του Γιώργου Φασουλόπουλου
είναι ένα απ’ τα πρόσωπα που με το έργο και τη στάση τους αντιπροσωπεύουν τον 20ο αιώνα
αναζητήσαμε την εικόνα του στα ελληνικά ΜΜΕ την περίοδο που γίνεται αποδεκτός ως παγκόσμιο λαϊκό είδωλο, δηλαδή την πρώτη μεταπολεμική δεκαετία με σχηματικά όρια την ατομική έκρηξη στη Χιροσίμα (6/ 8/ 1945) και την περίοδο του θανάτου του, στις 18/ 4/ 1955
πως αντιμετώπιζαν τον «σοφό», Ανατολή & Δύση το 1955
ο θάνατός του Αϊνστάιν ανακοινώθηκε στην Ελλάδα στις 19/ 4/ 1955 . Την επόμενη ημέρα, 20/ 4/ 1955, πρώτη είδηση ήταν ο σεισμός που ισοπέδωσε τον Βόλο
και τα δυο γεγονότα έγιναν τίτλοι – δες την εφημερίδα ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ
στη διεθνή σκηνή κυριαρχεί ο Ψυχρός Πόλεμος και η τότε άποψη για την επιστήμη είναι ελπιδοφόρα
το ακόλουθο απόσπασμα της εφημερίδας ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ (2/ 7/ 1958) προβλέπει ηγετικό ρόλο στους επιστήμονες έναντι των προφητών, των θρησκευτικών ηγετών, των στρατηλατών και των πολιτικών
τα επόμενα αποσπάσματα απ’ τις συντηρητικές και φιλελεύθερες εφημερίδες που επισκοπήσαμε, σκιαγραφούν τον τρόπο πρόσληψης ενός «μύθου της επιστήμης»
ΕΜΠΡΟΣ, 12/ 2/ 1948 – ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ, 20/ 7/ 1954
ΕΜΠΡΟΣ, 16/ 7/ 1955
η επικρατούσα τάση, ακόμα και από αντιπάλους στο θέατρο του Ψυχρού Πολέμου, επιλέγει το στρογγύλεμα των όποιων αιρετικών απόψεων του «ήρωα της επιστήμης» και προκρίνει την αποσιώπηση των αντισυμβατικών προσωπικών επιλογών του που έγιναν γνωστές εκ των υστέρων
αρθρογράφοι κύρους αναλαμβάνουν τη διαχείριση της προσωπικότητας του Αϊνστάιν
η παρουσίαση της προσωπικότητας του Αϊνστάιν στα ελληνικά ΜΜΕ, αμέσως μετά το θάνατό του έγινε απ’ τους προβεβλημένους αρθρογράφους των εφημερίδων
Θ. Παπακωνσταντίνου – Δ. Ρώμας – Ρένος Αποστολίδης
στην εφημερίδα ΕΜΠΡΟΣ ανέλαβε να αποχαιρετήσει τον Αϊνστάιν ο Θεοφύλακτος Παπακωνσταντίνου (Μοναστήρι, 1905 – Αθήνα, 1991). Ο Παπακωνσταντίνου σπούδασε στη Φιλοσοφική της Αθήνας. Αυτή την περίοδο δραστηριοποιήθηκε κοινωνικά ως «αρχειομαρξιστής», αλλά στη συνέχεια εξελίχθηκε σε αντικομουνιστή αρθρογράφο με κύρος στην εφημερίδα ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ, της οποίας υπήρξε αρχισυντάκτης και στο ΕΜΠΡΟΣ. Έγινε Υπουργός Προεδρίας και στη συνέχεια για δυο χρόνια Υπουργός Παιδείας σε κυβερνήσεις της Δικτατορίας 1967 – 1974. Υπερασπίστηκε συστηματικά μετά τον Β Παγκόσμιο Πόλεμο τον αυταρχικό εθνικισμό
