτέλεσε ουσιαστικά την πύλη εισόδου στο σύστημα υπηρεσιών ψυχικής υγείας, καθώς ο ένας στους δύο καλούντες δεν είχε ποτέ απευθυνθεί σε επαγγελματία ψυχικής υγείας, ούτε τώρα ούτε στο παρελθόν, γεγονός που καταδεικνύει ότι κάλυψε μια πραγματικά μεγάλη ανάγκη των πολιτών και συνέβαλε σημαντικά στην άρση του στίγματος που συνοδεύει την προσφυγή σε αντίστοιχες υπηρεσίες.
Μέσω των παρεμβάσεων και της διαχείρισης των αιτημάτων λειτούργησε ουσιαστικά ως Υπηρεσία Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Ψυχικής Υγείας και ως ένα φίλτρο διαλογής – αναχαίτισης περιστατικών στις ήδη επιβαρυμένες υπηρεσίες ψυχικής υγείας του δημόσιου τομέα, μειώνοντας σημαντικά τον όγκο των εξυπηρετούμενων και τον συνεπακόλουθο "συνωστισμό" στο δημόσιο σύστημα, γεγονός ιδιαίτερα σημαντικό την περίοδο της πανδημίας.
Στην ουσία, η Γραμμή ήρθε αντιμέτωπη και προσπάθησε να υπερκαλύψει χρόνιες παθογένειες και "υποκείμενα νοσήματα" της ανολοκλήρωτης ψυχιατρικής μεταρρύθμισης, με τις τεράστιες ακάλυπτες ανάγκες στο πεδίο της ψυχικής υγείας -τόσο σε επίπεδο γεωγραφικής κατανομής όσο και σε επίπεδο άγνοιας για την ύπαρξη εξειδικευμένων υπηρεσιών- να την καθιστούν στη σκέψη πολλών ως μοναδική διέξοδο ενημέρωσης και υποστήριξης.
Εξάλλου, κάθε κρίση έχει την πτυχή της καταστροφής αλλά και την πτυχή της ευκαιρίας και των αυθόρμητων πρωτοβουλιών, εναλλακτικών λύσεων και προοπτικών. Αν κάτι θετικό μπορεί να βγει απ’ όλη αυτήν τη συγκυρία σε επίπεδο υπηρεσιών ψυχικής υγείας, είναι η υιοθέτηση και ένταξη οργανωμένων Γραμμών υποστήριξης και άλλων τεχνολογικά προηγμένων υπηρεσιών στο γενικότερο σύστημα υπηρεσιών ψυχικής υγείας.
6. Αντί Επιλόγου
Δεν θα πρέπει να υποτιμηθεί ότι τα στοιχεία που δόθηκαν παραπάνω, δεν είναι στοιχεία που προκύπτουν από μια έρευνα σε γενικό πληθυσμό αλλά στοιχεία από μια ειδική ομάδα πληθυσμού, των "help-seekers", αυτών που αναζητούν βοήθεια, αυτών που έχουν ανάγκη να μιλήσουν, αυτών που έχουν ανάγκη κάποιον στην άλλη άκρη της γραμμής να τους ακούσει, να σταθεί με γνώση και ενσυναίσθηση απέναντι στο πρόβλημά τους.
Άλλωστε, αυτός δεν είναι και ο ρόλος ενός πλουραλιστικού και δημοκρατικού συστήματος ψυχικής υγείας; Αυτός δεν είναι ο ρόλος μιας ευαίσθητης δημοκρατίας, μιας ενσυναισθητικής κοινωνίας; Να "ακούει" και να κατανοεί την ψυχική οδύνη, να αναγνωρίζει, να σέβεται και να απαντά στην ενδόμυχη υποκειμενική ανάγκη.
anatakti
ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ
ΜΟΙΡΑΣΤΕΙΤΕ
ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ
ΠΡΟΗΓΟΥΜΕΝΟ ΑΡΘΡΟ
Ποια νηπιαγωγεία και δημοτικά συγχωνεύονται και καταργούνται
ΣΧΟΛΙΑΣΤΕ
