2020-11-10 02:16:14
Τα δραματικά γεγονότα της περιόδου 1928 – 1936 που οδήγησαν στην επιβολή δικτατορίας από τον Ιωάννη Μεταξά – Οι αλλεπάλληλες εκλογικές αναμετρήσεις, οι θάνατοι σπουδαίων πολιτικών και ο κομμουνιστικός κίνδυνος-Το σύμφωνο Σοφούλη – Σκλάβαινα και η επιβολή της δικτατορίας Μεταξά.
Πριν από μερικές ημέρες γιορτάστηκε στη χώρα μας η επέτειος της 28ης Οκτωβρίου 1940 ,έστω και χωρίς παρελάσεις και τις τελετές που αρμόζουν στους ήρωες του ελληνοϊταλικού πολέμου. Ένα από τα πρόσωπα που έχει συνδεθεί στενά με τη μέρα αυτή είναι αναμφίβολα ο Ιωάννης Μεταξάς, ο άνθρωπος που είπε τα ξημερώματα της 28ης Οκτωβρίου 1940 στον Ιταλό πρέσβη Γκράτσι το θρυλικό «Όχι», αν και βέβαια οι ιστορικοί συμφωνούν ότι η φράση του Μεταξά ήταν «Alors c’est la guerre», δηλαδή «Λοιπόν αυτό σημαίνει πόλεμος». Αν και κατά το παρελθόν οι ιστορικοί δεν ασχολήθηκαν ιδιαίτερα με τον Μεταξά πέρα από το «όχι», βλέπουμε ότι τα τελευταία χρόνια έχει αρχίσει να υπάρχει μια τάση για ενδελεχή μελέτη της ζωής και της δράσης του
. Και εμείς ασχοληθήκαμε σε άρθρο μας στις 25/4/2020 με τον τουλάχιστον περίεργο θάνατο του Μεταξά και η αλήθεια είναι ότι εντυπωσιαστήκαμε από την απήχηση του άρθρου και τα δεκάδες, 70 συγκεκριμένα, σχόλια. Και φέτος στο protothema.gr σε σχετικό με τον Ιωάννη Μεταξά άρθρο στην επέτειο του «όχι» υπήρξαν δεκάδες σχόλια και έντονες αντιπαραθέσεις μεταξύ των αναγνωστών. Έχουμε παρατηρήσει όμως ότι η άνοδος στην εξουσία του Ι. Μεταξά με την επιβολή – ουσιαστικά – δικτατορίας στις 4 Αυγούστου 1936 δεν έχει φωτιστεί όσο και όπως θα έπρεπε. Ήταν κάτι ξαφνικό; Προηγήθηκαν γεγονότα που οδήγησαν στην επιβολή της δικτατορίας; Η αλήθεια είναι πως τα γεγονότα που προηγήθηκαν της 4ης Αυγούστου 1936 ήταν πάρα πολλά και σημαντικά. Με το πώς φτάσαμε στην επιβολή του καθεστώτος Μεταξά θα ασχοληθούμε στο σημερινό μας άρθρο.
Τα γεγονότα από το 1928 ως το 1936
Η δεκαετία του 1930, η οποία δεν έχει μελετηθεί ιδιαίτερα στην χώρα μας, ήταν πολύ ταραγμένη. Θα ξεκινήσουμε το σημερινό μας άρθρο όμως με τις εκλογές του 1928, στις οποίες θριάμβευσε ο Ελευθέριος Βενιζέλος. Ο Κρητικός εθνάρχης είχε εγκαταλείψει την Ελλάδα τον Φεβρουάριο του 1924. Στις 11 Ιανουαρίου του ίδιου έτους είχε σχηματίσει κυβέρνηση. Όμως οι παρεμβάσεις των ξένων καθώς κι ένα σοβαρό πρόβλημα υγείας (καρδιακό επεισόδιο το οποίο υπέστη κατά τη διάρκεια οξύτατης κοινοβουλευτικής αντιπαράθεσης) τον ώθησαν να παραδώσει την ηγεσία του κόμματος των Φιλελεύθερων στον Γεώργιο Καφαντάρη και να φύγει για το Παρίσι. Στις 19 Αυγούστου 1927 επανήλθε στην Ελλάδα και εγκαταστάθηκε στην Χαλέπα των Χανίων, όπου έγινε δεκτός με ενθουσιασμό από τους Κρητικούς συντοπίτες του. Στις 19 Μαΐου 1928 αποφάσισε να επανέλθει στην ενεργό πολιτική και να αναλάβει εκ νέου την ηγεσία του κόμματος των Φιλελεύθερων. Την απόφασή του αυτή την ανακοίνωσε στον ελληνικό λαό στις 23 Μαΐου 1928. Ωστόσο, όπως γράφει ο Γρηγόριος Δάφνης, το (νέο) κόμμα των Φιλελευθέρων (1928 – 1936) δεν είχε τίποτα κοινό με το παλαιό (1910 – 1920) εκτός από τον αρχηγό του. «Το κόμμα των φιλελευθέρων κατά την δευτέραν περίοδον Βενιζέλου είναι συντήρησις». Στις 2 Ιουνίου 1928 ο Αλέξανδρος Ζαΐμης σχημάτισε κυβέρνηση με στήριξη των Βενιζέλου και Μεταξά, η οποία έλαβε ψήφο εμπιστοσύνης από τη Βουλή. Ωστόσο, ο Ιούνιος του 1928 σημαδεύτηκε από απεργίες των καπνεργατών σε Μακεδονία και Θράκη. Στην Καβάλα 20 άνθρωποι τραυματίστηκαν, ενώ στην Ξάνθη 6 άτομα έχασαν τη ζωή τους και 40 τραυματίστηκαν. Το ΚΚΕ έσπευσε να ταχθεί στο πλευρό των καπνεργατών, αλληλέγγυοι των οποίων στάθηκαν οι αρτεργάτες και οι υδατεργάτες της Θεσσαλονίκης. Λίγο αργότερα κηρύχθηκε απεργία των ναυτεργατών. Η κυβέρνηση ήταν φανερό πως έπνεε τα λοίσθια. Στις 3 Ιουλίου 1928 ο Βενιζέλος έλαβε εντολή από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας, ΤΟΝ θρυλικό ναύαρχο Παύλο Κουντουριώτη, να σχηματίσει κυβέρνηση.
Στις 19 Αυγούστου 1928 προκηρύχθηκαν εκλογές, στις οποίες οι Φιλελεύθεροι του Βενιζέλου και τα συνεργαζόμενα κόμματα κέρδισαν 223 από τις 250 έδρες της Βουλής και ολόκληρη η αντιπολίτευση μόλις 27! Στις 14 Δεκεμβρίου 1929 νέος Πρόεδρος της Δημοκρατίας εκλέχθηκε ο 75χρονος Αλέξανδρος Ζαΐμης μετά από έντονες παρασκηνιακές διαβουλεύσεις.
Από τα γεγονότα που συνέβησαν στη διάρκεια της κυβέρνησης Βενιζέλου αξίζει να αναφερθούμε στην ψήφιση του περιβόητου ιδιώνυμου, με το οποίο γινόταν νομιμοποίηση της δίωξης του κομμουνισμού στην Ελλάδα.
Ωστόσο, το ΚΚΕ δεν είχε σημαντική δύναμη, όπως φάνηκε από τις εκλογικές αναμετρήσεις. Πήρε λιγότερο από 2% στις γερουσιαστικές εκλογές, 5% στις εκλογές του Σεπτεμβρίου 1935, 6% στις εκλογές του Ιανουαρίου 1936. Το 1931 η Γ’Διεθνής είχε δώσει εντολή στο ΚΚΕ να προβεί σε εξτρεμιστικές ενέργειες και να προκαλέσει ταραχές στην Ελλάδα. Τις ίδιες εντολές είχαν λάβει και τα άλλα κομμουνιστικά κόμματα. Η 1η Αυγούστου 1931 είχε οριστεί από την Γ’Διεθνή ως ημέρα διαμαρτυρίας κατά του πολέμου. Το ΚΚΕ οργάνωσε συγκεντρώσεις σε διάφορες πόλεις της χώρας, όπως στον Πειραιά και τις Σέρρες. Η μετριοπαθής στάση της αστυνομίας είχε σαν αποτέλεσμα να μην υπάρξουν επεισόδια στον Πειραιά. Συνελήφθη μόνο ένα στέλεχος του ΚΚΕ, ονόματι Σαρίκας. Ο αστυφύλακας Γυφτοδημόπουλος ανέλαβε να τον μεταφέρει στην Ασφάλεια. Μέλη του ΚΚΕ όμως έστησαν ενέδρα στη διαδρομή, σκότωσαν τον Γυφτοδημόπουλο και ελευθέρωσαν τον σύντροφό τους. Την ίδια μέρα οι κομμουνιστές των Σερρών σκότωσαν τον υπολοχαγό Καπετανάκη. Αυτοί οι δύο ήταν τα πρώτα θύματα του κομμουνισμού στην Ελλάδα.