ο Παπακωνσταντίνου αποτιμά την επαναστατικότητα του Αϊνστάιν στη σύλληψη της ισοδυναμίας ύλης – ενέργειας, κυρίως για τα πρακτικά αποτελέσματα που ερμηνεύονται απ’ αυτή την αρχή (ΕΜΠΡΟΣ, 23/ 4/ 1955). Αντιμετωπίζει θετικά την ειρηνόφιλη στάση του, προβάλει την άποψη του Αϊνστάιν για τον Διαλεκτικό Υλισμό ως θεωρία αντιεπιστημονική και σπεύδει να ερμηνεύσει τις όποιες άβολες πολιτικές απόψεις του σοφού ως αποτέλεσμα του εγγενούς ρομαντισμού του
ο Διονύσιος Ρώμας (1906 – 1981), επιφυλλιδογράφος της ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ και μυθιστοριογράφος, με ρίζες στο ζακυνθινό Libro d’ Oro, σπούδασε φιλολογία στη Γερμανία και εκλέχτηκε βουλευτής της ΕΡΕ το 1958 και το 1961
ο Ρώμας αποκαλεί τον Αϊνστάιν «άνθρωπο – σταθμό», επειδή ξεπέρασε το στενό πεδίο ενασχόλησης του και άγγιξε τη φιλοσοφική οπτική των πραγμάτων. Εκτιμά ότι μόνον ο Νεύτων είναι συγκρίσιμος μαζί του και διαφοροποιείται απ’ αυτόν στο ότι ο κόσμος του Νεύτωνα είναι ευκλείδειος, ενώ του Αϊνστάιν είναι «μετα- γκαουσιανός» (ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ, 20/ 4/ 1955)
δυο χρόνια μετά, πάλι στην ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ της 27ης / 4ου / 1958, βρίσκουμε σημείωμα που αναφέρεται στις φιλοσοφικές συνέπειες του έργου των Πλανκ & Αϊνστάιν που αμφισβητούν ευθέως την μηχανοκρατική αιτιοκρατία. Αφορμή για την συγγραφή του άρθρου ήταν τα εκατό χρόνια απ’ τη γέννηση του Πλανκ
η υπογραφή Max Tod παραπέμπει στον φιλόλογο, δοκιμιογράφο, δημοσιογράφο, ανθολόγο και λογοτέχνη Ρένο Αποστολίδη (1924 – 2004), που κατασκεύασε αυτόν τον φιλολογικό χαρακτήρα με έμπνευση τον φίλο και βιογράφο του Κάφκα, Max Brod
οι έλληνες αρθρογράφοι – δοκιμιογράφοι που ανέλαβαν να αποτιμήσουν το έργο του Αϊνστάιν συγχρονίστηκαν με την εικόνα του επαναστάτη επιστήμονα και παράλληλα φιλοσοφημένου ανθρώπου, που αναλαμβάνει τις ευθύνες των έμμεσων αποτελεσμάτων των ερευνών του, προτείνοντας ένα μέλλον παγκόσμιας συνεργασίας. Ακόμα κι αν αυτές οι προτάσεις του «πατέρα της σχετικότητας» ήσαν ρομαντικές, είχαν εν τέλει γίνει αποδεκτές ως κατάλληλες να λειτουργήσουν κατευναστικά για τις δυτικές αλλά και τις ανατολικές κοινωνίες απέναντι στην επιστήμη
«
Αλβέρτος Αϊνστάιν ή η μύτη ως δεξαμενή συλλογισμών»- Ιπέι Οκαμότο, 1922
αποκλίσεις απ’ τις σύγχρονες βιογραφικές εκτιμήσεις
ο Θ. Παπακωνσταντίνου, αλλά και ο διευθυντής του PARIS MATCH και ιστορικός, Raymond Cartier (1904 – 1975), σε σχετικά κείμενά του που φιλοξένησαν ελληνικά ΜΜΕ, ισχυρίζονται ότι τα χρήματα του βραβείου Νόμπελ, διατέθηκαν απ’ τον Αϊνστάιν «για φιλανθρωπικούς σκοπούς»
