2020-09-13 14:13:50
Ελληνίδες και Έλληνες που ξεχώρισαν στις επιστήμες, τις τέχνες και τα γράμματα τον περασμένο αιώνα
‘’Ποια είναι η προσφορά της Τουρκίας στις επιστήμες, τα γράμματα και τις τέχνες;’’. Εκεί, όπως είδαμε, η γειτονική χώρα δεν έχει να επιδείξει σχεδόν τίποτα το σημαντικό. Αναφερθήκαμε και στο Pantheon, ένα φιλόδοξο πρότζεκτ του φημισμένου πανεπιστημίου των ΗΠΑ, M.I.T. για τις σπουδαιότερες προσωπικότητες που ανέδειξε κάθε χώρα σε διάφορους τομείς. Ξεκινώντας με το σκεπτικό ότι όποιος π.χ. γεννήθηκε, ανεξαρτήτως πότε, στην Τουρκία θεωρείταιΤούρκος, βρίσκεται ξαφνικά η γειτονική χώρα να είναι γενέτειρα δεκάδων σπουδαίων επιστημόνων κλπ. Αυτό αποθρασύνει τους Τούρκους με αποτέλεσμα δηλώσεις όπως αυτή που έκανε πρόσφατα ο Τούρκος ΥΠΕΣ Σουλεϊμάν Σοϊλού ότι «η Τουρκία είναι ένα ευγενές έθνος και ότι ιδέες και φιλοσοφίες προωθήθηκαν από τους προγόνους μας». Για το ευγενές έθνος τα εκατομμύρια των αθώων που σφαγιάστηκαν από τους Τούρκους δείχνει ότι κάτι τέτοιο δεν ισχύει ούτε κατά διάνοια
. Όσο για τις ιδέες και τις φιλοσοφίες που προωθήθηκαν από τους προγόνους του κύριου Σοϊλού ποιες είναι αυτές; Την ώρα που γράφαμε το άρθρο αυτό διαβάσαμε και την χυδαία δήλωση του Τούρκου Υπουργού Άμυνας Ακάρ ‘’Η Ελλάδα να σωπάσει για να μην γίνει μεζές’’. Από τον εκπρόσωπο ενός ευγενούς έθνους βέβαια δεν περιμέναμε μια τέτοια δήλωση. Όταν όμως για όλες τις απειλητικές δηλώσεις των Τούρκων δεν προσφεύγουμε στον ΟΗΕ, καθώς παραβιάζονται κατάφωρα μια σειρά άρθρων και κανόνων από τον Χάρτη του Οργανισμού, οι Τούρκοι αποθρασύνονται. Το άρθρο 2(4) αναγράφει τα εξής:‘’Όλα τα μέλη (ενν. του ΟΗΕ) στις διεθνείς τους σχέσεις θα απέχουν από την απειλή ή τη χρήση βίας που εκδηλώνεται εναντίον της εδαφικής ακεραιότητας ή της πολιτικής ανεξαρτησίας οποιουδήποτε κράτους είτε με οποιαδήποτε άλλη ενέργεια ασυμβίβαστη προς τους σκοπούς των Ηνωμένων Εθνών’’. Και όταν δεν υπάρχουν οι δέουσες απαντήσεις και αντιπροπαγάνδα από την ελληνική πλευρά, οι Τούρκοι παίζουν χωρίς αντίπαλο.
Διαπρεπείς Έλληνες και Ελληνίδες του 20ού αιώνα
Μετά τον άσχετο με το σημερινό μας θέμα πρόλογο, καθώς δεν μπορούμε από την πλευρά μας τουλάχιστον ν’ αφήνουμε αναπάντητες τέτοιες ιταμές δηλώσεις, ας δούμε ποια ήταν η προσφορά της Ελλάδας στις επιστήμες, τις τέχνες και τα γράμματα τον 20ό αιώνα. Θα αναφερθούμε σε όσες και όσους έχουν φύγει από τη ζωή, καθώς οι Έλληνες συνεχίζουν να διαπρέπουν και τον 21ο αιώνα και η παρουσίασή τους θα ήταν ελλιπής. Είχαμε διαβάσει κάποτε ότι οι αρχαίοι Έλληνες ατύχησαν σε ένα μόνο πράγμα:στους απογόνους τους. Έξυπνο μεν άστοχο δε. Ας δούμε το γιατί.
Αναστάσιος Χρηστομάνος (1841-1906), ο κορυφαίος Έλληνας επιστήμονας του 19ου και των αρχών του 20ού αιώνα. Το 1906 η Ακαδημία της Στοκχόλμης τον προσκάλεσε να θέσει υποψηφιότητα για το βραβείο Νόμπελ. Δυστυχώς τον πρόλαβε ο θάνατος. Υπήρξε ευρυμαθής και μετά από επίμονες προσπάθειές του ιδρύθηκε το 1887 το Νέο Χημείο, κτίριο κόσμημα για την Ελλάδα και όχι μόνο, του τέλους του 19ου αιώνα.
Κυπάρισσος Στέφανος(1857-1917), σπουδαίος μαθηματικός, εκφραστής της γεωμετρικής σκέψης. Οι εργασίες του αποτέλεσαν αναφορές από σπουδαίους Γερμανούς μαθηματικούς (Klein, Reye) σε έργα τους.
Κάνοντας μια παρασπονδία να αναφέρουμε τον πρώτο Έλληνα μαθηματικό, το έργο του οποίου αναγνωρίστηκε διεθνώς τον 19ο αιώνα. Πρόκειται για τον Νικόλαο Νικολαΐδη(1826-1889), που ασχολήθηκε κυρίως με θέματα διαφορικής γεωμετρίας.
Ο Δημήτριος Αιγινήτης(1862-1934) ήταν διαπρεπής αστρονόμος και πολιτικός. Με ενέργειές του καθιερώθηκε στην Ελλάδα η ώρα Ανατολικής Ευρώπης (1916) και το Γρηγοριανό Ημερολόγιο (1923).
Διαπρεπής αστρονόμος ήταν και ο Ευγένιος Αντωνιάδης(1861-1944), γνωστός κυρίως από τις εργασίες του σχετικά με την φύση των διωρύγων του πλανήτη Άρη. Εργάστηκε στο αστεροσκοπείο της Μεντόν, στη Γαλλία.Μάλιστα ένας κρατήρας στο νότιο τμήμα της Σελήνης έχει πάρει το όνομα του.
Ο Τιμολέων Αργυρόπουλος(1847-1912), καθηγητής της Φυσικής στο Πανεπιστήμιο Αθηνών από το 1884 και πρύτανης του Ιδρύματος (1888), υπήρξε πρωτεργάτης της φυσικής επιστήμης στην Ελλάδα. Οργάνωσε το πρώτο εργαστήριο φυσικής και εισήγαγε τις πρακτικές ασκήσεις των φοιτητών.
Είχε προηγηθεί βέβαια ο Δημήτριος Στρούμπος(1806-1890), από το Κουκούλι Ζαγορίου, ο πρώτος ειδικός καθηγητής των Φυσικών Επιστημών στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, με θητεία 50 ετών τόσο στο Πανεπιστήμιο όσο και στη Στρατιωτική Σχολή Ευελπίδων, που κατά κάποιον τρόπο προετοίμασε το έδαφος για τον Αργυρόπουλο.