Η τέταρτη πτώχευση της Ελλάδας είχε ως αποτέλεσμα την παραίτηση της κυβέρνησης Βενιζέλου και τον σχηματισμό νέας, βραχύβιας υπό τον Αλέξανδρο Παπαναστασίου (26 / 5 / 1932 – 5 / 6 / 1932). Στις 5 Ιουνίου 1932 ο Βενιζέλος ανέλαβε ξανά την πρωθυπουργία ως τις 3 Νοεμβρίου 1932. Από τις 4 Νοεμβρίου 1932 ως τις 16 Ιανουαρίου 1933 πρωθυπουργός της χώρας μας ήταν ο Παναγής Τσαλδάρης, τον οποίο διαδέχθηκε και πάλι ο Ελευθέριος Βενιζέλος (11/1/1933-6/3/1933). Από τις 6 ως τις 10 Μαρτίου 1933 πρωθυπουργός της Ελλάδας ήταν ο Αλέξανδρος Οθωναίος, ενώ από τις 10 Μαρτίου 1933 ως τις 10 Οκτωβρίου 1935 πρωθυπουργός ανέλαβε ξανά ο Παναγής Τσαλδάρης. Αξιοσημείωτο γεγονός αυτής της περιόδου ήταν η αποτυχημένη απόπειρα δολοφονίας εναντίον του Ε. Βενιζέλου και της συζύγου του Έλενας το βράδυ της Τρίτης 6 Ιουνίου 1933 επί της λεωφόρου Κηφισίας. Ως υπεύθυνοι της απόπειρας συνελήφθησαν ο διοικητής της Γενικής Ασφάλειας Ι. Πολυχρονόπουλος, ο αδελφός του Νικόλαος, οι αστυνομικοί Μαρκάκος και Τζαμαλούκας και ο λήσταρχος Καραθανάσης που συνελήφθη ένα χρόνο αργότερα.
Από την αποτυχημένη αυτή απόπειρα, τραυματίστηκε η σύζυγος του Βενιζέλου Έλενα, σκοτώθηκε ο Ι. Μαρκάκης, άνδρας της ασφαλείας του Βενιζέλου και τραυματίστηκε ο οδηγός του Ι. Νικολάου.
Τα κινήματα του 1933 και του 1935
Η ταραγμένη περίοδος 1928-1936, σημαδεύτηκε και από δύο κινήματα που έγιναν από τους βενιζελικούς, με σκοπό να εμποδίσουν την άνοδο στην εξουσία του Λαϊκού κόμματος. Στις εκλογές της 5ης Μαρτίου 1933, υπήρχε έντονος φανατισμός. Η Αθήνα ήταν στρατοκρατούμενη, καθώς άνδρες του Α’ Σώματος Στρατού είχαν καταλάβει καίριες θέσεις, ενώ είχε απαγορευθεί η λειτουργία των καταστημάτων. Τα αποτελέσματα των εκλογών, έδωσαν τη νίκη στους αντιβενιζελικούς. Αν και συγκέντρωσαν 488.542 ψήφους και το βενιζελικό κόμμα 483.241, το εκλογικό σύστημα έδινε στους πρώτους 138 έδρες και στους βενιζελικούς 110. Άλλο χαρακτηριστικό είναι, ότι το Κ.Κ.Ε. που συγκέντρωσε 52.958 ψήφους, δεν εξέλεξε κανένα βουλευτή, ενώ ο Ι. Σοφιανόπουλος με λιγότερες από 20.000 ψήφους, εξέλεξε δύο! Η Εθνική Αντιπροσωπεία είχε τότε 250 βουλευτές. Όταν άρχισε να διαφαίνεται η ήττα των βενιζελικών, ο Νικόλαος Πλαστήρας, απών από τα πολιτικά πράγματα από το 1924, πήγε στο σπίτι του Ελευθέριου Βενιζέλου και μετά από σύντομη στιχομυθία με τον Κρητικό πολιτικό, αποφάσισε να επιβάλλει δικτατορία, για να μην έρθουν στην εξουσία οι αντιβενιζελικοί. Ο «μαύρος καβαλάρης», είχε την ανοχή, αν όχι την ενθάρρυνση του Βενιζέλου. Τη στιχομυθία των δύο ανδρών για μία από τις πλέον σκοτεινές στιγμές της νεότερης ελληνικής ιστορίας, περιγράφουν στα βιβλία τους ο Γ. Δαφνής και ο Δρ. Ι. Παπαφλωράτος.
Ο Πλαστήρας, ήρθε σ’ επαφή με βενιζελικούς αξιωματικούς και παρά τις αντιδράσεις, κήρυξε δικτατορία. Επίσης, σε διάγγελμά του, απέδωσε το κίνημα στην αντιμετώπιση του κομμουνιστικού κινδύνου και στη δυσμενή οικονομική κατάσταση. Το διάγγελμά του κοινοποιήθηκε σε όλες τις στρατιωτικές μονάδες και σκορπίστηκε σε χιλιάδες προκηρύξεις από αεροπλάνα. Η Εφημερίδα της Κυβερνήσεως κυκλοφόρησε με την κήρυξη στρατιωτικού νόμου σε όλη την επικράτεια.
Οπαδοί του Λαϊκού Κόμματος βγήκαν στους δρόμους, φωνάζοντας «Κλέφτες» και «Ανάσταση». Φιλοβενιζελικές μονάδες του Στρατού έβαλαν εναντίον τους. Ο Γ. Ρούσσος, κάνει λόγο για 2 νεκρούς και αρκετούς τραυματίες, αλλά ο Δρ. Ι. Παπαφλωράτος κάνει ονομαστική αναφορά σε περισσότερους (Α. Βογιατζίδης, Ν. Κανάκης, Χ. Καρμανταλάς, Γ. Μαραντίδης και Θ. Μιχαηλίδης). Έξω από το «Καφενείο του Γαμβέτα», βλήμα άρματος έκοψε το κεφάλι του νεαρού Οδυσσέα Πεκλέτου. Οργισμένοι διαδηλωτές πήραν το άψυχο κορμί του και το περιέφεραν στους δρόμους ως τις 19.30. Στην οδό Φιλελλήνων ένας αξιωματικός πυροβόλησε τον οδηγό αυτοκινήτου Π. Βάντο. Τραγικό ήταν και το περιστατικό στον Υμηττό, όπου ο 8χρονος Γιάννης Καλαντίδης δέχτηκε μια σφαίρα στο πίσω μέρος του κεφαλιού του. Υπάρχουν επίσης αναφορές και για άλλους θανάτους πολιτών. Τελικά, μετά από πολύωρες διαπραγματεύσεις και πιέσεις προς τον Ν. Πλαστήρα, αυτός ενέδωσε και το κίνημα έληξε. Η εξουσία παραδόθηκε στην «κυβέρνηση αντιστρατήγων», με επικεφαλής τον Α. Οθωναίο. Στις 10 Μαρτίου, ο τελευταίος παρέδωσε την εξουσία στον νικητή των εκλογών Τσαλδάρη. Ο Κ. Κομνηνός, φιλικά διακείμενος προς τους βενιζελικούς, έγραψε: «Παράλογα κινήματα αφθονούν στην νεοελληνική ιστορία. Κανένα όμως δεν υπήρξε τόσο αψυχολόγητο, τόσο εξωφρενικό, όσο εκείνο της 6ης Μαρτίου, της νύχτας που έφθαναν τα αποτελέσματα των εκλογών και έδειχναν ότι κέρδιζαν οι αντιβενιζελικοί».
Όσοι είχαν εμπλακεί στο κίνημα, διώχθηκαν αυτεπάγγελτα.
Ο Πλαστήρας κρυβόταν για ν’ αποφύγει τη σύλληψη. Τελικά, στις 14 Απριλίου ο Α. Ζάννας με εντολή. Βενιζέλου, τον φυγάδευσε με βενζινόπλοιο απ’ το Καβούρι στα Δωδέκανησα. Στις 7 Μαΐου, έφυγε για τη Βηρυττό κι από εκεί για το Παρίσι. Στις 7 Μαρτίου, πολίτες μήνυσαν τον Βενιζέλο ως ηθικό αυτουργό του κινήματος. Ο Ι. Μεταξάς που δεν συμμετείχε στην κυβέρνηση, επωμίσθηκε το βάρος της τεκμηρίωσης της ενοχής Βενιζέλου στη Βουλή. Στην εθνική αντιπροσωπεία, υπήρξαν σφοδρότατες αντιπαραθέσεις.
Ο Βενιζέλος, σε κάποιο σημείο της αγόρευσής του είπε:
«Είχον λοιπόν έναν στρατηγόν (ενν. του Πλαστήρα) επαναστάτην, όπως με κατηγόρησαν, ο οποίος προσέφερε μεγάλες υπηρεσίας εις τον τόπον». Αυτό προκάλεσε τη σφοδρή αντίδραση των αντιβενιζελικών, που χρησιμοποιούσαν για τον Πλαστήρα τη λέξη «δολοφόνος». Ο Βενιζέλος επανέλαβε όσα είχε πει και τελικά η υπόθεση δεν οδηγήθηκε ποτέ στο δικαστήριο, καθώς χορηγήθηκε (20/11/1933), αμνηστία σε όσους συμμετείχαν στο κίνημα. Εξαιρέθηκαν 36 αξιωματικοί, οι οποίοι παραπέμφθηκαν σε δίκη με βούλευμα της 12/6/1934. Ανάμεσά τους, οι Π.Κλάδος, Μ. Κοιμήσης, Ι. Δεμέστιχας και φυσικά ο Ν.Πλαστήρας. Όμως ούτε η δίκη αυτή έγινε ποτέ.