Raymond Cartier
όμως, οι σύγχρονοι βιογράφοι του Αϊνστάιν έχουν αναδείξει επιστολή του προς την πρώτη γυναίκα του, Μ. Μάριτς, κατά τη διαπραγμάτευση του διαζυγίου τους, όπου ο Αϊνστάιν προτείνει:
«το Βραβείο Νόμπελ –στην περίπτωση που έχουμε πάρει διαζύγιο και αν μου δοθεί – θα παραχωρηθεί εξολοκλήρου σε σένα»
και οι προϋποθέσεις αλλά και οι δεσμεύσεις αυτής της πρότασης έγιναν αμοιβαίως αποδεκτές αλλά και τηρήθηκαν (στο W. Isaacson, «Αϊνστάιν – η Ζωή του και το Σύμπαν», εκδόσεις «Μοντέρνοι Καιροί», σ. 257)
ο Cartier εκτιμά ότι η θρυλική γραμματεύς του Helen Dukas, απ’ το 1928, είναι «ελληνικής καταγωγής». Η Dukas (1986 – 1982) ήταν, όπως και ο Αϊνστάιν, γερμανοεβραία και εργάστηκε μαζί του μέχρι τέλους. Βρέθηκε δίπλα του ως γνωστή της δεύτερης γυναίκας του, Έλσας
ο Cartier ξανά, αναφέρει ότι αγαπημένα μουσικά θέματα του μουσικόφιλου Αϊνστάιν, αποτελούσαν συνθέσεις των Μπαχ και Μπετόβεν. Οι βιογράφοι του αντίθετα επιμένουν στην αντίστιξη που έκανε ο ίδιος μεταξύ Μπετόβεν και Μότσαρτ, τον οποίον αντιμετώπιζε ως κορυφαίο μουσικό και απολάμβανε να παίζει στο βιολί του:
«ο Μπετόβεν συνέθετε – ο Μότσαρτ ήταν ακροατής της μουσικής του Σύμπαντος»
έτσι ακριβώς αντιλαμβανόταν και τη δική του προσέγγιση της φύσης: ως πυθαγόρειος ακροατής της «μουσικής των ουρανίων σφαιρών»
οι προηγούμενες σχολαστικές παρατηρήσεις επιχειρούν να περιγράψουν την ροπή στις χωρίς έλεγχο μυθικές εικονοποιήσεις, εδώ του Αϊνστάιν, και μάλιστα σε εποχές που οι μύθοι οικοδομούνταν ευκολότερα απ ότι σήμερα
η επόμενη περιγραφή του Αποστολίδη – Tod για «ποσοστιαίες εκρηκτικές ενέργειες» αποτελεί νεολογισμό που δεν γονιμοποίησε κάτι
όσο για το επόμενο απόσπασμα απ το ίδιο άρθρο
δεν θα έπρεπε να αποδοθούν ταυτόχρονα οι πυρηνικές βόμβες αλλά και οι πύραυλοι, ακόμα και οι «σπούτνικ» στους Πλανκ και Αϊνστάιν
και οι επιστήμονες: γιατί δεν τοποθετήθηκαν δημόσια, όπως το 1945, για τη Χιροσίμα;
δεν φαίνεται να έχουν κληθεί να μιλήσουν για τον σοφό που πέθανε ούτε οι γνωστοί διεθνείς συνάδελφοί του, όπως προκύπτει απ’ τις ανταποκρίσεις των ειδησεογραφικών πρακτορείων στα ελληνικά ΜΜΕ, ούτε οι έλληνες που είχαν τοποθετηθεί το 1945 με τη ρήψη της Ατομικής Βόμβας στη Χιροσίμα
