2012-08-26 08:50:07
Καφαντάρης Τάσος
Σε καιρούς χαλεπούς έπνιγε τον καημό του ρεμπέτη και χόρδιζε το μπουζούκι του σε παραφωνία με τα κελεύσματα της εξουσίας. Σε καιρούς ευμάρειας κατηγορήθηκε ως εκμαυλιστής της νεολαίας και μαντζούνι του ρέμπελου. Τελικά, τι είναι αυτό το «χόρτο» που καταναλώνει – κατά τον ΟΗΕ – το 4% του γήινου πληθυσμού; Είναι το γιατροσόφι κάθε πικραμένου ή το βοτάνι του Διαβόλου; Είναι το δωρεάν φάρμακο κάθε αρρώστιας που είχαμε για αθεράπευτη ή μια ψευδαίσθηση που απλώς μας παραλύει τη σκέψη; Είναι ο καλύτερος τρόπος να κόψεις το κάπνισμα τσιγάρων ή προσκλητήριο σε ακόμη σκληρότερα ναρκωτικά; Είναι η πύλη πρόσβασης στη λύση κάθε διανοητικής ασθένειας
ή πρόξενος της σχιζοφρένειας;
Τα ερωτήματα και τα διλήμματα που θέτει το πιο αμφιλεγόμενο φυτό που συντρόφεψε την ανάπτυξη του ανθρώπινου πολιτισμού είναι απανωτά και ανελέητα. «Το Βήμα» επιχειρεί μια «ανίχνευση ταυτότητας» του θέματος, ανοίγοντας ένα-ένα τα χαρτιά της ιστορίας του.
Η είδηση στον ΒΗΜΑ FM της 12ης Ιουλίου 2012 ανέφερε: «Τρίχρονο παιδάκι (στις ΗΠΑ) κοιμήθηκε επί 16 ώρες συνεχώς γιατί έφαγε μπισκότα ιατρικής μαριχουάνας που είχε κρύψει ανεπιτυχώς η γιαγιά του». Μέσα από τις 21 αυτές λέξεις μπορούσε να εισπράξει κανείς τουλάχιστον έξι διαφορετικές ειδήσεις: (α) ότι το παιδί κοιμήθηκε τόσο πολύ, (β) ότι ευτυχώς μόνο κοιμήθηκε, (γ) ότι υπάρχουν μπισκότα μαριχουάνας, (δ) ότι υπάρχει ιατρική μαριχουάνα, (ε) ότι τη μαριχουάνα κατανάλωνε γιαγιά... (στ) η οποία προφανώς ένιωθε ότι της έκανε καλό!
Στο αφτί ενός καθώς πρέπει πολίτη αυτά ακούγονται ανήκουστα. Κι ύστερα ακούει εκείνες τις αντικρουόμενες ειδήσεις από την Αμέρικα για το αν θα νομιμοποιήσει - ή όχι - τη χρήση της μαριχουάνας ο Ομπάμα πριν από τις εκλογές του Νοέμβρη ή ότι η Ουρουγουάη σίγουρα θα τη νομιμοποιήσει. Και πάνω που σπεύδει να πει «αυτά γίνονται εκεί - εμείς δεν σηκώνουμε Ζωνιανά», θυμάται ότι ο Γ. Α. Παπανδρέου είχε μιλήσει κάποτε και εδώ για τέτοια νομιμοποίηση και... τότε χάνει τον μπούσουλα. Τελικά, τι ακριβώς συμβαίνει; Είναι η μαριχουάνα - το χασίσι, το «χόρτο», η «φούντα», η «μαύρη»... ή όπως αλλιώς την έχετε ακούσει - καλό ή κακό;
Επειδή το θέμα είναι πολλαπλά φορτισμένο, θα το προσεγγίσουμε με τον όσο γίνεται πιο αντικειμενικό τρόπο: θα υποκριθούμε ότι είμαστε... εξωγήινοι που πρωτοσυνάντησαν την εν λόγω ουσία στον πλανήτη Γη και ψάχνουν να βρουν το ιστορικό, τις ιδιότητές της και τις συνέπειες της χρήσης της.
Ιστορία γεμάτη παραισθήσεις
Η λέξη μαριχουάνα (marijuana) έχει προφανή κεντροαμερικανική προέλευση καθώς παραδοσιακά οι «γκρίνγκος» προμηθεύονταν την ουσία από τους Μεξικανούς - που στα ισπανικά σήμαινε όμως αρχικά κάθε είδους «φθηνό καπνό». Αρχαιολογικά, τα παλιότερα ευρήματα χρήσης κάνναβης τα έχουμε στην Ταϊβάν (πριν από 10.000 χρόνια), στην Κίνα (πριν από 6.000 χρόνια) και στο κινεζικό Τουρκεστάν (πριν από 5.000 χρόνια), με εξαγωγή ιστών από το φυτό και χορτοπλεκτική. Επειτα, το 2737 π.Χ. ο κινέζος αυτοκράτορας Σεν-Νουνγκ όχι μόνο διέδωσε αλλά και επέβαλε την παραγωγή σχοινιών και αδιάβροχων υφασμάτων (κανναβάτσο, καμβάς) από κάνναβη ή φωτιστικού λαδιού από τους σπόρους της. Τότε υποτίθεται ότι ανακαλύφθηκαν και οι ιαματικές ιδιότητες του φυτού, όπως και οι παραισθησιογόνες ιδιότητές του. Το εύρημα όμως ενός κομματιού υφάσματος από κάνναβη στο Τσαταλχογιούκ - έξω από το Ικόνιο της σημερινής ΝΑ Τουρκίας - με χρονολόγηση στο 6.000 π.Χ., όπως και η ανεύρεση σπόρων κάνναβης σε θρακικό τάφο του 3.000 π.Χ. στη σημερινή Ρουμανία, περιπλέκουν το θέμα του «εφευρέτη» της αξιοποίησής της.
Η επόμενη αρχαιολογική αναφορά στην κάνναβη εντοπίζεται στην αρχαία Αίγυπτο, όπου ο «πάπυρος Ramesseum III» του 1700 π.Χ. μας δίνει θεραπεία της ξηροφθαλμίας και ο «πάπυρος Ebers» του 1550 π.Χ. μας δίνει συνταγή αντιμετώπισης των φλεγμονών με κάνναβη. Στη συνέχεια, η ιστορική σκυτάλη της κάνναβης φαίνεται να αλλάζει πολλά χέρια και να διασχίζει τεράστιες αποστάσεις, με κυριότερη πλέον αξιοποίησή της στην ιερατική έκσταση. Τη συναντάμε στους Ινδούς (ως γκαντζίκα), στους Ασσύριους (ως κάναμπου), μετά στους Πέρσες (ως κάναμπ), στους Εβραίους (ως κάναμπος), στους Σκύθες, στους Θράκες, στους Ετρούσκους... για να φθάσουμε ως και τους αρχαίους Γερμανούς και τους Κέλτες της Ιρλανδίας (ως κάνιμπ). Τελικά, ποια ήταν η πραγματική πατρίδα της κάνναβης και πώς έφθασε σε τόσο πολλούς;
Το κλειδί φαίνεται ότι βρίσκεται στις μεταναστεύσεις των ινδοευρωπαϊκών φύλων μεταξύ 2500 και 1000 π.Χ. Το συμπέρασμα αυτό στοιχειοθετείται αφενός από τον βοτανολογικό εντοπισμό της προέλευσής της στα υψίπεδα του Παμίρ (στη Σογδιανή - εκεί όπου έχτισε ο Μεγαλέξανδρος την Αλεξάνδρεια την Εσχάτη) και αφετέρου από τις περιπλανήσεις του συνδετικού κρίκου Ασίας και Ευρώπης, των Σκυθών. Οι ακάματοι αυτοί ιπποτοξότες της στέπας - που πιθανότατα η μνήμη τους τροφοδότησε τον μύθο των Κενταύρων στην ελληνική μυθολογία - εισέβαλαν κατά καιρούς τόσο στα οροπέδια του Αφγανιστάν, της Ινδίας, του Θιβέτ και της Μογγολίας όσο και στη Μ. Ασία και στη Βαλκανική (κάποιοι λένε και ως τη... Σκωτία). Και όπως μας είπε ο Ηρόδοτος, στις σκηνές τους έριχναν σβώλους κάνναβης πάνω σε χάλκινα τρίποδα με καρβουνάκια κι έβγαινε τόσος ατμός που ξεπερνούσε κάθε ατμόλουτρο των Ελλήνων... κι ύστερα «έκαναν κεφάλι».