Στον Κωνσταντίνο Καραθεοδωρή(1873-1950) έχουμε αφιερώσει ειδικό άρθρο. Δίκαια θεωρείται ένας από τους κορυφαίους μαθηματικούς του 20ού αιώνα σε παγκόσμιο επίπεδο.
Σπουδαίος μαθηματικός ήταν και ο Χρήστος Παπακυριακόπουλος(1914-1976), γνωστός στο εξωτερικό ως «Πάπα». Ασχολήθηκε ιδιαίτερα με τη γεωμετρική τοπολογία και ολόκληρη σχεδόν η έρευνά του έγινε στις ΗΠΑ, στο Πανεπιστήμιο του Πρίνστον.
Ειδικό άρθρο έχουμε αφιερώσει και στον μέγα φυσικό, πολιτικό μηχανικό και εφευρέτη Παύλο Σαντορίνη(1893-1986). Όπως αναφέραμε στο άρθρο αυτό (1/9/2018), σημαντικότερη εφεύρεσή του ήταν το ελληνικό (ή εκατοστομετρικό ραντάρ), το οποίο πιθανότατα οικειοποιήθηκαν οι Βρετανοί στη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου.
Ο Γεώργιος Παπανικολάου, γιατρός από την Κύμη Ευβοίας (1883-1962), αφού υπηρέτησε ως ανθυπίατρος κατά τους Βαλκανικούς Πολέμους εγκαταστάθηκε στις ΗΠΑ. Για 47 χρόνια εργάστηκε στο Πανεπιστήμιο Κορνέλ, αρχικά ως ερευνητής, ενώ στη συνέχεια ως καθηγητής ιστολογίας και ανατομίας. Επινόησε τη μέθοδο Παπανικολάου (τεστ Παπ), που εφαρμόζεται σήμερα σε όλο τον κόσμο για την έγκαιρη διάγνωση των νεοπλασιών, ιδιαίτερα του καρκίνου της μήτρας, σώζοντας εκατομμύρια γυναίκες από την επάρατη νόσο. Προτάθηκε δύο φορές για Νόμπελ Ιατρικής (1953 και 1960), χωρίς ωστόσο να τιμηθεί ποτέ μ’ αυτό. Αν δει κάποιος τους νομπελίστες Ιατρικής και Φυσιολογίας της δεκαετίες του ‘50 και του ‘60 θα παρατηρήσει ότι όλοι σχεδόν οι βραβευμένοιπροέρχονται από ΗΠΑ και Μ. Βρετανία Ο Γεώργιος Αδαμόπουλος (1899-1974), χημικός και διπλωμάτης, ίδρυσε το 1932 το πρώτο πανεπιστήμιο στις Φιλιππίνες (Adamson School of Industrial Chemistry) αρχικά ως Σχολή(1932), η οποία το 1941 αναβαθμίστηκε σε Πανεπιστήμιο.
Ο Αδαμόπουλος επέστρεψε στην Ελλάδα το 1973 και πέθανε ένα χρόνο αργότερα στην Αθήνα.
Αρχιτέκτονες-Ζωγράφοι-Γλύπτης
Σημαντικότεροι αρχιτέκτονες στη χώρα μας τον 19ο αιώνα, ήταν οι Σταμάτης Κλεάνθης και Λύσανδρος Καυταντζόγλου, ο φίλος του Κλεάνθη, Έντουαρντ Σάουμπερτ και, κυρίως οι Δανοί αδελφοί Χάνσεν και ο Έρνεστ Τσίλερ, ο οποίος, ουσιαστικά, είχε πολιτογραφηθεί Έλληνες.
Ο Αναστάσιος Μεταξάς (1862-1937), ο οποίος ήταν και ολυμπιονίκης στη σκοποβολή (1908) και ο Αλέξανδρος Νικολούδης (1874-1944), ήταν οι μεγάλοι δάσκαλοι της, λεγόμενης ακαδημαϊκής σχολής.
Ο Αριστοτέλης Ζάχος (1879-1939), υπήρχε προσεκτικός μελετητής της βυζαντινής και παραδοσιακής αρχιτεκτονικής, αλλά και γνώσης των ευρωπαϊκών κινημάτων.
Ένας από τους σημαντικότερους Έλληνες αρχιτέκτονες του 20ου αιώνα, ήταν αναμφίβολα ο Δημήτριος Πικιώνης (1887-1968), ο οποίος εκτός από την παραδοσιακή αρχιτεκτονική, γοητευόταν από το ελληνικό τοπίο.
Ο Αναστάσιος Ορλάνδος(1887-1979), αρχιτέκτονας, αρχαιολόγος και ακαδημαϊκός, υπήρξε ο πρώτος ερευνητής της ελληνικής αρχαιολογίας.
Ο Άρης Κωνσταντινίδης (1913-1993), διαμόρφωσε ένα προσωπικό στιλ που επηρέασε και τις επόμενες γενιές. Συνεργάστηκε με τον Οργανισμό Εργατικής Κατοικίας (ΟΕΚ), από το 1955 ως το 1957 και με τον ΕΟΤ (1957-1967), δημιουργώντας μια γνήσια ελληνική εκδοχή του μοντερνισμού.
Ο Κωνσταντίνος Δοξιάδης (1913-1975), είχε μεγάλη δραστηριότητα στο εξωτερικό. Σχεδίασε το Ισλαμαμπάντ, την πρωτεύουσα του Πακιστάν που «διαδέχθηκε» το Καράτσι, ενώ έργα του, υπάρχουν σε 40 χώρες, σ’ ολόκληρο σχεδόν τον κόσμο. Η σπάνια ασθένεια που τον ταλαιπώρησε τα τελευταία τρία χρόνια της ζωής του και τον οδήγησε στην παράλυση, του στέρησε τη δυνατότητα για να προσφέρει ακόμα περισσότερα.
Οι πρόωρα χαμένοι Κυριάκος Κρόκος (1941-1998) και Αλέξανδρος Χριστοφέλης (1946-1991), ο οποίος είχε και σημαντική δραστηριότητα στο εξωτερικό, ήταν δύο ακόμα πολύ αξιόλογοι αρχιτέκτονες.
Ξεχωριστή περίπτωση, ήταν ο Ιάννης Ξενάκης (1922-2001), που εκτός από την αρχιτεκτονική διέπρεψε και στη μουσική, ενώ οι φιλοσοφικές του ιδέες έθεσαν καίρια το αίτημα για ενότητα φιλοσοφίας, επιστήμης και τέχνης.
Ας περάσουμε τώρα στη γλυπτική, ξεκινώντας από τον μεγαλύτερο Νεοέλληνα γλύπτη Γιαννούλη Χαλεπά(1851-1938).
Ο Θανάσης Απάρτης (1899-1972), δίκαια θεωρείται ως ένας από τους σημαντικότερους εκπροσώπους της μοντέρνας γλυπτικής στη χώρα μας.
Ο Κωνσταντίνος Θ. Δημητριάδης (1881-1943), το 1905 άνοιξε το δικό του εργαστήριο στο Παρίσι, ενώ αργότερα άνοιξε και δεύτερο εργαστήριο στο Λονδίνο. Το 1924, στους Ολυμπιακούς Αγώνες του Παρισιού, κατέκτησε το χρυσό μετάλλιο στη γλυπτική με το έργο του «Ο Δισκοβόλος» (Discobole Finlandais), το οποίο βρίσκεται σήμερα στη Νέα Υόρκη. Το 1930, επέστρεψε στην Αθήνα και διορίστηκε πρώτος διευθυντής της ΑΣΚΤ. Το 1936, εκλέχθηκε μέλος της Ακαδημίας Αθηνών.
