Άγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος :
Της θεολογίας ο ποιητής,
της Ορθοδοξίας ο φωστήρ,
της ποίμνης του Χριστού ο υπερασπιστής.
Παναγιώτη Τσαγκάρη
Καθηγητὴ Θεολόγου, Υπ. Δρ. Θεολογίας,
Γενικού Γραμματέα της Πανελλήνιας Ένωσης Θεολόγων
Ομιλία που εκφωνήθηκε σε εκδήλωση που οργάνωσε στις 24 Ιανουαρίου 2021, στο Μαρούσι Αθηνών η Εστία Πατερικών Μελετών για τον εορτασμό των δέκα χρόνων παρουσίας της (2011 - 2021), στα εκκλησιαστικά, θεολογικά, κοινωνικά, πνευματικά και εθνικά δρώμενα της χώρας μας.
Αγαπητέ και σεβαστέ μας πατέρα Σαράντη,
Σεβαστοί Πατέρες,
Αγαπητοί αδελφοί χριστιανοί,
Αγαπητοί φίλοι και φίλες,
Το θέμα της ομιλίας μου είναι : Ο Άγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος : Της θεολογίας ο ποιητής, της Ορθοδοξίας ο φωστήρ, της ποίμνης του Χριστού ο υπερασπιστής.
«Ἀπορεῖ πᾶσα γλῶσσα, εὐφημεῖν πρὸς ἀξίαν, ἰλιγγιᾷ δὲ νοῦς καὶ ὑπερκόσμιος»[1], (Αδυνατεί δηλαδή, κάθε γλώσσα ανθρώπων και Αγγέλων και πιάνει ίλιγγο, ζάλη, κάθε ανθρώπινο και αγγελικό νου), όταν πρόκειται να εγκωμιάσει όπως αξίζει, το ανυπέρβλητο πνευματικό έργο και την θεσπέσια προσωπικότητα του Αγίου Γρηγορίου του Θεολόγου. Αυτό θα λέγαμε χωρίς υπερβολή, για το μεγάλο θεολόγο της Εκκλησίας του Χριστού, τον Άγιο Γρηγόριο τον Ναζιανζηνό δανειζόμενοι τα λόγια του ειρμού της Θ΄ Ωδής του α΄ Κανόνος της Δεσποτικής εορτής των Θεοφανείων, τα οποία είναι αφιερωμένα προς τιμήν της Υπεραγίας Θεοτόκου.
Το ίδιο, φυσικά, μπορεί να λεχθεί και για το πνευματικό έργο και τις προσωπικότητες και των άλλων δύο της τριάδος των Μεγάλων Ιεραρχών, του Βασιλείου του Μεγάλου και του Ιερού Χρυσοστόμου. Όμως, τον Άγιο Γρηγόριο τον Θεολόγο τον κάνει ξεχωριστό και ιδιαίτερα αγαπητό στον ορθόδοξο λαό, η ταπεινή και ποιητική του φύση.
Ο θεηγόρος Γρηγόριος ποιεί ορθόδοξη θεολογία και θεολογεί ορθοδόξως ποιητικά. Συντάσσει κατά τον Σουΐδα, περισσότερο από 30.000 στίχους[2] από τους οποίους σήμερα σώζονται μόνον 407 ποιήματα με περίπου 20.000 στίχους. Από αυτά, 37 είναι δογματικά, 40 ηθικά, 107 ιστορικά, 129 επιτάφια και 94 επιγράμματα.[3] Γράφει σε έναν ύμνο του προς τον Θεό:
«Σὲ τὸν ἄφθιτον μονάρχην
Δὸς ἀνυμνεῖν, δὸς ἀείδειν,
Τὸν ἄνακτα τὸν δεσπότην·
…
Σὺ γὰρ ἔκτισας τὰ πάντα
Παρέχων τάξιν ἑκάστω,
Συνέχων τε τῆ προνοία.
Λόγον εἶπας, πέλεν ἔργον.
Ὁ Λόγος σου Θεὸς Υἱός·
Ὁμοούσιος γάρ ἐστιν,
Ὁμότιμος τῶ τεκόντι,
Ὃς ἐφήρμοσεν τὰ πάντα,
Ἵνα πάντων βασιλεύση.
Περιλάμβανον δὲ πάντα
Ἅγιον Πνεῦμα τὸ θεῖον
Προνοούμενον φυλάσσει.
Τριάδα ζῶσαν ἐρῶ σε,
Ἕνα καὶ μόνον μονάρχην,
Φύσιν ἄτρεπτον, ἄναρχον,
Φύσιν οὐσίας ἀφράστου,
Σοφίας νοῦν ἀνέφικτον,
Κράτος οὐρανῶν ἄπταιστον,
Ἄτερ ἀρχῆς, ἀπέραντον,
Ἀκατασκόπητον αὐγὴν,
Ἐφορῶσαν δὲ τὰ πάντα,
Βάθος οὐδὲν ἀγνοοῦσαν
Ἀπὸ γῆς μέχρις ἀβύσσου.
Πάτερ, ἵλεως γενοῦ μοι.
Διὰ παντὸς θεραπεύειν
Τὸ σέβασμα τοῦτο, δός μοι
Τὰ δ᾽ ἁμαρτήματα ῥίψον,
Τὸ συνειδὸς ἐκκαθαίρων
Ἀπὸ πάσης κακονοίας,
Ἵνα δοξάσω τὸ θεῖον
Ὁσίας χεῖρας ἐπαίρων
Ἵνα Χριστὸν εὐλογήσω.»[4]
Δηλαδή…,
«Εσένα τον αθάνατο μονάρχη.
Τη δύναμη δώσε μου ν’ ανυμνώ και να ψάλλω, το βασιλιά, τον κυρίαρχο.
…
Συ έκτισες τα πάντα,
ορίζοντας την τάξη και τον νόμο στο καθένα, και τα συγκρατείς με τη θεία σου πρόνοια. Λόγο είπες κι’ ευθύς έγινε έργο.
Ο Λόγος σου είναι Θεός Υιός, Ομοούσιός σου, Ομότιμος με σένα, που τον γέννησες.
Ο Λόγος σου ταίριαξε αρμονικά το ένα μετά το άλλο, για να βασιλέψει Αυτός σ’ όλα.