Την 1η Μαρτίου 1935, εκδηλώθηκε νέο κίνημα από βενιζελικούς αξιωματικούς, το μεγαλύτερο από τα 14 (!) μείζονα κινήματα της Α’ Αβασίλευτης Δημοκρατίας (1924-1935).
Το κίνημα προετοιμαζόταν για μήνες, ωστόσο δεν ήταν καλά οργανωμένο. Στις 18.30 της 1ης Μαρτίου 1935, καταλήφθηκε ο ναύσταθμος της Σαλαμίνας, ενώ οι Αθηναίοι «πληροφορήθηκαν» για το κίνημα, από το πυροβολείο του Λυκαβηττού στις 20.30. Η κυβέρνηση αιφνιδιάστηκε.
Ο πρωθυπουργός Τσαλδάρης ήταν κλινήρης, ενώ ο Υπουργός Στρατιωτικών Κονδύλης έσπευσε να εξαφανιστεί. Τελικά, τη λύση έδωσε ο Ιωάννης Μεταξάς, ο οποίος διορίστηκε Υπουργός άνευ Χαρτοφυλακίου. Το κίνημα απέτυχε και ο Βενιζέλος, που κατά πολλούς μελετητές είχε διαπράξει το μεγαλύτερο λάθος της ζωής του στηρίζοντάς το, κατέφυγε στα ιταλοκρατούμενα Δωδεκάνησα (Κάρπαθο ή Κάσο) και στη συνέχεια στη Νεάπολη της Ιταλίας κι από εκεί στη Γαλλία.
Μελανό σημείο για τον εθνάρχη, ήταν η αφαίρεση των χρημάτων από το ταμείο του θωρηκτό «Αβέρωφ» (παραδοχή του ίδιου στον Γ.Πεσμαζόγλου) και ότι «εξηφανίσθησαν πολλά εκατομμύρια από τας τράπεζας της περιοχής (του Δ’ Σώματος Στρατού) και της Κρήτης». (Α. Μαζαράκης-Αινιάν). Αυτά, προφανώς, κατέληξαν στους κινηματίες. Αυτή τη φορά, έγιναν δίκες για τους κινηματίες. Καταδικάστηκαν σε θάνατο και εκτελέστηκαν ο Αντιστράτηγος Παπούλας, ο Υποστράτηγος Κοιμήσης και ο Επιτελάρχης Βολάνης.
Η επάνοδος του Γεώργιου Β΄ στον θρόνο
Στο μεταξύ, ιδιαίτερα μετά το 1932 είχε αρχίσει να συζητείται ξανά το πολιτειακό ζήτημα. Πολλοί πρωταγωνιστές του δημόσιου βίου, ένας εκ των οποίων ήταν και ο Ιωάννης Μεταξάς, ζητούσαν να επανέλθει στη χώρα, μετά από δημοψήφισμα, ο βασιλιάς Γεώργιος Β’. Μετά από πολλές διαβουλεύσεις, αποφασίστηκε να διενεργηθεί το δημοψήφισμα στις 3 Νοεμβρίου 1935. Παρά την αποχή των λεγόμενων «δημοκρατικών», ψήφισαν 1.527.714, 437.452 περισσότεροι από τις εκλογές του Ιουνίου 1935. Μάλιστα, στην Αττικοβοιωτία ψήφισαν περίπου 150.000 περισσότεροι από τις εκλογές του Ιουνίου! Ήταν προφανές, ότι είχε γίνει κάπου είδους νοθεία. Τα αποτελέσματα του δημοψηφίσματος το επιβεβαιώνουν. 1.491.992 (97,80%), ψήφισαν υπέρ της βασιλείας και 32.452 (2,12%), υπέρ της δημοκρατίας.
Ο Γεώργιος Β’, ήρθε στην Ελλάδα το πρωί της 25ης Νοεμβρίου 1935. Μετά από συσκέψεις με τους πολιτικούς αρχηγούς, ανέθεσε τον σχηματισμό κυβέρνησης στον καθηγητή του Αστικού Δικαίου Κ. Δεμερτζή.
Μετά από λίγες μέρες, προκηρύχθηκαν εκλογές για τις 26/1/1936. Επρόκειτο για τις τελευταίες εκλογές πριν τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Σ’ αυτές, οι αντιβενιζελικοί συγκέντρωσαν ποσοστό 47,03% και 143 έδρες, οι βενιζελικοί 43,86% και 141 έδρες, το Κ.Κ.Ε. 15 έδρες και ο Ι. Σοφιανόπουλος μία έδρα.
Στις 31 Ιανουαρίου 1936, πέθανε από εγκεφαλικό, σε ηλικία 57 ετών ο Γ. Κονδύλης. Στις 18 Μαρτίου 1936, πέθανε στο Παρίσι ο Ελευθέριος Βενιζέλος. Η σορός του μεταφέρθηκε στην Ελλάδα και τάφηκε στην Κρήτη, στο Ακρωτήρι, μέσα σε θρήνο και οδυρμό των Κρητικών. Βέβαια και οι υπόλοιποι Έλληνες, ακόμα και οι αντιβενιζελικοί, συγκλονίστηκαν από τον θάνατο του Εθνάρχη.
Στο μεταξύ, ο Ιωάννης Μεταξάς είχε διοριστεί από τον Γεώργιο Υπουργός Στρατιωτικών, παρά τις ενστάσεις του Κ. Δεμερτζή που διέβλεπε σ’ αυτόν φιλοδικτατορικές τάσεις.
Ο Κ. Δεμερτζής, λόγω αδυναμίας σχηματισμού κυβέρνησης εξαιτίας ανικανότητας συνεννόησης των πολιτικών αρχηγών, παρέμεινε πρωθυπουργός και μετά τις εκλογές της 26/1/1936.
Στις 13 Απριλίου 1936 όμως, έφυγε από τη ζωή σε ηλικία 60 ετών, από καρδιακή προσβολή. Ο βασιλιάς, χωρίς να συμβουλευθεί κανέναν, διόρισε πρωθυπουργό τον Ιωάννη Μεταξά.
Το Σύμφωνο Σοφούλη-Σκλάβαινα
Μια πολυσυζητημένη συμφωνία, είναι αυτή που έγινε μεταξύ του Θ. Σοφούλη και του αρχηγού της κοινοβουλευτικής ομάδας του Κ.Κ.Ε. Στέλιου Σκλάβαινα, για την ανάληψη από τον πρώτο της Προεδρίας της Βουλής. Το Σύμφωνο φαίνεται ότι υπογράφτηκε στις 19 Φεβρουαρίου 1936. Ο Σκλάβαινας αναλάμβανε την υποχρέωση οι βουλευτές του Κ.Κ.Ε. να ψηφίσουν για πρόεδρο της Βουλής τον Σοφούλη, και να στηρίξουν βενιζελική κυβέρνηση, με ανταλλάγματα όπως την κατάργηση του «Ιδιώνυμου», την παροχή αμνηστίας στους κομμουνιστές βουλευτές Ζαχαριάδη, Νεφελούδη και Βερβέρη, καθώς και σε άλλους πολιτικούς κρατούμενους και εξόριστους κλπ. Ο Σοφούλης πραγματικά εκλέχθηκε πρόεδρος της Βουλής με τη στήριξη των κομμουνιστών βουλευτών. Ωστόσο, το Κ.Κ.Ε. κατηγόρησε τους Φιλελεύθερους, γιατί υποστήριζε την κυβέρνηση Δεμερτζή, που λάμβανε, κατά την άποψή του, αντιλαϊκά μέτρα και δημοσιοποίησε στις 2 Απριλίου 1936 το Σύμφωνο Σοφούλη-Σκλάβαινα. Φυσικά, ξέσπασε σάλος.
Ο Σοφούλης δέχθηκε τα πυρά όχι μόνο των αντιβενιζελικών αλλά και των βενιζελικών. Υποβλήθηκε πρόταση μομφής εναντίον του, όμως ο Σοφούλης βγήκε αλώβητος, με 165 ψήφους υπέρ και 88 κατά.
Ο Ι. Μεταξάς πρωθυπουργός
Στις 25 Απριλίου 1936, ο Μεταξάς διάβασε στη Βουλή τις προγραμματικές του δηλώσεις, οι οποίες ήταν αόριστες και γενικού περιεχομένου. Κατάφερε ωστόσο να λάβει ψήφο εμπιστοσύνης (ή και ανοχής). 241 ψήφισαν υπέρ της κυβέρνησής του, 16 κατά, ενώ 4 αρνήθηκαν ψήφο. Να σημειώσουμε ότι σφοδρός επικριτής του, ήταν ο Γεώργιος Παπανδρέου.
