Μάνη: Από πού πήρε το όνομά της;

2021-01-31 15:07:27

Σύντομη ιστορία της Μάνης - Όλες οι πιθανές εκδοχές για την προέλευση του ονόματος Μάνη – Ποια είναι η επικρατέστερη άποψη; Όπως είχαμε υποσχεθεί τις προηγούμενες ημέρες, θα ασχοληθούμε με μία από τις ιστορικότερες περιοχές της χώρας μας και συγκεκριμένα την Μάνη. Επειδή στο πλαίσιο ενός άρθρου (και περισσότερων ακόμα) είναι αδύνατον να καλύψουμε όλη την ιστορία της, αποφασίσαμε να ασχοληθούμε σήμερα με την ετυμολογία της λέξης Μάνη, για την οποία, όπως θα δούμε, υπάρχουν διάφορες εκδοχές.

Γεωγραφικά και ιστορικά στοιχεία

Όπως είναι γνωστό, η Μάνη είναι ιστορική γεωγραφική περιοχή της νότιας Πελοποννήσου. Έχει έκταση περίπου 1800 τ. χλμ.Εκτείνεται στη μεσαία από τις τρεις χερσονήσους του νότιου τμήματος του Μοριά, που σχηματίζεται από τον ορεινό όγκο του Ταϋγέτου και καταλήγει στο ακρωτήριο Ταίναρο, χωρίζοντας συμβατικά το Ιόνιο από το Αιγαίο πέλαγος. Η Μάνη μοιράζεται μεταξύ των νομών Λακωνίας και Μεσσηνίας

. Από το νομό Λακωνίας περιλαμβάνει τις πρώην επαρχίες Γυθείου και Οιτύλου και μερικά χωριά του ΝΔ τμήματος της πρώην επαρχίας Λακεδαίμονος, ενώ από τον νομό Μεσσηνίας περιλαμβάνει το ΝΑ τμήμα της πρώην επαρχίας Καλαμών. Το τμήμα που περιλαμβάνεται στο νομό Μεσσηνίας μέχρι το Οίτυλο ονομάζεται Έξω Μάνη. Το τμήμα από το Οίτυλο μέχρι τον Γερολιμένα Μέσα Μάνη και το τμήμα από το Γύθειο μέχρι το Ταίναρο ονομάζεται Κάτω Μάνη.

Ανθρώπινες εγκαταστάσεις διαπιστώνονταιστη Μάνη από την παλαιολιθική εποχή (Αρεόπολη, Αλεπότρυπα Διρού κ.ά.). Ο Όμηρος υπήρξε ο πρώτος που αναφέρει πόλεις της Μάνης: Μέσση,Βοίτυλον, Καρδαμύλη, Ενόπη κ.ά. Αργότερα, η ιστορία της Μάνης ταυτίστηκε με εκείνη της Σπάρτης και διαχωρίστηκε από αυτήν όταν ιδρύθηκε το Κοινόν των Λακεδαιμονίων, το οποίο το 22 π. Χ. μετονομάστηκε σε κοινόν των Ελευθερολακώνων και διατηρήθηκε ως τα μέσα του 3ου μ. Χ. αιώνα, οπότε η Μάνη αποτέλεσε τμήμα του ανατολικού ρωμαϊκού κράτους και στη συνέχεια του Βυζαντίου. Πώς όμως η περιοχή πήρε το όνομα Μάνη;

Μάνη: Ετυμολογική προσέγγιση του ονόματος

Ο πρώτος που αναφέρεταιστην περιοχή με το όνομα Μαΐνη είναι ο Βυζαντινός αυτοκράτορας Κωνσταντίνος Πορφυρογέννητος, ο οποίοςστα μέσα του 10ου αιώνα έγραφε:«Ιστέον ότι η του κάστρου Μαΐνης ουκ εισίν από της γενεάς των προρρηθέντων Σκλάβων (Σλάβων), αλλά εκ των παλαιότερων Ρωμαίων, οι και μέχρι του νυν παρά των εντοπίων Έλληνες προσαγορεύονται, διά το εν τοις προπαλαιοίς χρόνοις ειδωλολάτρας είναι και προσκυνητάς των ειδώλων κατά τους παλαιούς Έλληνας, οίτινες επί της βασιλείας του αοιδίμου Βασιλείου βαπτισθέντες χριστιανοί γεγόνασιν. Ο δε τόπος εν ω οικούσιν εστίν άνυδρος και απρόσοδος, ελαιοφόρος δε»(«Κωνσταντίνου Πορφυρογεννήτου προς τον ίδιον υιόν Ρωμανόν). Ο Απ. Β. Δασκαλάκης στο βιβλίο του, «Η ΜΑΝΗ ΚΑΙ Η ΟΘΩΜΑΝΙΚΗ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑ, 1453-1821», ο οποίος αναφέρει το παραπάνω απόσπασμα, προσθέτει τα εξής:

α) οι Μανιάτες ήταν οι τελευταίοι από τους Έλληνες που έγιναν Χριστιανοί. Ο Α. Δασκαλάκης έγραψε το βιβλίο του το 1923. Νεότερες έρευνες όμως έδειξαν ότι οι Μανιάτες είχαν γίνει Χριστιανοί νωρίτερα, καθώς επισημάνθηκαν τρεις βασιλικές στην Κυπάρρισο κοντά στον οικισμό Άλικα του Αγίου Ανδρέα (6ος αι.), του Μοναστηρίου(5ος – 6ος αι.) και του Αγίου Πέτρου, από την οποία σώζεται τμήμα της κόγχης του ιερού σε ύψος 5 – 6 μέτρων. Σε μεταγενέστερη εποχή αλλά σίγουρα πριν τη Μακεδονική δυναστεία, χρονολογείται επίσης μια μικρή μονόχωρη και σήμερα μισογκρεμισμένη εκκλησία στον οικισμό Κοίτα (ή Κίττα) αφιερωμένη στον Άγιο Προκόπιο. Η παλαιότερη φάση της ζωγραφικής διακόσμησης δεν περιλαμβάνει εικόνες και χρονολογείται στα χρόνια της εικονομαχίας (726 – 842).