Κι’ ολόγυρα γυρνώντας το Άγιο Πνεύμα το θείο, προνοώντας, τα φυλάγει.
Τριάδα ζωντανή θα σε αποκαλώ,
έναν και μόνο κύριο,
φύση αμετάτρεπτη, χωρίς αρχή,
φύση άρρητης ουσίας,
νου με σοφία ασύλληπτη,
ουράνια εξουσία που δεν σφάλλει,
με δίχως αρχή, απέραντη, αθέατη λάμψη,
που από ψηλά τα πάντα βλέπει
και δεν αγνοεί κανένα βάθος,
απ’ όσα υπάρχουν στη γη, μέχρι αυτά που φτάνουν στην άβυσσο.
Πάτερ γίνε σπλαχνικός σε μένα.
Δος μου τη δύναμη να υπηρετώ παντοτινά την αξιοσέβαστη θεότητα.
Τις αμαρτίες μου πέταξε μακριά μου'
καθαρίζοντας τη συνείδηση από κάθε κακή σκέψη, ώστε να δοξάζω το θείο υψώνοντας όσια χέρια, για να δοξολογήσω τον Χριστό.»[5]
Και πραγματικά, σ΄ όλη του τη ζωή ο Γρηγόριος, τον Χριστό δοξάζει λόγω και έργω. Τον περίφημο Λόγο του εις τα Θεοφάνεια, δηλαδή τη Γέννηση του Σωτήρος, αρχίζει λέγοντας: «Χριστὸς γεννᾶται, δοξάσατε• Χριστὸς ἐξ οὐρανῶν, ἀπαντήσατε• Χριστὸς ἐπὶ γῆς, ὑψώθητε. ᾌσατε τῷ Κυρίῳ, πᾶσα ἡ γῆ»[6]. Δηλαδή: «Ο Χριστός γεννιέται. Δοξάστε τον. Ο Χριστός κατεβαίνει από τον ουρανό στη γη. Προϋπαντήστε τον. Ο Χριστός πάνω στη γη μας! Ανεβείτε ψηλότερα από τις μικρότητες και τα μίση της γης. Ανυμνήστε τον Κύριο όλη η γη.»[7] Ο θεολογικώτατος αυτός λόγος ενέπνευσε τον Κοσμά τον Μελωδό προκειμένου να συνθέσει τον Κανόνα των Χριστουγέννων, που αρχίζει με τα ίδια ακριβώς λόγια του ιερού Γρηγορίου που μόλις προαναφέραμε.
Στον θεολογικό του Λόγο «περί Υιού», ο Γρηγόριος θα συνεχίσει, λέγοντας για το Θεανδρικό πρόσωπο του Χριστού: «Ἐγεννήθη μέν, ἀλλὰ καὶ ἐγεγέννητο· ἐκ γυναικὸς μέν, ἀλλὰ καὶ παρθένου. τοῦτο ἀνθρώπινον, ἐκεῖνο θεῖον. ἀπάτωρ ἐντεῦθεν, ἀλλὰ καὶ ἀμήτωρ ἐκεῖθεν. ὅλον τοῦτο θεότητος… ἐν φάτνῃ μὲν ἀνεκλίθη, ἀλλ᾿ ὑπ᾿ ἀγγέλων ἐδοξάσθη, καὶ ὑπ᾿ ἀστέρος ἐμηνύθη, καὶ ὑπὸ μάγων προσεκυνήθη… Ἐβαπτίσθη μὲν ὡς ἄνθρωπος, ἀλλ᾿ ἁμαρτίας ἔλυσεν ὡς θεός· οὐ καθαρσίων αὐτὸς δεόμενος, ἀλλ᾿ ἵνα ἁγιάσῃ τὰ ὕδατα... ἐπείνησεν, ἀλλ᾿ ἔθρεψε χιλιάδας, ἀλλ᾿ ἄρτος ἐστὶ ζωτικὸς καὶ οὐράνιος. ἐδίψησεν, ἀλλ᾿ ἐβόησεν· Ἐάν τις διψᾷ, ἐρχέσθω πρός με, καὶ πινέτω… ἐκοπίασεν, ἀλλὰ τῶν κοπιώντων καὶ πεφορτισμένων ἐστὶν ἀνάπαυσις.. πωλεῖται, τριάκοντα γὰρ ἀργυρίων, ἀλλ᾿ ἐξαγοράζει κόσμον, καὶ μεγάλης τιμῆς, τοῦ ἰδίου γὰρ αἵματος. ὡς πρόβατον ἐπὶ σφαγὴν ἄγεται, ἀλλὰ ποιμαίνει τὸν Ἰσραήλ, νῦν δὲ καὶ πᾶσαν τὴν οἰκουμένην... ἀποθνήσκει, ζωοποιεῖ δέ, καὶ καταλύει τῷ θανάτῳ τὸν θάνατον. θάπτεται, ἀλλ᾿ ἀνίσταται...»[8]
Δηλαδή: «Ο Κύριος γεννήθηκε, ως άνθρωπος, αλλά και είχε γεννηθεί αχρόνως ως Θεός εκ του Πατρός. Γεννήθηκε μεν από γυναίκα, αλλά και παρθένο. Αυτό είναι ανθρώπινο, εκείνο θείο. Χωρίς πατέρα εδώ, αλλά και χωρίς μητέρα εκεί. Όλο αυτό είναι φανέρωμα της θεότητός του... Πλάγιασε στην ταπεινή φάτνη, αλλ’ δοξάσθηκε από αγγέλους και από αστέρα μηνύθηκε και από Μάγους προσκυνήθηκε... Βαπτίσθηκε μεν σαν άνθρωπος, αλλά συγχώρησε τις αμαρτίες των ανθρώπων σαν Θεός. Όχι γιατί είχε ανάγκη αυτός από καθαρισμό, αλλά για να αγιάσει τα ύδατα... Πείνασε, αλλά έθρεψε χιλιάδες, ως άρτος ζωοδότης και ουράνιος που είναι. Δίψασε, αλλά και βροντοφώνησε: όποιος διψά, ας έρθει σε μένα να χορτάσει τη δίψα του με ζωογόνο νερό. Κοπίασε ο ίδιος, αλλά συγχρόνως είναι και ανάπαυση των αποκαμωμένων και φορτωμένων από το βαρύτατο φορτίο της ενοχής των αμαρτιών τους. Πωλείται τριάντα αργύρια, αλλά εξαγοράζει τον κόσμο με την μεγαλύτερη τιμή, δηλαδή, με το ίδιο του το αίμα. Σαν πρόβατο οδηγείται στον θάνατο, αλλά ποιμαίνει τον Ισραήλ και τώρα όλη την οικουμένη... Πεθαίνει, αλλά, με τον θάνατό του, ζωοποιεί και καταργεί τον θάνατο. Θάπτεται ως νεκρός, αλλά ανασταίνεται αθάνατος...».[9]