Μεγάλη μορφή της ελληνικής γλυπτικής, υπήρξε ο Γεώργιος Ζογγολόπουλος (1903-2004), με παρουσία 70 περίπου χρόνων στον χώρο της τέχνης. Είναι χαρακτηριστικό, ότι το 1940 πήρε μέρος για πρώτη φορά στη Μπιενάλε της Βενετίας. Ακολούθησαν πολλές ακόμα συμμετοχές του σ’ αυτή, με τελευταία το 2001, όταν σε ηλικία 98 ετών, παρουσίασε το γλυπτό «Πεντάκυκλον», που βρίσκεται πλέον ξανά στην Πλατεία Ομονοίας.
Στον Γεράσιμο Σκλάβο (1927-1967) και στον πρόωρο, τραγικό θάνατό του έχουμε αναφερθεί και σε παλιότερο άρθρο μας.
Σπουδαίος γλύπτης, καθηγητής της ΑΣΚΤ και ακαδημαϊκός, υπήρξε ο Μιχάλης Τόμπρος (1889-1974). Αμφιλεγόμενη υπήρξε η παρουσία και η καλλιτεχνική του «δράση» στα χρόνια της Κατοχής.
Ο Λάζαρος Σώχος (1857 ή 1862-1911), φιλοτέχνησε τον έφιππο ανδριάντα του Κολοκοτρώνη στην Αθήνα και το Ναύπλιο και την προτομή του Κοραή στο παρισινό κοιμητήριο Montparnasse.
Στους λύτες των σταυρολέξων κυρίως, πολύ γνωστός είναι ο Κεφαλλονίτης, απόγονος Γάλλου εγκατεστημένου στην Ελλάδα από τον 18ο αιώνα, Φωκίων Ρωκ (1891-1945). Σημαντικότερο έργο του, είναι το μνημείο του Άγνωστου Στρατιώτη, στην Αθήνα.
Είναι αδύνατο να αναφερθούμε σε ένα άρθρο στους σημαντικότερους Έλληνες γλύπτες, αρχιτέκτονες, ζωγράφους κλπ του 20ου αιώνα. Οι σπουδαίοι Έλληνες ζωγράφοι, είναι εκατοντάδες. Αναφέρουμε ενδεικτικά:
Γεώργιος Ιακωβίδης (1853-1932), Ουμβέρτος Αργυρός (1892-1963), Νικόλαος Λύτρας (1883-1927), Μάρκος Ζαβιτζιάνος (1884-1923), Συμεών Σαββίδης (1859-1927), οι πρόδρομοι του γαλλικού εμπρεσιονισμού στην Ελλάδα Οδυσσέας Φωκάς και Γεώργιος Χατζόπουλος, Νικόλαος Φερεκύδης (1862-1933), Νικόλαος Οθωναίος (1880-1950), Γεώργιος Ροϊλός (1867-1928), Κωνσταντίνος Παρθένης (1878-1967), μία από τις σημαντικότερες προσωπικότητες της ελληνικής ζωγραφικής, Κωνσταντίνος Μαλέας (1879-1928), Σπύρος Παπαλουκάς (1893-1957), Γιώργος Γουναρόπουλος (1890-1957), ο λαϊκός ζωγράφος Θεόφιλος (Χατζημιχαήλ) (1871-1934), Σπυρίδων Βικάτος (1878-1960), Φώτης Κόντογλου (1895-1965), οποίος ασχολήθηκε και με τη λογοτεχνία, Ερρίκος Φραντζισκάκης (1898-1987), Νίκος Χατζηκυριάκος Γκίκας (1906-1994), Γιώργος Μπουζιάνης (1885-1959), ο πρόωρα χαμένος Μίμης Βιτσώρης (1902-1945) ο Νίκος Εγγονόπουλος (1910-1985) που επίσης ασχολήθηκε με τη λογοτεχνία, ο μεγάλος Γιάννης Τσαρούχης (1910-1989), ο Γιάννης Γαΐτης (1923-1984) με τα «ανθρωπάκια» του, ο Διαμαντής Διαμαντόπουλος (1914-1995), ο Σπύρος Βασιλείου (1902-1985), ο Γιάννης Μόραλης (1916-2009), ο Νίκος Νικολάου (1909-1986), ο Γιώργος Σικιελιώτης (1917-1984), ο Γιώργος Μανουσάκης (1914-2003), ο Γιάννης Σπυρόπουλος (1912-1990), ο Τάκης Μάρθας (1905-1965), ο Αλέκος Κοντόπουλος (1904-1975), ο Νίκος Κεσσανλής (1930-2004), ο Γιώργος Μπουζιάνης (1885-1959) κ.ά.
Αλλά και στο εξωτερικό, διέπρεψαν Έλληνες ζωγράφοι:
Μάριος Πράσινος (1916-1985), Θανάσης Τσίγκος (1914-1965), ο Αλεξανδρινός Αριστομένης Αγγελόπουλος (1900-1990), ο Ντίκος Βυζάντιος (1924-2007), ο Κεφαλλονίτης Γεράσιμος Σταματελάτος (Στέρης) (1898-1987), με σπουδαία καριέρα στις Η.Π.Α., όπως και οι Θεόδωρος Στάμος (1922-1997), Θεόδωρος Χίος (1910-1999) κ.ά.
Σημαντικές Ελληνίδες ζωγράφοι ήταν οι: Σοφία Λασκαρίδου (1882-1965), Κλεονίκη Ασπριώτη (1870-1938), Θάλεια Φλωρά-Καραβία (1871-1960), η Μαρία Αναγνωστοπούλου (περ. 1894-1971), η Λιλή Αρλιώτη (1908-1979), η Κούλα Μπεκιάρη (1905-1992), η Νίκη Καραγάτση κ.ά.
Έλληνες φιλόσοφοι του 20ου αιώνα
Κλείνουμε το σημερινό μας άρθρο, με τους σημαντικότερους Έλληνες φιλοσόφους του 20ου αιώνα. Σύντομα, θα ασχοληθούμε με τις Ελληνίδες και τους Έλληνες που διακρίθηκαν στη λογοτεχνία, τη μουσική, το θέατρο, τον κινηματογράφο κλπ. κατά τον 20ο αιώνα.
Ο Ιωάννης Θεοδωρακόπουλος (1900-1981), θεωρείται ο παλαιότερος και γνωστότερος φιλόσοφος του νεοελληνισμού που συνδύασε την ακαδημαϊκή διδασκαλία με την πολιτιστική δραστηριότητα.
Ο Παναγιώτης Κανελλόπουλος (1902-1986) και ο Κωνσταντίνος Τσάτσος (1899-1987), ίσως είναι περισσότερο γνωστοί από την πολιτική τους σταδιοδρομία, για την οποία πολλοί μπορεί να έχουν ενστάσεις και αντιδράσεις. Ως φιλόσοφοι όμως, ήταν σπουδαίοι. Η μνημειώδης εννιάτομη «Ιστορία του Ευρωπαϊκού Πνεύματος» του Παναγιώτη Κανελόπουλου, είναι έργο μοναδικό και αξεπέραστο μέχρι σήμερα.
