AΣ ΤΙΜΗΣΟΥΜΕ ΤΑ ΠΕΝΤΑΚΟΣΙΑ ΕΤΗ ΑΠΟ ΤΗ ΓΕΝΝΗΣΗ ΤΗΣ ΑΓΙΑΣ ΦΙΛΟΘΕΗΣ ΜΠΕΝΙΖΕΛΟΥ
ΕΥΑΓΓΕΛΟΣ ΣΤ. ΠΟΝΗΡΟΣ ΔΡ Θ., Μ.Φ.
Συντονιστής Ἐκπαιδευτικοῦ Ἔργου
Θεολόγων Ἀττικῆς
Πρόλογος
Ἡ Φιλοθέη Μπενιζέλου ἡ Ἀθηναία (1522-1589) εἶναι πολύ σημαντική ἁγία καί ἔζησε σέ πολύ δύσκολους χρόνους. Στούς δύσκολους χρόνους φαίνεται ἄλλωστε τό μεγαλεῖο τοῦ ἁγίου. Ἐν γνώσει ὅτι ἡ Ἐκκλησία μας δέν ἑορτάζει τή γέννηση τοῦ ἀνθρώπου, ἔδωσα τόν ὡς ἄνω τίτλο στό παρόν δημοσίευμα. Ὅσο ἀνήκει ὁ ἄνθρωπος στήν Στρατευομένη Ἐκκλησία ἑορτάζουμε τήν ὀνομαστική του ἑορτή
Εἶναι δυνατόν λοιπόν, νά διοργανωθοῦν εἰδικά μαθήματα στά σχολεῖα μέ σκοπό τόν ἐμπλουτισμό τοῦ ἐπίσημου σχολικοῦ προγράμματος, τέτοιο δικαίωμα ἔχουν οἱ ἐκπαιδευτικοί. Ὄπως θά ἦταν δυνατόν νά διοργανωθοῦν καί δραστηριότητες ἐπ΄ εὐκαιρίᾳ τῆς ἐπετείου, ὅπως θεατρικά δρώμενα, ἀλλά καί ἐπισκέψεις στά μνημεῖα τά ὁποῖα προτείνουμε. Ἀπό τά μνημεῖα θά ἦταν δυνατόν νά ληφθοῦν φωτογραφίες, ἤ καί νά φιλοτεχνηθοῦν καλλιτεχνικά σχέδια ἀπό ὅσους μαθητές ἔχουν φιλόκαλη διάθεση καί θέλουν νά δημιουργήσουν. Τό σχολεῖο θά μποροῦσε νά ἀναρτήσει ὅλα αὐτά στήν ἰστοσελίδα του ἤ σέ σχετική πλατφόρμα[1].
Ἐπίσης, θά ἦταν δυνατόν νά πραγματοποιηθοῦν διαλέξεις σέ πνευματικά κέντρα ἱερῶν ναῶν μέ σκοπό τήν πνευματική οἰκοδομή τῶν πιστῶν, ὅπως καί ἐπισκέψεις στά ἐκκλησιαστικά μνημεῖα τά ὁποῖα παρακάτω ἀναφέρουμε. Καί γιά νά μή ὑπάρξει ὁ ὁποιοσδήποτε φόβος ὅτι παραμερίζεται ἐκκλησιαστική παράδοση, καλό θά εἶναι νά ἐξηγοῦν στόν λαό οἱ ἐφημέριοι ὅτι δέν πρόκειται γιά λατρευτικές ἐκδηλώσεις, ἀλλά γιά ὁμιλίες καί ἐπισκέψεις μέ σκοπό τήν πνευματική ὠφέλεια τῶν πιστῶν. Οἱ ὁμιλίες αὐτές καί οἱ ἐπισκέψεις δέν ὑποκαθιστοῦν κατά κανένα τρόπο τή μυστηριακή ἀποστολή τῆς Θείας Λειτουργίας, ἀλλά ἐνισχύουν τήν δι΄ αὐτῆς διδασκαλία.
Ὅσα στοιχεῖα ἐδῶ παραθέτω εἶναι ἀληθή, ἱστορικῶς ἐλεγμένα, ἐπιλεγμένα μέ προσοχή, καί ὀργανωμένα ὡς ὁμαδοσυνεργατικό μάθημα. Δέν πρόκειται ὅμως γιά πρωτότυπη ἔρευνα[2], ἄλλωστε ἀναφέρω ἐν τέλει τή βασική βιβλιογραφία. Βάσει τῶν στοιχείων αὐτῶν ἔχω ἤδη διοργανώσει σεμινάριο γιά τούς θεολόγους καθηγητές τῶν σχολείων εὐθύνης μου.
Δέν εἶναι ὅμως ὑποχρεωτικό καί νά τά χρησιμοποιήσουν οἱ θεολόγοι καθηγητές ἐπακριβῶς ὡς ἔχουν ὀργανωμένα. Οὔτε σέ μία μόνο σειρά μαθημάτων. Ὅποιος θέλει τά διδάσκει σέ 2-3 ὧρες ἐντός τοῦ 2022, ὁπότε εἶναι τά 500 ἔτη ἀπό τή γέννηση τῆς ἁγίας, ἔτσι ὅπως τά ἔχω ὀργανώσει. Ὅποιος θέλει, διδάσκει ἕνα μέρος. Ἄν πάλι, κάποιος ἐπιθυμεῖ, δύναται κάθε χρόνο ἀπό ἐδῶ καί στό ἑξῆς νά διδάσκει τό θέμα αὐτό, προσκολλώντας το σέ κάποια ἑνότητα τοῦ σχολικοῦ βιβλίου ὡς ὑλικό ἐμπλουτισμοῦ. Τονίζουμε, ὅτι ἔχουμε δικαίωμα νά ἐμπλουτίζουμε τό πρόγραμμα, νά τό καταργοῦμε δέν ἔχουμε δικαίωμα.
Οὔτε οἱ ἐργασίες, ὅπως τίς ἔχω διατυπώσει, εἶναι ὑποχρεωτικές γιά κανέναν. Εἶναι προτεινόμενες. Ὅποιος ἐπιθυμεῖ, διατυπώνει ἄλλες, ἀνάλογα μέ τό μέσο ἐπίπεδο τῶν μαθητῶν του καί ἀνάλογα μέ τά ἐναύσματα τά ὁποῖα μᾶς δίνει κάθε φορά ἡ ἐποχή. Ἐπίσης, μποροῦμε νά ἔχουμε γενικά ὑπ΄ ὄψη τό ὑλικό αὐτό, διότι τά ἱστορικά στοιχεῖα του ἴσως μᾶς χρειασθοῦν καί μᾶς δώσουν ἐπιχειρήματα καί στή διδασκαλία ἄλλων θεμάτων.