Την Ανάσταση του Θεανθρώπου θα μεγαλύνει επίσης, με τον λόγο του στο Πάσχα: «Ἀναστάσεως ἡμέρα, καὶ ἡ ἀρχὴ δεξιά, καὶ λαμπρυνθῶμεν τῇ πανηγύρει, καὶ ἀλλήλους περιπτυξώμεθα· εἴπωμεν, ἀδελφοὶ, καὶ τοῖς μισοῦσιν ἡμᾶς, μὴ ὅτι τοῖς δι᾿ ἀγάπην τι πεποιηκόσιν, ἢ πεπονθόσι· συγχωρήσωμεν πάντα τῇ ἀναστάσει·… Χθὲς συνεσταυρούμην Χριστῷ, σήμερον συνδοξάζομαι· χθὲς συνενεκρούμην, συζωοποιοῦμαι σήμερον· χθὲς συνεθαπτόμην, σήμερον συνεγείρομαι. Ἀλλὰ καρποφορήσωμεν τῷ ὑπὲρ ἡμῶν παθόντι καὶ ἀναστάντι.»[10]
Δηλαδή: «Αναστάσεως ημέρα και η χαρά ολοφάνερη. Ας καταυγασθούμε από το ουράνιο φως που ακτινοβολεί η ευφρόσυνη γιορτή της Αναστάσεως κι ας εναγκαλισθούμε αγαπημένοι μεταξύ μας... Χθες σταυρωνόμουν μαζί με τον Χριστό, σήμερα δοξάζομαι μαζί του. Χθες έμπαινα μαζί του στον τάφο, σήμερα ανασταίνομαι μαζί του. Αλλ’ ας καρποφορήσουμε για Εκείνον, που έπαθε και αναστήθηκε για μας.»[11]
Είναι αυτά ακριβώς τα λόγια που ενέπνευσαν τον Άγιο Ιωάννη τον Δαμασκηνό να γράψει το πρώτο τροπάριο στον Κανόνα της Αναστάσεως: «Ἀναστάσεως ἡμέρα, λαμπρυνθῶμεν, λαοί, Πάσχα Κυρίου Πάσχα» καθώς επίσης και το τροπάριο της γ΄ ωδής του Κανόνα που λέει: «Χθές συνεθαπτόμην σοι, Χριστέ, συνεγείρομαι σήμερον ἀναστάντι σοι».
Ο Άγιος Γρηγόριος, ο οποίος εξ αιτίας της συγγραφής των «Θεολογικών του Λόγων», είναι ένας από τους τρεις άγιους εκκλησιαστικούς άνδρες που έλαβε από την Ορθόδοξη Εκκλησία μας τον τίτλο «Θεολόγος» -οι άλλοι δύο είναι ο Άγιος Ιωάννης ο Θεολόγος, ο Ευαγγελιστής και ο Άγιος Συμεών ο Νέος Θεολόγος- υμνεί απαύστως τον Τριαδικό Θεό, τον Πατέρα, τον Υιό και το Άγιο Πνεύμα. Στον πέμπτο θεολογικό του Λόγο γράφει: Οι πιστοί «προσκυνεῖν Πατέρα, καὶ Υἱόν, καὶ Πνεῦμα Ἅγιον, τὴν μίαν θεότητά τε καὶ δύναμιν…»[12]. Αναδεικνύεται, έτσι, ως ο κατ΄ εξοχήν τριαδικός Θεολόγος, καθώς, όπως χαρακτηριστικά θα πει: «Μνημονευτέον Θεοῦ μᾶλλον ἢ ἀναπνευστέον˙ καί, οἷον τε τοῦτο εἰπεῖν, μηδὲν ἄλλον ἢ τοῦτο πρακτέον»[13].
Ο Γρηγόριος ο Θεολόγος, υιοθετώντας απόλυτα την τριαδολογική βάση του Μεγάλου Βασιλείου, προχώρησε τη θεολογική του σκέψη ακόμη περισσότερο, «εξηγώντας και διασαφηνίζοντας, σχεδόν οριστικά, τη διάκριση ιδιότητας και φύσεως των θείων προσώπων, για να φτάσει στην ομοουσιότητα Πατέρα, Υιού και Πνεύματος… Έτσι, κάνοντας τολμηρά βήματα, έφτασε να εκφράσει πρώτος, μεταξύ των Θεολόγων της Εκκλησίας, ήδη πριν το 372, την αλήθεια ότι το Πνεύμα είναι Θεός, όπως, ακριβώς, ο Πατέρας και ο Υιός…[14] Και το 379/80, με τον πέμπτο θεολογικό του Λόγο, πάλι, αποβαίνει ο κορυφαίος Πνευματολόγος της Εκκλησίας»[15] διακηρύσσοντας: «Τί οὖν; Θεὸς τὸ Πνεῦμα; πάνυ γε. τί οὖν, ὁμοούσιον; εἴπερ Θεός»[16] και «...σέβειν Θεὸν τὸν Πατέρα, Θεὸν τὸν Υἱόν, Θεὸν τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον, τρεῖς ἰδιότητας, θεότητα μίαν, δόξῃ, καὶ τιμῇ, καὶ οὐσίᾳ, καὶ βασιλείᾳ μὴ μεριζομένην»[17].