Τα λεγόμενά του αποδείχθηκαν αληθή το 1940, όταν ο ρώσος καθηγητής Αρχαιολογίας Σεργκέι Ρούντενκο ανακάλυψε στο Παζιρίκ - μεταξύ Μογγολίας και Σιβηρίας - σκυθικούς τάφους με τρίποδα γεμάτα καμένους σπόρους κάνναβης. Αλλά και πλάι σε μια Τοχαριανή μούμια 2.800 ετών - της ερήμου Τακλαμακάν, μεταξύ Σογδιανής και Κίνας - βρέθηκε το 2003 ένα πουγκί με φύλλα κάνναβης.
Οσο για τα ξαδέλφια των Σκυθών στη Βαλκανική, τους Θράκες και τους Δάκες της σημερινής Ρουμανίας, ο Ηρόδοτος μας είπε ότι οι ιερείς τους (οι «καπνοβάται») έκαιγαν τα άνθη θηλυκής κάνναβης για να μπουν σε έκσταση. Αλλά και οι δικοί μας, οι νοτιότεροι Θράκες, έκαναν χρήση της κάνναβης στα μυστήρια του Διονύσου. Και είναι ίσως εδώ ακριβώς που κλείνει ο κύκλος της αναζήτησης: ο νεαρότερος του Πανθέου των Ολυμπίων, ο Διόνυσος, φέρεται να είχε περιπλανηθεί με στρατό ως την Ινδία - γύρω στο 1700 π.Χ. - προτού επιστρέψει στα μέρη μας και έφερε ως εδώ μια λατρεία γεμάτη παραισθησιογόνα, κρασοκατανύξεις και «βακχικά όργια». Πιθανότατα πρόκειται για τη μυθολογική εκδοχή της περιπλάνησης των «Αρίων» ως την Απω Ανατολή, την εκεί εντρύφησή τους στα θέλγητρα της κάνναβης και τη μετέπειτα εισαγωγή τους στη Δύση.
Από τον Αριστοφάνη στον Διοσκουρίδη
Ο απόηχος αυτών των σκυθο-θρακο-κελτο-ελληνικών «πολιτισμικών ανταλλαγών» κατά τα χρόνια των μεταναστεύσεων και του αποικισμού άφησε πολλά ίχνη και στην κλασική ελληνορωμαϊκή περίοδο της Ιστορίας: πάμπολλες αναφορές στην κάνναβη της έκστασης υπάρχουν στα θεατρικά έργα των Αριστοφάνη και Σοφοκλή, καθώς και στα έργα των Αριστοτέλη και Εφιππου, ενώ η ιατρική χρήση της κάνναβης προβάλλεται από τους Διοσκουρίδη, Αρχιγένη, Σωρανό Εφέσιο και Απολλόδωρο Δαμασκηνό.
Οι αρχαίοι Ελληνες, πέραν της «οραματικής» αξιοποίησής της, κυρίως τη χρησιμοποιούσαν κατά την επούλωση των πληγών των αλόγων τους, για τις δικές τους ρινικές αιμορραγίες, για την παρασκευή πλύσεων για τις ωτίτιδες ή... για να αποβάλουν την ταινία (το παράσιτο του εντέρου). Το ότι η καλλιέργειά της ήταν πλέον εκτεταμένη στα μέρη μας φαίνεται από τη διήγηση του Παυσανία για την Ηλεία: «Την μεν την κανναβίδα και λίνον και την βύσσον σπείρουσιν όσοις η γη τρέφει εστίν επιτήδειος». Μερικά πράγματα δεν αλλάζουν Η συνέχεια της Ιστορίας έδειχνε να είναι ρόδινη για τους κανναβοχρήστες, με τα ελληνιστικά βασίλεια του Αφγανιστάν και της ΒΔ Ινδίας να πλουτίζουν από το εμπόριο των «γελωτόφυλλων» - καταπώς ονόμαζε τα φύλλα της κάνναβης ο Στράβων. Η διάδοχος Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία της Ανατολής - το μετέπειτα αποκληθέν Βυζάντιο - υιοθέτησε την καλλιέργεια της κάνναβης και τη χρησιμοποιούσε ως αντίδοτο στον αλκοολισμό (όπως έγραψε στα Γεωπονικά ο Κασσιανός Βάσος).
Μια πλήρη βοτανολογική ανάλυσή της είχε κάνει και ο Πεδάνιος Διοσκουρίδης (40-90 μ.Χ.) στην Περί ύλης ιατρικής εγκυκλοπαίδειά του, αντίγραφο της οποίας έφθασε στα χέρια του αυτοκράτορα Φερδινάνδου Α' και φυλάσσεται τώρα στην Εθνική Βιβλιοθήκη της Βιέννης. Η επικράτηση του χριστιανισμού όμως έμελλε να ανακόψει το κύμα εξάπλωσής της: το 1484 ο Πάπας Ιννοκέντιος Η' απαγόρεψε τις τελετές μαγείας και τη χρήση κάνναβης που γινόταν σε αυτές. Οπότε άρχισε η πρώτη «κανναβοαπαγόρευση».
Συμβαίνει, βεβαίως, οι προτεραιότητες της θρησκευτικής εξουσίας να μη συμβαδίζουν πάντοτε με εκείνες της κρατικής. Για παράδειγμα, οι αυξημένες απαιτήσεις σε καραβόπανα και καραβόσκοινα που προέβαλλε ο αγώνας δρόμου Ισπανίας, Πορτογαλίας, Γαλλίας, Αγγλίας και Ολλανδίας για την αποίκηση του Νέου Κόσμου έκαναν τη ζήτηση για κάνναβη να θεριέψει. Ενδεικτικό της αυξανόμενης σημασίας που απέκτησε και μετέπειτα είναι πως κύριο πρόσχημα του Ναπολέοντα για να εισβάλει στη Ρωσία το 1812 ήταν το ότι αυτή προμήθευε με κάνναβη το βρετανικό Ναυτικό. Με την καθολική υπόταξη της Ινδίας στην Αγγλία, το 1857, φθάσαμε στα τέλη του 19ου αιώνα να έχουμε το 80% των υφασμάτων και το 70% του χαρτιού παγκοσμίως να κατασκευάζονται από ίνες κάνναβης! Το τι συνέβη από τότε ως σήμερα ώστε να θεωρείται από τους καθώς πρέπει πολίτες «άνθος του κακού» είναι ένα άλλο κεφάλαιο.
Ποικιλίες και ουσίες
Από ένα θαμνάκι του Παμίρ προέκυψαν τρεις φυσικές ποικιλίες κάνναβης: η Cannabis sativa (ήμερη ή αρσενική κάνναβη), η Cannabis indica (ινδική ή θηλυκή κάνναβη) και η Cannabis ruderallis. Η πρώτη είναι η ποικιλία που κυριαρχεί στην Κίνα, είναι ψηλότερη από τις άλλες και έχει χαμηλή περιεκτικότητα σε ρητινούχες ουσίες. Η δεύτερη φθάνει σχεδόν στο μισό ύψος της πρώτης και συναντάται κυρίως στην Ινδική χερσόνησο, με πλουσιότερο φύλλωμα, λιγότερες κλωστικές ίνες και τετραπλάσια ως πενταπλάσια περιεκτικότητα σε ρητίνες. Η τρίτη είναι η πιο κοντή της οικογένειας και φυτρώνει κυρίως στη Νότια Σιβηρία, οπότε εύλογα είναι αυτή που συναντάμε και στους τάφους των Σκυθών.
Στα τριχίδια των φύλλων βρίσκεται η ρητίνη που συγκεντρώνει τις μοναδικές κανναβινόλες
Μολονότι οι ίνες της κάνναβης αποδείχθηκαν διαχρονικά πολύτιμες για την παραγωγή πανιών, σχοινιών και χαρτιού, τα χαρακτηριστικά που καθιστούν το φυτό αυτό μοναδικό επικεντρώνονται στα τριχίδια που σκεπάζουν τα φύλλα του και τα πέταλα και τα σέπαλα του άνθους του. Εκεί, υπό την επίδραση της ακτινοβολίας UV-B του ήλιου στις φαινόλες και στα πλαστίδια των χυμών του, σχηματίζεται μια ρητίνη πλούσια στις ουσίες δέλτα-9-τετραϋδροκανναβινόλη (THC) και κανναβιδιόλη (CBD), αλλά και άλλες 66 συναφείς τους, της οικογένειας που τώρα είναι γνωστή ως φυτοκανναβινοειδή. Οι χημικές αυτές ουσίες έχουν το αντίστοιχό τους και στους ζωικούς οργανισμούς (όπως ο άνθρωπος), όπου ονομάζονται ενδογενή κανναβινοειδή.
