Τι κοινό έχει το Βερολίνο, το Λονδίνο, η Βουδαπέστη και η Αθήνα; Μα φυσικά, το ότι οι ηλεκτρικοί σιδηρόδρομοι τους, είναι από τους παλαιότερους στον κόσμο.
Γιάννης Δημητρέλλος
reader.gr
Παρακάτω εξετάζουμε τις ιστορίες της κατασκευής τους και το πώς κατάφεραν να δώσουν λύση στο ζήτημα των μαζικών μετακινήσεων σε κάθε πόλη.
Λονδίνο, 1863
Oι πρώτες έρευνες για τη δημιουργία ηλεκτρικού σιδηροδρόμου στην πρωτεύουσα της Αγγλίας είχαν ξεκινήσει από το 1830. Το 1855 έγινε μια δοκιμαστική διαδρομή στη μικρή πόλη Κίμπλσγουορθ, και το 1863 ξεκίνησε τις πρώτες της διαδρομές η Μητροπολιτική γραμμή, ένα δίκτυο έξι σταθμών, από την οδό Πάτινγκτον ως την οδό Φάρινγκτον.
Στην πρώτη του μέρα λειτουργίας, ο σιδηρόδρομος εξυπηρέτησε 38.000 επιβάτες. Η συγκεκριμένη γραμμή αποτελεί ως και σήμερα τμήμα του δικτύου αστικών συγκοινωνιών του Λονδίνου, που καλύπτει 400 χιλιόμετρα έκτασης σε 272 σταθμούς.
Κωνσταντινούπολη - 1875Το πρώτο τμήμα του σιδηροδρομικού δικτύου της πρωτεύουσας της Τουρκίας, κατασκευάστηκε από την Οθωμανική Αυτοκρατορία, κατόπιν υπόδειξης του Γάλλου μηχανικού Γιουτζίν Ανρί Γκαβάν.
Ο Γκαβάν χάραξε ένα δίκτυο 24 σταθμών, ανάμεσα στις περιοχές Τοπκαπί και Σισλί, που περιλάμβανε μια σύνδεση τους μέσω του Κεράτιου Κόλπου.
Αρχικά, τα βαγόνια ήταν ξύλινα και η οδήγησή τους γινόταν μέσω ατμομηχανής. Η μετάβαση του σιδηροδρόμου στην ηλεκτροκίνηση ξεκίνησε το 1971. Σήμερα το μετρό της Κωνσταντινούπολης έχει 138 σταθμούς και μεταφέρει 1,36 εκατομμύρια επιβάτες καθημερινά.
Σικάγο, 1892Ξεκίνησε σαν ένα ατμοκίνητο τρένο που διένυε μια απόσταση περίπου 9 χιλιομέτρων, περιφερειακά της πόλης. Το τρένο απαγορευόταν να εισχωρήσει στο κέντρο του Σικάγο, λόγω ένας παράξενου νόμου, που επέβαλλε την συγκέντρωση αδειών από ιδιοκτήτες ακινήτων που βρίσκονταν εκεί.
Τη λύση έδωσε ο Τσάρλς Τάισον Γιερκς, ένας ξακουστός επιχειρηματιάς των μεταφορών, αποσπώντας τη συγκατάθεση όλων των μόνιμων κατοίκων της πόλης, με αντάλλαγμα μεγάλα χρηματικά ποσά.
Η μετάβαση από τα ατμοκίνητα στα ηλεκτροκίνητα τρένα ξεκίνησε σχεδόν αμέσως, και πιο συγκεκριμένα από τη Διεθνή Έκθεση Τεχνολογίας του Σικάγο, που έγινε το 1893.
Βουδαπέστη, 1896Μόλις 21 μήνες χρειάστηκαν για να ολοκληρωθούν τα έργα του πρώτου υπόγειου σιδηροδρόμου στην ιστορία της Ευρώπης. Το Földalatti («κάτω από την γη», ή πιο απλά «υπόγειος), μια γραμμή συνολικής έκτασης μόλις πέντε χιλιομέτρων, εγκαινιάστηκε στις 5 Μαρτίου 1896.
Η εταιρεία κατασκευής του σιδηροδρόμου ονομάστηκε Franz Joseph Underground Electric Railway Company, από το όνομα του θρυλικού αυτοκράτορα Φρανζ Ζόζεφ, που έκανε και τα εγκαίνια του σιδηροδρόμου.