Ο μέγας της Εκκλησίας Θεολόγος Γρηγόριος δεν θεολογεί αναίτια, αλλά θεολογεί, διότι αυτό επιβάλλει το ποιμαντικό του καθήκον, της καταπολέμησης των Αντιτριαδικών και Χριστολογικών αιρέσεων, που ταλάνιζαν το σώμα της Εκκλησίας. Εξαιτίας αυτών των προβλημάτων, μάλιστα, θα αναγκασθεί, παρά τη θέλησή του, να αναλάβει Επισκοπικό έργο αλλά και να μετακινηθεί στην Κωνσταντινούπολη η οποία χειμαζόταν από την αρειανική λαίλαπα, για να ανορθώσει εκεί, την καθημαγμένη Ορθοδοξία.
«Στην πρωτεύουσα δεν υπήρχε ούτ’ ένα παρεκκλήσι ορθόδοξο. Οι αρειανοί πήραν, με τη βία και με την κάλυψη της αυλής του αυτοκράτορα, όλους τους ναούς. Οι ορθόδοξοι διαλύθηκαν. Άλλοι διώχτηκαν και άλλοι υποχώρησαν και σιώπησαν για να σώσουν τη ζωή και τα υπάρχοντά τους.
Ελάχιστοι υπήρξαν που άντεξαν, ενώ δεν είχαν επίσκοπο ούτε πνευματικούς οδηγούς. Κυνηγημένοι από παντού, δεν τους άφησαν ούτε παρεκκλήσι. Οι ελάχιστοι συνειδητοί Ορθόδοξοι συναντιούνταν κρυφά, έξω από την πόλη, και τελούσαν μέσα σε καλύβες και σπηλιές τη Λειτουργία και τα Μυστήρια. Ανυπόφορη κατάσταση. Ούτε στην εποχή των μεγάλων διωγμών του δεύτερου και του τρίτου αιώνα ήταν έτσι. Οι κακόδοξοι χριστιανοί διώκτες, υπήρξαν πιο σκληροί κι από τους ειδωλολάτρες διώκτες!»[18]
Μήπως όμως, η περιγραφή αυτή, των τότε συμβάντων, δεν μας θυμίζει και παρόμοια σημερινά γεγονότα και δοκιμασίες της Εκκλησίας του Χριστού; Μήπως δηλαδή και σήμερα σαν να είναι τα λυσσασμένα μαντρόσκυλα του συστήματος της Νέας Τάξης Πραγμάτων, κάποιοι, πιθανόν άθεοι πολιτικοί ή εξωνημένοι δημοσιογράφοι ή εμπαθείς επιστήμονες ή διάφοροι άλλοι, δεν αλυχτάνε και δεν ορμάνε, αφηνιασμένα, εναντίον του Χριστού, της χριστιανικής πίστης, της χριστιανικής Εκκλησίας, των χριστιανών;
Ιδιαίτερα μάλιστα, μετά και την μεγάλη και Αγία εορτή των Θεοφανείων(06/01/2021), θαρρεί κανείς ότι τόσο πολύ όλους αυτούς, τους τάραξαν α) ο Σταυρός του Κυρίου που αγίασε τα ύδατα και β) το ίδιο το αγίασμα, ώστε να έχουν καταληφθεί από το δαιμονιώδες πνεύμα της Χριστιανοφοβίας και να καταφέρονται με μανία, κυρίως, οι ινστρούχτορες της λεγόμενης, «mainstream παραπληροφόρησης και τρομολαγνείας»[19], εναντίον της Εκκλησίας, χρησιμοποιώντας κάθε ψέμα και κάθε συκοφαντία για να προωθήσουν την αντιχριστιανική πολιτική ατζέντα της Νέας Τάξης Πραγμάτων. Ουσιαστικά, δηλαδή, σε κάθε ευκαιρία και με κάθε μέσο και τρόπο γίνεται εμφανές -και οφείλουμε πλέον, να το αντιληφθούμε και να το συνειδητοποιήσουμε- ότι ζούμε σ΄ ένα άθεο και αντίχριστο κράτος, που τελεί υπό τις προσταγές μιας άθεης και αντίχριστης παγκόσμιας διακυβέρνησης της Νέας Τάξης Πραγμάτων.
Πως όμως, αντιμετώπισε ο Γρηγόριος, την οικτρή κατάσταση στην οποία βρέθηκε, επί των ημερών του, η Εκκλησία; Ο Γρηγόριος, ως αληθινός «τῆς ποίμνης τοῦ Χριστοῦ φύλακας»[20], προστάτης και ηρωικός υπερασπιστής της, δεν απελπίζεται και δεν πτοείται από τις δυσκολίες και τα προβλήματα, ούτε και από τον ανελέητο πόλεμο των αρειανών, οι οποίοι έτριζαν τα δόντια τους και έσφιγγαν τις γροθιές τους, όταν άκουγαν τις ομιλίες του και τον παραφύλαγαν, κρυμμένοι είτε στις σκεπές των σπιτιών είτε στις γωνίες των δρόμων από όπου θα περνούσε για να τον πετροβολήσουν ή, πάλι, με επιθέσεις που οργάνωσαν στον Ιερό Ναό που λειτουργούσε, όπως συνέβη τη νύχτα του Μεγάλου Σαββάτου ή, επίσης, όταν τον σύρανε στα δικαστήρια ως φονιά ή ακόμη και με την απόπειρα δολοφονίας του που επιχείρησαν.
Ακλόνητος συνεχίζει τον αγώνα του και χτίζει στην αυλή του σπιτιού του άρχοντα Αβλάβιου την Εκκλησία της Αγίας Αναστασίας, την οποία την ονόμασαν έτσι, διότι εκεί αναστήθηκε η Ορθοδοξία, καθώς, με τους περίφημους πέντε «θεολογικούς λόγους» του, που εξεφώνησε εκεί, ο Γρηγόριος, κατόρθωσε, να αντιστρέψει την απελπιστική για την Ορθόδοξη Εκκλησία κατάσταση και μέσα σε δύο μόλις χρόνια να μεταστρέψει στην αλήθεια, τον αρειανόφιλο λαό της Πόλης, αποδεικνύοντας έτσι, περίτρανα, ότι οι νίκες απαιτούν αγώνες, γεννούν συγκρούσεις, θέλουν θυσίες, ζητούν μαρτυρία πίστεως και γενναία αποφασιστικότητα και ετοιμότητα, ακόμη και για μαρτύριο αίματος. Απαιτούν επίσης, όχι μικρόψυχους, καριερίστικους, συμφεροντολογικούς συμβιβασμούς ή ρεαλιστικούς σχεδιασμούς και ορθολογιστικούς αριβισμούς.