Ενα από αυτά τα κανναβινοειδή που βρίσκονται στον εγκέφαλό μας - ονόματι ανανδαμίδη - αντιδρά στην πρόσληψη της τετραϋδροκανναβινόλης. Και επειδή η ανανδαμίδη συμμετέχει στον έλεγχο της αίσθησης του πόνου, της μνήμης και του ύπνου, από την κατανάλωση κάνναβης έχουμε επιπτώσεις στους αντίστοιχους τομείς. Τα συμπτώματα όσων βρίσκονται υπό την επενέργεια κάνναβης εκτείνονται από τάση για γέλωτα, λογοδιάρροια και υπερκινητικότητα ως παραισθήσεις και αλλοίωση της πραγματικότητας. Τη δράση αυτή των κανναβινοειδών τη γνωρίζαμε ανέκαθεν, αλλά επιστημονικά μόλις από το 1964, οπόταν απομονώθηκε για πρώτη φορά η THC από τους ερευνητές Raphael Mechoulam και Yechiel Gaoni του Ινστιτούτου Weizmann στο Ισραήλ.
Οι «συνταγές»
Ενα ερώτημα που ανακύπτει στον κάθε «αμύητο» είναι πώς καταναλώνεται η κάνναβη. Ο μάλλον προφανής τρόπος είναι αυτός που περιέγραψε ο Ηρόδοτος για τους Σκύθες: σπόροι και άνθη του φυτού σε σβώλο καίγονται και εισπνέονται οι ατμοί τους. Η σύγχρονη εκδοχή τους είναι ειδικές πίπες ή μίνι ναργιλέδες, όπου η θερμότητα εξατμίζει χωρίς να αναφλέγει τον σβώλο. Ενας άλλος, πολύ πιο γρήγορος, τρόπος είναι το στρίψιμο τρίμματος φύλλων του φυτού σε τσιγαρόχαρτο και το κάπνισμά του - το γνωστό ως «τσιγαριλίκι». Αλλά, δεδομένου ότι τα ξερά φύλλα εμπεριέχουν πολύ μικρότερη ποσότητα κανναβινοειδών, οι επιπτώσεις είναι μειωμένες. Πάντως, σε κάθε περίπτωση, η επίδρασή τους στον εγκέφαλο παραμένει μειούμενη ημέρες ολόκληρες ή και εβδομάδα.
Ο τρίτος τρόπος κατανάλωσης συνιστά και ξεχωριστή κατηγορία «μαστούρας»: η προσεκτική συλλογή μόνο της ρητίνης που φέρουν τα τριχίδια της κάνναβης καταλήγει σε μια συμπαγή κιτρινωπή ουσία, το γνωστό χασίς. Αυτό έχει και τη μέγιστη περιεκτικότητα σε κανναβινοειδή. Μάλιστα, όσο πιο άσπρο είναι τόσο και πιο ισχυρό - εφόσον δεν το έχουν νοθέψει με κιμωλία ή άλλα τινά. Η συλλογή της ρητίνης γίνεται τώρα με ειδικά πιεστήρια, αλλά ο παραδοσιακός τρόπος στην Ινδία και στο Αφγανιστάν ήταν να ντύνονται οι άνδρες με αδιάβροχα ρούχα και μια μέρα καύσωνα να ορμούν τρέχοντας μέσα στις κανναβουριές. Η ρητίνη κολλούσε στα ρούχα τους και μετά αρκούσε το να τους «ξυστρίσουν».
Τέλος, η πιο πρόσφατη μόδα κατανάλωσης θέλει την κάνναβη να προστίθεται σε αφεψήματα όπως το τσάι ή να τρώγεται μπολιασμένη σε γλυκά και μπισκότα. Μάλιστα το ψήσιμό της είναι και το ιατρικά ενδεδειγμένο καθώς στους 150 βαθμούς Κελσίου καταστρέφονται και οι τελευταίοι μικροοργανισμοί που παρασιτούν στο φυτό.
Αριστερά, το φύλλο του φυτού, επάνω, ο σβόλος των καπνιστών του και, δεξιά, το χασίς της ρητίνης του
Τα αμφιλεγόμενα χαρίσματα
Οι τόνοι της παγκόσμιας συζήτησης για την κάνναβη δίνουν αμέσως την εντύπωση μιας τεράστιας πόλωσης: οι επικριτές της, όπως το επίσημο ελληνικό κράτος, τη θεωρούν «άνθος του κακού» και «εισαγωγή στα βαριά ναρκωτικά», οπότε επιμένουν στην καθολική απαγόρευση της καλλιέργειας και διακίνησης της• οι υπερασπιστές της προβάλλουν μύρια ιαματικά και επιχειρηματικά προσόντα της και υποστηρίζουν πως «μια παγκόσμια πλεκτάνη» παρεμποδίζει την προς όφελος της ανθρωπότητας εκμετάλλευσή της.
Η διακρίβωση της ιαματικής δράσης της κάνναβης έχει αποδειχθεί μεγάλη σπαζοκεφαλιά καθώς το φυτό εμπεριέχει συνολικά 483 ουσίες. Ετσι η θετική δράση της μιας δεν αποκλείει την αρνητική ενέργεια μιας άλλης. Το αποτέλεσμα είναι πως, παρ' ότι παρουσιάζονται συνεχώς πορίσματα μελετών που συνηγορούν υπέρ της αξιοποίησής της, οι ΕΟΦ των διαφόρων χωρών δεν προχωρούν εύκολα στην αδειοδότηση. Για παράδειγμα, υπάρχουν σαφέστατες ενδείξεις πως συμβάλλει στον έλεγχο του πόνου, των μυοσπασμών, της ναυτίας, του εμέτου, της βουλιμίας, του αλκοολισμού, της αϋπνίας, της υπέρτασης, του άσθματος, της ημικρανίας, του γλαυκώματος, των συμπτωμάτων νόσων του Πάρκινσον, του Αλτσχάιμερ, του καρκίνου του εγκεφάλου, της σκλήρυνσης κατά πλάκας και του συνδρόμου Tourette. Ο αμερικανικός ΕΟΦ (FDA) όμως εμμένει στις αντιρρήσεις του και δηλώνει ότι «η μαριχουάνα έχει υψηλή επικινδυνότητα κατάχρησης, δεν έχει προς το παρόν αποδεκτή ιατρική χρήση και υπάρχει έλλειψη ασφάλειας κατά τη χρήση της υπό ιατρική παρακολούθηση». Το Εθνικό Ινστιτούτο Κατάχρησης Ναρκωτικών των ΗΠΑ (NIDA) επίσης θεωρεί ότι «η μαριχουάνα δεν δείχνει κατάλληλη για ιατρική χρήση λόγω του ότι: (α) είναι φυτό που περιέχει πολλές χημικές ουσίες με άγνωστες επιπτώσεις στην υγεία, (β) κυρίως καταναλώνεται μέσω βλαβερού καπνίσματος και (γ) έχει επιπτώσεις στη γνωσιακή λειτουργία». Με τη σειρά της η Αμερικανική Ιατρική Ενωση για τον Εθισμό (ASAM) εξέδωσε τον Μάρτιο του 2011 οδηγία με την οποία συνιστά να σταματήσει η ιατρική χρήση της μαριχουάνας σε όποια Πολιτεία ήδη επιτρέπεται «βάσει των κινδύνων της κάνναβης και της έλλειψης κλινικής έρευνας που να υποστηρίζει την ιαματική αξία της».
Οι υποστηρικτές της κάνναβης συμπεραίνουν από όλα αυτά ότι η απελευθέρωση της καλλιέργειας και χρήσης κάνναβης παρεμποδίζεται από τη φαρμακοβιομηχανία, η οποία θέλει να μετατρέψει σε πατέντες φαρμάκων την κάθε ιαματική δράση του φυτού αντί να το έχει δωρεάν ο κάθε ασθενής.