Γλασκώβη, 1896Στις 14 Δεκεμβρίου του 1896, η Γλασκώβη εγκαινίασε το σιδηροδρομικό της δίκτυο 11 σταθμών, με μια τεχνολογία που ήταν ο πρόγονος του μετακινούμενου ηλεκτροκινητήρα (τρόλεϊ). Το ίδιο βράδυ, σημειώθηκε εκτροχιασμός και σύγκρουση ανάμεσα σε βαγόνια, με τέσσερις τραυματίες!
Η επίσημη λειτουργία του σιδηροδρόμου αναβλήθηκε εσπευσμένα ως τις 11 Ιανουαρίου 1897. Ο σιδηρόδρομος άντεξε ακόμα και σε βομβιστικές επιθέσεις των Γερμανών κατά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο και σήμερα αποτελεί ένα «διαμάντι» των αστικών μετακινήσεων, στο οποίο έχουν γίνει επενδύσεις ύψους 20 δισεκατομμυρίων λιρών.
Το ψευδώνυμο του, «Το Κουρδιστό Πορτοκάλι», λόγω του έντονου χρώματος στα βαγόνια, είναι εμπνευσμένο από το ομώνυμο βιβλίο του Άντονι Μπέρτζες.
Βοστόνη, 1897To πρώτο δίκτυο ηλεκτρικού σιδηροδρόμου των ΗΠΑ με 12 στάσεις, έγινε στη Βοστόνη, ως ένα μέσο για την αποσυμφόρηση του κυκλοφοριακού προβλήματος της Μασαχουσέτης. Σήμερα, το σωζόμενο τμήμα αυτού του δικτύου έχει χαρακτηριστεί μνημείο.
Παρίσι, 1900Από το 1845, το Παρίσι ονειρευόταν μια καθημερινότητα που «έτρεχε» πάνω σε ράγες. Τελικά, το 1900 αποκαλύφθηκε η γραμμή Porte Maillot–Porte de Vincennes, με αφορμή και τη Διεθνή Έκθεση του Παρισιού.
Ήταν η χρονιά που ο Πύργος του Άιφελ έκανε τα αποκαλυπτήρια του σε όλο τον πλανήτη, ενώ και οι άδελφοι Λιμιέρ αποκάλυπταν το πρώτο φιλμ, μια ιστορία με κινούμενες εικόνες συγχρονισμένες με περιβάλλοντα ήχο.
Το μετρό του Παρισιού είχε αρχικά 10 στάσεις και οι εργασίες για την επέκταση του ξεκίνησαν αμέσως, με την αυγή του 20ού αιώνα. Ούτε το τραγικό δυστύχημα με την πυρκαγιά στον σταθμό Κουρόν (Αύγουστος 1903), που κόστιζε τη ζω σε 84 επιβάτες, ούτε οι επιθέσεις από Αλγερινούς εξτρεμιστές (Ιούλιος - Οκτώβριος 1995), μπόρεσαν να ανακόψουν τα αλματώδη βήματα του σιδηροδρόμου προς την καινοτομία.
Ήταν ένα από τα πρώτα μετρό της Ευρώπης που έβαλε σε χρήση βαγόνια με αυτοματοποιημένη οδήγηση (χωρίς την παρουσία οδηγού) και σήμερα αριθμεί 16 γραμμές, 308 στάσεις και μέση ημερήσια εξυπηρέτηση 4,16 εκατομμυρίων επιβατών.
Βερολίνο, 1902Το Untergrundbah (υπόγειος σιδηρόδρομος) χτίστηκε σε τρεις φάσεις:
Μέχρι το 1913, είχε τεθεί σε λειτουργία ένα δίκτυο που ένωνε τις περιοχές Σαρλότενμπουργκ, Σόνενμπεργκ, Βίλμερσντορφ.
Μέχρι το 1930, είχαν τεθεί σε λειτουργία επεκτάσεις του δικτύου στο Βόρειο και το Νότιο Βερολίνο.
Από το 1953 και μετά, το δίκτυο σιδηροδρόμου κάλυψε όλη την πόλη.