Ας μην λησμονείται ότι «ορθολογιστική σκέψη (rationalistic) είναι εκείνη που εκλαμβάνει τον ορθό λόγο ως απόλυτη αξία, και τον ιεραρχεί στο ύψιστο σημείο σε σχέση με την κατανόηση της αλήθειας. Για την ορθολογιστική σκέψη, η αλήθεια δεν εννοείται άνευ του ορθού λόγου»[21]. Όμως, πρώτοι οι Χριστιανοί και ιδιαίτερα οι Πατέρες της Εκκλησίας, όπως ο Γρηγόριος ο Ναζιανζηνός, σημειώνει ο μακαριστός παιδαγωγός και φιλόσοφος Βασίλειος Ν. Τατάκης, «κατέδειξαν ότι η πίστη δεν είναι κάτι το άλογο, ότι αντίθετα, όπως είπαν, ο λόγος χωρίς πίστη είναι άλογος, αυτοκαταστρέφεται, πέφτοντας στον απόλυτο σκεπτικισμό, ή στο μηδενισμό. Όταν ο λόγος δεν έχει πρώτη αφετηρία αλλά και έσχατο λόγο την πίστη, μια πίστη που να τον τρέφει και να τον δυναμώνει, πίστη όλη πνεύμα βέβαια, — και τέτοια είναι η Χριστιανική —, χτίζει απάνω στην άμμο. Μπορεί λοιπόν η πίστη να μην είναι κάτι το αντιλογικό, αλλά αντίθετα αποκούμπι του λόγου, να τον εμπνέει, να τον χειραγώγει, να τον φωτίζει, να προσφέρει την ουσία στη λογική διαδικασία της νοήσεως. ’Έτσι, η πίστη, η μεγάλη αυτή δύναμη της ψυχής, ολοκληρώνει τον άνθρωπο, είναι το υπόβαθρο σε κάθε πνευματική του ενέργεια. Με αυτό το πνεύμα, δούλεψαν ακατάβλητα όλοι σχεδόν οι μεγάλοι Πατέρες και προσπάθησαν να μετατρέψουν την αποκαλυπτική αλήθεια σε αλήθεια που κερδίζεται με τον λόγο. Αν κοντά σ΄ αυτά θυμηθούμε ότι ο Θεός για τους Χριστιανούς, είναι η αυτοαλήθεια, ο κυρίως νους που φωτίζει τον νου του ανθρώπου, βλέπομε πόσο μακριά από την αλήθεια είναι η γνώμη ότι αντιπνευματική είναι η στάση των Χριστιανών.»[22]
Ο ιερός Γρηγόριος αυτό το αδύναμο ανθρωπάκι, ο μικρός το δέμας, ο ισχνός καλογερίσκος αλλά με την ακλόνητη πίστη που είχε στον Θεό, την τριαδολογική θεολογία του, τις πύρινες ομιλίες του και την ταπεινή, αλλά ισχυρή και ασυμβίβαστη προσωπικότητά του, προβάλλει σθεναρή και αποτελεσματική αντίσταση απέναντι στο δαιμονιώδη αιρετικό και αθεϊστικό χάος της εποχής του που δημιουργεί ο εγωισμός, η φιλοδοξία, η φιληδονία, η αδιαφορία, η ολιγοπιστία και η απιστία των ορθολογιστικά σκεπτόμενων, συμβιβασμένων και εκκοσμικευμένων χριστιανών, που ζουν μέσα στο θέατρο του ψέματος και της απάτης «τοῦ παρόντος αἰῶνος…, τοῦ ἀπατεῶνος»[23].
Απέδειξε, επίσης, αυτό που πολύ αργότερα ο Μακρυγιάννης θα πει εμφαντικά στον Γάλλο ναύαρχο Δεριγνύ ότι «είναι αδύνατες οι θέσεις κι εμείς, όμως είναι δυνατός ο Θεός όπου μας προστατεύει… Ότι αρχή και τέλος, παλαιόθεν και ως τώρα, όλα τα θεριά πολεμούν να μας φάνε και δεν μπορούνε. Τρώνε από μας και μένει και μαγιά. Και οι ολίγοι αποφασίζουν να πεθάνουν. Κι όταν κάνουν αυτήνη την απόφασιν, λίγες φορές χάνουν και πολλές κερδαίνουν»[24]. Η απάντηση αυτή του Μακρυγιάννη περικλείει μάλιστα, και το βαθύτερο νόημα όλης της ελληνικής αλλά και της χριστιανικής ιστορίας.
Ο Άγιος λοιπόν, με τη «σφενδόνη των λόγων»[25] του, κατατρόπωσε τους αιρετικούς, ανέστησε την Ορθοδοξία, συνέδεσε τέλεια την κλασική αρχαία ελληνική παιδεία με την χριστιανική αλήθεια, άνοιξε νέους θεολογικούς ορίζοντες, δίδαξε με το ρητορικό του τάλαντο, με το παράδειγμα και τη δράση του, κέρδισε έτσι, την καρδιά του λαού, έχασε όμως, την εμπιστοσύνη των συνεπισκόπων του. Αυτοί, οι κατά κόσμον «σπουδαίοι της Εκκλησίας», κινούμενοι από άμετρη φιλοδοξία, απύθμενη ζηλοφθονία και παμμέγιστη κακία εναντίον του σοφού και ακέραιου Ιεράρχη, προσπάθησαν με διαβολές, προφανώς, βοηθώντας ή ακόμη και υποκαθιστώντας τον «ἀρχηγό τῆς ἀνταρσίας καί αὐτουργό τῆς πονηρίας»[26], τον πονηρό και πλάνο διάβολο στο έργο του, να του στερήσουν τον Αρχιεπισκοπικό θρόνο της Βασιλίδας των Πόλεων.
Η ηρωική πράξη της παραίτησης του Γρηγορίου από τον Αρχιεπισκοπικό θρόνο βάζει τέλος στην αναταραχή και στις έριδες που δημιούργησε η εγωιστική αρχομανία και η υπερφίαλη φιλοδοξία των συνεπισκόπων του.