Α΄. Xρονικό τοῦ 16ου αἰῶνος
· 1517: Ξεκινᾶ τό θρησκευτικό κίνημα τοῦ Λουθήρου στή Γερμανία. Βρίσκει πρόσφορο ἔδαφος, ἐπειδή οἱ Γερμανοί τοπικοί ἡγεμόνες, οἱ "ἐκλέκτορες" ἔβλεπαν νά φεύγουν πολύτιμες πρόσοδοι ἀπό τίς γερμανικές περιοχές, μέ ἀντάλλαγμα ἄχρηστα χαρτιά, τά "συγχωροχάρτια", πράγμα τό ὁποῖο μείωνε δραματικά τήν ἰκανότητα πληρωμῆς φόρων ἀπό τούς Γερμανούς ὑπηκόους. Τόν Λούθηρο προστατεύει καί φυγαδεύει ὁ ἐκλέκτορας τῆς Σαξονίας Φρειδερίκος Γ΄.
· 1522: Κατάληψη τῆς Ρόδου ἀπό τούς Τούρκους.
· 1524-1528: Πόλεμος τῶν χωρικῶν στή Γερμανία.
· 1529: Πρώτη ἀποτυχημένη πολιορκία τῆς Βιέννης ἀπό τούς Τούρκους[3].
· 1529: Μαρτύριο τοῦ ἁγίου Εὐθυμίου μητροπολίτου Ρόδου, μαζί μέ συνεργάτες του, κληρικούς καί προύχοντες τοῦ νησιοῦ, ἐπειδή ἑτοίμαζαν ἐπανάσταση γιά τήν ἀπελευθέρωση τοῦ νησιοῦ.
· 1532: Ὁ Γενουάτης ναύαρχος Ἀνδρέας Ντόρια, ἡγούμενος ἰσπανικοῦ στόλου, καταλαμβάνει τήν Κορώνη μέ τή συνδρομή Ἑλλήνων. Βασιζόμενοι στίς ἀπατηλές ὑποσχέσεις τοῦ Ντόρια οἱ Ἕλληνες τῆς Πάτρας ξεκινοῦν ἐπανάσταση. Οἱ Τοῦρκοι ἀνακαταλαμβάνουν τήν Κορώνη τό 1534.
· 1538: Ναυμαχία στήν Πρέβεζα ὑπό τόν ἴδιο καί πάλι Ἀνδρέα Ντόρια ἐναντίον τοῦ τουρκικοῦ στόλου ὑπό τόν ἀρχιπειρατή Χαϊρεντίν Μπαρμπαρόσα. Ἡ ναυμαχία λήγει ἰσόπαλη, ἀφοῦ ὁ στόλος τοῦ Ντόρια ἀποχωρεῖ μέ ἐλάχιστες ἀπώλειες, ἐνῷ ὁ Μπαρμπαρόσα χάνει πολλά πλοῖα ἀπό τή θαλασσοταραχή ἐπιχειρώντας νά τόν καταδιώξει.
· 1545-1563: Ρωμαιοκαθολική σύνοδος τοῦ Τριδέντου πρός ἀντιμετώπιση τοῦ λουθηρανισμοῦ. Ἀναδιοργάνωση τοῦ μεσαιωνικοῦ ἐγκληματικοῦ δικαστηρίου τῆς "Ἱερᾶς Ἐξετάσεως".
· 1565: Ἀποτυχημένη πολιορκία τῆς Μάλτας ἀπό τούς Τούρκους.
· 1565-66: Ἑλληνική ἐπανάσταση στήν Ἤπειρο λόγῳ ἀγανακτήσεως γιά τό παιδομάζωμα καί τή βαρειά φορολογία.
· 1570: Κατάληψη τῆς Κύπρου ἀπό τούς Τούρκους.
· 1571: Ναυμαχία τῆς Ναυπάκτου, ὅπου οἱ χριστιανικοί στόλοι νικοῦν τόν τουρκικό.
· 1571: Ἑλληνική ἐπανάσταση στή νοτιοδυτική Πελοπόννησο, Μάνη καί Μεσσηνία, μέ ἡγέτες τούς ἀδελφούς Μελισσηνούς ἤ Μελισσουργούς Θεόδωρο Μητροπολίτη Μονεμβασίας (ἀρχιεπίσκοπο Ἐπιδαύρου) καί Μακάριο τόν χωρεπίσκοπο. Ἐξεγέρσεις σέ πολλά σημεῖα τῆς Ἑλλάδος.
· 1571: Τριάντα χιλιάδες (30.000) Ἕλληνες τῆς Αἰγύπτου ὑφίστανται τό μαρτύριο τῆς ἀποκοπῆς τῆς γλώσσας τους ἐπειδή μιλοῦσαν ἑλληνικά.
· 1585: Ἑλληνική ἐπανάσταση στήν Ἀκαρνανία ὑπό τόν Θεόδωρο Μπούα - Γρίβα, καί στήν Ἤπειρο ὑπό τούς Πούλιο Δράκο, Μαλάμο καί τόν ἀδελφό τοῦ Θεόδωρου Γκίνο Μπούα.
· 1598: Στόλος τῆς Τοσκάνης ὑπό τόν ναύαρχο Ὀρσίνο καταλαμβάνει τή Χίο, ἐγκαταλείπει ὅμως τό νησί, λόγῳ σφοδρῆς θαλασσοταραχῆς, ἀφήνοντας ἐκεῖ φρουρά πεντακοσίων ἀνδρῶν οἱ ὁποῖοι φονεύονται ἐν τέλει ἀπό τουρκικά στρατεύματα ἀποβιβασθέντα ἐκεῖ.
Β΄. Κείμενα πρός ἐπεξεργασία
α. Ἡ Ἀθήνα κατά τήν ἐποχή ὅπου ἔζησε ἡ ἁγία
Τά τελευταῖα τριάντα χρόνια καί ξέχωρα, μετά τό θάνατο τοῦ Μεχμέτ[4]τοῦ καταχτητῆ στά 1481, ἡ Ἀθήνα ἀπό τό κακό στό χειρότερο κατρακυλάει! Λές κι ὅλες οἱ συμφορές [...] πέσανε καταπάνω της!
Μέ τό μεγάλο λοιμό τοῦ 1480, χάθηκαν ἑκατοντάδες ψυχές δίχως νά μποροῦν νά μετακινηθοῦν ἀπ΄ τά σπίτια τους. Ὕστερα ἦρθε τό ξερίζωμα καί ἡ αἰχμαλωσία. Καί λοιμοί φοβεροί πού θέρισαν κυριολεκτικά τή μικρή Ἀθήνα, ὅπως τοῦ 1517, τοῦ 1524, τοῦ 1533. Τό πιό σπουδαῖο ὅμως εἶναι καί τό παιδομάζωμα. Ἡ ἁρπαγή δηλαδή τῶν μικρῶν παιδιῶν ἀπό τήν ἀγκαλιά τῆς μάνας τους, γιά νά γίνουν ἀπό τούς Τούρκους γιανίτσαροι καί νά βάψουν ὕστερα τά χέρια τους μέ τό αἷμα τῶν ἴδιων τῶν ἀδελφῶν τους.
Λέει τό χρονικό: "Εἰς τούς 1543 ἐπῆραν τά παιδιά ἀπό τήν Ἀθήνα μηνί Ἀπριλίου κβ΄". "Εἰς τούς 1547 μηνί Δεκεμβρίῳ κη΄ ἐπῆραν τά παιδιά ἀπό τήν Ἀθήνα". "Εἰς τούς 1553 Ἰουλίου πρώτῃ ἐπῆραν τά παιδία ἀπό τήν Ἀθήνα[5]..."