Χαρτί και... παπούτσια
Παραδόξως στη διελκυστίνδα αυτή ρίχνει το βάρος του υπέρ των υποστηρικτών και ο μη φαρμακευτικός επιχειρηματικός κόσμος: εκτός από τα πανιά, τα σχοινιά και τους σπάγκους, η κάνναβη είναι ιδανική για την παραγωγή χαρτιού (παρέχει τετραπλάσιες ποσότητες ινών ανά στρέμμα απ' ό,τι τα δένδρα, χωρίς τα τοξικά υποπροϊόντα κοπής εκείνων), για την παραγωγή άριστων μονωτικών υλικών, όπως και ελαίων για σαπούνια, βερνίκια και καλλυντικά. Είναι χαρακτηριστικό επίσης ότι τα πάνινα αθλητικά παπούτσια και τα ρούχα που είναι υποαλλεργικά κατασκευάζονται από ίνες κάνναβης, ενώ τα αμαξώματα των αυτοκινήτων αντικαθιστούν σταδιακά τις ίνες fiberglass με εκείνες της κάνναβης. Η Ευρωπαϊκή Ενωση συνεκτίμησε όλα αυτά τα προτερήματα και εξέδωσε το 1990 την οδηγία 1308/1990 βάσει της οποίας επιδοτεί την καλλιέργεια κάνναβης. Δηλαδή... οι καλλιεργητές των όποιων «Ζωνιανών» είναι παράνομοι στην Ελλάδα αλλά θα μπορούν να δικαιωθούν - και να επιδοτηθούν - αν πήγαιναν στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο!
Το θέμα παραμένει ανοιχτό στις πολλαπλές πτυχές του, αλλά όποιος παρακολουθεί τις εξελίξεις στη νομοθεσία των επί μέρους χωρών της ΕΕ θα διαπιστώσει ότι τα βήματα επιχειρηματικής και ιατρικής απελευθέρωσης της χρήσης της κάνναβης είναι - έστω και σημειωτόν - απανωτά. Φωνές επαϊόντων του θέματος προστίθενται καθημερινά στην πλευρά των υποστηρικτών της. Πιο πρόσφατο παράδειγμα, ο πρώην σύμβουλος της βρετανικής κυβέρνησης επί των ναρκωτικών, καθηγητής David Nutt, o οποίος στις 19 Ιουνίου 2012 δήλωσε στην αρμόδια επιτροπή της Βουλής των Κοινοτήτων ότι πρέπει να απενοχοποιηθεί η χρήση των ναρκωτικών και ότι, «αν είχαμε επιτρέψει τη διάθεση και κατανάλωση της κάνναβης κατά το πρότυπο των ολλανδικών καφετεριών, θα είχαμε μείωση του αλκοολισμού κατά 25%». Κατέληξε ότι «η νομοθεσία επί των ναρκωτικών στα τελευταία 40 χρόνια ήταν αποφάσεις που ελήφθησαν όχι με επιστημονικά κριτήρια αλλά με καθαρά πολιτικά».
Αν μη τι άλλο, όλος αυτός ο προβληματισμός οφείλει να μας βάλει σε σκέψεις. Στο μεταξύ, η διπλανή μας Αλβανία και το Αφγανιστάν έχουν ήδη πάρει την πρωτοκαθεδρία παραγωγής χασίς από το Μαρόκο...
Η σχιζοφρένεια των πορισμάτων
Στις δεκάδες ιαματικές δράσεις που προτάσσουν οι υπερασπιστές της κάνναβης ο ΕΟΦ των ΗΠΑ αιτιολόγησε την από το 1937 απόφαση απαγόρευσης της χρήσης της με εντυπωσιακώς λιγοστά επιχειρήματα: το κάπνισμά της προκαλεί καρκίνο των πνευμόνων, οι παρενέργειες των χημικών συστατικών της δεν έχουν ακόμη αποσαφηνιστεί και η χρήση της πιθανόν οδηγεί σε διανοητικά προβλήματα. Το πρώτο επιχείρημα ετέθη γρήγορα εκτός μάχης με τη διάδοση των ναργιλέδων ατμοποίησης και το ψήσιμο βουτημάτων κάνναβης, το δεύτερο αντιμετωπίστηκε με τη γνωστή καχυποψία για τα συμφέροντα των φαρμακοβιομηχάνων και το τρίτο ξεκίνησε ένα γαϊτανάκι μελετών που πότε επιβεβαίωναν τον αμερικανικό ΕΟΦ και πότε αποφαίνονταν ότι η χρήσης κάνναβης... θεραπεύει από τη σχιζοφρένεια.
Συνάμα, τον Οκτώβριο του 2003, μια κατάθεση ευρεσιτεχνίας από τη Γραμματεία Υγείας (Health and Human Services Division) της ομοσπονδιακής κυβέρνησης των ΗΠΑ υπέσκαψε ακόμη περισσότερο το κύρος της απαγόρευσης: η πατέντα υπ' αριθμόν US 6630507, υπό τον τίτλο «Τα κανναβινοειδή ως αντιοξειδωτικά και νευροπροστατευτικά» («Cannabinoids as antioxidants and neuroprotectants»), διατεινόταν σαφώς ότι «τα κανναβινοειδή έχει βρεθεί πως έχουν αντιοξειδωτικές ιδιότητες (…), πράγμα που τα καθιστά χρήσιμα στη θεραπεία και προφύλαξη από οξειδωτικές ασθένειες όπως η ισχαιμία ή ασθένειες σχετιζόμενες με τη γήρανση, τις φλεγμονές και την αυτοανοσοποίηση. Επίσης έχει βρεθεί πως τα κανναβιδοειδή είναι ιδιαίτερα εφαρμόσιμα ως νευροπροστατευτικά, όπως σε περιπτώσεις εμβολών ή τραυμάτων, ή σε νευροεκφυλιστικές παθήσεις όπως οι νόσοι Αλτσχάιμερ, Πάρκινσον και άνοια από HIV». Τι σημαίνει τούτη η αντίφαση; Πώς ο διώκτης της κάνναβης επιχειρηματολογεί θετικά υπέρ της για την αποκόμιση μελλοντικών ωφελημάτων;
Με το ερώτημα αυτό να αιωρείται υπόπτως, εμείς αναζητήσαμε τα πιο πρόσφατα πορίσματα σχετικά με τις «διανοητικές παρενέργειές της». Εντοπίσαμε πρώτα μια μελέτη που παρουσιάστηκε στο ετήσιο συνέδριο της Ενωσης Νευροεπιστημών των ΗΠΑ (βλ. http://phys.org/news/2010-11-greater-cognitive-deficits-marijuana-users.html), στις 15 Νοεμβρίου 2010, σύμφωνα με την οποία οι έφηβοι που είναι χρήστες μαριχουάνας εμφανίζουν πολύ περισσότερα προβλήματα προσήλωσης σε κανόνες και εστίασης και γενικά παρουσιάζουν γνωσιακά προβλήματα. Επειτα βρήκαμε την ακόμη πιο πρόσφατη και πολύ πιο αποφατική μελέτη του βρετανικού Πανεπιστημίου Bristol (βλ. http://psychcentral.com/lib/2012/cannabis-may-cause-schizophrenia-like-brain-changes/). Κατ' αυτήν η τετραϋδροκανναβινόλη (THC) δρα ως απορρυθμιστής της «αρμονίας του εγκεφάλου», ιδιαίτερα στα δύο τμήματά του που είναι ζωτικά για τις λειτουργίες της μνήμης και της λήψης αποφάσεων: στον ιππόκαμπο και στον προμετωπιαίο φλοιό. Τα ευρήματα αυτά επιβεβαιώνουν τον «προσωρινό κατακερματισμό» που είχε εντοπίσει από το 1979 ο δρ Frederick T. Melges, με συμπτώματα παραπλήσια της σχιζοφρένειας.
Οπότε, όποια κι αν είναι τελικά η τύχη της «νομιμοποίησης της μαστούρας», εμείς κρατάμε ως σίγουρο πως είναι «ακατάλληλη δι' ανηλίκους».