Ο Αρχιεπίσκοπος Κωνσταντινουπόλεως Γρηγόριος παραιτείται, λέγοντας τους ουσιαστικά ότι εγώ ήλθα και μάλιστα, όχι αυτοβούλως, αλλά εσείς με φέρατε με τη βία, παρά την θέλησή μου. Ήλθα για να προσφέρω στην δοκιμαζόμενη Εκκλησία. Δεν ήλθα, θεωρώντας τον θρόνο ως λάφυρο και την επισκοπή ως κτήμα μου, δεν ήλθα για να αποκομίσω προσωπικά οφέλη, τιμές και δόξες, τα οποία άλλωστε και με αφήνουν ασυγκίνητο και αδιάφορο.[27] Και μόνον η πράξη του αυτή, της εκούσιας δηλαδή, παραίτησης του από τον Αρχιεπισκοπικό θρόνο, η οποία και σήμερα ακόμη, δίνει πολλαπλά μηνύματα προς κάθε κατεύθυνση είναι αρκετή για να επιβεβαιώσει, απόλυτα, τον εγκωμιαστικό χαρακτηρισμό του Γρηγορίου, ως «κλέος Ὀρθοδοξίας πανθαύμαστον»[28].
Ο ιερός μυσταγωγός της πίστεως επιλέγει, λοιπόν, ως απάντηση στην αχαριστία του κόσμου τούτου, την ησυχία και τη μόνωση, για να αφοσιωθεί ολοκληρωτικά στο Θεό, που τόσο αγαπά αλλά και στη συγγραφή των λυρικότατων και θεολογικότατων ποιημάτων του, όπως ο ίδιος αναφέρει: «Να φύγω, να φύγω, θα πει, από τους ανθρώπους και τις πόλεις. Καλύτερα να ζω με τ΄ άγρια θηρία, λιγότερο κακό μου κάνουν αυτά.»[29]
«Η μοναξιά παρείχε, στον “αετό” της θεολογίας, τη δυνατότητα για περισυλλογή, θεωρία και άσκηση, οι οποίες οδηγούν στην κάθαρση της ψυχοσωματικής ύπαρξης και στην ύψωσή της κοντά στο φιλάνθρωπο Θεό. Η μόνωση, λοιπόν, λειτουργεί για τον Γρηγόριο, ως “ἔρως τοῦ καλοῦ τῆς ἡσυχίας καὶ τῆς ἀναχωρήσεως”.
Σε άλλο έργο του, ακόμη, σημειώνει σχετικά ότι ο απομόνωση από τον κόσμο είναι η συνεργός και η μητέρα της θείας και θεοποιού αναβάσεως. Μόνο έτσι η ψυχή θα μπορέσει να προσεγγίσει τον Θεό. Η “απραξία”, δηλαδή ο μοναχικός βίος, που σκοπό έχει τη θεοπτία, θεωρείται για τον Γρηγόριο ως η μέγιστη πράξη της ζωής του.»[30]
«Οι Πατέρες της Εκκλησίας, άλλωστε, όπως σημειώνει και πάλι, ο Βασίλειος Ν. Τατάκης, ονομάζουν “φιλοσοφία” αληθινή, την πνευματική τους πορεία και “φιλόσοφον βίον”, τη ζωή των Χριστιανών ασκητών που διάγουν βίο ομόλογο με τη θεωρητική τους ενατένιση.»[31]
Από όσα προαναφέρθηκαν, είναι ολοφάνερη καθ΄ όλη την αγία βιοτή του, η θεοκεντρική γραμμή του ιερού αυτού ποταμού της Θεολογίας, του Γρηγορίου του Ναζιανζηνού. Όλα για τη δόξα του Χριστού – όλα στην υπηρεσία της Εκκλησίας. «Δίδωμι τὰ ἐμαυτοῦ πάντα, καὶ ἐμαυτὸν τῷ Πνεύματι.»[32]
Δικαίως λοιπόν, η Εστία Πατερικών Μελετών, η οποία φέτος κλείνει 10χρόνια ενεργούς παρουσίας στην Εκκλησιαστική και κοινωνική ζωή του τόπου μας, επέλεξε, αυτόν τον μεγάλο ιερό Πατέρα της Εκκλησίας μας, τον «ποιμενικὸν αὐλόν τῆς Θεολογίας»[33], τον Άγιο Γρηγόριο τον Θεολόγο τον Ναζιανζηνό, ως προστάτη της.
Η Εστία Πατερικών Μελετών η οποία ιδρύθηκε στις 25/1/2011 από τον πατέρα Σαράντη Σαράντο και συνεργάτες του, κληρικούς και λαϊκούς, ως μια συλλογική προσπάθεια διατήρησης της ελληνορθόδοξης ταυτότητας μέσα σε ένα κόσμο όπου η Νέα Εποχή και η Νέα Τάξη Πραγμάτων ισοπεδώνουν ως οδοστρωτήρες τις χριστιανικές αξίες και τα ιδανικά σε παγκόσμιο επίπεδο.
Στη δεκαετία που πέρασε, κατά την οποία η επίθεση της Νέας Εποχής εναντίον της χριστιανικής πίστης, γινόταν και γίνεται ολοένα και πιο έντονη, η Εστία Πατερικών Μελετών με τις μικρές τις δυνάμεις, αλλά και τη μεγάλη ευλογία του Θεού, προσπάθησε κατά το δυνατό να βάλει ένα ανάχωμα στην πνευματική κατρακύλα της πατρίδας μας και να αφυπνισθούν συνειδήσεις.
Οργάνωσε συνέδρια και ημερίδες για θέματα φλέγοντα τα οποία ελάχιστοι αγγίζουν, όπως οι ηλεκτρονικές ταυτότητες, η συρρίκνωση των ατομικών ελευθεριών, ο εγκεφαλικός θάνατος, η ομοιοπαθητική και οι εναλλακτικές θεραπείες, η γιόγκα, η σεξουαλική διαπαιδαγώγηση κ.λπ., με ομιλητές ειδικούς και καταξιωμένους επιστήμονες. Όλες οι ημερίδες της Εστίας Πατερικών Μελετών γνώρισαν μεγάλη επιτυχία και αθρόα προσέλευση ακροατών, αλλά και ταυτόχρονη ραδιοφωνική και διαδικτυακή μετάδοση, ώστε να υπάρχει δυνατότητα παρακολούθησης σε όλο τον πλανήτη.