Ο Κωνσταντίνος Γεωργούλης (1894-1968), σπούδασε φιλολογία και φιλοσοφία στην Αθήνα και στη Γερμανία και ειδικεύτηκε στον Αριστοτέλη.
Ο σπουδαίος Ευάγγελος Παπανούτσος (1900-1982), ο οποίος εκπόνησε το πρώτο νεοελληνικό εγχειρίδιο φιλοσοφίας της θρησκείας, πρωταγωνίστησε και σε πολιτικές μεταρρυθμίσεις στον χώρο της παιδείας, ιδιαίτερα τη δεκαετία του 1960.
Ο Βασίλειος Τατάκης (1897-1986), με το σημαντικό έργο του «Η Βυζαντινή Φιλοσοφία» (1949), καθιέρωσε την ελληνική μεσαιωνική φιλοσοφία ως ισότιμη, τόσο με την αρχαία ελληνική, πρόγονό της, όσο και με τη νεοελληνική, επίγονό της.
Ο Κώστας Αξελός (1924-2010), αυτοεξόριστος στο Παρίσι από το 1945, είχε ως κεντρική ιδέα της σκέψης του την ανοιχτή βάση του στοχασμού και την αναφορά στον κόσμο ως ενός πλανήτη ενιαίου και ανοιχτού.
Μεγάλη μορφή της παγκόσμιας φιλοσοφίας, υπήρξε αναμφίβολα ο Κορνήλιος Καστοριάδης (1922-1997), γεννημένος στην Κωνσταντινούπολη. Από το 1945, εγκαταστάθηκε στο Παρίσι. Στο «Pantheon» του Μ.Ι.Τ., όπως γράψαμε, αναφέρεται ως τρίτος σημαντικότερος Τούρκος οικονομολόγος, με δεύτερη την Τανσού Τσιλέρ! Βέβαια, ο Καστοριάδης εργάστηκε στον ΟΟΣΑ από το 1945 ως το 1970, όμως δεν είναι διεθνώς γνωστός ως οικονομολόγος, αλλά ως φιλόσοφος.
Ο Κώστας Παπαϊωάννου (1925-1981), ομοϊδεάτης και σχεδόν συνομήλικος των Αξελού και Καστοριάδη, εγκαταστάθηκε στη Γαλλία το 1945 και έγραψε πλήθος βιβλίων.
Ο πρόωρα χαμένος Νίκος Πουλαντζάς (1936-1979), δίδαξε στη Σορβόνη, τη Βενσέν και στο Πανεπιστήμιο VII του Παρισιού. Μαζί με τον Λουί Αλτουσέρ, υπήρξαν ηγετικές μορφές του δομικού μαρξισμού. Υπήρξε μέλος της ΕΔΑ, του παράνομου Κ.Κ.Ε., ενώ από το 1968 εντάχθηκε στο Κ.Κ.Ε. Εσωτερικού. Μαζί με τον φίλο του, σπουδαίο φιλόσοφο Κωνσταντίνο Τσουκαλά, ανήκαν στην φιλοπασοκική πτέρυγα του κόμματος. Στις 3 Οκτωβρίου 1979, έδωσε τέλος στη ζωή του στο Παρίσι.
Ο Νίκος Νησιώτης (1924-1986), υπήρξε ο κριτικός εισηγητής του υπαρξισμού στη μεταπολεμική ελληνική σκέψη, με την περίφημη διατριβή του «Υπαρξισμός και Χριστιανική Πίστις» (1956). Σε νεαρή ηλικία, ασχολήθηκε με το μπάσκετ, ενώ μετά το 1975, ήταν μόνιμος αντιπρόσωπος της Ελλάδας στη Δ.Ο.Ε. Εργάστηκε στο Παγκόσμιο Συμβούλιο Εκκλησιών και προτάθηκε δύο φορές για πρόεδρός του, αρνήθηκε όμως τη θέση. Σκοτώθηκε στις 18 Αυγούστου 1986 σε τροχαίο δυστύχημα.
Το ίδιο τραγικό τέλος σε τροχαίο δυστύχημα, είχε και ο Σπύρος Κυριαζόπουλος (1932-1977), στον οποίο αφιερώσαμε ειδικό άρθρο. Μιλώντας κυρία Βασιλική Σολωμού-Παπανικολάου, καθηγήτρια του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων μέχρι πριν λίγο καιρό, που υπήρξε φοιτήτριά του, μας ανέφερε ότι είχε αρχίσει να γίνεται διεθνώς γνωστός. Δεχόταν προσκλήσεις από πανεπιστήμια του εξωτερικού και στις λίγες φορές που έδωσε διαλέξεις εκτός Ελλάδας, εντυπωσίασε το ακροατήριό του. Δυστυχώς, ο πρόωρος θάνατός του στέρησε τη φιλοσοφία και την Ελλάδα από έναν σπουδαίο επιστήμονα.
Σε ερώτηση μας στην κυρία Σολωμού-Παπανικολάου για τον ποιον θεωρεί σημαντικότερο Έλληνα φιλόσοφο του 20ου αιώνα, μας απάντησε ότι, χωρίς να παραγνωρίζει την αξία όσων αναφέραμε, μεγάλη μορφή υπήρξε ο Παναγιώτης Κονδύλης (1943-1998). Πραγματικά, ο Κονδύλης που σπούδασε στην Αθήνα και τη Χαϊδελβέργη, σταδιοδρόμησε στη γερμανική πόλη μεταπολιτευτικά.
Το πλούσιο έργο του, είναι γραμμένο κυρίως στα γερμανικά και στη συνέχεια, μεταφράστηκε από τον ίδιο στα ελληνικά. Πρόκειται για τον πλέον παραγωγικό Νεοέλληνα φιλόσοφο της μεταπολιτευτικής περιόδου, που εξαιτίας του πρόωρου θανάτου, άφησε ημιτελές το έργο του για την «Κοινωνική Οντολογία».