InfoGnomon
Σε καιρούς χαλεπούς έπνιγε τον καημό του ρεμπέτη και χόρδιζε το μπουζούκι του σε παραφωνία με τα κελεύσματα της εξουσίας. Σε καιρούς ευμάρειας κατηγορήθηκε ως εκμαυλιστής της νεολαίας και μαντζούνι του ρέμπελου. Τελικά, τι είναι αυτό το «χόρτο» που καταναλώνει – κατά τον ΟΗΕ – το 4% του γήινου πληθυσμού; Είναι το γιατροσόφι κάθε πικραμένου ή το βοτάνι του Διαβόλου; Είναι το δωρεάν φάρμακο κάθε αρρώστιας που είχαμε για αθεράπευτη ή μια ψευδαίσθηση που απλώς μας παραλύει τη σκέψη; Είναι ο καλύτερος τρόπος να κόψεις το κάπνισμα τσιγάρων ή προσκλητήριο σε ακόμη σκληρότερα ναρκωτικά; Είναι η πύλη πρόσβασης στη λύση κάθε διανοητικής ασθένειας
ή πρόξενος της σχιζοφρένειας;
Τα ερωτήματα και τα διλήμματα που θέτει το πιο αμφιλεγόμενο φυτό που συντρόφεψε την ανάπτυξη του ανθρώπινου πολιτισμού είναι απανωτά και ανελέητα. «Το Βήμα» επιχειρεί μια «ανίχνευση ταυτότητας» του θέματος, ανοίγοντας ένα-ένα τα χαρτιά της ιστορίας του.
Η είδηση στον ΒΗΜΑ FM της 12ης Ιουλίου 2012 ανέφερε: «Τρίχρονο παιδάκι (στις ΗΠΑ) κοιμήθηκε επί 16 ώρες συνεχώς γιατί έφαγε μπισκότα ιατρικής μαριχουάνας που είχε κρύψει ανεπιτυχώς η γιαγιά του». Μέσα από τις 21 αυτές λέξεις μπορούσε να εισπράξει κανείς τουλάχιστον έξι διαφορετικές ειδήσεις: (α) ότι το παιδί κοιμήθηκε τόσο πολύ, (β) ότι ευτυχώς μόνο κοιμήθηκε, (γ) ότι υπάρχουν μπισκότα μαριχουάνας, (δ) ότι υπάρχει ιατρική μαριχουάνα, (ε) ότι τη μαριχουάνα κατανάλωνε γιαγιά... (στ) η οποία προφανώς ένιωθε ότι της έκανε καλό!
Στο αφτί ενός καθώς πρέπει πολίτη αυτά ακούγονται ανήκουστα. Κι ύστερα ακούει εκείνες τις αντικρουόμενες ειδήσεις από την Αμέρικα για το αν θα νομιμοποιήσει - ή όχι - τη χρήση της μαριχουάνας ο Ομπάμα πριν από τις εκλογές του Νοέμβρη ή ότι η Ουρουγουάη σίγουρα θα τη νομιμοποιήσει. Και πάνω που σπεύδει να πει «αυτά γίνονται εκεί - εμείς δεν σηκώνουμε Ζωνιανά», θυμάται ότι ο Γ. Α. Παπανδρέου είχε μιλήσει κάποτε και εδώ για τέτοια νομιμοποίηση και... τότε χάνει τον μπούσουλα. Τελικά, τι ακριβώς συμβαίνει; Είναι η μαριχουάνα - το χασίσι, το «χόρτο», η «φούντα», η «μαύρη»... ή όπως αλλιώς την έχετε ακούσει - καλό ή κακό;
Επειδή το θέμα είναι πολλαπλά φορτισμένο, θα το προσεγγίσουμε με τον όσο γίνεται πιο αντικειμενικό τρόπο: θα υποκριθούμε ότι είμαστε... εξωγήινοι που πρωτοσυνάντησαν την εν λόγω ουσία στον πλανήτη Γη και ψάχνουν να βρουν το ιστορικό, τις ιδιότητές της και τις συνέπειες της χρήσης της.
Ιστορία γεμάτη παραισθήσεις
Η λέξη μαριχουάνα (marijuana) έχει προφανή κεντροαμερικανική προέλευση καθώς παραδοσιακά οι «γκρίνγκος» προμηθεύονταν την ουσία από τους Μεξικανούς - που στα ισπανικά σήμαινε όμως αρχικά κάθε είδους «φθηνό καπνό». Αρχαιολογικά, τα παλιότερα ευρήματα χρήσης κάνναβης τα έχουμε στην Ταϊβάν (πριν από 10.000 χρόνια), στην Κίνα (πριν από 6.000 χρόνια) και στο κινεζικό Τουρκεστάν (πριν από 5.000 χρόνια), με εξαγωγή ιστών από το φυτό και χορτοπλεκτική. Επειτα, το 2737 π.Χ. ο κινέζος αυτοκράτορας Σεν-Νουνγκ όχι μόνο διέδωσε αλλά και επέβαλε την παραγωγή σχοινιών και αδιάβροχων υφασμάτων (κανναβάτσο, καμβάς) από κάνναβη ή φωτιστικού λαδιού από τους σπόρους της. Τότε υποτίθεται ότι ανακαλύφθηκαν και οι ιαματικές ιδιότητες του φυτού, όπως και οι παραισθησιογόνες ιδιότητές του. Το εύρημα όμως ενός κομματιού υφάσματος από κάνναβη στο Τσαταλχογιούκ - έξω από το Ικόνιο της σημερινής ΝΑ Τουρκίας - με χρονολόγηση στο 6.000 π.Χ., όπως και η ανεύρεση σπόρων κάνναβης σε θρακικό τάφο του 3.000 π.Χ. στη σημερινή Ρουμανία, περιπλέκουν το θέμα του «εφευρέτη» της αξιοποίησής της.
Η επόμενη αρχαιολογική αναφορά στην κάνναβη εντοπίζεται στην αρχαία Αίγυπτο, όπου ο «πάπυρος Ramesseum III» του 1700 π.Χ. μας δίνει θεραπεία της ξηροφθαλμίας και ο «πάπυρος Ebers» του 1550 π.Χ. μας δίνει συνταγή αντιμετώπισης των φλεγμονών με κάνναβη. Στη συνέχεια, η ιστορική σκυτάλη της κάνναβης φαίνεται να αλλάζει πολλά χέρια και να διασχίζει τεράστιες αποστάσεις, με κυριότερη πλέον αξιοποίησή της στην ιερατική έκσταση. Τη συναντάμε στους Ινδούς (ως γκαντζίκα), στους Ασσύριους (ως κάναμπου), μετά στους Πέρσες (ως κάναμπ), στους Εβραίους (ως κάναμπος), στους Σκύθες, στους Θράκες, στους Ετρούσκους... για να φθάσουμε ως και τους αρχαίους Γερμανούς και τους Κέλτες της Ιρλανδίας (ως κάνιμπ). Τελικά, ποια ήταν η πραγματική πατρίδα της κάνναβης και πώς έφθασε σε τόσο πολλούς;
Το κλειδί φαίνεται ότι βρίσκεται στις μεταναστεύσεις των ινδοευρωπαϊκών φύλων μεταξύ 2500 και 1000 π.Χ. Το συμπέρασμα αυτό στοιχειοθετείται αφενός από τον βοτανολογικό εντοπισμό της προέλευσής της στα υψίπεδα του Παμίρ (στη Σογδιανή - εκεί όπου έχτισε ο Μεγαλέξανδρος την Αλεξάνδρεια την Εσχάτη) και αφετέρου από τις περιπλανήσεις του συνδετικού κρίκου Ασίας και Ευρώπης, των Σκυθών. Οι ακάματοι αυτοί ιπποτοξότες της στέπας - που πιθανότατα η μνήμη τους τροφοδότησε τον μύθο των Κενταύρων στην ελληνική μυθολογία - εισέβαλαν κατά καιρούς τόσο στα οροπέδια του Αφγανιστάν, της Ινδίας, του Θιβέτ και της Μογγολίας όσο και στη Μ. Ασία και στη Βαλκανική (κάποιοι λένε και ως τη... Σκωτία). Και όπως μας είπε ο Ηρόδοτος, στις σκηνές τους έριχναν σβώλους κάνναβης πάνω σε χάλκινα τρίποδα με καρβουνάκια κι έβγαινε τόσος ατμός που ξεπερνούσε κάθε ατμόλουτρο των Ελλήνων... κι ύστερα «έκαναν κεφάλι».