πάντως υπήρχαν έλληνες επιστήμονες που θα ήσαν πρόθυμοι να μιλήσουν για την προσωπική τους σχέση τους με τον Αϊνστάιν, άλλοι που είχαν σπουδάσει στο περίφημο Πολυτεχνείο της Ζυρίχης (ETH Zürich) στο οποίο ο σπουδαίος φυσικός υπήρξε σπουδαστής και μετέπειτα καθηγητής ή είχαν ηγηθεί στην εκλαΐκευση της Σχετικότητας στην Ελλάδα
ως πρόθυμο να σχολιάσει ανεκδοτολογικά τον Αϊνστάιν έχω υπόψη μου τον καθηγητή Φυσικής στο ΕΜΠ, Παύλο Σαντορίνη (Οδησσός, 1893 – Αθήνα, 1986) που αγαπούσε να αναφέρει στα μαθήματά του αλλά και σε δημόσιες διαλέξεις του στο ΕΜΠ, ότι υπήρξε μαθητής του Αϊνστάιν στην Παραστατική Γεωμετρία στο ΕΤΗ – το 1912, ότι είχαν κοινό δάσκαλο στο βιολί – τον κ. Koller και ότι υπήρξε μάρτυρας της περίφημης «ολιγωρίας» του Αϊνστάιν στα μαθηματικά (στο «Α. Αϊνστάιν και Παύλος Σαντορίνης», του Α. Λαγκαδά, έκδοση «Βίδος»)
Π. Σαντορίνης
ο Καίσαρ Αλεξόπουλος (1909 – 2010) σπούδασε στο ΕΤΗ, όπου εκπόνησε και τη διατριβή του και θα μπορούσε να προσκληθεί για να περιγράψει το περιβάλλον στο οποίο υπερασπίστηκε τις ριζοσπαστικές απόψεις του για τη Φυσική ο Αϊνστάιν
εντελώς συμπτωματικά συναντούμε τον Αλεξόπουλο στις εφημερίδες, δυο μέρες μετά την ανακοίνωση του θανάτου του Αϊνστάιν, για διαφορετική όμως αιτία
ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ, 21/ 4/ 1955 – η φωτογραφία είναι ανεξάρτητη απ’ το κείμενο
τέλος, ο Δημήτριος Χόνδρος (1882 – 1962), ο γνωστότερος εκλαϊκευτής της Σχετικότητας φαίνεται να έχει δυσκολίες για μια αποστασιοποιημένη αποτίμηση του έργου του Αϊνστάιν, όπως αφηγείται ο Ιωάννης Κανδήλης, στα Χημικά Χρονικά του τεύχους Νοεμβρίου – Δεκεμβρίου 1973:
Δείγμα της φανατικής υπεράσπισης εκ μέρους του Χόνδρου της εθνικής μας παρακαταθήκης και της μαχητικής προστασίας των ορίων της ελληνικής Πατρίδας, υπήρξε και η διαμάχη που δημιουργήθηκε κατά το 1955, με αφορμή τα γραφόμενά του, εκείνη που περιέπλεξε και εμένα προσωπικά ώστε να γίνω στόχος για ορισμένη μερίδα του κλάδου μας. Τη χρονιά εκείνη είχα βρεθεί πάλι Πρόεδρος της Επιτροπής των «Χημικών Χρονικών». Ήταν λίγο μετά το θάνατο του μεγάλου Einstein. Σκέφτηκα πως το περιοδικό μας έπρεπε να τιμήσει ανάλογα τη μνήμη του μεγάλου φυσικού και δεν υπήρχε άλλος καταλληλότερος να γράψει για κείνον παρά ο Χόνδρος. Αυτός πρωτοδίδαξε και εκείνος ήταν ο περισσότερο μελετημένος επάνω στη θεωρία της Σχετικότητος. Πήγα λοιπόν και τον παρακάλεσα να γράψει ένα άρθρο για τον άνθρωπο και τον επιστήμονα Einstein, όπως θα το νόμιζε και θα το ήθελε καλύτερο. Αρνήθηκε στην αρχή, μα φίλος μου πια, δεν μπόρεσε να επιμένει περισσότερο και δέχτηκε στο τέλος τη παράκλησή μου.