Αυτοί ήταν μερικοί από τους διαπρεπείς Έλληνες φιλοσόφους του 20ου αιώνα, που δεν ζουν σήμερα. Επανερχόμενοι στο «Pantheon» του Μ.Ι.Τ. και στις δηλώσεις του Τούρκου υπουργού Σοϊλού, η γειτονική χώρα, εμφανίζεται με 40 (!) σπουδαίους φιλοσόφους: Πρόκλος, Αναξαγόρας, Θαλής, Ξενοφάνης, Ξενοκράτης (!), γνωστός και από το σχέδιο εκτάκτων αναγκών, Βίας ο Πριηνεύς, Ηράκλειτος κλπ! Μοναδικός Τούρκος φιλόσοφος, είναι ουσιαστικά ο Νασρεντίν Χότζα (1208-1284) ενώ και ο Ibu Taymiyyah (1263-1328), που υπάρχει στη σχετική λίστα, ήταν μουσουλμάνος φιλόσοφος, γεννημένος στο Σουλτανάτο του Ρουμ… Όσο για την εύλογη παρατήρηση ενός αναγνώστη σε προηγούμενο άρθρο για το “Pantheon”, βέβαια αποτελεί προϊόν συνεργασίας φοιτητών του Μ.Ι.Τ., που όμως έχουν την καθοδήγηση και την υψηλή εποπτεία του καθηγητή Cesar A. Hidalgo. Συμμετείχαν επίσης και άλλοι επιστήμονες τον Μ.Ι.Τ. (Kevin Hu, Ali Almossawi, Shahar Ronen, Alex Simoes, Marcio Porto κ.ά.). Δημιουργούνται εντυπώσεις, καθώς πολλοί δεν ασχολούνται περαιτέρω με το ποιος ήταν ο Ηράκλειτος ή ο Μιχαήλ Ψελλός που υπάρχει στο «Pantheon» ως Τούρκος…Και όσο περισσότερο μένουμε αδρανείς, τόσο πιο πολύ αποθρασύνονται οι Τούρκοι και όχι μόνο…
anatakti
‘’Ποια είναι η προσφορά της Τουρκίας στις επιστήμες, τα γράμματα και τις τέχνες;’’. Εκεί, όπως είδαμε, η γειτονική χώρα δεν έχει να επιδείξει σχεδόν τίποτα το σημαντικό. Αναφερθήκαμε και στο Pantheon, ένα φιλόδοξο πρότζεκτ του φημισμένου πανεπιστημίου των ΗΠΑ, M.I.T. για τις σπουδαιότερες προσωπικότητες που ανέδειξε κάθε χώρα σε διάφορους τομείς. Ξεκινώντας με το σκεπτικό ότι όποιος π.χ. γεννήθηκε, ανεξαρτήτως πότε, στην Τουρκία θεωρείταιΤούρκος, βρίσκεται ξαφνικά η γειτονική χώρα να είναι γενέτειρα δεκάδων σπουδαίων επιστημόνων κλπ. Αυτό αποθρασύνει τους Τούρκους με αποτέλεσμα δηλώσεις όπως αυτή που έκανε πρόσφατα ο Τούρκος ΥΠΕΣ Σουλεϊμάν Σοϊλού ότι «η Τουρκία είναι ένα ευγενές έθνος και ότι ιδέες και φιλοσοφίες προωθήθηκαν από τους προγόνους μας». Για το ευγενές έθνος τα εκατομμύρια των αθώων που σφαγιάστηκαν από τους Τούρκους δείχνει ότι κάτι τέτοιο δεν ισχύει ούτε κατά διάνοια
Διαπρεπείς Έλληνες και Ελληνίδες του 20ού αιώνα
Μετά τον άσχετο με το σημερινό μας θέμα πρόλογο, καθώς δεν μπορούμε από την πλευρά μας τουλάχιστον ν’ αφήνουμε αναπάντητες τέτοιες ιταμές δηλώσεις, ας δούμε ποια ήταν η προσφορά της Ελλάδας στις επιστήμες, τις τέχνες και τα γράμματα τον 20ό αιώνα. Θα αναφερθούμε σε όσες και όσους έχουν φύγει από τη ζωή, καθώς οι Έλληνες συνεχίζουν να διαπρέπουν και τον 21ο αιώνα και η παρουσίασή τους θα ήταν ελλιπής. Είχαμε διαβάσει κάποτε ότι οι αρχαίοι Έλληνες ατύχησαν σε ένα μόνο πράγμα:στους απογόνους τους. Έξυπνο μεν άστοχο δε. Ας δούμε το γιατί.
Αναστάσιος Χρηστομάνος (1841-1906), ο κορυφαίος Έλληνας επιστήμονας του 19ου και των αρχών του 20ού αιώνα. Το 1906 η Ακαδημία της Στοκχόλμης τον προσκάλεσε να θέσει υποψηφιότητα για το βραβείο Νόμπελ. Δυστυχώς τον πρόλαβε ο θάνατος. Υπήρξε ευρυμαθής και μετά από επίμονες προσπάθειές του ιδρύθηκε το 1887 το Νέο Χημείο, κτίριο κόσμημα για την Ελλάδα και όχι μόνο, του τέλους του 19ου αιώνα.
Κυπάρισσος Στέφανος(1857-1917), σπουδαίος μαθηματικός, εκφραστής της γεωμετρικής σκέψης. Οι εργασίες του αποτέλεσαν αναφορές από σπουδαίους Γερμανούς μαθηματικούς (Klein, Reye) σε έργα τους.
Κάνοντας μια παρασπονδία να αναφέρουμε τον πρώτο Έλληνα μαθηματικό, το έργο του οποίου αναγνωρίστηκε διεθνώς τον 19ο αιώνα. Πρόκειται για τον Νικόλαο Νικολαΐδη(1826-1889), που ασχολήθηκε κυρίως με θέματα διαφορικής γεωμετρίας.
Ο Δημήτριος Αιγινήτης(1862-1934) ήταν διαπρεπής αστρονόμος και πολιτικός. Με ενέργειές του καθιερώθηκε στην Ελλάδα η ώρα Ανατολικής Ευρώπης (1916) και το Γρηγοριανό Ημερολόγιο (1923).
Διαπρεπής αστρονόμος ήταν και ο Ευγένιος Αντωνιάδης(1861-1944), γνωστός κυρίως από τις εργασίες του σχετικά με την φύση των διωρύγων του πλανήτη Άρη. Εργάστηκε στο αστεροσκοπείο της Μεντόν, στη Γαλλία.Μάλιστα ένας κρατήρας στο νότιο τμήμα της Σελήνης έχει πάρει το όνομα του.
Ο Τιμολέων Αργυρόπουλος(1847-1912), καθηγητής της Φυσικής στο Πανεπιστήμιο Αθηνών από το 1884 και πρύτανης του Ιδρύματος (1888), υπήρξε πρωτεργάτης της φυσικής επιστήμης στην Ελλάδα. Οργάνωσε το πρώτο εργαστήριο φυσικής και εισήγαγε τις πρακτικές ασκήσεις των φοιτητών.
Είχε προηγηθεί βέβαια ο Δημήτριος Στρούμπος(1806-1890), από το Κουκούλι Ζαγορίου, ο πρώτος ειδικός καθηγητής των Φυσικών Επιστημών στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, με θητεία 50 ετών τόσο στο Πανεπιστήμιο όσο και στη Στρατιωτική Σχολή Ευελπίδων, που κατά κάποιον τρόπο προετοίμασε το έδαφος για τον Αργυρόπουλο.
Στον Κωνσταντίνο Καραθεοδωρή(1873-1950) έχουμε αφιερώσει ειδικό άρθρο. Δίκαια θεωρείται ένας από τους κορυφαίους μαθηματικούς του 20ού αιώνα σε παγκόσμιο επίπεδο.
Σπουδαίος μαθηματικός ήταν και ο Χρήστος Παπακυριακόπουλος(1914-1976), γνωστός στο εξωτερικό ως «Πάπα». Ασχολήθηκε ιδιαίτερα με τη γεωμετρική τοπολογία και ολόκληρη σχεδόν η έρευνά του έγινε στις ΗΠΑ, στο Πανεπιστήμιο του Πρίνστον.
Ειδικό άρθρο έχουμε αφιερώσει και στον μέγα φυσικό, πολιτικό μηχανικό και εφευρέτη Παύλο Σαντορίνη(1893-1986). Όπως αναφέραμε στο άρθρο αυτό (1/9/2018), σημαντικότερη εφεύρεσή του ήταν το ελληνικό (ή εκατοστομετρικό ραντάρ), το οποίο πιθανότατα οικειοποιήθηκαν οι Βρετανοί στη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου.