Στις 17 Μαΐου, 1936, ένας ακόμη πολιτικός, ο Παναγής Τσαλδάρης, έφυγε από τη ζωή σε ηλικία 69 ετών, εξαιτίας καρδιακής ανακοπής. Την επόμενη, ο Μεταξάς ανέθεσε το Υπουργείο Εσωτερικών στον Θεόδωρο Σκυλακάκη (1893-1944), παππού του σημερινού Υπουργού. Ο Σκυλακάκης, στρατιωτικός, ήταν ο εγκέφαλος της αντεπανάστασης του 1923. Αρνήθηκε να επανέλθει στο στράτευμα το 1927 για να μην ορκιστεί στη Δημοκρατία. Το 1933, ανέλαβε επικεφαλής οργάνωσης με καθαρά χιτλερικές τάσεις. Εξέδιδε και εφημερίδα, μέσω της οποίας εξύβριζε τον πολιτικό κόσμο και προπαγάνδιζε υπέρ της επιβολής εθνικοσοσιαλιστικού καθεστώς στην Ελλάδα. Ο Μεταξάς τον επέλεξε, καθώς πίστευε ότι ήταν ο μόνος που μπορούσε να επιβληθεί στα Σώματα Ασφαλείας. Πάντως τον Δεκέμβριο του 1936, αποπέμφθηκε καθώς κατηγορήθηκε ότι επιχείρησε να ανατρέψει τον Ι. Μεταξά (Τα στοιχεία για τον Θ. Σκυλακάκη, προέρχονται από το βιβλίο του Γ. Δαφνή «Η Ελλάς μεταξύ δύο πολέμων 1923-1940”).
Μεγάλο πρόβλημα για την κυβέρνηση Μεταξά, ήταν η αύξηση των εκλογικών ποσοστών του Κ.Κ.Ε. και οι απεργιακές κινητοποιήσεις. Μετά την αποκάλυψη του Συμφώνου Σοφούλη-Σκλάβαινα, ο φόβος του «κομμουνιστικού κινδύνου», της «ερυθράς αναρχίας», όπως γραφόταν στον Τύπο της εποχής, ήταν έντονος. Το απεργιακό… τσουνάμι του 1935, συνεχίστηκε και το 1936, με μπροστάρηδες τους καπνεργάτες που ζητούσαν μεροκάματο 120-130 δραχμές, με βάση συμφωνία που είχαν υπογράψει με τους εργοδότες το 1924. Οι τελευταίοι, δεν έδιναν πάνω από 75-80 δραχμές, ενώ η κυβέρνηση αντιπρότεινε 85-90 δραχμές. Το πρωί της 8ης Μαΐου 1936, 5.000-6.000 καπνεργάτες διαδηλωτές στη Θεσσαλονίκη, κινήθηκαν προς το Διοικητήριο, με σκοπό να επιδώσουν ψήφισμα με τα αιτήματά τους. Η χωροφυλακή εμπόδισε την μετάβασή τους σ’ αυτό. Ακολούθησαν συμπλοκές και την επόμενη μέρα 25.000-30.000 διαδηλωτές, όχι μόνο καπνεργάτες, αλλά και αυτοκινητιστές, εργάτες στον ηλεκτρισμό, σιδηροδρομικοί, τροχιοδρομικοί (τροχιόδρομος=τραμ) κατέβηκαν στους δρόμους. Το μένος των Χωροφυλακών εναντίον τους ήταν απίστευτο. Μάλιστα, στρατιωτικά τμήματα κινήθηκαν εναντίον τους για να τους διαλύσουν!
Το κακό όμως είχε γίνει: 12 νεκροί, 32 βαριά τραυματισμένοι και 250 ελαφρά τραυματίες ήταν τα θύματα των Χωροφυλάκων, οι οποίοι δεν είχαν ούτε ένα «μωλωπισθέντα» (Γ. Δαφνής). Τη νύχτα της 9ης προς 10η Μαΐου 1936, δεν υπήρχε καμία αρχή στη Θεσσαλονίκη. Οι κηδείες των 12 διαδηλωτών, έγιναν στις 10 Μαΐου και παραβρέθηκαν σ’ αυτές 150.000 Θεσσαλονικείς. Στις 3/6/1936, προσπαθώντας να διαλύσει απεργούς κλωστοϋφαντουργούς στον Βόλο η Χωροφυλακή, σκότωσε έναν διαδηλωτή και τραυμάτισε επτά.
Η δικτατορία της 4ης Αυγούστου
Η όλη κατάσταση, θορύβησε τον βασιλιά Γεώργιο αλλά και τους πολιτικούς αρχηγούς. Ο Θ. Σοφούλης, συμφώνησε με τον Ι. Θεοτόκη να συγκροτήσουν κυβέρνηση, η οποία θα οδηγούσε τη χώρα σε εκλογές. Ενημέρωσε μάλιστα και τον βασιλιά ο οποίος έκανε το λάθος να πληροφορήσει για την εξέλιξη αυτή τον Ι. Μεταξά. Στις 23 Ιουλίου 1936, ο Μεταξάς ενημέρωσε τους στενούς του συνεργάτες Σκυλακάκη, Παπαδήμα και Διάκο, ότι έλαβε τη συγκατάθεση του βασιλιά για την κήρυξη δικτατορίας και ότι σε 10-15 μέρες, θα κάνει πραξικόπημα.
Στις 8 μ.μ. της Αυγούστου 1936, συγκλήθηκε έκτακτο υπουργικό συμβούλιο. Όλα τα μέλη της κυβέρνησης, ήταν ανυποψίαστα (πλην των Σκυλακάκη, Παπαδήμα). Ο Μεταξάς τους ανακοίνωσε την απόφασή του για την αναστολή ορισμένων άρθρων του Συντάγματος και τη διάλυση της Γ’ Αναθεωρητικής Βουλής, χωρίς τη διενέργεια εκλογών. Οι Υπουργοί έμειναν έκπληκτοι. Τρεις από αυτούς, ο Υπουργός Οικονομικών Γ. Μαντζαβίνος, ο Υπουργός Πρόνοιας Δ. Ελευθεριάδης και ο Υφυπουργός Οικονομικών, Α. Βαλαωρίτης παραιτήθηκαν και δεν υπέγραψαν τα δύο διατάγματα με τα οποία καθιερώθηκε η δικτατορική διακυβέρνηση της χώρας. Τα διατάγματα αυτά, υπογράφηκαν από τον βασιλιά στις 10 μ.μ. και δημοσιεύτηκαν στο ΦΕΚ 324 (τεύχος πρώτο), της 4ης Αυγούστου.
Μετά τα γεγονότα του Μαΐου 1936 στη Θεσσαλονίκη οι φόβοι για επιβολή δικτατορίας και κομμουνιστής εξέγερσης ήταν μεγάλοι. Ο Μεταξάς χρησιμοποίησε έντεχνα τον φόβο του κομμουνιστικού κινδύνου και τον κίνδυνο χάους από την εξαγγελθείσα πανελλαδική απεργία της 5ης Αυγούστου 1936 και έπεισε τον βασιλιά για τη δικτατορική εκτροπή. Ο τελευταίος, απογοητευμένος από την αδυναμία συνεννόησης των πολιτικών δυνάμεων, καθώς μια σειρά από μεγάλους πολιτικούς είχαν φύγει από την ζωή, συγκατάνευσε, ελπίζοντας ότι η δικτατορία θα αποτελέσει μια «γέφυρα» για την ομαλοποίηση της πολιτικής κατάστασης. Με την, σχεδόν πεντάχρονη, δικτατορία Μεταξά, θ’ ασχοληθούμε σε επόμενο άρθρο. Κλείνουμε με όσα γράφει γι’ αυτόν ο καθηγητής Δ. Κιτσίκης:
«Πέραν των πολιτικών ιδεολογιών του φιλελευθερισμού, του φασισμού και του κομμουνισμού, ο Μεταξάς επιδίωξε να πραγματοποιήσει μια πολιτική επανάσταση που αποκάλεσε τρίτο ελληνικό πολιτισμό, ξεπερνώντας τον αρχαίο πολιτισμό και τον βυζαντινό, βασισμένο στις ελληνικές αντιατομιστικές, κοινωνικές αξίες και φυσικά στον αντικομμουνισμό, εφ’ όσον ο κομμουνισμός ήταν επισήμως άθεος και βασισμένος, όπως και ο φιλελευθερισμός στις αξίες του γαλλικού Διαφωτισμού».
Πηγές: «Ιστορία του Ελληνικού Έθνους», τόμος ΙΕ’, Εκδοτική Αθηνών
Γρηγόριος Δαφνής, «Η ΕΛΛΑΣ ΜΕΤΑΞΥ ΔΥΟ ΠΟΛΕΜΩΝ 1923-1940», Εκδόσεις ΚΑΚΤΟΣ, 1997.