Ο αυτοκράτορας Βασίλειος, στον οποίο αναφέρεται ο Κωσταντίνος Πορφυρογέννητος, είναι είτε ο Βασίλειος Α’(867 – 886) είτε ο Βασίλειος Β’ Βουλγαροκτόνος(976 – 1025).

β) μόνο οι Μανιάτες διατηρούσαν μέχρι τον 10ο μ. Χ. αιώνα την επωνυμία Έλληνες κι όπως γράφει και ο Gustav Friedrich Hertzberg ήταν ως τότε οι Μανιάτες πραγματικά γνήσιοι Έλληνες και οι αμιγείς απόγονοι των Ελευθερολακώνων.

γ) ποτέ δεν αναμείχθηκαν οι Μανιάτες με τους Σλάβους (Εζερίτες,Μηλιγγούς και άλλους)που είχαν εγκατασταθεί στην Πελοπόννησο και

δ) άκρως ενδιαφέρον είναι ότι τον 10ο αιώνα υπήρχε στην περιοχή φρούριο με το όνομα Μαΐνη.

Το φρούριο αυτό χτίστηκε πιθανότητα στα χρόνια του Ιουστινιανού (περιοδικό Πανδώρα τόμος ΚΒ σελ. 157) στο ακρωτήριο Τηγάνι κοντά στο λιμάνι που Μεζάπου, όπου σώζονται παλαιές κινστέρνες. Σύμφωνα με τον Α. Δασκαλάκη, από το φρούριο αυτό (Μαΐνη) ονομάστηκε ολόκληρη η γύρω περιοχή Μαΐνη και αργότερα Μάνη.

Ο Α. Δ. Δασκαλάκης παραθέτει και άλλες εκδοχές για την ετυμολογία της λέξης Μάνη, τις οποίες όμως δεν αποδέχεται. Το φρούριο της Μάνης, το οποίο αναφέρεται στο «Χρονικόν του Μορέως» και από τον Δωρόθεο Μονεμβασίας, ήταν χτισμένο από τον ηγεμόνα των Φράγκων Γουλιέλμο σε άλλη περιοχή. Αποκλείει έτσι την φραγκική προέλευση του ονόματος Μάνη. Υπάρχει επίσης η άποψη ότι η λέξη Μάνη προήλθε από την ευρεία περιφέρεια της επισκοπής της (Magna episcopa), όμως αυτό αποκλείεται, καθώς δεν υπήρχαν επισκοπές όταν χτίστηκε το φρούριο Μαΐνη. Άλλη εκδοχή ετυμολογεί τη λέξη Μάνη από τη λατινική λέξη “Manes” «σκιά νεκρού», καθώς οι αρχαίοι πίστευαν ότι στο Ταίναρο υπήρχε πύλη του Άδη. Υπάρχει ακόμα η άποψη, κατά τον Α. Δ. Δασκαλάκη ότι η λ. Μάνη προήλθε από το λατινικό maina «κατέβασμα ιστίων», καθώς στις μεγάλες τρικυμίες τα παραπλέοντα το Ταίναρο πλοία κατέβαζαν τα πανιά τους και έμπαιναν για ασφάλεια στο λιμάνι που βρίσκεται κάτω από το φρούριο. Ο Δωρόθεος Μονεμβασίας θεωρεί ότι οι Μανιάτες ονομάστηκαν έτσι: «διατί φυλάγουν την μανίαν και την κακίαν μέσα εις την καρδίαν και δεν την μεταβάλλουν ποτέ ες αγάπην και διά τούτο ονομάσθη ο τόπος εκείνος Μάνη». Όμως οι κάτοικοι της Μάνης ονομάζονταν Μαϊνώται (Mainotti) και πριν την τουρκοκρατία. Τέλος, μια εκδοχή ευρέως διαδεδομένη, είναι ότι το όνομα Μάνη προέρχεται από το λατινικό Manus= χέρι, γιατί πραγματικά η περιοχή έχει το σχήμα βραχίονα και μάλιστα σε πολλά έγγραφα ονομάζεται Brazzo di Maina «Βραχίονας της Μάνης», η δε σημαία των Μανιατών είχε ως σύμβολο χέρι που κρατά ξίφος. Την εκδοχή αυτή ενστερνίζεται και ο Α. Πετρίδης (Πανδώρα, τ. ΚΒ’, σ. 157) και προσθέτει ότι η λ. Μαΐνη προήλθε από την τάση των Βυζαντινών να προσθέτουν ή να αφαιρούν γράμματα για τον εξελληνισμό λατινικών λέξεων.

Αυτές είναι οι εκδοχές που παραθέτει ο Α. Δ. Δασκαλάκης χωρίς όμως να τις υιοθετεί και καταλήγει στην αρχική ότι δηλαδή Μάνη anatakti

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