Ο Γεώργιος Παπανικολάου, γιατρός από την Κύμη Ευβοίας (1883-1962), αφού υπηρέτησε ως ανθυπίατρος κατά τους Βαλκανικούς Πολέμους εγκαταστάθηκε στις ΗΠΑ. Για 47 χρόνια εργάστηκε στο Πανεπιστήμιο Κορνέλ, αρχικά ως ερευνητής, ενώ στη συνέχεια ως καθηγητής ιστολογίας και ανατομίας. Επινόησε τη μέθοδο Παπανικολάου (τεστ Παπ), που εφαρμόζεται σήμερα σε όλο τον κόσμο για την έγκαιρη διάγνωση των νεοπλασιών, ιδιαίτερα του καρκίνου της μήτρας, σώζοντας εκατομμύρια γυναίκες από την επάρατη νόσο. Προτάθηκε δύο φορές για Νόμπελ Ιατρικής (1953 και 1960), χωρίς ωστόσο να τιμηθεί ποτέ μ’ αυτό. Αν δει κάποιος τους νομπελίστες Ιατρικής και Φυσιολογίας της δεκαετίες του ‘50 και του ‘60 θα παρατηρήσει ότι όλοι σχεδόν οι βραβευμένοιπροέρχονται από ΗΠΑ και Μ. Βρετανία Ο Γεώργιος Αδαμόπουλος (1899-1974), χημικός και διπλωμάτης, ίδρυσε το 1932 το πρώτο πανεπιστήμιο στις Φιλιππίνες (Adamson School of Industrial Chemistry) αρχικά ως Σχολή(1932), η οποία το 1941 αναβαθμίστηκε σε Πανεπιστήμιο.
Ο Αδαμόπουλος επέστρεψε στην Ελλάδα το 1973 και πέθανε ένα χρόνο αργότερα στην Αθήνα.
Αρχιτέκτονες-Ζωγράφοι-Γλύπτης
Σημαντικότεροι αρχιτέκτονες στη χώρα μας τον 19ο αιώνα, ήταν οι Σταμάτης Κλεάνθης και Λύσανδρος Καυταντζόγλου, ο φίλος του Κλεάνθη, Έντουαρντ Σάουμπερτ και, κυρίως οι Δανοί αδελφοί Χάνσεν και ο Έρνεστ Τσίλερ, ο οποίος, ουσιαστικά, είχε πολιτογραφηθεί Έλληνες.
Ο Αναστάσιος Μεταξάς (1862-1937), ο οποίος ήταν και ολυμπιονίκης στη σκοποβολή (1908) και ο Αλέξανδρος Νικολούδης (1874-1944), ήταν οι μεγάλοι δάσκαλοι της, λεγόμενης ακαδημαϊκής σχολής.
Ο Αριστοτέλης Ζάχος (1879-1939), υπήρχε προσεκτικός μελετητής της βυζαντινής και παραδοσιακής αρχιτεκτονικής, αλλά και γνώσης των ευρωπαϊκών κινημάτων.
Ένας από τους σημαντικότερους Έλληνες αρχιτέκτονες του 20ου αιώνα, ήταν αναμφίβολα ο Δημήτριος Πικιώνης (1887-1968), ο οποίος εκτός από την παραδοσιακή αρχιτεκτονική, γοητευόταν από το ελληνικό τοπίο.
Ο Αναστάσιος Ορλάνδος(1887-1979), αρχιτέκτονας, αρχαιολόγος και ακαδημαϊκός, υπήρξε ο πρώτος ερευνητής της ελληνικής αρχαιολογίας.
Ο Άρης Κωνσταντινίδης (1913-1993), διαμόρφωσε ένα προσωπικό στιλ που επηρέασε και τις επόμενες γενιές. Συνεργάστηκε με τον Οργανισμό Εργατικής Κατοικίας (ΟΕΚ), από το 1955 ως το 1957 και με τον ΕΟΤ (1957-1967), δημιουργώντας μια γνήσια ελληνική εκδοχή του μοντερνισμού.
Ο Κωνσταντίνος Δοξιάδης (1913-1975), είχε μεγάλη δραστηριότητα στο εξωτερικό. Σχεδίασε το Ισλαμαμπάντ, την πρωτεύουσα του Πακιστάν που «διαδέχθηκε» το Καράτσι, ενώ έργα του, υπάρχουν σε 40 χώρες, σ’ ολόκληρο σχεδόν τον κόσμο. Η σπάνια ασθένεια που τον ταλαιπώρησε τα τελευταία τρία χρόνια της ζωής του και τον οδήγησε στην παράλυση, του στέρησε τη δυνατότητα για να προσφέρει ακόμα περισσότερα.
Οι πρόωρα χαμένοι Κυριάκος Κρόκος (1941-1998) και Αλέξανδρος Χριστοφέλης (1946-1991), ο οποίος είχε και σημαντική δραστηριότητα στο εξωτερικό, ήταν δύο ακόμα πολύ αξιόλογοι αρχιτέκτονες.
Ξεχωριστή περίπτωση, ήταν ο Ιάννης Ξενάκης (1922-2001), που εκτός από την αρχιτεκτονική διέπρεψε και στη μουσική, ενώ οι φιλοσοφικές του ιδέες έθεσαν καίρια το αίτημα για ενότητα φιλοσοφίας, επιστήμης και τέχνης.
Ας περάσουμε τώρα στη γλυπτική, ξεκινώντας από τον μεγαλύτερο Νεοέλληνα γλύπτη Γιαννούλη Χαλεπά(1851-1938).
Ο Θανάσης Απάρτης (1899-1972), δίκαια θεωρείται ως ένας από τους σημαντικότερους εκπροσώπους της μοντέρνας γλυπτικής στη χώρα μας.
Ο Κωνσταντίνος Θ. Δημητριάδης (1881-1943), το 1905 άνοιξε το δικό του εργαστήριο στο Παρίσι, ενώ αργότερα άνοιξε και δεύτερο εργαστήριο στο Λονδίνο. Το 1924, στους Ολυμπιακούς Αγώνες του Παρισιού, κατέκτησε το χρυσό μετάλλιο στη γλυπτική με το έργο του «Ο Δισκοβόλος» (Discobole Finlandais), το οποίο βρίσκεται σήμερα στη Νέα Υόρκη. Το 1930, επέστρεψε στην Αθήνα και διορίστηκε πρώτος διευθυντής της ΑΣΚΤ. Το 1936, εκλέχθηκε μέλος της Ακαδημίας Αθηνών.
Μεγάλη μορφή της ελληνικής γλυπτικής, υπήρξε ο Γεώργιος Ζογγολόπουλος (1903-2004), με παρουσία 70 περίπου χρόνων στον χώρο της τέχνης. Είναι χαρακτηριστικό, ότι το 1940 πήρε μέρος για πρώτη φορά στη Μπιενάλε της Βενετίας. Ακολούθησαν πολλές ακόμα συμμετοχές του σ’ αυτή, με τελευταία το 2001, όταν σε ηλικία 98 ετών, παρουσίασε το γλυπτό «Πεντάκυκλον», που βρίσκεται πλέον ξανά στην Πλατεία Ομονοίας.