Δημήτριος Ντούρος, «Ο αιματηρός Μάιος του 1936», άρθρο στο περιοδικό «Ιστορικά Θέματα» τ. 177, Αύγουστος 2017
ΔΡ. Ι. Σ. Παπαφλωράτος, «Η Ιστορία του Ελληνικού Στρατού 1883-1949», τόμος II, ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΣΑΚΚΟΥΛΑ, 2014.
Ευχαριστούμε θερμά τον Δρα Ιωάννη Παπαφλωράτο που μας επέτρεψε να χρησιμοποιήσουμε στοιχεία από το βιβλίο του.
Δημήτρης Κιτσίκης , «Η ΕΛΛΑΣ ΤΗΣ 4ης ΑΥΓΟΥΣΤΟΥ ΚΑΙ ΟΙ ΜΕΓΑΛΕΣ ΔΥΝΑΜΕΙΣ»,Εκδόσεις ΗΡΟΔΟΤΟΣ, Δ.Σταμούλης. anatakti
Πριν από μερικές ημέρες γιορτάστηκε στη χώρα μας η επέτειος της 28ης Οκτωβρίου 1940 ,έστω και χωρίς παρελάσεις και τις τελετές που αρμόζουν στους ήρωες του ελληνοϊταλικού πολέμου. Ένα από τα πρόσωπα που έχει συνδεθεί στενά με τη μέρα αυτή είναι αναμφίβολα ο Ιωάννης Μεταξάς, ο άνθρωπος που είπε τα ξημερώματα της 28ης Οκτωβρίου 1940 στον Ιταλό πρέσβη Γκράτσι το θρυλικό «Όχι», αν και βέβαια οι ιστορικοί συμφωνούν ότι η φράση του Μεταξά ήταν «Alors c’est la guerre», δηλαδή «Λοιπόν αυτό σημαίνει πόλεμος». Αν και κατά το παρελθόν οι ιστορικοί δεν ασχολήθηκαν ιδιαίτερα με τον Μεταξά πέρα από το «όχι», βλέπουμε ότι τα τελευταία χρόνια έχει αρχίσει να υπάρχει μια τάση για ενδελεχή μελέτη της ζωής και της δράσης του
Τα γεγονότα από το 1928 ως το 1936
Η δεκαετία του 1930, η οποία δεν έχει μελετηθεί ιδιαίτερα στην χώρα μας, ήταν πολύ ταραγμένη. Θα ξεκινήσουμε το σημερινό μας άρθρο όμως με τις εκλογές του 1928, στις οποίες θριάμβευσε ο Ελευθέριος Βενιζέλος. Ο Κρητικός εθνάρχης είχε εγκαταλείψει την Ελλάδα τον Φεβρουάριο του 1924. Στις 11 Ιανουαρίου του ίδιου έτους είχε σχηματίσει κυβέρνηση. Όμως οι παρεμβάσεις των ξένων καθώς κι ένα σοβαρό πρόβλημα υγείας (καρδιακό επεισόδιο το οποίο υπέστη κατά τη διάρκεια οξύτατης κοινοβουλευτικής αντιπαράθεσης) τον ώθησαν να παραδώσει την ηγεσία του κόμματος των Φιλελεύθερων στον Γεώργιο Καφαντάρη και να φύγει για το Παρίσι. Στις 19 Αυγούστου 1927 επανήλθε στην Ελλάδα και εγκαταστάθηκε στην Χαλέπα των Χανίων, όπου έγινε δεκτός με ενθουσιασμό από τους Κρητικούς συντοπίτες του. Στις 19 Μαΐου 1928 αποφάσισε να επανέλθει στην ενεργό πολιτική και να αναλάβει εκ νέου την ηγεσία του κόμματος των Φιλελεύθερων. Την απόφασή του αυτή την ανακοίνωσε στον ελληνικό λαό στις 23 Μαΐου 1928. Ωστόσο, όπως γράφει ο Γρηγόριος Δάφνης, το (νέο) κόμμα των Φιλελευθέρων (1928 – 1936) δεν είχε τίποτα κοινό με το παλαιό (1910 – 1920) εκτός από τον αρχηγό του. «Το κόμμα των φιλελευθέρων κατά την δευτέραν περίοδον Βενιζέλου είναι συντήρησις». Στις 2 Ιουνίου 1928 ο Αλέξανδρος Ζαΐμης σχημάτισε κυβέρνηση με στήριξη των Βενιζέλου και Μεταξά, η οποία έλαβε ψήφο εμπιστοσύνης από τη Βουλή. Ωστόσο, ο Ιούνιος του 1928 σημαδεύτηκε από απεργίες των καπνεργατών σε Μακεδονία και Θράκη. Στην Καβάλα 20 άνθρωποι τραυματίστηκαν, ενώ στην Ξάνθη 6 άτομα έχασαν τη ζωή τους και 40 τραυματίστηκαν. Το ΚΚΕ έσπευσε να ταχθεί στο πλευρό των καπνεργατών, αλληλέγγυοι των οποίων στάθηκαν οι αρτεργάτες και οι υδατεργάτες της Θεσσαλονίκης. Λίγο αργότερα κηρύχθηκε απεργία των ναυτεργατών. Η κυβέρνηση ήταν φανερό πως έπνεε τα λοίσθια. Στις 3 Ιουλίου 1928 ο Βενιζέλος έλαβε εντολή από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας, ΤΟΝ θρυλικό ναύαρχο Παύλο Κουντουριώτη, να σχηματίσει κυβέρνηση.
Στις 19 Αυγούστου 1928 προκηρύχθηκαν εκλογές, στις οποίες οι Φιλελεύθεροι του Βενιζέλου και τα συνεργαζόμενα κόμματα κέρδισαν 223 από τις 250 έδρες της Βουλής και ολόκληρη η αντιπολίτευση μόλις 27! Στις 14 Δεκεμβρίου 1929 νέος Πρόεδρος της Δημοκρατίας εκλέχθηκε ο 75χρονος Αλέξανδρος Ζαΐμης μετά από έντονες παρασκηνιακές διαβουλεύσεις.
Από τα γεγονότα που συνέβησαν στη διάρκεια της κυβέρνησης Βενιζέλου αξίζει να αναφερθούμε στην ψήφιση του περιβόητου ιδιώνυμου, με το οποίο γινόταν νομιμοποίηση της δίωξης του κομμουνισμού στην Ελλάδα.
Ωστόσο, το ΚΚΕ δεν είχε σημαντική δύναμη, όπως φάνηκε από τις εκλογικές αναμετρήσεις. Πήρε λιγότερο από 2% στις γερουσιαστικές εκλογές, 5% στις εκλογές του Σεπτεμβρίου 1935, 6% στις εκλογές του Ιανουαρίου 1936. Το 1931 η Γ’Διεθνής είχε δώσει εντολή στο ΚΚΕ να προβεί σε εξτρεμιστικές ενέργειες και να προκαλέσει ταραχές στην Ελλάδα. Τις ίδιες εντολές είχαν λάβει και τα άλλα κομμουνιστικά κόμματα. Η 1η Αυγούστου 1931 είχε οριστεί από την Γ’Διεθνή ως ημέρα διαμαρτυρίας κατά του πολέμου. Το ΚΚΕ οργάνωσε συγκεντρώσεις σε διάφορες πόλεις της χώρας, όπως στον Πειραιά και τις Σέρρες. Η μετριοπαθής στάση της αστυνομίας είχε σαν αποτέλεσμα να μην υπάρξουν επεισόδια στον Πειραιά. Συνελήφθη μόνο ένα στέλεχος του ΚΚΕ, ονόματι Σαρίκας. Ο αστυφύλακας Γυφτοδημόπουλος ανέλαβε να τον μεταφέρει στην Ασφάλεια. Μέλη του ΚΚΕ όμως έστησαν ενέδρα στη διαδρομή, σκότωσαν τον Γυφτοδημόπουλο και ελευθέρωσαν τον σύντροφό τους. Την ίδια μέρα οι κομμουνιστές των Σερρών σκότωσαν τον υπολοχαγό Καπετανάκη. Αυτοί οι δύο ήταν τα πρώτα θύματα του κομμουνισμού στην Ελλάδα.
Η τέταρτη πτώχευση της Ελλάδας είχε ως αποτέλεσμα την παραίτηση της κυβέρνησης Βενιζέλου και τον σχηματισμό νέας, βραχύβιας υπό τον Αλέξανδρο Παπαναστασίου (26 / 5 / 1932 – 5 / 6 / 1932). Στις 5 Ιουνίου 1932 ο Βενιζέλος ανέλαβε ξανά την πρωθυπουργία ως τις 3 Νοεμβρίου 1932. Από τις 4 Νοεμβρίου 1932 ως τις 16 Ιανουαρίου 1933 πρωθυπουργός της χώρας μας ήταν ο Παναγής Τσαλδάρης, τον οποίο διαδέχθηκε και πάλι ο Ελευθέριος Βενιζέλος (11/1/1933-6/3/1933). Από τις 6 ως τις 10 Μαρτίου 1933 πρωθυπουργός της Ελλάδας ήταν ο Αλέξανδρος Οθωναίος, ενώ από τις 10 Μαρτίου 1933 ως τις 10 Οκτωβρίου 1935 πρωθυπουργός ανέλαβε ξανά ο Παναγής Τσαλδάρης. Αξιοσημείωτο γεγονός αυτής της περιόδου ήταν η αποτυχημένη απόπειρα δολοφονίας εναντίον του Ε. Βενιζέλου και της συζύγου του Έλενας το βράδυ της Τρίτης 6 Ιουνίου 1933 επί της λεωφόρου Κηφισίας. Ως υπεύθυνοι της απόπειρας συνελήφθησαν ο διοικητής της Γενικής Ασφάλειας Ι. Πολυχρονόπουλος, ο αδελφός του Νικόλαος, οι αστυνομικοί Μαρκάκος και Τζαμαλούκας και ο λήσταρχος Καραθανάσης που συνελήφθη ένα χρόνο αργότερα.