Καθώς στέριωσε τώρα πιά ἡ ὀθωμανική κυριαρχία ἀπό τή Μαύρη Θάλασσα καί τίς Παραδουνάβιες πολιτεῖες, ὑπάρχει κάποια ἡσυχία! Ὁ τύραννος στηρίζεται πάνω στήν ὠμή βία, στή φτώχια καί στό βασανισμό τῶν λαῶν[6].
Γιά τοῦτο, κάθε φορά πού ἔρχεται στήν Ἀθήνα καινούργιος Βοϊβόδας, δισδάρης ἤ κατής, χτυπάει ἡ καρδιά τῶν Γραικῶν Ραγιάδων. Μέ κρατημένη τήν ἀνάσα σταυροκοπιοῦνται καί περιμένουν τό νέο φορτίο πού θά πέσει πάνω στούς ὤμους τους."
Ἐργασίες
1. Γράψτε περιληπτικά ποιά ἦταν τά προβλήματα τῆς Ἀθήνας κατά τήν ἐποχή τῆς ἁγίας Φιλοθέης.
2. Συζητῆστε τό ζήτημα τῆς "ὠμῆς βίας[7]" καί τοῦ "βασανισμοῦ τῶν λαῶν" καί γράψτε τά συμπεράσματά σας.
3. Γράψτε τήν προσευχή μιᾶς μάνας στόν Χριστό γιά τό παιδί της πού τῆς τό ἔχουν ἁρπάξει οἱ ἐχθροί.
β΄. Ὁ βίος τῆς ἁγίας Φιλοθέης
Ἡ ἁγία γεννήθηκε τό 1522 στήν Ἀθήνα καί βαπτίσθηκε "Παρασκευή". Γονεῖς της ἦταν ὁ Ἄγγελος Μπενιζέλος καί ἡ Συρίγα Παλαιολόγου, καί ἀνῆκαν σέ παλιές ἀρχοντικές οἰκογένειες. Ἡ οἰκογένειά της ἦταν πιστή καί φιλάνθρωπη. Τό ἴδιο πιστή καί φιλάνθρωπη ἀναδείχθηκε καί ἡ νεαρή Παρασκευή ἤ Ρεβούλα ἤ Ρηγούλα. Γιά νά τήν προστατεύσουν ἀπό τίς ἁρπακτικές διαθέσεις τῶν Τούρκων τήν πάντρεψαν σέ ἡλικία δεκατεσσάρων ἐτῶν μέ τόν Ἀνδρέα Χειλᾶ. Ὁ σύζυγός της ἦταν κατά πολύ μεγαλύτερός της καί τῆς φερόταν σκληρά, ἦταν φιλοχρήματος καί μάλιστα δέν τῆς ἐπέτρεπε νά βοηθᾶ ὅσους εἶχαν ἀνάγκη. Ὅμως σέ τρία χρόνια ἡ Παρασκευή χήρευσε. Πολλοί ἐνδιαφέρθηκαν νά νυμφευθοῦν τή νεαρή χήρα, ὅμως ἐκείνη εἶχε ἀποφασίσει νά ἀφιερωθεῖ στόν Χριστό. Μετά ἀπό δώδεκα χρόνια προετοιμασίας ἐκάρη[8]μοναχή στά 1551. Ἵδρυσε μοναστήρι ἀφιερωμένο στόν ἅγιο ἀπόστολο Ἀνδρέα τόν Πρωτόκλητο. Μέ δική της ἐργασία καί αὐταπάρνηση πλαισίωσε τό μοναστήρι μέ ἐργαστήρια καί ἱδρύματα καί ἔφθασε κατά καιρούς νά ἔχει 150-200 μοναχές. Τό 1582, ἐπειδή βοήθησε κατατρεγμένες Ἑλληνίδες, ὑπέστη μεγάλη ἐπίθεση Τούρκων στό μοναστήρι καί φυλάκιση. Ἀποφυλακίσθηκε πληρώνοντας ὑψηλά λύτρα καί συνέχισε τό ἔργο της μέ ἀμείωτη πίστη καί αὐταπάρνηση. Στίς 3 Ὀκτωβρίου 1588 οἱ Τοῦρκοι ἐπιτέθηκαν γιά δεύτερη φορά, χωρίς καμμία ἀφορμή, μόνο ἀπό φθόνο, τή χτύπησαν βάναυσα καί τήν ἄφησαν ἠμιθανή. Παρέδωσε τό πνεῦμα στίς 19 Φεβρουαρίου 1589. Ἀμέσως κατόπιν τήν τίμησαν ὡς ἁγία ὅλοι ὅσοι τή γνώριζαν.
Ἐργασίες
1. Εἴδαμε, ὅτι ὁ σύζυγος τῆς ἁγίας ἦταν φιλοχρήματος. Ἐξηγῆστε τί εἶναι ἡ φιλοχρηματία, σέ τί διαφέρει ἀπό τήν οἰκονομία, πῶς συμπεριφέρεται ὁ φιλοχρήματος καί ποιές συνέπειες ἔχει ἡ συμπεριφορά του σέ ἀνθρώπους καί κοινωνίες.
2. Εἴδαμε, ὅτι ἡ ἁγία Φιλοθέη ἔζησε ὅλη τή ζωή της μέ αὐταπάρνηση. Ἐξηγῆστε τί εἶναι ἡ αὐταπάρνηση[9], πῶς συμπεριφέρεται ὅποιος χαρακτηρίζεται ἀπό αὐτή καί πῶς ὠφελεῖ τήν κοινωνία.
γ΄. Τό φιλανθρωπικό[10]ἔργο τῆς ἁγίας Φιλοθέης
Τό ἔργο της ἔχει πάρει τεράστιες διαστάσεις. Ὅλος ὁ κόσμος μιλάει γι΄ αὐτό. Ὅπου ἀνάγκη καί πόνος τρέχει ἡ Ἡγουμένη μας: βλέπει στό δρόμο νά ραβδίζουν οἱ Τοῦρκοι φτωχούς Ἕλληνες, πού δέν μποροῦν νά πληρώσουν φόρους καί χαράτσι, πληρώνει ἐκείνη. Κυνηγοῦν γυναῖκες, πού πολλές φορές εἶναι ἔγκυες ἤ θηλάζουν μωρά, τίς κρύβει στό Μοναστήρι. Ἀγοράζει ἀπό τά σκλαβοπάζαρα ἤ τά χαρέμια κορασίδες καί τίς ἐλευθερώνει. Περιθάλπει μπουλούκια δυστυχισμένων, ἀπόρων, κουρελήδων, ἐξαθλιωμένων, Ἑλληνίδες, Τουρκάλες, Ἑβραῖες, Ἀρβανίτισσες, Γύφτισσες, Χωριάτισσες, Βλάχες, ὁποιασδήποτε θρησκείας ἤ ἐθνικότητας, βοηθιοῦνται ἀπό ἐκείνη. Τίς μαθαίνει τέχνη, τίς μορφώνει, τίς παντρεύει... Τρέχει καί στό Νοσοκομεῖο, Ὀρφανοτροφεῖο, Ξενοδοχεῖο, Γηροκομεῖο[11]...