Στον Γεράσιμο Σκλάβο (1927-1967) και στον πρόωρο, τραγικό θάνατό του έχουμε αναφερθεί και σε παλιότερο άρθρο μας.
Σπουδαίος γλύπτης, καθηγητής της ΑΣΚΤ και ακαδημαϊκός, υπήρξε ο Μιχάλης Τόμπρος (1889-1974). Αμφιλεγόμενη υπήρξε η παρουσία και η καλλιτεχνική του «δράση» στα χρόνια της Κατοχής.
Ο Λάζαρος Σώχος (1857 ή 1862-1911), φιλοτέχνησε τον έφιππο ανδριάντα του Κολοκοτρώνη στην Αθήνα και το Ναύπλιο και την προτομή του Κοραή στο παρισινό κοιμητήριο Montparnasse.
Στους λύτες των σταυρολέξων κυρίως, πολύ γνωστός είναι ο Κεφαλλονίτης, απόγονος Γάλλου εγκατεστημένου στην Ελλάδα από τον 18ο αιώνα, Φωκίων Ρωκ (1891-1945). Σημαντικότερο έργο του, είναι το μνημείο του Άγνωστου Στρατιώτη, στην Αθήνα.
Είναι αδύνατο να αναφερθούμε σε ένα άρθρο στους σημαντικότερους Έλληνες γλύπτες, αρχιτέκτονες, ζωγράφους κλπ του 20ου αιώνα. Οι σπουδαίοι Έλληνες ζωγράφοι, είναι εκατοντάδες. Αναφέρουμε ενδεικτικά:
Γεώργιος Ιακωβίδης (1853-1932), Ουμβέρτος Αργυρός (1892-1963), Νικόλαος Λύτρας (1883-1927), Μάρκος Ζαβιτζιάνος (1884-1923), Συμεών Σαββίδης (1859-1927), οι πρόδρομοι του γαλλικού εμπρεσιονισμού στην Ελλάδα Οδυσσέας Φωκάς και Γεώργιος Χατζόπουλος, Νικόλαος Φερεκύδης (1862-1933), Νικόλαος Οθωναίος (1880-1950), Γεώργιος Ροϊλός (1867-1928), Κωνσταντίνος Παρθένης (1878-1967), μία από τις σημαντικότερες προσωπικότητες της ελληνικής ζωγραφικής, Κωνσταντίνος Μαλέας (1879-1928), Σπύρος Παπαλουκάς (1893-1957), Γιώργος Γουναρόπουλος (1890-1957), ο λαϊκός ζωγράφος Θεόφιλος (Χατζημιχαήλ) (1871-1934), Σπυρίδων Βικάτος (1878-1960), Φώτης Κόντογλου (1895-1965), οποίος ασχολήθηκε και με τη λογοτεχνία, Ερρίκος Φραντζισκάκης (1898-1987), Νίκος Χατζηκυριάκος Γκίκας (1906-1994), Γιώργος Μπουζιάνης (1885-1959), ο πρόωρα χαμένος Μίμης Βιτσώρης (1902-1945) ο Νίκος Εγγονόπουλος (1910-1985) που επίσης ασχολήθηκε με τη λογοτεχνία, ο μεγάλος Γιάννης Τσαρούχης (1910-1989), ο Γιάννης Γαΐτης (1923-1984) με τα «ανθρωπάκια» του, ο Διαμαντής Διαμαντόπουλος (1914-1995), ο Σπύρος Βασιλείου (1902-1985), ο Γιάννης Μόραλης (1916-2009), ο Νίκος Νικολάου (1909-1986), ο Γιώργος Σικιελιώτης (1917-1984), ο Γιώργος Μανουσάκης (1914-2003), ο Γιάννης Σπυρόπουλος (1912-1990), ο Τάκης Μάρθας (1905-1965), ο Αλέκος Κοντόπουλος (1904-1975), ο Νίκος Κεσσανλής (1930-2004), ο Γιώργος Μπουζιάνης (1885-1959) κ.ά.
Αλλά και στο εξωτερικό, διέπρεψαν Έλληνες ζωγράφοι:
Μάριος Πράσινος (1916-1985), Θανάσης Τσίγκος (1914-1965), ο Αλεξανδρινός Αριστομένης Αγγελόπουλος (1900-1990), ο Ντίκος Βυζάντιος (1924-2007), ο Κεφαλλονίτης Γεράσιμος Σταματελάτος (Στέρης) (1898-1987), με σπουδαία καριέρα στις Η.Π.Α., όπως και οι Θεόδωρος Στάμος (1922-1997), Θεόδωρος Χίος (1910-1999) κ.ά.
Σημαντικές Ελληνίδες ζωγράφοι ήταν οι: Σοφία Λασκαρίδου (1882-1965), Κλεονίκη Ασπριώτη (1870-1938), Θάλεια Φλωρά-Καραβία (1871-1960), η Μαρία Αναγνωστοπούλου (περ. 1894-1971), η Λιλή Αρλιώτη (1908-1979), η Κούλα Μπεκιάρη (1905-1992), η Νίκη Καραγάτση κ.ά.
Έλληνες φιλόσοφοι του 20ου αιώνα
Κλείνουμε το σημερινό μας άρθρο, με τους σημαντικότερους Έλληνες φιλοσόφους του 20ου αιώνα. Σύντομα, θα ασχοληθούμε με τις Ελληνίδες και τους Έλληνες που διακρίθηκαν στη λογοτεχνία, τη μουσική, το θέατρο, τον κινηματογράφο κλπ. κατά τον 20ο αιώνα.
Ο Ιωάννης Θεοδωρακόπουλος (1900-1981), θεωρείται ο παλαιότερος και γνωστότερος φιλόσοφος του νεοελληνισμού που συνδύασε την ακαδημαϊκή διδασκαλία με την πολιτιστική δραστηριότητα.
Ο Παναγιώτης Κανελλόπουλος (1902-1986) και ο Κωνσταντίνος Τσάτσος (1899-1987), ίσως είναι περισσότερο γνωστοί από την πολιτική τους σταδιοδρομία, για την οποία πολλοί μπορεί να έχουν ενστάσεις και αντιδράσεις. Ως φιλόσοφοι όμως, ήταν σπουδαίοι. Η μνημειώδης εννιάτομη «Ιστορία του Ευρωπαϊκού Πνεύματος» του Παναγιώτη Κανελόπουλου, είναι έργο μοναδικό και αξεπέραστο μέχρι σήμερα.
Ο Κωνσταντίνος Γεωργούλης (1894-1968), σπούδασε φιλολογία και φιλοσοφία στην Αθήνα και στη Γερμανία και ειδικεύτηκε στον Αριστοτέλη.
Ο σπουδαίος Ευάγγελος Παπανούτσος (1900-1982), ο οποίος εκπόνησε το πρώτο νεοελληνικό εγχειρίδιο φιλοσοφίας της θρησκείας, πρωταγωνίστησε και σε πολιτικές μεταρρυθμίσεις στον χώρο της παιδείας, ιδιαίτερα τη δεκαετία του 1960.
Ο Βασίλειος Τατάκης (1897-1986), με το σημαντικό έργο του «Η Βυζαντινή Φιλοσοφία» (1949), καθιέρωσε την ελληνική μεσαιωνική φιλοσοφία ως ισότιμη, τόσο με την αρχαία ελληνική, πρόγονό της, όσο και με τη νεοελληνική, επίγονό της.