Από την αποτυχημένη αυτή απόπειρα, τραυματίστηκε η σύζυγος του Βενιζέλου Έλενα, σκοτώθηκε ο Ι. Μαρκάκης, άνδρας της ασφαλείας του Βενιζέλου και τραυματίστηκε ο οδηγός του Ι. Νικολάου.
Τα κινήματα του 1933 και του 1935
Η ταραγμένη περίοδος 1928-1936, σημαδεύτηκε και από δύο κινήματα που έγιναν από τους βενιζελικούς, με σκοπό να εμποδίσουν την άνοδο στην εξουσία του Λαϊκού κόμματος. Στις εκλογές της 5ης Μαρτίου 1933, υπήρχε έντονος φανατισμός. Η Αθήνα ήταν στρατοκρατούμενη, καθώς άνδρες του Α’ Σώματος Στρατού είχαν καταλάβει καίριες θέσεις, ενώ είχε απαγορευθεί η λειτουργία των καταστημάτων. Τα αποτελέσματα των εκλογών, έδωσαν τη νίκη στους αντιβενιζελικούς. Αν και συγκέντρωσαν 488.542 ψήφους και το βενιζελικό κόμμα 483.241, το εκλογικό σύστημα έδινε στους πρώτους 138 έδρες και στους βενιζελικούς 110. Άλλο χαρακτηριστικό είναι, ότι το Κ.Κ.Ε. που συγκέντρωσε 52.958 ψήφους, δεν εξέλεξε κανένα βουλευτή, ενώ ο Ι. Σοφιανόπουλος με λιγότερες από 20.000 ψήφους, εξέλεξε δύο! Η Εθνική Αντιπροσωπεία είχε τότε 250 βουλευτές. Όταν άρχισε να διαφαίνεται η ήττα των βενιζελικών, ο Νικόλαος Πλαστήρας, απών από τα πολιτικά πράγματα από το 1924, πήγε στο σπίτι του Ελευθέριου Βενιζέλου και μετά από σύντομη στιχομυθία με τον Κρητικό πολιτικό, αποφάσισε να επιβάλλει δικτατορία, για να μην έρθουν στην εξουσία οι αντιβενιζελικοί. Ο «μαύρος καβαλάρης», είχε την ανοχή, αν όχι την ενθάρρυνση του Βενιζέλου. Τη στιχομυθία των δύο ανδρών για μία από τις πλέον σκοτεινές στιγμές της νεότερης ελληνικής ιστορίας, περιγράφουν στα βιβλία τους ο Γ. Δαφνής και ο Δρ. Ι. Παπαφλωράτος.
Ο Πλαστήρας, ήρθε σ’ επαφή με βενιζελικούς αξιωματικούς και παρά τις αντιδράσεις, κήρυξε δικτατορία. Επίσης, σε διάγγελμά του, απέδωσε το κίνημα στην αντιμετώπιση του κομμουνιστικού κινδύνου και στη δυσμενή οικονομική κατάσταση. Το διάγγελμά του κοινοποιήθηκε σε όλες τις στρατιωτικές μονάδες και σκορπίστηκε σε χιλιάδες προκηρύξεις από αεροπλάνα. Η Εφημερίδα της Κυβερνήσεως κυκλοφόρησε με την κήρυξη στρατιωτικού νόμου σε όλη την επικράτεια.
Οπαδοί του Λαϊκού Κόμματος βγήκαν στους δρόμους, φωνάζοντας «Κλέφτες» και «Ανάσταση». Φιλοβενιζελικές μονάδες του Στρατού έβαλαν εναντίον τους. Ο Γ. Ρούσσος, κάνει λόγο για 2 νεκρούς και αρκετούς τραυματίες, αλλά ο Δρ. Ι. Παπαφλωράτος κάνει ονομαστική αναφορά σε περισσότερους (Α. Βογιατζίδης, Ν. Κανάκης, Χ. Καρμανταλάς, Γ. Μαραντίδης και Θ. Μιχαηλίδης). Έξω από το «Καφενείο του Γαμβέτα», βλήμα άρματος έκοψε το κεφάλι του νεαρού Οδυσσέα Πεκλέτου. Οργισμένοι διαδηλωτές πήραν το άψυχο κορμί του και το περιέφεραν στους δρόμους ως τις 19.30. Στην οδό Φιλελλήνων ένας αξιωματικός πυροβόλησε τον οδηγό αυτοκινήτου Π. Βάντο. Τραγικό ήταν και το περιστατικό στον Υμηττό, όπου ο 8χρονος Γιάννης Καλαντίδης δέχτηκε μια σφαίρα στο πίσω μέρος του κεφαλιού του. Υπάρχουν επίσης αναφορές και για άλλους θανάτους πολιτών. Τελικά, μετά από πολύωρες διαπραγματεύσεις και πιέσεις προς τον Ν. Πλαστήρα, αυτός ενέδωσε και το κίνημα έληξε. Η εξουσία παραδόθηκε στην «κυβέρνηση αντιστρατήγων», με επικεφαλής τον Α. Οθωναίο. Στις 10 Μαρτίου, ο τελευταίος παρέδωσε την εξουσία στον νικητή των εκλογών Τσαλδάρη. Ο Κ. Κομνηνός, φιλικά διακείμενος προς τους βενιζελικούς, έγραψε: «Παράλογα κινήματα αφθονούν στην νεοελληνική ιστορία. Κανένα όμως δεν υπήρξε τόσο αψυχολόγητο, τόσο εξωφρενικό, όσο εκείνο της 6ης Μαρτίου, της νύχτας που έφθαναν τα αποτελέσματα των εκλογών και έδειχναν ότι κέρδιζαν οι αντιβενιζελικοί».
Όσοι είχαν εμπλακεί στο κίνημα, διώχθηκαν αυτεπάγγελτα.
Ο Πλαστήρας κρυβόταν για ν’ αποφύγει τη σύλληψη. Τελικά, στις 14 Απριλίου ο Α. Ζάννας με εντολή. Βενιζέλου, τον φυγάδευσε με βενζινόπλοιο απ’ το Καβούρι στα Δωδέκανησα. Στις 7 Μαΐου, έφυγε για τη Βηρυττό κι από εκεί για το Παρίσι. Στις 7 Μαρτίου, πολίτες μήνυσαν τον Βενιζέλο ως ηθικό αυτουργό του κινήματος. Ο Ι. Μεταξάς που δεν συμμετείχε στην κυβέρνηση, επωμίσθηκε το βάρος της τεκμηρίωσης της ενοχής Βενιζέλου στη Βουλή. Στην εθνική αντιπροσωπεία, υπήρξαν σφοδρότατες αντιπαραθέσεις.
Ο Βενιζέλος, σε κάποιο σημείο της αγόρευσής του είπε:
«Είχον λοιπόν έναν στρατηγόν (ενν. του Πλαστήρα) επαναστάτην, όπως με κατηγόρησαν, ο οποίος προσέφερε μεγάλες υπηρεσίας εις τον τόπον». Αυτό προκάλεσε τη σφοδρή αντίδραση των αντιβενιζελικών, που χρησιμοποιούσαν για τον Πλαστήρα τη λέξη «δολοφόνος». Ο Βενιζέλος επανέλαβε όσα είχε πει και τελικά η υπόθεση δεν οδηγήθηκε ποτέ στο δικαστήριο, καθώς χορηγήθηκε (20/11/1933), αμνηστία σε όσους συμμετείχαν στο κίνημα. Εξαιρέθηκαν 36 αξιωματικοί, οι οποίοι παραπέμφθηκαν σε δίκη με βούλευμα της 12/6/1934. Ανάμεσά τους, οι Π.Κλάδος, Μ. Κοιμήσης, Ι. Δεμέστιχας και φυσικά ο Ν.Πλαστήρας. Όμως ούτε η δίκη αυτή έγινε ποτέ.
Την 1η Μαρτίου 1935, εκδηλώθηκε νέο κίνημα από βενιζελικούς αξιωματικούς, το μεγαλύτερο από τα 14 (!) μείζονα κινήματα της Α’ Αβασίλευτης Δημοκρατίας (1924-1935).