Ἐργασίες
1. Ἐξηγῆστε πῶς βοηθοῦσε ἡ ἁγία φτωχούς καί κατατρεγμένους ἄνδρες καί πῶς βοηθοῦσε φτωχές καί κατατρεγμένες γυναῖκες.
2. Εἴδαμε ὅτι ἡ ἁγία Φιλοθέη βοηθοῦσε γυναῖκες χωρίς νά κάνει διακρίσεις. Ἐξηγῆστε τί εἶναι οἱ φυλετικές καί οἱ κοινωνικές διακρίσεις καί γιατί δέν πρέπει νά τίς ἐφαρμόζουμε.
δ΄. Ὁ πρῶτος κατατρεγμός ἐναντίον τῆς ἁγίας
Κείμενο χρονικού 16ου αιώνα
Ἀπόδοση στή νέα ἑλληνική[12]
Ἦσαν δέ ... ὑπό τούς Ἀγαρηνούς γυναῖκες αἰχμάλωτοι ἀπό διαφόρους τόπους ἐν ταῖς Ἀθήναις· ἀλλά τήν συμπάθειαν καί φιλανθρωπίαν καί τούς πειρασμούς καί κινδύνους, ὅπου ὑπέρ τῆς ἐκείνων σωτηρίας καί ἀναρρύσεως ὑπέμεινεν αὕτη (ἡ Φιλοθέη), πᾶς λόγος ἀδυνατεῖ πρός ἀξίαν νά παραστήσῃ... Τέσσαρες γυναῖκες αἰχμάλωτοι ἀκούσασαι τήν αὐτῆς (τῆς Φιλοθέης) φήμην καί εὐκαιρίας τυχοῦσαι, ἐδραπέτευσαν ἀπό τούς αὐθέντας τους, ὁπού τούς ἐβίαζαν εἰς τήν τῆς πίστεως ἐξάρνησιν καί κατέφυγον πρός αὐτήν. Ἡ ὁποία μέ τήν συνηθισμένην της εὐμένειαν καί φιλοφροσύνην αὐτάς ὑποδεξαμένη καί νουθετήσασα ἱκανῶς εἰς τό νά στέκουν ἀνδρεῖαι εἰς τούς ὑπέρ πίστεως κινδύνους καί νά μή λυποῦνται πολλά διά τήν δουλείαν, ἐπαρατηροῦσε καιρόν ἁρμόδιον εἰς τό νά τάς κατευοδώσῃ εἰς τάς ἰδίας αὐτῶν πόλεις...
Ὑπῆρχαν δέ ... στήν Ἀθήνα γυναῖκες ἀπό διαφόρους τόπους, αἰχμάλωτες τῶν Ἀγαρηνῶν. Ὅμως δέν ὑπάρχουν λόγια γιά νά περιγράψουν ἐπάξια τή φιλανθρωπία, τούς πειρασμούς καί τούς κινδύνους τούς ὁποίους ὑπέμεινε ἡ Φιλοθέη γιά τή σωτηρία καί τήν ἀπελευθέρωση ἐκείνων... Τέσσερεις γυναῖκες αἰχμάλωτες ἄκουσαν τή φήμη της καί ὅταν βρῆκαν εὐκαιρία, δραπέτευσαν ἀπό τούς ἀφέντες τους, πού τίς πίεζαν νά ἀρνηθοῦν τήν πίστη τους καί κατέφυγαν στή Φιλοθέη. Ἐκείνη τίς ὑποδέχθηκε μέ τή συνηθισμένη της ἀγαθή καί φιλική διάθεση, καί ἀφοῦ τίς συμβούλευσε ἀρκετά λέγοντάς τους νά ἀντιστέκονται γενναῖα ὅταν κινδυνεύει ἡ πίστη τους καί νά μή θλίβονται ὑπερβολικά γιά τή δουλεία, περίμενε τήν κατάλληλη στιγμή γιά νά τίς στείλει στίς πόλεις τους.
Ἐδῶ θά μποροῦσε νά εἶχε τελειώσει τό γεγονός. Ὅμως δέν ἔγινε ἔτσι. Ὅταν, ἀργότερα, οἱ Τοῦρκοι ἀντιλήφθηκαν τήν ἀπουσία τῶν κοριτσιῶν, ὅρμησαν στό Μοναστήρι σάν θεριά ἀνήμερα. Τά ἔκαναν ὅλα γυαλιά - καρφιά. Ἔσπασαν πόρτες καί παράθυρα, ἔπιπλα κι ἀργαλειούς, ἔκλεψαν εἰκόνες καί καντήλια, ρουχισμό, χαλιά, σκεύη... Ξανάρθαν, αὐτή τή φορά εἶχαν φιρμάνι[13]στά χέρια τους μέ σκοπό νά ὁδηγήσουν τή Φιλοθέη στό βοϊβόδα Χαλίλ - πασᾶ, στήν Ἀκρόπολη. Αὐτός ἦταν ἕνας ἄγριος ἄνθρωπος, πού τόν κυβερνοῦσε πάντα ἡ παρόρμηση, ὄχι ἡ κρίση.
Τή μετέφεραν στή φυλακή τῆς Ἀκρόπολης, ἤθελαν 80.000 ἄσπρα[14]. Δέν ἦταν αὐτό κάτι καινούργιο, τά μπαξίσια ἦταν καθημερινός βρόγχος τῶν ραγιάδων. Οἱ ἄρχοντες ἔβαλαν ὑποθήκη τήν περιουσία τοῦ Μοναστηριοῦ. Πῆραν καί δανεικά καί τά ἔδωσαν στούς Τούρκους.
Ὅλα αὐτά ἔγιναν τόν Αὔγουστο τοῦ 1582. Μετά ἀπό αὐτή τήν περιπέτεια ἡ ἁγία συνέχισε μέ πίστη καί κόπο τό ἔργο της.
Ἐργασίες
1. Εἴδαμε, ὅτι οἱ Τοῦρκοι πίεζαν τά κορίτσια νά ἀλλαξοπιστήσουν. Συζητῆστε τό ζήτημα τοῦ προσηλυτισμοῦ σέ μία θρησκεία μέ τή βία ἤ τήν ἀπάτη καί γράψτε τά συμπεράσματά σας.
2. Εἴδαμε, ὅτι ὁ Τοῦρκος διοικητής ἐνεργοῦσε μέ παρόρμηση. Παρόρμηση εἶναι τό νά ἐνεργεῖς χωρίς νά σκέπτεσαι. Συζητῆστε καί γράψτε ποιά πιστεύετε ὅτι εἶναι τά ἀποτελέσματα τοῦ νά ἐνεργεῖ ὁ ἄνθρωπος, ἐνήλικος ἤ νεαρός μαθητής, χωρίς νά σκέπτεται.