Ενθουσιασμένος παρέλαβα σε λίγες μέρες το χειρόγραφό του. Ήταν ένα από τα ωραιότερά του κείμενα. Μια γλαφυρή «σκιαγραφία», όπως ο ίδιος τη χαρακτήριζε, του μεγάλου φιλοσόφου και του έργου του, που θα τιμούσε εξαιρετικά το περιοδικό μας. Στον επίλογό του όμως κρυβόταν μια καμουφλαρισμένη βόμβα, που αμέσως κατάλαβα ότι μπορούσε να εκραγεί με καταστροφικά αποτελέσματα. Γιατί, χωρίς κανένα λόγο και καμία σχέση με το επιστημονικό θέμα, με το οποίο ασχολείτο, ανακάτευε την πολιτική. Μη μπορώντας να συγχωρήσει στον μεγάλο επιστήμονα τις πολιτικές δοξασίες του, έγραφε πως τον επισκέφτηκε ο Γραμματέας του Einstein, ύστερα από προηγούμενο ταξίδι του στη Βουλγαρία και του γνώρισε πως ερχόταν στην Ελλάδα για να προτείνει δημοψήφισμα των κατοίκων της Μακεδονίας, με το ερώτημα αν θέλουν να μείνει η περιοχή αυτή στην Ελλάδα ή να γίνει Βουλγαρική. Η επίσκεψη αυτή στον Χόνδρο ερμηνευόταν σαν βολιδοσκόπησή του για την εκ μέρους του ενίσχυση της πρότασης. Και γράφει στο άρθρο του ότι του απάντησε: «Ξέρω πολύ καλά τι θέλουν οι Μακεδόνες. Είμαι ειρηνόφιλος όσο και αφέντης σου, αλλά αν πρόκειται κανείς να πειράξει τις βόρειές μας επαρχίες, θα πολεμήσω και εγώ και οι άλλοι Έλληνες και με τα νύχια και με τα δόντια».
Ο θυμός του Χόνδρου ήταν βέβαια δικαιολογημένος, αλλά το μνημονευόμενο ιστορικό επεισόδιο δεν είχε καμία θέση αυτή την ώρα, σ αυτό το άρθρο. Τον θερμοπαρακάλεσα λοιπόν να βγάλει την περικοπή αυτή, τονίζοντάς του τον προβλεπόμενο κίνδυνο άσκοπης από μέρους των θαυμαστών του Einstein, που είχαν τις ίδιες με αυτόν πολιτικές αντιλήψεις. Ο Χόνδρος, αγύριστο πάντα κεφάλι, ούτε συζήτηση δέχτηκε. Ξαναπήγα μετά μερικές μέρες μήπως τον μαλακώσω, αλλά και πάλι εκείνος αμετάπειστος: «Άκουσε, μου είπε, ή το βάζεις ολόκληρο, όπως σου το έδωσα, ή μην το δημοσιεύσεις καθόλου»
Φυσικά, μη μπορώντας να κάνω αλλοιώς, το έβαλα ακέραιο, μα οι φόβοι μου επαληθεύθησαν. Ακολούθησε άρθρο ενός άλλου μεγάλου από τους δικούς μας, του Προκόπη Ζαχαρία, Ομότ. Καθηγητή Φυσικοχημείας του Πολυτεχνείου, που αρνιόταν την ορθότητα της θεωρίας του Einstein και καυτηρίαζε σκληρά την πολιτικήν του κοσμοθεωρία. Συμπεριελάμβανε μάλιστα στην πολεμική του και τον Χόνδρο, που με το άρθρο του, παρ όλη την τελευταία περικοπή του, δεν έπαυε να τον θαυμάζει, για το μεγάλο επιστημονικό του έργο. Το δημοσίευμα αυτό το λογόκρινα βέβαια λιγάκι βγάζοντας ορισμένες υπερβολικά άσχημες κρίσεις του, αλλά υποχρεωμένος από τον κανονισμό το δημοσίευσα και κείνο.