Ο Κώστας Αξελός (1924-2010), αυτοεξόριστος στο Παρίσι από το 1945, είχε ως κεντρική ιδέα της σκέψης του την ανοιχτή βάση του στοχασμού και την αναφορά στον κόσμο ως ενός πλανήτη ενιαίου και ανοιχτού.
Μεγάλη μορφή της παγκόσμιας φιλοσοφίας, υπήρξε αναμφίβολα ο Κορνήλιος Καστοριάδης (1922-1997), γεννημένος στην Κωνσταντινούπολη. Από το 1945, εγκαταστάθηκε στο Παρίσι. Στο «Pantheon» του Μ.Ι.Τ., όπως γράψαμε, αναφέρεται ως τρίτος σημαντικότερος Τούρκος οικονομολόγος, με δεύτερη την Τανσού Τσιλέρ! Βέβαια, ο Καστοριάδης εργάστηκε στον ΟΟΣΑ από το 1945 ως το 1970, όμως δεν είναι διεθνώς γνωστός ως οικονομολόγος, αλλά ως φιλόσοφος.
Ο Κώστας Παπαϊωάννου (1925-1981), ομοϊδεάτης και σχεδόν συνομήλικος των Αξελού και Καστοριάδη, εγκαταστάθηκε στη Γαλλία το 1945 και έγραψε πλήθος βιβλίων.
Ο πρόωρα χαμένος Νίκος Πουλαντζάς (1936-1979), δίδαξε στη Σορβόνη, τη Βενσέν και στο Πανεπιστήμιο VII του Παρισιού. Μαζί με τον Λουί Αλτουσέρ, υπήρξαν ηγετικές μορφές του δομικού μαρξισμού. Υπήρξε μέλος της ΕΔΑ, του παράνομου Κ.Κ.Ε., ενώ από το 1968 εντάχθηκε στο Κ.Κ.Ε. Εσωτερικού. Μαζί με τον φίλο του, σπουδαίο φιλόσοφο Κωνσταντίνο Τσουκαλά, ανήκαν στην φιλοπασοκική πτέρυγα του κόμματος. Στις 3 Οκτωβρίου 1979, έδωσε τέλος στη ζωή του στο Παρίσι.
Ο Νίκος Νησιώτης (1924-1986), υπήρξε ο κριτικός εισηγητής του υπαρξισμού στη μεταπολεμική ελληνική σκέψη, με την περίφημη διατριβή του «Υπαρξισμός και Χριστιανική Πίστις» (1956). Σε νεαρή ηλικία, ασχολήθηκε με το μπάσκετ, ενώ μετά το 1975, ήταν μόνιμος αντιπρόσωπος της Ελλάδας στη Δ.Ο.Ε. Εργάστηκε στο Παγκόσμιο Συμβούλιο Εκκλησιών και προτάθηκε δύο φορές για πρόεδρός του, αρνήθηκε όμως τη θέση. Σκοτώθηκε στις 18 Αυγούστου 1986 σε τροχαίο δυστύχημα.
Το ίδιο τραγικό τέλος σε τροχαίο δυστύχημα, είχε και ο Σπύρος Κυριαζόπουλος (1932-1977), στον οποίο αφιερώσαμε ειδικό άρθρο. Μιλώντας κυρία Βασιλική Σολωμού-Παπανικολάου, καθηγήτρια του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων μέχρι πριν λίγο καιρό, που υπήρξε φοιτήτριά του, μας ανέφερε ότι είχε αρχίσει να γίνεται διεθνώς γνωστός. Δεχόταν προσκλήσεις από πανεπιστήμια του εξωτερικού και στις λίγες φορές που έδωσε διαλέξεις εκτός Ελλάδας, εντυπωσίασε το ακροατήριό του. Δυστυχώς, ο πρόωρος θάνατός του στέρησε τη φιλοσοφία και την Ελλάδα από έναν σπουδαίο επιστήμονα.
Σε ερώτηση μας στην κυρία Σολωμού-Παπανικολάου για τον ποιον θεωρεί σημαντικότερο Έλληνα φιλόσοφο του 20ου αιώνα, μας απάντησε ότι, χωρίς να παραγνωρίζει την αξία όσων αναφέραμε, μεγάλη μορφή υπήρξε ο Παναγιώτης Κονδύλης (1943-1998). Πραγματικά, ο Κονδύλης που σπούδασε στην Αθήνα και τη Χαϊδελβέργη, σταδιοδρόμησε στη γερμανική πόλη μεταπολιτευτικά.
Το πλούσιο έργο του, είναι γραμμένο κυρίως στα γερμανικά και στη συνέχεια, μεταφράστηκε από τον ίδιο στα ελληνικά. Πρόκειται για τον πλέον παραγωγικό Νεοέλληνα φιλόσοφο της μεταπολιτευτικής περιόδου, που εξαιτίας του πρόωρου θανάτου, άφησε ημιτελές το έργο του για την «Κοινωνική Οντολογία».
Αυτοί ήταν μερικοί από τους διαπρεπείς Έλληνες φιλοσόφους του 20ου αιώνα, που δεν ζουν σήμερα. Επανερχόμενοι στο «Pantheon» του Μ.Ι.Τ. και στις δηλώσεις του Τούρκου υπουργού Σοϊλού, η γειτονική χώρα, εμφανίζεται με 40 (!) σπουδαίους φιλοσόφους: Πρόκλος, Αναξαγόρας, Θαλής, Ξενοφάνης, Ξενοκράτης (!), γνωστός και από το σχέδιο εκτάκτων αναγκών, Βίας ο Πριηνεύς, Ηράκλειτος κλπ! Μοναδικός Τούρκος φιλόσοφος, είναι ουσιαστικά ο Νασρεντίν Χότζα (1208-1284) ενώ και ο Ibu Taymiyyah (1263-1328), που υπάρχει στη σχετική λίστα, ήταν μουσουλμάνος φιλόσοφος, γεννημένος στο Σουλτανάτο του Ρουμ… Όσο για την εύλογη παρατήρηση ενός αναγνώστη σε προηγούμενο άρθρο για το “Pantheon”, βέβαια αποτελεί προϊόν συνεργασίας φοιτητών του Μ.Ι.Τ., που όμως έχουν την καθοδήγηση και την υψηλή εποπτεία του καθηγητή Cesar A. Hidalgo. Συμμετείχαν επίσης και άλλοι επιστήμονες τον Μ.Ι.Τ. (Kevin Hu, Ali Almossawi, Shahar Ronen, Alex Simoes, Marcio Porto κ.ά.). Δημιουργούνται εντυπώσεις, καθώς πολλοί δεν ασχολούνται περαιτέρω με το ποιος ήταν ο Ηράκλειτος ή ο Μιχαήλ Ψελλός που υπάρχει στο «Pantheon» ως Τούρκος…Και όσο περισσότερο μένουμε αδρανείς, τόσο πιο πολύ αποθρασύνονται οι Τούρκοι και όχι μόνο…
anatakti
ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ
ΜΟΙΡΑΣΤΕΙΤΕ
ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ
ΠΡΟΗΓΟΥΜΕΝΟ ΑΡΘΡΟ
Καιρός: Ερχονται τα «πρωτοβρόχια»
ΣΧΟΛΙΑΣΤΕ