ε΄. Ἡ δολοφονική ἐπίθεση εἰς βάρος τῆς ἁγίας καί ἡ κοίμησή της
"Ἔτυχε τότε νά ἐπιτελῆται ἡ μνήμη τοῦ Ἁγίου Ἱερομάρτυρος Διονυσίου τοῦ Ἀρεοπαγίτου καί ἡ Φιλοθέη μετά τῶν λοιπῶν ἀδελφῶν νά προσμένωσι τῷ θείῳ Ναῷ, ὁλονύκτιον ἀκολουθίαν ποιοῦσαι..." Τό μετόχι τ΄ Ἄϊ - Ἀντρέα, στά Πατήσια, λάμπει ἀπό πάστρα κι ὀμορφιά. Ἔχει νυχτώσει κιόλας. Κι ὁ Ὀχτώβρης, τρεῖς τοῦ μήνα [1588], ἔφερε γιά καλά τίς πρῶτες δροσιές! Μετά τόν Ἑσπερινό, οἱ μοναχές, μέ πρώτη τή Φιλοθέη, ἄρχισαν νά ψέλνουν. Μά τή στιγμή ἀκριβῶς ἐκείνη, γκρεμίζονται οἱ πόρτες, ἀναποδογυρίζουν τά μανουάλια, τ΄ ἀναλόγια, τά μπρούτζινα καντηλέρια. Χιμοῦν μέσα στό Καθολικό πέντε θεόρατοι Τουρκαλάδες. Ρημάζουν τό κάθε τί πού βρίσκεται μπροστά τους. Οἱ μοναχές τρέχουν δῶθε - κεῖθε νά σωθοῦν. Δέν τίς ἐμποδίζουν ὅμως!.. Στόχος, τους, δέν εἶναι οἱ καλόγριες, μά ἡ μαΐστρα τῆς Ἀθήνας Φιλοθέη, πού μέ τό κουράγιο της καί τήν ἀγάπη της ἀψηφᾶ τά κανόνια, τά τουφέκια, τά τσεκούρια καί τά χαντζάρια τους. Τήν ἅρπαξαν κι οἱ πέντε απ΄ τά μαλλιά, τήν ἔσυραν κεῖ, μπροστά στήν Ὡραία Πύλη, δίχως ἔλεος καί δίχως ἄργητα, "καί ἀπό τάς περισσάς μάστιγας καί τά τραύματα τήν ἄφησαν σχεδόν ἡμιθανῆ". Τήν τράβηξαν ξανά ἀπό τά μαλλιά καί τήν ἔσυραν ἔξω, στήν κρύα νύχτα. Ἤθελαν νά πεθάνει εκεῖ, μόνη κι ἀβοήθητη, γιά νά ἰκανοποιήσουν τό ἀχαλίνωτο μίσος τους. Ὡστόσο, γιά τή Φιλοθέη, δέν εἶχε ἔρθει ἀκόμα ἡ ὥρα τοῦ ταξιδιοῦ! Οἱ μοναχές τή σήκωσαν καί τήν ἔφεραν ἁπαλά μέσα στό ναό. Ἔμεινε ἔτσι χτυπημένη βαριά, μά μέ καθαρό λογισμό κι ἀνύσταχτη ψυχή, περισσότερο ἀπό τρεῖς μῆνες. "μετ΄ ὀλίγον καιρόν τῶν πληγῶν ἐκείνων ἐδέξατο τό μακάριον τέλος καί ἀπῆλθε πρός τάς οὐρανίους χοροστασίας, κατά τό 1589 ἔτος ἀπό Χριστοῦ, τοῦ Φεβρουαρίου μηνός δεκάτην ἐνάτην".
Ἐργασίες
1. Μέ ἀφορμή τή δολοφονική ἐπίθεση εἰς βάρος τῆς ἁγίας συζητῆστε μεταξύ σας γιά τόν σεβασμό τῆς ἀνθρώπινης ζωῆς καί γράψτε τά συμπεράσματά σας.
2. Ἡ ἁγία εἶχε μέχρι τό τέλος της "καθαρό λογισμό κι ἀνύσταχτη ψυχή", αὐτό σημαίνει πώς ἡ ψυχή της ἦταν καθαρή καί ἀκούραστη. Γράψτε, ποιές ἀρετές της καί ποιές πράξεις τῆς ζωῆς της διαμόρφωσαν ἔτσι τήν ψυχή της. Γιά νά βρεῖτε τήν ἀπάντηση σέ αὐτό τό ἐρώτημα, πρέπει νά στείλετε ἀπό ἕνα παιδί νά βρεῖ καί νά φέρει στοιχεῖα ἀπό τά κείμενα τῶν ὁμάδων β΄ και γ΄.[15]
στ΄. Ἡ τύχη τοῦ μοναστηριοῦ μετά τήν κοίμηση τῆς ἁγίας
Οἱ Τοῦρκοι συνέχιζαν νά κυνηγοῦν καί νά λεηλατοῦν τό Μοναστήρι. Κατά τή διάρκεια τοῦ τουρκοβενετικοῦ πολέμου τοῦ 1687-1694 ἐρειπώθηκε. Μέχρι τήν ἑλληνική ἐπανάσταση ζοῦσε σέ σχετική ἡσυχία, ἐξακολουθώντας τό θεάρεστο ἔργο του διδάσκοντας Χριστιανισμό καί Ἑλληνισμό.
Ἐπί τῆς βασιλείας τοῦ Ὄθωνα, κυρίως δέ ἐπί τῆς Ἀντιβασιλείας (1833-1835), ὅταν ἡ χώρα κυβερνᾶτο ἀπό τριμελῆ ἐπιτροπή συμβούλων, τούς Ἀντιβασιλεῖς, λόγῳ τοῦ νεαροῦ τῆς ἡλικίας τοῦ Ὄθωνα, ἡ Μονή ἀπαλλοτριώθηκε ὑπέρ τοῦ κράτους. Τό ἴδιο συνέβη καί σέ ἄλλα 412 μοναστήρια[16]. Χτυπήθηκε δηλαδή ἡ ὀρθοδοξία.
Σιγά - σιγά ἡ περιοχή ἐγκαταλείφθηκε. Στά δέ μισογκρεμισμένα κτήριά της εἶχαν βρεῖ καταφύγιο περιθωριακοί ἄνθρωποι[17]. Ἡ μόλυνση, ἡ βρωμιά καί ἡ δυσωδία ἔγιναν μάστιγα γιά τούς περιοίκους καί ὅλους τούς Ἀθηναίους.
Τό 1889 ἔγιναν ἀνασκαφές καί βρέθηκαν ἐδῶ χριστιανικοί τάφοι, ἐπιγραφές καί ὀστεοθῆκες. Ἐπίσης καί ὑπόγειο δωμάτιο, κρύπτη, ὅπου ἡ Ἁγία Φιλοθέη ἔκρυβε τίς κυνηγημένες γυναῖκες.
Στά 1891 ὁ Μητροπολίτης Ἀθηνῶν Γερμανός Καλλιγᾶς ἀποφάσισε νά δώσει ἄλλη ὄψη στόν χῶρο. Εἶχε καταληφθεῖ ἀπό "ὑπερβάλλοντα ζῆλο" ἀρνητικό ὅμως, διότι ἀποφάσισε νά γκρεμίσει τά πάντα. Ἔκτισε τό Μητροπολιτικό Μέγαρο, τό Συνοδικό Μέγαρο, καί ἀνακαίνισε ἐκ βάθρων τήν ἐκκλησία τοῦ Ἁγίου Ἀνδρέα.