Η Εστία Πατερικών Μελετών έδωσε επίσης, πολύ μεγάλες μάχες στο πλευρό της Πανελλήνιας Ένωσης Θεολόγων της ΠΕΘ, για τη διατήρηση του ορθόδοξου χαρακτήρα του μαθήματος των Θρησκευτικών, συμμετέχοντας ενεργά στις νικηφόρες δικαστικές μάχες στο Συμβούλιο της Επικρατείας, διεξάγοντας σχετικά συνέδρια, οργανώνοντας συγκεντρώσεις διαμαρτυρίες, μεγάλα, δυναμικά και αλησμόνητα συλλαλητήρια, δημοσιεύοντας σχετικά άρθρα.
Δεν δίστασε να βγει στο δρόμο, επίσης, οργανώνοντας ή συμμετέχοντας σε συγκεντρώσεις διαμαρτυρίας - συλλαλητήρια και για άλλα σημαντικά θέματα όπως η κάρτα του πολίτη, το Μακεδονικό, το ανέβασμα βλάσφημων παραστάσεων.
Διά του προέδρου της, πατρός Σαράντη Σαράντου έχει αποστείλει στην Ιερά Σύνοδο και στους εκάστοτε πολιτικούς άρχοντες πλήθος επιστολών, μεταφέροντας με τον αρμόζοντα σεβασμό τους προβληματισμούς του ποιμνίου στη διοικούσα Εκκλησία και στους πολιτικούς άρχοντες.
Σε καθημερινό επίπεδο, στην ιστοσελίδα της Εστίας Πατερικών Μελετών «Όρθρος» δημοσιεύονται κείμενα επίκαιρα και ωφέλιμα, τα οποία αναδημοσιεύονται σε πολλούς ιστότοπους και εφημερίδες, δίνοντας στο λαό ορθή ενημέρωση και διατηρώντας την καλή ανησυχία. Παράλληλα, η Εστία Πατερικών Μελετών προσφέρει εδώ και χρόνια δωρεάν μαθήματα θεολογίας, ελληνικής γλώσσας και ιστορίας, με εθελοντές καθηγητές.
Συνεργάζεται αρμονικά με όλα τα ορθόδοξα χριστιανικά σωματεία, στην κοινή προσπάθεια για του Χριστού την πίστη την Αγία και της Πατρίδος την Ελευθερία.
Αγαπητέ μας και σεβαστέ μας πατέρα Σαράντη,
Αγαπητοί και σεβαστοί Πατέρες,
Αγαπητοί αδελφοί της Εστίας Πατερικών Μελετών,
Ο Πρόεδρος, τα μέλη του Διοικητικού Συμβουλίου και όλα τα μέλη και οι φίλοι της Πανελλήνιας Ένωσης Θεολόγων (ΠΕΘ) χαίρουν πολύ για το μέχρι τώρα καρποφόρο έργο σας, σας συγχαίρουν αλλά και σας ευχαριστούν για την πλούσια, ποικιλότροπη και δυναμική πνευματική προσφορά σας στην Εκκλησία και στην Ελλάδα· σας εύχονται επίσης, ολόψυχα, την κατ΄ άμφω υγεία, την εξ ύψους δύναμιν, «τήν Χάρι τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ, τήν ἀγάπη τοῦ Θεοῦ καί Πατρός, τήν κοινωνία τοῦ Ἁγίου Πνεύματος»[34] και την ευλογία του Αγίου Γρηγορίου του Θεολόγου του Ναζιανζηνού για πολλές ακόμη δεκαετίες θεοφιλών και ψυχοφελών δράσεων.
Σας ευχαριστώ θερμά για τη δυνατότητα αυτής της αδελφικής επικοινωνίας μας. Καλή κι ευλογημένη Χρονιά.
Υποσημειώσεις:
1. Από τον ειρμό της Θ΄ Ωδής του α΄ Κανόνος της Δεσποτικής εορτής των Θεοφανείων, ο οποίος είναι αφιερωμένος προς τιμήν της Υπεραγίας Θεοτόκου : «Ἀπορεῖ πᾶσα γλῶσσα, εὐφημεῖν πρός ἀξίαν· ἰλιγγιᾷ δέ νοῦς καί ὑπερκόσμιος, ὑμνεῖν Σε Θεοτόκε· ὅμως ἀγαθή ὑπάρχουσα, τήν πίστιν δέχου· καί γάρ τόν πόθον οἶδας, τόν ἔνθεον ἡμῶν· Σύ γάρ Χριστιανῶν εἶ προστάτις, Σέ μεγαλύνομεν.»