Ύστερα απ’ αυτό κορυφώθηκε πια η κατακραυγή εναντίον του περιοδικού και μένα, παρ όλη τη δήλωσή μας ότι δεν υιοθετούμε τις απόψεις του Ζαχαρία και ότι η δημοσίευση έγινε κατά καθήκον.
Και η συζήτηση συνεχίστηκε ζωηρή και από τις στήλες του περιοδικού και στους κύκλους της Ενώσεώς μας
Δ. Χόνδρος & Π. Ζαχαρίας
αξίζει να επισημανθεί ότι ο Προκόπιος Ζαχαρίας (1873 – 1957) είχε εμπλακεί και στην αποπομπή του Αχιλλέα Παπαπέτρου απ το ΕΜΠ και ότι η απολογητική περιγραφή του Κανδήλη που αφορά εκδοτικό επεισόδιο του 1955, γίνεται την περίοδο των γεγονότων του Πολυτεχνείου 1973
ο Αϊνστάιν και η ελληνική αριστερά
τον Μάρτιο του 1929 αποβλήθηκαν πέντε φοιτητές απ’ το Πανεπιστήμιο Αθηνών λόγω των κομουνιστικών τους φρονημάτων
γι αυτή την ποινή διαμαρτύρεται απευθυνόμενος στη Σύγκλητο αλλά και στον Πρωθυπουργό Ελευθέριο Βενιζέλο, ο Αϊνστάιν μαζί με άλλους δυο συναδέλφους του
αξίζει να επισημανθεί ότι ο ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ, δημοσιοποιώντας αυτή την παρέμβαση του Αϊνστάιν της 23ης Μαρτίου 1929, αναφέρεται στην ευρεία εκτίμηση που απολάμβανε ο Αϊνστάιν απ’ τον αστικό κόσμο:
ο μέγας καθηγητής Άλμπερτ Αϊνστάιν, ο γνωστότατος παγκοσμίου φήμης μαθηματικός που ακόμα χτες ο αστικός Τύπος αφιέρωσε τις στήλες του για να τον υμνήσει με την ευκαιρία της 50ετηρίδος του, μαζί με άλλους Γερμανούς επιστήμονες, έστειλε το παρακάτω τηλεγράφημα διαμαρτυρίας από το Βερολίνο…..
η διαχείριση των μύθων
ο Αϊνστάιν έγινε μύθος πριν τον θάνατό του. Ένα ήρωας της επιστήμης που δεν περιορίστηκε στα όρια των σπουδαστηρίων, των εργαστηρίων και των συνεδρίων αλλά τοποθετήθηκε για όσα συνέβησαν μεταξύ των δύο μεγάλων πολέμων και ενώ υπήρξε θύμα αυτών των δύσκολων καιρών δεν φαίνεται να διεκδίκησε ποτέ θέση μεταξύ των όποιων εξουσιαστών μετά το τέλος της εποχής των πολέμων
αυτός ο μύθος φαίνεται ότι αντέχει στις επιθέσεις των ακραίων αντιμαχόμενων στο πεδίο του Ψυχρού Πολέμου, και γι αυτό επιλέγουν να τον διαχειριστούν με προσοχή εκείνοι που φιλοδοξούν να διαμορφώσουν την παγκόσμια κοινή γνώμη σε άμεση σύνδεση με την πολιτική και οικονομική εξουσία
Πηγή:https://ylikonet.gr/2021