Οἱ λόγιοι τῆς ἐποχῆς εἶχαν διαμαρτυρηθεῖ ἔντονα. Εἶχαν προτείνει νά διατηρηθοῦν καί νά καθαριστοῦν τά πάντα, καί ὁ χῶρος νά ἐκτίθεται σάν ἅγιος καί σάν ἀρχαῖος. Μάταια ὅμως. Ἡ φωνή τους δέν εἰσακούστηκε[18].
Ἐργασίες
1.Εἴδαμε πώς κάποιοι δέν σεβάσθηκαν τά κτήρια τοῦ μοναστηριοῦ, τά ὁποῖα ἔγιναν μέ κόπο ἀπό τήν ἁγία καί τούς πιστούς τῆς Ἀθήνας. Ἀναλύστε πῶς πιστεύετε ὅτι ὀφείλουν τά κράτη καί τά πρόσωπα νά μεταχειρίζονται τά ἱστορικά, θρησκευτικά καί πολιτιστικά μνημεῖα[19].
2.Εἴδαμε τόν ὅρο "ἀρνητικός ὑπερβάλλων ζῆλος". "Ζῆλος" λέγεται ἡ ἐπιθυμία νά ἐκτελέσεις μία εργασία κατά τόν καλύτερο τρόπο. Συζητῆστε καί γράψτε πῶς πρέπει νά συμπεριφέρεται ὁ γεμάτος δημιουργικό ζῆλο μαθητής.
Γ΄. Μερικές ακόμη προτάσεις για εργασίες
3. Γιά ὅλα τά κείμενα μποροῦμε νά ζητοῦμε περίληψη σέ πέντε μικρές φράσεις. Ἄν μᾶς ρωτοῦν "πόσο μικρές", μποροῦμε νά ἀπαντοῦμε "περίπου μέχρι δέκα λέξεις".
4. Ἔχουμε ἀκόμη τή δυνατότητα νά ἀναθέσουμε στούς μαθητές τή σύνθεση ὅλων αὐτῶν τῶν περιλήψεων καί κατόπιν νά ἀκολουθοῦν οἱ ἐρωτήσεις κρίσεως μέ τίς ἀπαντήσεις τους, ὥστε νά ἔχουμε ἐν τέλει ἑνιαία ἐργασία, τήν ὁποία θά μπορέσουμε νά ἀναρτήσουμε ὅπου εἶναι δυνατόν[20].
5. Ἡ ἐργασία θά μποροῦσε νά ἐμπλουτισθεῖ καί μέ εἰκόνες τῆς ἁγίας, ὅπως καί μέ φωτογραφίες ἀπό τά μνημεῖα τά ὁποῖα περιγράφουμε παρακάτω.
Γιά τά "κείμενα πρός ἐπεξεργασία" χρησιμοποιήσαμε τά ἑξῆς βιβλία:
1. Νάγια Γάτου, Ἁγία Φιλοθέη, Ἡ Ἀθηναία κυρά μέσα στό χῶρο καί τό χρόνο τῆς ἱστορίας, Ἀθήνα 2004[21].
2. Δημήτρης Φερούσης, Φιλοθέη Μπενιζέλου, Ἡ Ἀθηνιώτισσα κυρά, Ἀθῆναι 1982[22].
Δ΄. Ἐπισκέψιμα μνημεῖα συνδεδεμένα μέ τή ζωή, τή δράση καί τή μνήμη τῆς ἁγίας Φιλοθέης
Ἡ πλέον ἐνδεδειγμένη ἐξόρμηση εἶναι μία, ἡ ὁποία θά περιλαμβάνει τά τρία πρῶτα μνημεῖα. Τό τέταρτοδέν εἶναι λιγότερο ἀξιόλογο, ὅμως εἶναι δύσκολο νά περιληφθεῖ στήν ἴδια ἐπίσκεψη. Ἴσως θά ἦταν καλό νά προγραμματισθεῖ ἄλλη, ἀνεξάρτητη, ἐπίσκεψη ἡ ὁποία νά ἀπέχει χρονικά ἀπό τήν πρώτη. Τά ὑπ΄ ἀριθμόν πέντε ἕως ἑπτά μνημεῖα δέν στεροῦνται σημασίας, ἀλλά πρέπει νά ὀργανωθοῦν εἰδικές ἐπισκέψεις γι΄ αὐτά[23]. Τό ὄγδοο μνημεῖο εἶναι μέν δύσκολο νά τό ἐπισκεφθοῦν ὅσοι προέρχονται ἀπό τήν ἠπειρωτική Ἑλλάδα, ἀλλά εὔκολο γιά τούς ἐπιχωρίους
· Ὁ μητροπολιτικός ναός τῶν Ἀθηνῶν, στήν ὁδό Μητροπόλεως, στόν ὁποῖο, μπαίνοντας ἀριστερά, βρίσκεται σέ ἀργυρή λάρνακα τό ἱερό της λείψανο. Ἡ τιμία κάρα ἔχει χαθεῖ.
· Ἡ ἀρχιεπισκοπή Ἀθηνῶν, ἡ ὁποία ἦταν τό μοναστήρι της, βρίσκεται στήν ὁδό ἁγίας Φιλοθέης 21. Τό μόνο σημεῖο ἀρχαιολογικοῦ ἐνδιαφέροντος, τό ὁποῖο ἔχει ἀπομείνει ἐκεῖ, εἶναι τό πηγάδι τῆς μονῆς.
· Τό ἀρχοντικό της στήν ὁδό Ἀδριανοῦ 96, βρίσκεται ἐλάχιστα παρακάτω ἀπό τήν ἀρχιεπισκοπή. Εἶναι ἡ μοναδική ἀπό τίς κατοικίες τῆς τουρκοκρατούμενης Ἀθήνας, ἡ ὁποία σώζεται. Εἶχε κριθεῖ διατηρητέα τό 1972. Μετά 40 χρόνια ἄρχισε νά ἀναπαλαιώνεται καί ἀπό τό 2015 λειτουργεῖ ὡς μουσεῖο καί εἶναι ἐπισκέψιμη. Σοβαρή παράλειψη ἡ μή ἀναφορά τοῦ ὀνόματος τῆς ἁγίας Φιλοθέης στήν πινακίδα τῆς εἰσόδου, ὅπου ἀναφέρεται τό κτίσμα ὡς τό ἀρχοντικό τῶν Μπενιζέλων.
Βλ. επίσημη ιστοσελίδα: https://archontiko-mpenizelon.gr/el/
Περισσότερες πληροφορίες καί φωτογραφίες: https://www.protothema.gr/stories/article/394591/to-spiti-tis-agias-filotheis/
· Ὁ ναός τοῦ ἁγίου Ἀνδρέα στά Πατήσια, στήν ὁδό Λευκωσίας, μετόχι τῆς μονῆς τῆς ἁγίας. Ἐκεῖ βασανίσθηκε ἡ ἁγία στίς 3/10/1588. Δεξιά τῆς εἰσόδου τοῦ ναοῦ, ὑπάρχει καί ὁ κίονας ὅπου, κατά την παράδοση, βασανίσθηκε.