2. Νικόδημος Γκατζιρούλης, Μητροπολίτης Αττικής και Μεγαρίδος, Η ικεσία ενός Αγίου, Από τα έπη του Αγίου Γρηγορίου του Ναζιανζηνού, Αθήναι 1994, σ. 39
3. Ιωάννης Γ. Αλεξίου, Αρχιμανδρίτης, Αστέρες πολύφωτοι, Μέγας Βασίλειος και Γρηγόριος Θεολόγος, εκδ. Αδελφότης Θεολόγων η «Ζωή», Αθήναι 1985, σ. 190
4. Άγιος Γρηγόριος Ναζιανζηνός, Ὕμνος πρὸς Θεόν, ΚΘ΄, Migne XXXVII 508, Ηλ. Πηγή :
https://el.m.wikisource.org/wiki/%CE%8E%CE%BC%CE%BD%CE%BF%CF%82_%CF%80%CF%81%CE%BF%CF%82_%CF%84%CE%BF%CE%BD_%CE%98%CE%B5%CF%8C%CE%BD
5. Νικόδημος Γκατζιρούλης, Μητροπολίτης Αττικής και Μεγαρίδος, Η ικεσία ενός Αγίου…, σ.σ. 50-53
6. Άγιος Γρηγόριος Ναζιανζηνός, Λόγος λη´, Εἰς τὰ Θεοφάνια, εἴτουν Γενέθλια τοῦ Σωτῆρος 1. Ωρισμένοι κώδικες έχουν τον τίτλον «Εις την αγίαν του Χριστού γέννησιν» ή «Εις την κατά σάρκα γέννησιν του Κυρίου και Θεού και Σωτήρος ημών Ιησού Χριστού». Ο τίτλος ακούγεται σήμερα κάπως παράξενα επειδή έχει επικρατήσει να λέγεται «Θεοφάνεια» η Βάπτισις του Σωτήρος, εξ αιτίας της εμφανίσεως κατ’ αυτήν των τριών προσώπων της Αγίας Τριάδος. Στην αρχαία όμως ανατολική Εκκλησία η Γέννησις και η Βάπτισις του Κυρίου συνεορτάζονταν, όπως γίνεται ακόμη και σήμερα στην Αρμενική Εκκλησία. Περισσότερα περί του ζητήματος τούτου βλέπε στην Θρησκευτικήν και Ηθικήν Εγκυκλοπαιδείαν, τόμ. 6, στ. 360-363. Ηλ. Πηγή : https://www.zoiforos.gr/index.php/pnevmatiki-zoi/megales-eortes/despotikes/gennisi/item/7968-tou-osiou-patros-imon-grigoriou-tou-8eologou-logos-li-eis-ta-8eofania-diladi-eis-ta-gene8lia-tou-sotiros και επίσης, https://el.wikisource.org/wiki/%CE%9B%CF%8C%CE%B3%CE%BF%CF%82_%CE%B5%CE%B9%CF%82_%CF%84%CE%B1_%CE%98%CE%B5%CE%BF%CF%86%CE%AC%CE%BD%CE%B5%CE%B9%CE%B1
7. Ιωάννης Γ. Αλεξίου, Αρχιμανδρίτης, Αστέρες πολύφωτοι…, σ. 178
8. Άγιος Γρηγόριος Ναζιανζηνός, Λόγος κθ΄, Θεολογικός Γ', Περὶ Υἱοῦ 19-20. Ηλ. Πηγή :
https://el.wikisource.org/wiki/%CE%98%CE%B5%CE%BF%CE%BB%CE%BF%CE%B3%CE%B9%CE%BA%CF%8C%CF%82_%CE%93%27,_%CE%A0%CE%B5%CF%81%CE%AF_%CE%A5%CE%B9%CE%BF%CF%8D
9. Ιωάννης Γ. Αλεξίου, Αρχιμανδρίτης, Αστέρες πολύφωτοι…, σ. 172
10. Άγιος Γρηγόριος Ναζιανζηνός, Λόγος α΄, Εἰς τὸ ἅγιον Πάσχα καὶ εἰς τὴν βραδύτητα 1. Ηλ. Πηγή :
https://el.wikisource.org/wiki/%CE%9B%CF%8C%CE%B3%CE%BF%CF%82_%CE%B5%CE%B9%CF%82_%CF%84%CE%BF_%CE%AC%CE%B3%CE%B9%CE%BF%CE%BD_%CE%A0%CE%AC%CF%83%CF%87%CE%B1_%CE%BA%CE%B1%CE%B9_%CE%B5%CE%B9%CF%82_%CF%84%CE%B7%CE%BD_%CE%B2%CF%81%CE%B1%CE%B4%CF%8D%CF%84%CE%B7%CF%84%CE%B1
11. Ιωάννης Γ. Αλεξίου, Αρχιμανδρίτης, Αστέρες πολύφωτοι…, σ. 181
12. Άγιος Γρηγόριος Ναζιανζηνός, Λόγος λα΄, Θεολογικός Ε', Περὶ τοῦ Ἁγίου Πνεύματος 33. Ηλ. Πηγή :
https://el.wikisource.org/wiki/%CE%98%CE%B5%CE%BF%CE%BB%CE%BF%CE%B3%CE%B9%CE%BA%CF%8C%CF%82_%CE%95%27,_%CE%A0%CE%B5%CF%81%CE%AF_%CF%84%CE%BF%CF%85_%CE%91%CE%B3%CE%AF%CE%BF%CF%85_%CE%A0%CE%BD%CE%B5%CF%8D%CE%BC%CE%B1%CF%84%CE%BF%CF%82
13. Άγιος Γρηγόριος Ναζιανζηνός, Λόγος κζ΄, Θεολογικός Α', Πρὸς Εὐνομιανοὺς προδιάλεξις 4. Ηλ. Πηγή :
https://el.wikisource.org/wiki/%CE%98%CE%B5%CE%BF%CE%BB%CE%BF%CE%B3%CE%B9%CE%BA%CF%8C%CF%82_%CE%91%27,_%CE%A0%CF%81%CE%BF%CF%82_%CE%95%CF%85%CE%BD%CE%BF%CE%BC%CE%B9%CE%B1%CE%BD%CE%BF%CF%8D%CF%82_%CF%80%CF%81%CE%BF%CE%B4%CE%B9%CE%AC%CE%BB%CE%B5%CE%BE%CE%B9%CF%82
14. Άγιος Γρηγόριος Ναζιανζηνός, Λόγος ιγ΄, Εἰς τὴν χειροτονίαν Δοαρῶν 4, PG 35, 856Β, Ηλ. Πηγή :
https://el.wikisource.org/wiki/%CE%95%CE%B9%CF%82_%CF%84%CE%B7%CE%BD_%CF%87%CE%B5%CE%B9%CF%81%CE%BF%CF%84%CE%BF%CE%BD%CE%AF%CE%B1%CE%BD_%CE%94%CE%BF%CE%B1%CF%81%CF%8E%CE%BD
15. Στυλιανός Παπαδόπουλος, Πατρολογία τόμος Β΄, Γρηγόριος ο Θεολόγος (+ 390), εκδ. Γρηγόρη, Αθήνα 2012, σελ.495-518. Ηλ. Πηγή :
https://www.sostis.gr/blog/item/1581-grigorios-o-theologos-bios-didaskalia
16. Άγιος Γρηγόριος Ναζιανζηνός, Λόγος λα' Θεολογικός Ε', Περὶ τοῦ Ἁγίου Πνεύματος 10. Ηλ. Πηγή : Ό.π
17. Άγιος Γρηγόριος Ναζιανζηνός, Λόγος λα' Θεολογικός Ε', Περὶ τοῦ Ἁγίου Πνεύματος 28. Ηλ. Πηγή : Ό.π
thriskeftika