Τα λεγόμενά του αποδείχθηκαν αληθή το 1940, όταν ο ρώσος καθηγητής Αρχαιολογίας Σεργκέι Ρούντενκο ανακάλυψε στο Παζιρίκ - μεταξύ Μογγολίας και Σιβηρίας - σκυθικούς τάφους με τρίποδα γεμάτα καμένους σπόρους κάνναβης. Αλλά και πλάι σε μια Τοχαριανή μούμια 2.800 ετών - της ερήμου Τακλαμακάν, μεταξύ Σογδιανής και Κίνας - βρέθηκε το 2003 ένα πουγκί με φύλλα κάνναβης.
Οσο για τα ξαδέλφια των Σκυθών στη Βαλκανική, τους Θράκες και τους Δάκες της σημερινής Ρουμανίας, ο Ηρόδοτος μας είπε ότι οι ιερείς τους (οι «καπνοβάται») έκαιγαν τα άνθη θηλυκής κάνναβης για να μπουν σε έκσταση. Αλλά και οι δικοί μας, οι νοτιότεροι Θράκες, έκαναν χρήση της κάνναβης στα μυστήρια του Διονύσου. Και είναι ίσως εδώ ακριβώς που κλείνει ο κύκλος της αναζήτησης: ο νεαρότερος του Πανθέου των Ολυμπίων, ο Διόνυσος, φέρεται να είχε περιπλανηθεί με στρατό ως την Ινδία - γύρω στο 1700 π.Χ. - προτού επιστρέψει στα μέρη μας και έφερε ως εδώ μια λατρεία γεμάτη παραισθησιογόνα, κρασοκατανύξεις και «βακχικά όργια». Πιθανότατα πρόκειται για τη μυθολογική εκδοχή της περιπλάνησης των «Αρίων» ως την Απω Ανατολή, την εκεί εντρύφησή τους στα θέλγητρα της κάνναβης και τη μετέπειτα εισαγωγή τους στη Δύση.
Από τον Αριστοφάνη στον Διοσκουρίδη
Ο απόηχος αυτών των σκυθο-θρακο-κελτο-ελληνικών «πολιτισμικών ανταλλαγών» κατά τα χρόνια των μεταναστεύσεων και του αποικισμού άφησε πολλά ίχνη και στην κλασική ελληνορωμαϊκή περίοδο της Ιστορίας: πάμπολλες αναφορές στην κάνναβη της έκστασης υπάρχουν στα θεατρικά έργα των Αριστοφάνη και Σοφοκλή, καθώς και στα έργα των Αριστοτέλη και Εφιππου, ενώ η ιατρική χρήση της κάνναβης προβάλλεται από τους Διοσκουρίδη, Αρχιγένη, Σωρανό Εφέσιο και Απολλόδωρο Δαμασκηνό.
Οι αρχαίοι Ελληνες, πέραν της «οραματικής» αξιοποίησής της, κυρίως τη χρησιμοποιούσαν κατά την επούλωση των πληγών των αλόγων τους, για τις δικές τους ρινικές αιμορραγίες, για την παρασκευή πλύσεων για τις ωτίτιδες ή... για να αποβάλουν την ταινία (το παράσιτο του εντέρου). Το ότι η καλλιέργειά της ήταν πλέον εκτεταμένη στα μέρη μας φαίνεται από τη διήγηση του Παυσανία για την Ηλεία: «Την μεν την κανναβίδα και λίνον και την βύσσον σπείρουσιν όσοις η γη τρέφει εστίν επιτήδειος». Μερικά πράγματα δεν αλλάζουν Η συνέχεια της Ιστορίας έδειχνε να είναι ρόδινη για τους κανναβοχρήστες, με τα ελληνιστικά βασίλεια του Αφγανιστάν και της ΒΔ Ινδίας να πλουτίζουν από το εμπόριο των «γελωτόφυλλων» - καταπώς ονόμαζε τα φύλλα της κάνναβης ο Στράβων. Η διάδοχος Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία της Ανατολής - το μετέπειτα αποκληθέν Βυζάντιο - υιοθέτησε την καλλιέργεια της κάνναβης και τη χρησιμοποιούσε ως αντίδοτο στον αλκοολισμό (όπως έγραψε στα Γεωπονικά ο Κασσιανός Βάσος).
Μια πλήρη βοτανολογική ανάλυσή της είχε κάνει και ο Πεδάνιος Διοσκουρίδης (40-90 μ.Χ.) στην Περί ύλης ιατρικής εγκυκλοπαίδειά του, αντίγραφο της οποίας έφθασε στα χέρια του αυτοκράτορα Φερδινάνδου Α' και φυλάσσεται τώρα στην Εθνική Βιβλιοθήκη της Βιέννης. Η επικράτηση του χριστιανισμού όμως έμελλε να ανακόψει το κύμα εξάπλωσής της: το 1484 ο Πάπας Ιννοκέντιος Η' απαγόρεψε τις τελετές μαγείας και τη χρήση κάνναβης που γινόταν σε αυτές. Οπότε άρχισε η πρώτη «κανναβοαπαγόρευση».
Συμβαίνει, βεβαίως, οι προτεραιότητες της θρησκευτικής εξουσίας να μη συμβαδίζουν πάντοτε με εκείνες της κρατικής. Για παράδειγμα, οι αυξημένες απαιτήσεις σε καραβόπανα και καραβόσκοινα που προέβαλλε ο αγώνας δρόμου Ισπανίας, Πορτογαλίας, Γαλλίας, Αγγλίας και Ολλανδίας για την αποίκηση του Νέου Κόσμου έκαναν τη ζήτηση για κάνναβη να θεριέψει. Ενδεικτικό της αυξανόμενης σημασίας που απέκτησε και μετέπειτα είναι πως κύριο πρόσχημα του Ναπολέοντα για να εισβάλει στη Ρωσία το 1812 ήταν το ότι αυτή προμήθευε με κάνναβη το βρετανικό Ναυτικό. Με την καθολική υπόταξη της Ινδίας στην Αγγλία, το 1857, φθάσαμε στα τέλη του 19ου αιώνα να έχουμε το 80% των υφασμάτων και το 70% του χαρτιού παγκοσμίως να κατασκευάζονται από ίνες κάνναβης! Το τι συνέβη από τότε ως σήμερα ώστε να θεωρείται από τους καθώς πρέπει πολίτες «άνθος του κακού» είναι ένα άλλο κεφάλαιο.
Ποικιλίες και ουσίες
Από ένα θαμνάκι του Παμίρ προέκυψαν τρεις φυσικές ποικιλίες κάνναβης: η Cannabis sativa (ήμερη ή αρσενική κάνναβη), η Cannabis indica (ινδική ή θηλυκή κάνναβη) και η Cannabis ruderallis. Η πρώτη είναι η ποικιλία που κυριαρχεί στην Κίνα, είναι ψηλότερη από τις άλλες και έχει χαμηλή περιεκτικότητα σε ρητινούχες ουσίες. Η δεύτερη φθάνει σχεδόν στο μισό ύψος της πρώτης και συναντάται κυρίως στην Ινδική χερσόνησο, με πλουσιότερο φύλλωμα, λιγότερες κλωστικές ίνες και τετραπλάσια ως πενταπλάσια περιεκτικότητα σε ρητίνες. Η τρίτη είναι η πιο κοντή της οικογένειας και φυτρώνει κυρίως στη Νότια Σιβηρία, οπότε εύλογα είναι αυτή που συναντάμε και στους τάφους των Σκυθών.
Στα τριχίδια των φύλλων βρίσκεται η ρητίνη που συγκεντρώνει τις μοναδικές κανναβινόλες
Μολονότι οι ίνες της κάνναβης αποδείχθηκαν διαχρονικά πολύτιμες για την παραγωγή πανιών, σχοινιών και χαρτιού, τα χαρακτηριστικά που καθιστούν το φυτό αυτό μοναδικό επικεντρώνονται στα τριχίδια που σκεπάζουν τα φύλλα του και τα πέταλα και τα σέπαλα του άνθους του. Εκεί, υπό την επίδραση της ακτινοβολίας UV-B του ήλιου στις φαινόλες και στα πλαστίδια των χυμών του, σχηματίζεται μια ρητίνη πλούσια στις ουσίες δέλτα-9-τετραϋδροκανναβινόλη (THC) και κανναβιδιόλη (CBD), αλλά και άλλες 66 συναφείς τους, της οικογένειας που τώρα είναι γνωστή ως φυτοκανναβινοειδή. Οι χημικές αυτές ουσίες έχουν το αντίστοιχό τους και στους ζωικούς οργανισμούς (όπως ο άνθρωπος), όπου ονομάζονται ενδογενή κανναβινοειδή.