Βλ. πληροφορίες: https://enromiosini.gr/romnios/xarths_rvmnivn/άγιος-ανδρέας-κάτω-πατησίων-τόπος-μαρ/
· Τό πηγάδι τό ὁποῖο εἶχε μέ δικά της ἔξοδα ἀνοίξει στήν περιοχή, ἡ ὁποία λόγῳ τῆς καλῆς αὐτῆς πράξεως τῆς ἁγίας ὀνομάσθηκε "Ψυχικό". Χρησίμευε στό νά ποτίζουν οἱ ἀγρότες τῆς περιοχῆς τά χωράφια τους καί νά ξεδιψοῦν ὅσοι ταξιδιώτες ὅδευαν πρός Ἀθήνα. Σήμερα ἔχει μετατραπεῖ σέ εἰκονοστάσι καί βρίσκεται ὑπό τή σκιά μιᾶς πολυόροφης πολυκατοικίας στή συμβολή τῶν ὁδῶν Κηφισίας καί Κατεχάκη. Ἕνα ἀκόμη πηγάδι μαρτυρεῖται ὅτι εἶχε ἀνοίξει πλησίον τῆς ἁγίας Βαρβάρας τοῦ Χαλανδρίου.
Βλ. https://choratouaxoritou.gr/?p=123815&cn-reloaded=1
· Ἡ "κρύπτη τῆς ἁγίας Φιλοθέης" στόν δῆμο Φιλοθέης - Ψυχικοῦ, τοῦ ὁποίου τό πρῶτο ὄνομα προέρχεται ἀπό τό ὄνομα τῆς ἁγίας, τό δέ δεύτερο ἀπό τό ἔργο τό ὁποῖο περιγράψαμε στήν προηγούμενη παράγραφο.
Βλ. https://philothei-psychiko.gov.gr/κρύπτη-αγίας-φιλοθέης/
· Τό "μετόχι Καλογρέζας", ὅπου εἶχε ἐνταφιασθεῖ ἡ ἁγία. Ἡ παλαιότερη ὀνομασία τῆς περιοχής ἦταν Περσός ἤ Περισσός καί χρησιμοποιεῖται ἀκόμη καί σήμερα. Ἡ κατοπινή ὀνομασία "Καλογρέζα", ἡ ὁποία ὑπάρχει παράλληλα μέ τήν προηγούμενη, σημαίνει "Καλόγρια" καί δόθηκε ἀπό τούς παλαιούς κατοίκους τῆς περιοχής πρός τιμήν τῆς ἁγίας [24].
Βλ. https://el.wikipedia.org/wiki/Μετόχι_Καλογρέζας
· Ὁ βίος τῆς ἁγίας συνδέεται καί μέ τό νησί τῆς Κέας, ὅπου εἶχε μετόχι καί εἶχε καταφύγει μαζί μέ τή συνοδεία της γιά μία περίοδο μετά τή σύλληψή της. Ὁ ἐκεῖ ἱδρυμένος ναός τῆς ἁγίας Ἄννας, ἐφ΄ ὅσον ἀναφέρεται ὡς κτίσμα τοῦ 13ου αἰῶνος, ἀσφαλῶς προϋπῆρχε τῆς ἐποχῆς τῆς ἁγίας.
Βλ. https://filotheipek.blogspot.com/2014/12/blog-post_11.html
[1] https://moodle.org/
[2] Στόν ὑπογράφοντα ἀνήκει ὁ πρόλογος, ἡ σύνθεση τοῦ χρονικοῦ τοῦ 16ου αἰῶνος, ἡ ἐπιλογή τῶν κειμένων, ἡ σύνθεση τῆς βιογραφίας, ἡ ἀπόδοση στή νέα ἑλληνική τοῦ κειμένου τοῦ χρονικοῦ τοῦ 16ου αἰῶνος, οἱ ἐρωτήσεις, τά σχόλια στίς ὑποσημειώσεις καί ἡ σύνθεση τοῦ πίνακος ὅσων μνημείων σχετίζονται μέ τή ζωή καί τό ἔργο τῆς ἁγίας.
[3] Ἡ δεύτερη ἀποτυχημένη πολιορκία τῆς Βιέννης, τό 1683, καί ὁ πόλεμος ὁ ὁποῖος συνεχίσθηκε ἕως τήν ὑπογραφή τῆς εἰρήνης τοῦ Κάρλοβιτς, τό 1699, σήμαναν τήν ὁριστική ἔξωση τοῦ τουρκικοῦ κινδύνου ἀπό τή δυτική Εὐρώπη. Ἀτυχῶς, κατά τούς 18ο καί 19ο αἰῶνες, ἡ αὐστριακή πολιτική μεταβάλλεται δραματικά καί καθίσταται ἐξόχως φιλοτουρκική, παρ΄ ὅλα ὅσα εἶχαν οἱ Αὐστριακοί ὑποφέρει ἀπό τούς Τούρκους. Γι΄ αὐτό συνέλαβε καί παρέδωσε ἡ Αὐστρία τόν Ρήγα καί τούς ἑπτά συντρόφους του στούς Τούρκους ὥστε νά βασανισθοῦν καί νά θανατωθοῦν, γι΄ αὐτό συνέλαβε καί φυλάκισε τόν Ἀλέξανδρο Ὑψηλάντη καί τούς ἀδελφούς του Νικόλαο καί Γεώργιο, γι΄ αὐτό καί ἡ πείσμων ἀντίδραση καί ἔχθρα τοῦ γνωστοῦ "καγκελλαρίου" της Klemens von Metternich πρός τόν ἑλληνικό ἀπελευθερωτικό ἀγώνα.
[4] Ὁ Μεχμέτ εἶναι ὁ Μωάμεθ Β΄. Ἔτσι τόν ὀνομάζουν οἱ Τοῦρκοι, τάχα ἀπό σεβασμό πρός τόν "Προφήτη", ἐπειδή τάχα δέν πρέπει ἄλλος ἄνθρωπος νά ἔχει τό ὄνομα αὐτό. Ἡ ἀληθινή αἰτία εἶναι ὅτι ἐπιθυμοῦν νά ἀπομακρύνονται, ὅσο γίνεται περισσότερο, ἀπό τήν ἀραβική γλώσσα.