Το κίνημα προετοιμαζόταν για μήνες, ωστόσο δεν ήταν καλά οργανωμένο. Στις 18.30 της 1ης Μαρτίου 1935, καταλήφθηκε ο ναύσταθμος της Σαλαμίνας, ενώ οι Αθηναίοι «πληροφορήθηκαν» για το κίνημα, από το πυροβολείο του Λυκαβηττού στις 20.30. Η κυβέρνηση αιφνιδιάστηκε.
Ο πρωθυπουργός Τσαλδάρης ήταν κλινήρης, ενώ ο Υπουργός Στρατιωτικών Κονδύλης έσπευσε να εξαφανιστεί. Τελικά, τη λύση έδωσε ο Ιωάννης Μεταξάς, ο οποίος διορίστηκε Υπουργός άνευ Χαρτοφυλακίου. Το κίνημα απέτυχε και ο Βενιζέλος, που κατά πολλούς μελετητές είχε διαπράξει το μεγαλύτερο λάθος της ζωής του στηρίζοντάς το, κατέφυγε στα ιταλοκρατούμενα Δωδεκάνησα (Κάρπαθο ή Κάσο) και στη συνέχεια στη Νεάπολη της Ιταλίας κι από εκεί στη Γαλλία.
Μελανό σημείο για τον εθνάρχη, ήταν η αφαίρεση των χρημάτων από το ταμείο του θωρηκτό «Αβέρωφ» (παραδοχή του ίδιου στον Γ.Πεσμαζόγλου) και ότι «εξηφανίσθησαν πολλά εκατομμύρια από τας τράπεζας της περιοχής (του Δ’ Σώματος Στρατού) και της Κρήτης». (Α. Μαζαράκης-Αινιάν). Αυτά, προφανώς, κατέληξαν στους κινηματίες. Αυτή τη φορά, έγιναν δίκες για τους κινηματίες. Καταδικάστηκαν σε θάνατο και εκτελέστηκαν ο Αντιστράτηγος Παπούλας, ο Υποστράτηγος Κοιμήσης και ο Επιτελάρχης Βολάνης.
Η επάνοδος του Γεώργιου Β΄ στον θρόνο
Στο μεταξύ, ιδιαίτερα μετά το 1932 είχε αρχίσει να συζητείται ξανά το πολιτειακό ζήτημα. Πολλοί πρωταγωνιστές του δημόσιου βίου, ένας εκ των οποίων ήταν και ο Ιωάννης Μεταξάς, ζητούσαν να επανέλθει στη χώρα, μετά από δημοψήφισμα, ο βασιλιάς Γεώργιος Β’. Μετά από πολλές διαβουλεύσεις, αποφασίστηκε να διενεργηθεί το δημοψήφισμα στις 3 Νοεμβρίου 1935. Παρά την αποχή των λεγόμενων «δημοκρατικών», ψήφισαν 1.527.714, 437.452 περισσότεροι από τις εκλογές του Ιουνίου 1935. Μάλιστα, στην Αττικοβοιωτία ψήφισαν περίπου 150.000 περισσότεροι από τις εκλογές του Ιουνίου! Ήταν προφανές, ότι είχε γίνει κάπου είδους νοθεία. Τα αποτελέσματα του δημοψηφίσματος το επιβεβαιώνουν. 1.491.992 (97,80%), ψήφισαν υπέρ της βασιλείας και 32.452 (2,12%), υπέρ της δημοκρατίας.
Ο Γεώργιος Β’, ήρθε στην Ελλάδα το πρωί της 25ης Νοεμβρίου 1935. Μετά από συσκέψεις με τους πολιτικούς αρχηγούς, ανέθεσε τον σχηματισμό κυβέρνησης στον καθηγητή του Αστικού Δικαίου Κ. Δεμερτζή.
Μετά από λίγες μέρες, προκηρύχθηκαν εκλογές για τις 26/1/1936. Επρόκειτο για τις τελευταίες εκλογές πριν τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Σ’ αυτές, οι αντιβενιζελικοί συγκέντρωσαν ποσοστό 47,03% και 143 έδρες, οι βενιζελικοί 43,86% και 141 έδρες, το Κ.Κ.Ε. 15 έδρες και ο Ι. Σοφιανόπουλος μία έδρα.
Στις 31 Ιανουαρίου 1936, πέθανε από εγκεφαλικό, σε ηλικία 57 ετών ο Γ. Κονδύλης. Στις 18 Μαρτίου 1936, πέθανε στο Παρίσι ο Ελευθέριος Βενιζέλος. Η σορός του μεταφέρθηκε στην Ελλάδα και τάφηκε στην Κρήτη, στο Ακρωτήρι, μέσα σε θρήνο και οδυρμό των Κρητικών. Βέβαια και οι υπόλοιποι Έλληνες, ακόμα και οι αντιβενιζελικοί, συγκλονίστηκαν από τον θάνατο του Εθνάρχη.
Στο μεταξύ, ο Ιωάννης Μεταξάς είχε διοριστεί από τον Γεώργιο Υπουργός Στρατιωτικών, παρά τις ενστάσεις του Κ. Δεμερτζή που διέβλεπε σ’ αυτόν φιλοδικτατορικές τάσεις.
Ο Κ. Δεμερτζής, λόγω αδυναμίας σχηματισμού κυβέρνησης εξαιτίας ανικανότητας συνεννόησης των πολιτικών αρχηγών, παρέμεινε πρωθυπουργός και μετά τις εκλογές της 26/1/1936.
Στις 13 Απριλίου 1936 όμως, έφυγε από τη ζωή σε ηλικία 60 ετών, από καρδιακή προσβολή. Ο βασιλιάς, χωρίς να συμβουλευθεί κανέναν, διόρισε πρωθυπουργό τον Ιωάννη Μεταξά.
Το Σύμφωνο Σοφούλη-Σκλάβαινα
Μια πολυσυζητημένη συμφωνία, είναι αυτή που έγινε μεταξύ του Θ. Σοφούλη και του αρχηγού της κοινοβουλευτικής ομάδας του Κ.Κ.Ε. Στέλιου Σκλάβαινα, για την ανάληψη από τον πρώτο της Προεδρίας της Βουλής. Το Σύμφωνο φαίνεται ότι υπογράφτηκε στις 19 Φεβρουαρίου 1936. Ο Σκλάβαινας αναλάμβανε την υποχρέωση οι βουλευτές του Κ.Κ.Ε. να ψηφίσουν για πρόεδρο της Βουλής τον Σοφούλη, και να στηρίξουν βενιζελική κυβέρνηση, με ανταλλάγματα όπως την κατάργηση του «Ιδιώνυμου», την παροχή αμνηστίας στους κομμουνιστές βουλευτές Ζαχαριάδη, Νεφελούδη και Βερβέρη, καθώς και σε άλλους πολιτικούς κρατούμενους και εξόριστους κλπ. Ο Σοφούλης πραγματικά εκλέχθηκε πρόεδρος της Βουλής με τη στήριξη των κομμουνιστών βουλευτών. Ωστόσο, το Κ.Κ.Ε. κατηγόρησε τους Φιλελεύθερους, γιατί υποστήριζε την κυβέρνηση Δεμερτζή, που λάμβανε, κατά την άποψή του, αντιλαϊκά μέτρα και δημοσιοποίησε στις 2 Απριλίου 1936 το Σύμφωνο Σοφούλη-Σκλάβαινα. Φυσικά, ξέσπασε σάλος.
Ο Σοφούλης δέχθηκε τα πυρά όχι μόνο των αντιβενιζελικών αλλά και των βενιζελικών. Υποβλήθηκε πρόταση μομφής εναντίον του, όμως ο Σοφούλης βγήκε αλώβητος, με 165 ψήφους υπέρ και 88 κατά.
Ο Ι. Μεταξάς πρωθυπουργός
Στις 25 Απριλίου 1936, ο Μεταξάς διάβασε στη Βουλή τις προγραμματικές του δηλώσεις, οι οποίες ήταν αόριστες και γενικού περιεχομένου. Κατάφερε ωστόσο να λάβει ψήφο εμπιστοσύνης (ή και ανοχής). 241 ψήφισαν υπέρ της κυβέρνησής του, 16 κατά, ενώ 4 αρνήθηκαν ψήφο. Να σημειώσουμε ότι σφοδρός επικριτής του, ήταν ο Γεώργιος Παπανδρέου.
Στις 17 Μαΐου, 1936, ένας ακόμη πολιτικός, ο Παναγής Τσαλδάρης, έφυγε από τη ζωή σε ηλικία 69 ετών, εξαιτίας καρδιακής ανακοπής. Την επόμενη, ο Μεταξάς ανέθεσε το Υπουργείο Εσωτερικών στον Θεόδωρο Σκυλακάκη (1893-1944), παππού του σημερινού Υπουργού. Ο Σκυλακάκης, στρατιωτικός, ήταν ο εγκέφαλος της αντεπανάστασης του 1923. Αρνήθηκε να επανέλθει στο στράτευμα το 1927 για να μην ορκιστεί στη Δημοκρατία. Το 1933, ανέλαβε επικεφαλής οργάνωσης με καθαρά χιτλερικές τάσεις. Εξέδιδε και εφημερίδα, μέσω της οποίας εξύβριζε τον πολιτικό κόσμο και προπαγάνδιζε υπέρ της επιβολής εθνικοσοσιαλιστικού καθεστώς στην Ελλάδα. Ο Μεταξάς τον επέλεξε, καθώς πίστευε ότι ήταν ο μόνος που μπορούσε να επιβληθεί στα Σώματα Ασφαλείας. Πάντως τον Δεκέμβριο του 1936, αποπέμφθηκε καθώς κατηγορήθηκε ότι επιχείρησε να ανατρέψει τον Ι. Μεταξά (Τα στοιχεία για τον Θ. Σκυλακάκη, προέρχονται από το βιβλίο του Γ. Δαφνή «Η Ελλάς μεταξύ δύο πολέμων 1923-1940”).