Ενα από αυτά τα κανναβινοειδή που βρίσκονται στον εγκέφαλό μας - ονόματι ανανδαμίδη - αντιδρά στην πρόσληψη της τετραϋδροκανναβινόλης. Και επειδή η ανανδαμίδη συμμετέχει στον έλεγχο της αίσθησης του πόνου, της μνήμης και του ύπνου, από την κατανάλωση κάνναβης έχουμε επιπτώσεις στους αντίστοιχους τομείς. Τα συμπτώματα όσων βρίσκονται υπό την επενέργεια κάνναβης εκτείνονται από τάση για γέλωτα, λογοδιάρροια και υπερκινητικότητα ως παραισθήσεις και αλλοίωση της πραγματικότητας. Τη δράση αυτή των κανναβινοειδών τη γνωρίζαμε ανέκαθεν, αλλά επιστημονικά μόλις από το 1964, οπόταν απομονώθηκε για πρώτη φορά η THC από τους ερευνητές Raphael Mechoulam και Yechiel Gaoni του Ινστιτούτου Weizmann στο Ισραήλ.
Οι «συνταγές»
Ενα ερώτημα που ανακύπτει στον κάθε «αμύητο» είναι πώς καταναλώνεται η κάνναβη. Ο μάλλον προφανής τρόπος είναι αυτός που περιέγραψε ο Ηρόδοτος για τους Σκύθες: σπόροι και άνθη του φυτού σε σβώλο καίγονται και εισπνέονται οι ατμοί τους. Η σύγχρονη εκδοχή τους είναι ειδικές πίπες ή μίνι ναργιλέδες, όπου η θερμότητα εξατμίζει χωρίς να αναφλέγει τον σβώλο. Ενας άλλος, πολύ πιο γρήγορος, τρόπος είναι το στρίψιμο τρίμματος φύλλων του φυτού σε τσιγαρόχαρτο και το κάπνισμά του - το γνωστό ως «τσιγαριλίκι». Αλλά, δεδομένου ότι τα ξερά φύλλα εμπεριέχουν πολύ μικρότερη ποσότητα κανναβινοειδών, οι επιπτώσεις είναι μειωμένες. Πάντως, σε κάθε περίπτωση, η επίδρασή τους στον εγκέφαλο παραμένει μειούμενη ημέρες ολόκληρες ή και εβδομάδα.
Ο τρίτος τρόπος κατανάλωσης συνιστά και ξεχωριστή κατηγορία «μαστούρας»: η προσεκτική συλλογή μόνο της ρητίνης που φέρουν τα τριχίδια της κάνναβης καταλήγει σε μια συμπαγή κιτρινωπή ουσία, το γνωστό χασίς. Αυτό έχει και τη μέγιστη περιεκτικότητα σε κανναβινοειδή. Μάλιστα, όσο πιο άσπρο είναι τόσο και πιο ισχυρό - εφόσον δεν το έχουν νοθέψει με κιμωλία ή άλλα τινά. Η συλλογή της ρητίνης γίνεται τώρα με ειδικά πιεστήρια, αλλά ο παραδοσιακός τρόπος στην Ινδία και στο Αφγανιστάν ήταν να ντύνονται οι άνδρες με αδιάβροχα ρούχα και μια μέρα καύσωνα να ορμούν τρέχοντας μέσα στις κανναβουριές. Η ρητίνη κολλούσε στα ρούχα τους και μετά αρκούσε το να τους «ξυστρίσουν».
Τέλος, η πιο πρόσφατη μόδα κατανάλωσης θέλει την κάνναβη να προστίθεται σε αφεψήματα όπως το τσάι ή να τρώγεται μπολιασμένη σε γλυκά και μπισκότα. Μάλιστα το ψήσιμό της είναι και το ιατρικά ενδεδειγμένο καθώς στους 150 βαθμούς Κελσίου καταστρέφονται και οι τελευταίοι μικροοργανισμοί που παρασιτούν στο φυτό.
Αριστερά, το φύλλο του φυτού, επάνω, ο σβόλος των καπνιστών του και, δεξιά, το χασίς της ρητίνης του
Τα αμφιλεγόμενα χαρίσματα
Οι τόνοι της παγκόσμιας συζήτησης για την κάνναβη δίνουν αμέσως την εντύπωση μιας τεράστιας πόλωσης: οι επικριτές της, όπως το επίσημο ελληνικό κράτος, τη θεωρούν «άνθος του κακού» και «εισαγωγή στα βαριά ναρκωτικά», οπότε επιμένουν στην καθολική απαγόρευση της καλλιέργειας και διακίνησης της• οι υπερασπιστές της προβάλλουν μύρια ιαματικά και επιχειρηματικά προσόντα της και υποστηρίζουν πως «μια παγκόσμια πλεκτάνη» παρεμποδίζει την προς όφελος της ανθρωπότητας εκμετάλλευσή της.
Η διακρίβωση της ιαματικής δράσης της κάνναβης έχει αποδειχθεί μεγάλη σπαζοκεφαλιά καθώς το φυτό εμπεριέχει συνολικά 483 ουσίες. Ετσι η θετική δράση της μιας δεν αποκλείει την αρνητική ενέργεια μιας άλλης. Το αποτέλεσμα είναι πως, παρ' ότι παρουσιάζονται συνεχώς πορίσματα μελετών που συνηγορούν υπέρ της αξιοποίησής της, οι ΕΟΦ των διαφόρων χωρών δεν προχωρούν εύκολα στην αδειοδότηση. Για παράδειγμα, υπάρχουν σαφέστατες ενδείξεις πως συμβάλλει στον έλεγχο του πόνου, των μυοσπασμών, της ναυτίας, του εμέτου, της βουλιμίας, του αλκοολισμού, της αϋπνίας, της υπέρτασης, του άσθματος, της ημικρανίας, του γλαυκώματος, των συμπτωμάτων νόσων του Πάρκινσον, του Αλτσχάιμερ, του καρκίνου του εγκεφάλου, της σκλήρυνσης κατά πλάκας και του συνδρόμου Tourette. Ο αμερικανικός ΕΟΦ (FDA) όμως εμμένει στις αντιρρήσεις του και δηλώνει ότι «η μαριχουάνα έχει υψηλή επικινδυνότητα κατάχρησης, δεν έχει προς το παρόν αποδεκτή ιατρική χρήση και υπάρχει έλλειψη ασφάλειας κατά τη χρήση της υπό ιατρική παρακολούθηση». Το Εθνικό Ινστιτούτο Κατάχρησης Ναρκωτικών των ΗΠΑ (NIDA) επίσης θεωρεί ότι «η μαριχουάνα δεν δείχνει κατάλληλη για ιατρική χρήση λόγω του ότι: (α) είναι φυτό που περιέχει πολλές χημικές ουσίες με άγνωστες επιπτώσεις στην υγεία, (β) κυρίως καταναλώνεται μέσω βλαβερού καπνίσματος και (γ) έχει επιπτώσεις στη γνωσιακή λειτουργία». Με τη σειρά της η Αμερικανική Ιατρική Ενωση για τον Εθισμό (ASAM) εξέδωσε τον Μάρτιο του 2011 οδηγία με την οποία συνιστά να σταματήσει η ιατρική χρήση της μαριχουάνας σε όποια Πολιτεία ήδη επιτρέπεται «βάσει των κινδύνων της κάνναβης και της έλλειψης κλινικής έρευνας που να υποστηρίζει την ιαματική αξία της».
Οι υποστηρικτές της κάνναβης συμπεραίνουν από όλα αυτά ότι η απελευθέρωση της καλλιέργειας και χρήσης κάνναβης παρεμποδίζεται από τη φαρμακοβιομηχανία, η οποία θέλει να μετατρέψει σε πατέντες φαρμάκων την κάθε ιαματική δράση του φυτού αντί να το έχει δωρεάν ο κάθε ασθενής.