[5] Ἔχουμε ἤδη σέ βιβλίο μας δημοσιεύσει (Ὀρθοδοξία καί Ἑλληνικός Πολιτισμός, ἐκδ. Bookstars, Ἀθήνα 2016, σ. 101-102) τό ἐπιχείρημα, ὅτι λόγῳ τοῦ γενιτσαρισμοῦ ἦταν πολύ δύσκολο νά ὑπάρξει φανερό καί ἐπίσημο σχολεῖο, διότι τότε θα γινόταν αὐτό καθ΄ αὐτό τό σχολεῖο πηγή τροφοδοσίας τοῦ ἀπάνθρωπου αὐτοῦ θεσμοῦ, ἀφοῦ λόγῳ αὐτοῦ θά καθίσταντο φανερά πολλά παιδιά, τά ὁποῖα τά κρατοῦσαν κρυφά οἱ γονεῖς τους. Καί μάλιστα ἀπ΄ εὐθείας ἀπό τά σχολεῖα θά ἀπήγαγαν οἱ Τοῦρκοι παιδιά. Παράβαλε καί τήν περίπτωση τῆς μουσουλμανικῆς Μπόκο Χαράμ, ἡ ὁποία τό 2014 ἐπιτέθηκε σέ σχολείο θηλέων στό Τσιμπόκ τῆς Νιγηρίας καί ἀπήγαγε 926 κορίτσια. Συνεπῶς, περιττεύουν οἱ ἐπιστημονικῶς ἀστήρικτες θεωρίες ὅτι τάχα οὐδέποτε ὑπῆρξε τό κρυφό σχολεῖο καί εἶναι τάχα μύθος. Μύθος θεωρεῖται μόνον ἀπό ὅσους ἀγνοοῦν τήν ἱστορία!
[6] Ἡ ἡσυχία, δηλαδή, ἡ ὁποία περιγράφεται ἐδῶ, δέ στηριζόταν στήν εὐημερία, ἀλλά στήν τρομοκρατία!
[7] Ὑπάρχει καί δίκαιη βία; Κάποιες αἱρέσεις, προφασιζόμενες τήν ἐπί τοῦ ὄρους ὁμιλία (Μτ 5,39) καί τό περιστατικό τῆς συλλήψεως τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ στόν κῆπο τῆς Γεθσημανή (Μτ 26,52) ἀπορρίπτουν παντελῶς τή χρήση ὅπλων. Ὅμως στή μέν πρώτη περίπτωση ὁμιλεῖ ὁ Κύριος ἡμῶν Ἰησοῦς Χριστός περί προσωπικῶν ὑποθέσεων ἀντεκδικήσεως καί ὄχι γιά τήν ὑπεράσπιση τῆς ζωῆς μας, τοῦ κόπου μας, τῆς τιμῆς μας καί τῆς ὑπολήψεώς μας ἀπό τήν ἐπιβούλή ἀνθρώπων ἀποφασισμένων νά ἀδικήσουν θεωρώντας τήν ἀγάπη ἀδυναμία. Στήν δέ δεύτερη ἀναφέρει σαφῶς ὅσους ξεκινοῦν βίαιη συμπεριφορά. Τή σχετική μέ τό θέμα τῆς χρήσεως ὅπλων χριστιανική διδασκαλία συνοψίζει ἐναργέστατα ὁ ἀπόστολος Παῦλος ἐξηγώντας ὅτι ἡ ἐξουσία "οὐ γάρ εἰκῇ τήν μάχαιραν φορεῖ, Θεοῦ γάρ διάκονος ἐστίν εἰς ὀργήν, ἔκδικος τῷ τό κακόν πράσσοντι." (Ρω. 13,4). Ἡ χρήση λοιπόν τῶν ὅπλων ἐπιτρέπεται, ὅταν ὑπηρετεῖ τή δικαιοσύνη.
[8] Ἐξηγοῦμε στούς μαθητές, ὅτι ἡ ἱερή ἀκολουθία κατά τήν ὁποία κάποιος λαϊκός γίνεται μοναχός ὀνομάζεται "μοναχική κουρά", ἐπειδή τοῦ κόβουν συμβολικά τέσσερεις τοῦφες ἀπό τά μαλιά του σέ σταυροειδές σχήμα.
[9] Ὁ ὅρος δηλώνει τά ἑξῆς: ἀρνοῦμαι ἑαυτόν, ἀρνοῦμαι τόν ἑαυτό μου, τόν ἐγωισμό μου, τίς προσωπικές μου ἐπιθυμίες, τίς προσωπικές μου φιλοδοξίες.
[10] Κάποιοι ἐπιχειροῦν νά μᾶς πείσουν, ὅτι ὁ ὅρος "Φιλανθρωπία" πρέπει νά ἐκλείψει. Ὁ ὅρος προέρχεται ἀπό τό ρῆμα "φιλῶ" καί τό οὐσιαστικό "ἄνθρωπος" καί δηλώνει τήν ἀγάπη γιά τόν ἄνθρωπο καί ὅποιες ἐκδηλώσεις τή συνιστοῦν. Πιστεύουμε, πώς ἄν ἐξαφανισθεῖ ὁ ὅρος, θά ἐξαφανισθεῖ καί ἡ ἀγάπη γιά τόν ἄνθρωπο.
[11] Τά ἀναφερόμενα "Νοσοκομεῖο, Ὀρφανοτροφεῖο, Ξενοδοχεῖο, Γηροκομεῖο", δέν ἦταν τίποτε δημόσια ἱδρύματα, ἡ Ὀθωμανική Αὐτοκρατορία δέ νοιαζόταν γιά κάτι τέτοια, οὔτε καί εἶχε τέτοιου εἴδους γνώσεις. Ἦταν ὅλα δικά της ἱδρύματα καί τά συντηροῦσε μέ ἔσοδα ἀπό τήν περιουσία της καί ἀπό τά ἐργαστήρια τοῦ μοναστηριοῦ της.
[12] Ἀπόδοση στή νέα ἑλληνική ἀπό τόν ὑπογράφοντα.
[13] Σημαίνει "Διαταγή", κάτι ἀντίστοιχο μέ τό σημερινό "ἔνταλμα συλλήψεως".
[14] Τό "ἄσπρο" ἦταν ἀργυρό τουρκικό νόμισμα. Ὑπολόγισα πώς αὐτό τό ἀπαιτούμενο ποσό τῶν 80.000 "ἄσπρων" δέν ἦταν κατώτερο τῶν σημερινῶν 250.000 εὐρώ. Ἡ ἐν λόγῳ ἀπαίτηση δέν εἶναι σάν τή σημερινή ἀποφυλάκιση μέ ἐγγύηση, ἡ ὁποία ἐπιστρέφεται στόν κατηγορούμενο ἐφ΄ ὅσον ἐμφανισθεῖ ἐμπρόθεσμα στό δικαστήριο. Οὔτε σάν χρηματική ποινή, ἀφοῦ δίκη δέν ὑπῆρξε. Μᾶλλον προσομοιάζει μέ τά λύτρα, τά ὁποῖα πλήρωναν τότε στούς διαφόρους πειρατές οἱ συγγενεῖς τῶν ἀπαχθέντων, ὅπως καί σήμερα πληρώνουν σέ ἐγκληματικές σπεῖρες.
[15] Αὐτό τό ἐφαρμόζαμε καί δέν ἀποτύγχανε, ὅμως πρέπει νά ἐξοικειωθοῦν οἱ μαθητές μέ τέτοιου εἴδους διδακτικές τακτικές.
[16] Ἐπειδή σέ τηλεοπτική ἐκπομπή ὑποστηρίχθηκε ὅτι "Καλῶς ἔπραξαν, ἀφοῦ τά μοναστήρια κατεῖχαν τή γῆ", ὀφείλουμε νά διευκρινίσουμε, ὅτι ὁ ἰσ thriskeftika