Η μεγάλη κρίση του σιδηροδρόμου ήρθε με τον χωρισμό της πόλης σε Ανατολικό και Δυτικό Βερολίνο. Ανάλογη διχοτόμηση έγινε και στο μετρό, ενώ επιβλήθηκε απαγόρευση στάσης των τρένων σε σταθμούς που άνηκαν πια στο Ανατολικό Βερολίνο.
Οι σταθμοί έγιναν Geisterbahnhöfe (σταθμοί-φαντάσματα) και περιπολούνταν από συνοριοφύλακες. Σήμερα το μετρό του Βερολίνου αποτελείται από ένα δίκτυο 175 σταθμών, και εξυπηρετεί καθημερινά περίπου 1,6 εκατομμύρια επιβάτες.
Αθήνα, 1904Το 1855, από τον τότε πρωθυπουργό Αλέξανδρο Μαυροκορδάτο, κατατέθηκε το πρώτο Νομοσχέδιο «περί συστάσεως σιδηροδρόμου απ’ Αθηνών εις Πειραιά». Οι προσπάθειες αναθέσεις του έργου δεν βρήκαν γρήγορα απήχηση. Δώδεκα χρόνια αργότερα, το έργο κατακυρώθηκε τελικά στον Άγγλο επιχειρηματία Εδουάρδο Πίκερινγκ.
Ο επίγειος σιδηρόδρομος αρχίζει να κατασκευάζεται τον Νοέμβριο του ίδιου έτους. Τον επόμενο χρόνο, το 1868, ο Πίκερινγκ ανέθεσε τη συνέχεια του έργου στη νεοϊδρυθείσα εταιρεία «Σιδηρόδρομοι Αθηνών-Πειραιώς» (ΣΑΠ ΑΕ).
Στις 27 Φεβρουαρίου 1869 λειτούργησε για πρώτη φορά η γραμμή «Θησείον - Πειραιεύς», με επιβάτες στο πρώτο δρομολόγιο τη Βασίλισσα Όλγα, τον πρωθυπουργό Θρασύβουλο Ζαΐμη, υπουργούς, στρατιωτικούς, διπλωμάτες, άλλους επισήμους και δημοσιογράφους.
Ήταν μια ατμομηχανή με έξι βαγόνια, που κάλυπτε τη διαδρομή των 8,5 χιλιομέτρων από το Θησείο στον Πειραιά σε περίπου 19 λεπτά. Στις δεκαετίες που ακολούθησαν, κατασκευάστηκαν αποβάθρες στους ενδιάμεσους σταθμούς, καθώς και το υπόγειο τούνελ που οδηγούσε στην επέκταση του σταθμού προς την Ομόνοια, με τελικό προορισμό την Κηφισιά.
Η επίσημη έναρξη λειτουργίας του δικτύου θεωρείται η 16η Σεπτεμβρίου 1904, λόγω της περάτωσης των εργασιών ηλεκτροδότησης.
Νέα Υόρκη, 1904To 1869, ο επιχειρηματίας Άλφρεντ Ίλαϊ Μπιτς, προσπάθησε να φτιάξει ένα υπόγειο τούνελ κάτω από την περιοχή που σήμερα βρίσκεται το Μπρόντγουέι. Δεν τα κατάφερε, λόγω νομικών και άλλων κωλυμάτων. Το 1888, μια χιονοστιβάδα που καθήλωσε τους κατοίκους στα σπίτια τους και πάγωσε την επιχειρηματική κίνηση μιας μεγαλούπολης που άνοιγε τα φτερά της, έγινε η αφορμή για την επίσπευση της κατασκευής του δικτύου.
Η πρώτη εκδοχή του ηλεκτρικού σιδηροδρόμου της Νέας Υόρκης κάλυπτε μια απόσταση 14 χιλιομέτρων. Το 1934, και ενώ οι εργασίες για την ανάπτυξη του δικτύου ήταν σε εξέλιξη, δημιουργήθηκε το πρώτο σωματείο εργαζομένων για την κατασκευή των συρμών.
Το 2001, την ημέρα της τρομοκρατικής επίθεσης στους Δίδυμους Πύργους, τμήματα του δικτύου υπέστησαν σοβαρές ζημιές και ο σταθμός Κόρτλαντ, καταστράφηκε ολοσχερώς.
sidirodromikanea.blogspot.com