Μεγάλο πρόβλημα για την κυβέρνηση Μεταξά, ήταν η αύξηση των εκλογικών ποσοστών του Κ.Κ.Ε. και οι απεργιακές κινητοποιήσεις. Μετά την αποκάλυψη του Συμφώνου Σοφούλη-Σκλάβαινα, ο φόβος του «κομμουνιστικού κινδύνου», της «ερυθράς αναρχίας», όπως γραφόταν στον Τύπο της εποχής, ήταν έντονος. Το απεργιακό… τσουνάμι του 1935, συνεχίστηκε και το 1936, με μπροστάρηδες τους καπνεργάτες που ζητούσαν μεροκάματο 120-130 δραχμές, με βάση συμφωνία που είχαν υπογράψει με τους εργοδότες το 1924. Οι τελευταίοι, δεν έδιναν πάνω από 75-80 δραχμές, ενώ η κυβέρνηση αντιπρότεινε 85-90 δραχμές. Το πρωί της 8ης Μαΐου 1936, 5.000-6.000 καπνεργάτες διαδηλωτές στη Θεσσαλονίκη, κινήθηκαν προς το Διοικητήριο, με σκοπό να επιδώσουν ψήφισμα με τα αιτήματά τους. Η χωροφυλακή εμπόδισε την μετάβασή τους σ’ αυτό. Ακολούθησαν συμπλοκές και την επόμενη μέρα 25.000-30.000 διαδηλωτές, όχι μόνο καπνεργάτες, αλλά και αυτοκινητιστές, εργάτες στον ηλεκτρισμό, σιδηροδρομικοί, τροχιοδρομικοί (τροχιόδρομος=τραμ) κατέβηκαν στους δρόμους. Το μένος των Χωροφυλακών εναντίον τους ήταν απίστευτο. Μάλιστα, στρατιωτικά τμήματα κινήθηκαν εναντίον τους για να τους διαλύσουν!
Το κακό όμως είχε γίνει: 12 νεκροί, 32 βαριά τραυματισμένοι και 250 ελαφρά τραυματίες ήταν τα θύματα των Χωροφυλάκων, οι οποίοι δεν είχαν ούτε ένα «μωλωπισθέντα» (Γ. Δαφνής). Τη νύχτα της 9ης προς 10η Μαΐου 1936, δεν υπήρχε καμία αρχή στη Θεσσαλονίκη. Οι κηδείες των 12 διαδηλωτών, έγιναν στις 10 Μαΐου και παραβρέθηκαν σ’ αυτές 150.000 Θεσσαλονικείς. Στις 3/6/1936, προσπαθώντας να διαλύσει απεργούς κλωστοϋφαντουργούς στον Βόλο η Χωροφυλακή, σκότωσε έναν διαδηλωτή και τραυμάτισε επτά.
Η δικτατορία της 4ης Αυγούστου
Η όλη κατάσταση, θορύβησε τον βασιλιά Γεώργιο αλλά και τους πολιτικούς αρχηγούς. Ο Θ. Σοφούλης, συμφώνησε με τον Ι. Θεοτόκη να συγκροτήσουν κυβέρνηση, η οποία θα οδηγούσε τη χώρα σε εκλογές. Ενημέρωσε μάλιστα και τον βασιλιά ο οποίος έκανε το λάθος να πληροφορήσει για την εξέλιξη αυτή τον Ι. Μεταξά. Στις 23 Ιουλίου 1936, ο Μεταξάς ενημέρωσε τους στενούς του συνεργάτες Σκυλακάκη, Παπαδήμα και Διάκο, ότι έλαβε τη συγκατάθεση του βασιλιά για την κήρυξη δικτατορίας και ότι σε 10-15 μέρες, θα κάνει πραξικόπημα.
Στις 8 μ.μ. της Αυγούστου 1936, συγκλήθηκε έκτακτο υπουργικό συμβούλιο. Όλα τα μέλη της κυβέρνησης, ήταν ανυποψίαστα (πλην των Σκυλακάκη, Παπαδήμα). Ο Μεταξάς τους ανακοίνωσε την απόφασή του για την αναστολή ορισμένων άρθρων του Συντάγματος και τη διάλυση της Γ’ Αναθεωρητικής Βουλής, χωρίς τη διενέργεια εκλογών. Οι Υπουργοί έμειναν έκπληκτοι. Τρεις από αυτούς, ο Υπουργός Οικονομικών Γ. Μαντζαβίνος, ο Υπουργός Πρόνοιας Δ. Ελευθεριάδης και ο Υφυπουργός Οικονομικών, Α. Βαλαωρίτης παραιτήθηκαν και δεν υπέγραψαν τα δύο διατάγματα με τα οποία καθιερώθηκε η δικτατορική διακυβέρνηση της χώρας. Τα διατάγματα αυτά, υπογράφηκαν από τον βασιλιά στις 10 μ.μ. και δημοσιεύτηκαν στο ΦΕΚ 324 (τεύχος πρώτο), της 4ης Αυγούστου.
Μετά τα γεγονότα του Μαΐου 1936 στη Θεσσαλονίκη οι φόβοι για επιβολή δικτατορίας και κομμουνιστής εξέγερσης ήταν μεγάλοι. Ο Μεταξάς χρησιμοποίησε έντεχνα τον φόβο του κομμουνιστικού κινδύνου και τον κίνδυνο χάους από την εξαγγελθείσα πανελλαδική απεργία της 5ης Αυγούστου 1936 και έπεισε τον βασιλιά για τη δικτατορική εκτροπή. Ο τελευταίος, απογοητευμένος από την αδυναμία συνεννόησης των πολιτικών δυνάμεων, καθώς μια σειρά από μεγάλους πολιτικούς είχαν φύγει από την ζωή, συγκατάνευσε, ελπίζοντας ότι η δικτατορία θα αποτελέσει μια «γέφυρα» για την ομαλοποίηση της πολιτικής κατάστασης. Με την, σχεδόν πεντάχρονη, δικτατορία Μεταξά, θ’ ασχοληθούμε σε επόμενο άρθρο. Κλείνουμε με όσα γράφει γι’ αυτόν ο καθηγητής Δ. Κιτσίκης:
«Πέραν των πολιτικών ιδεολογιών του φιλελευθερισμού, του φασισμού και του κομμουνισμού, ο Μεταξάς επιδίωξε να πραγματοποιήσει μια πολιτική επανάσταση που αποκάλεσε τρίτο ελληνικό πολιτισμό, ξεπερνώντας τον αρχαίο πολιτισμό και τον βυζαντινό, βασισμένο στις ελληνικές αντιατομιστικές, κοινωνικές αξίες και φυσικά στον αντικομμουνισμό, εφ’ όσον ο κομμουνισμός ήταν επισήμως άθεος και βασισμένος, όπως και ο φιλελευθερισμός στις αξίες του γαλλικού Διαφωτισμού».
Πηγές: «Ιστορία του Ελληνικού Έθνους», τόμος ΙΕ’, Εκδοτική Αθηνών
Γρηγόριος Δαφνής, «Η ΕΛΛΑΣ ΜΕΤΑΞΥ ΔΥΟ ΠΟΛΕΜΩΝ 1923-1940», Εκδόσεις ΚΑΚΤΟΣ, 1997.
Δημήτριος Ντούρος, «Ο αιματηρός Μάιος του 1936», άρθρο στο περιοδικό «Ιστορικά Θέματα» τ. 177, Αύγουστος 2017
ΔΡ. Ι. Σ. Παπαφλωράτος, «Η Ιστορία του Ελληνικού Στρατού 1883-1949», τόμος II, ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΣΑΚΚΟΥΛΑ, 2014.
Ευχαριστούμε θερμά τον Δρα Ιωάννη Παπαφλωράτο που μας επέτρεψε να χρησιμοποιήσουμε στοιχεία από το βιβλίο του.
Δημήτρης Κιτσίκης , «Η ΕΛΛΑΣ ΤΗΣ 4ης ΑΥΓΟΥΣΤΟΥ ΚΑΙ ΟΙ ΜΕΓΑΛΕΣ ΔΥΝΑΜΕΙΣ»,Εκδόσεις ΗΡΟΔΟΤΟΣ, Δ.Σταμούλης. anatakti
ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ
ΜΟΙΡΑΣΤΕΙΤΕ
ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ
ΣΧΟΛΙΑΣΤΕ