Χαρτί και... παπούτσια
Παραδόξως στη διελκυστίνδα αυτή ρίχνει το βάρος του υπέρ των υποστηρικτών και ο μη φαρμακευτικός επιχειρηματικός κόσμος: εκτός από τα πανιά, τα σχοινιά και τους σπάγκους, η κάνναβη είναι ιδανική για την παραγωγή χαρτιού (παρέχει τετραπλάσιες ποσότητες ινών ανά στρέμμα απ' ό,τι τα δένδρα, χωρίς τα τοξικά υποπροϊόντα κοπής εκείνων), για την παραγωγή άριστων μονωτικών υλικών, όπως και ελαίων για σαπούνια, βερνίκια και καλλυντικά. Είναι χαρακτηριστικό επίσης ότι τα πάνινα αθλητικά παπούτσια και τα ρούχα που είναι υποαλλεργικά κατασκευάζονται από ίνες κάνναβης, ενώ τα αμαξώματα των αυτοκινήτων αντικαθιστούν σταδιακά τις ίνες fiberglass με εκείνες της κάνναβης. Η Ευρωπαϊκή Ενωση συνεκτίμησε όλα αυτά τα προτερήματα και εξέδωσε το 1990 την οδηγία 1308/1990 βάσει της οποίας επιδοτεί την καλλιέργεια κάνναβης. Δηλαδή... οι καλλιεργητές των όποιων «Ζωνιανών» είναι παράνομοι στην Ελλάδα αλλά θα μπορούν να δικαιωθούν - και να επιδοτηθούν - αν πήγαιναν στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο!
Το θέμα παραμένει ανοιχτό στις πολλαπλές πτυχές του, αλλά όποιος παρακολουθεί τις εξελίξεις στη νομοθεσία των επί μέρους χωρών της ΕΕ θα διαπιστώσει ότι τα βήματα επιχειρηματικής και ιατρικής απελευθέρωσης της χρήσης της κάνναβης είναι - έστω και σημειωτόν - απανωτά. Φωνές επαϊόντων του θέματος προστίθενται καθημερινά στην πλευρά των υποστηρικτών της. Πιο πρόσφατο παράδειγμα, ο πρώην σύμβουλος της βρετανικής κυβέρνησης επί των ναρκωτικών, καθηγητής David Nutt, o οποίος στις 19 Ιουνίου 2012 δήλωσε στην αρμόδια επιτροπή της Βουλής των Κοινοτήτων ότι πρέπει να απενοχοποιηθεί η χρήση των ναρκωτικών και ότι, «αν είχαμε επιτρέψει τη διάθεση και κατανάλωση της κάνναβης κατά το πρότυπο των ολλανδικών καφετεριών, θα είχαμε μείωση του αλκοολισμού κατά 25%». Κατέληξε ότι «η νομοθεσία επί των ναρκωτικών στα τελευταία 40 χρόνια ήταν αποφάσεις που ελήφθησαν όχι με επιστημονικά κριτήρια αλλά με καθαρά πολιτικά».
Αν μη τι άλλο, όλος αυτός ο προβληματισμός οφείλει να μας βάλει σε σκέψεις. Στο μεταξύ, η διπλανή μας Αλβανία και το Αφγανιστάν έχουν ήδη πάρει την πρωτοκαθεδρία παραγωγής χασίς από το Μαρόκο...
Η σχιζοφρένεια των πορισμάτων
Στις δεκάδες ιαματικές δράσεις που προτάσσουν οι υπερασπιστές της κάνναβης ο ΕΟΦ των ΗΠΑ αιτιολόγησε την από το 1937 απόφαση απαγόρευσης της χρήσης της με εντυπωσιακώς λιγοστά επιχειρήματα: το κάπνισμά της προκαλεί καρκίνο των πνευμόνων, οι παρενέργειες των χημικών συστατικών της δεν έχουν ακόμη αποσαφηνιστεί και η χρήση της πιθανόν οδηγεί σε διανοητικά προβλήματα. Το πρώτο επιχείρημα ετέθη γρήγορα εκτός μάχης με τη διάδοση των ναργιλέδων ατμοποίησης και το ψήσιμο βουτημάτων κάνναβης, το δεύτερο αντιμετωπίστηκε με τη γνωστή καχυποψία για τα συμφέροντα των φαρμακοβιομηχάνων και το τρίτο ξεκίνησε ένα γαϊτανάκι μελετών που πότε επιβεβαίωναν τον αμερικανικό ΕΟΦ και πότε αποφαίνονταν ότι η χρήσης κάνναβης... θεραπεύει από τη σχιζοφρένεια.
Συνάμα, τον Οκτώβριο του 2003, μια κατάθεση ευρεσιτεχνίας από τη Γραμματεία Υγείας (Health and Human Services Division) της ομοσπονδιακής κυβέρνησης των ΗΠΑ υπέσκαψε ακόμη περισσότερο το κύρος της απαγόρευσης: η πατέντα υπ' αριθμόν US 6630507, υπό τον τίτλο «Τα κανναβινοειδή ως αντιοξειδωτικά και νευροπροστατευτικά» («Cannabinoids as antioxidants and neuroprotectants»), διατεινόταν σαφώς ότι «τα κανναβινοειδή έχει βρεθεί πως έχουν αντιοξειδωτικές ιδιότητες (…), πράγμα που τα καθιστά χρήσιμα στη θεραπεία και προφύλαξη από οξειδωτικές ασθένειες όπως η ισχαιμία ή ασθένειες σχετιζόμενες με τη γήρανση, τις φλεγμονές και την αυτοανοσοποίηση. Επίσης έχει βρεθεί πως τα κανναβιδοειδή είναι ιδιαίτερα εφαρμόσιμα ως νευροπροστατευτικά, όπως σε περιπτώσεις εμβολών ή τραυμάτων, ή σε νευροεκφυλιστικές παθήσεις όπως οι νόσοι Αλτσχάιμερ, Πάρκινσον και άνοια από HIV». Τι σημαίνει τούτη η αντίφαση; Πώς ο διώκτης της κάνναβης επιχειρηματολογεί θετικά υπέρ της για την αποκόμιση μελλοντικών ωφελημάτων;
Με το ερώτημα αυτό να αιωρείται υπόπτως, εμείς αναζητήσαμε τα πιο πρόσφατα πορίσματα σχετικά με τις «διανοητικές παρενέργειές της». Εντοπίσαμε πρώτα μια μελέτη που παρουσιάστηκε στο ετήσιο συνέδριο της Ενωσης Νευροεπιστημών των ΗΠΑ (βλ. http://phys.org/news/2010-11-greater-cognitive-deficits-marijuana-users.html), στις 15 Νοεμβρίου 2010, σύμφωνα με την οποία οι έφηβοι που είναι χρήστες μαριχουάνας εμφανίζουν πολύ περισσότερα προβλήματα προσήλωσης σε κανόνες και εστίασης και γενικά παρουσιάζουν γνωσιακά προβλήματα. Επειτα βρήκαμε την ακόμη πιο πρόσφατη και πολύ πιο αποφατική μελέτη του βρετανικού Πανεπιστημίου Bristol (βλ. http://psychcentral.com/lib/2012/cannabis-may-cause-schizophrenia-like-brain-changes/). Κατ' αυτήν η τετραϋδροκανναβινόλη (THC) δρα ως απορρυθμιστής της «αρμονίας του εγκεφάλου», ιδιαίτερα στα δύο τμήματά του που είναι ζωτικά για τις λειτουργίες της μνήμης και της λήψης αποφάσεων: στον ιππόκαμπο και στον προμετωπιαίο φλοιό. Τα ευρήματα αυτά επιβεβαιώνουν τον «προσωρινό κατακερματισμό» που είχε εντοπίσει από το 1979 ο δρ Frederick T. Melges, με συμπτώματα παραπλήσια της σχιζοφρένειας.
Οπότε, όποια κι αν είναι τελικά η τύχη της «νομιμοποίησης της μαστούρας», εμείς κρατάμε ως σίγουρο πως είναι «ακατάλληλη δι' ανηλίκους».
InfoGnomon
ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ
ΜΟΙΡΑΣΤΕΙΤΕ
ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ
ΠΡΟΗΓΟΥΜΕΝΟ ΑΡΘΡΟ
Πρεμιέρα στις 17 Σεπτεμβρίου για την Μελέτη
ΕΠΟΜΕΝΟ ΑΡΘΡΟ
Στη μακρινή Αυστραλία ο Ζαφείρης Μελάς
ΣΧΟΛΙΑΣΤΕ
