2012-10-04 13:38:10
By Martin Wolf
Μπορεί να τελειώσει η ανάπτυξη;
Το ερώτημα μπορεί να μοιάζει αιρετικό. Παρ' όλα αυτά, ένας ειδικός επί θεμάτων παραγωγικότητας, ο Robert Gordon του πανεπιστημίου του Northwestern, εγείρει αυτό το ζήτημα σε μία προκλητική έκθεση. Σε αυτήν προκαλεί την κοινή θέση των οικονομολόγων ότι «η οικονομική ανάπτυξη… θα συνεχίζεται επ’ αόριστον».
Είναι, όμως, μάλλον μεγαλόπνοο να προβλέπει κανείς απεριόριστη ανάπτυξη. Για το μεγαλύτερο μέρος της Ιστορίας δεν επετεύχθη αύξηση της κατά κεφαλήν ανάπτυξης. Η αύξηση της ανάπτυξης πραγματοποιήθηκε από την ενίσχυση του πληθυσμού. Στη συνέχεια, στα μέσα του 18ου αιώνα, κάτι άρχισε να κινείται. Άρχισε να επιταχύνεται η κατά κεφαλήν ανάπτυξη στις πιο παραγωγικές οικονομίες - στη Βρετανία κοντά στο 1900 και στις ΗΠΑ αμέσως μετά. Η ανάπτυξη της παραγωγικότητας κορυφώθηκε επίσης δυόμισι δεκαετίες μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Μετά επιβραδύνθηκε πάλι, αν και υπήρξε μία προσωρινή ανάκαμψη την περίοδο 1996-2004.
Το 2011 -σύμφωνα με τη βάση δεδομένων του Conference Board- η αμερικανική παραγωγή ανά ώρα ήταν κατά το ένα τρίτο χαμηλότερη από ό,τι θα ήταν εάν είχε συνεχιστεί η αυξητική τάση της περιόδου 1950-1972. Ο καθηγητής Gordon προχωρά ένα βήμα παραπέρα. Υποστηρίζει ότι η ανάπτυξη της παραγωγικότητας μπορεί να συνεχίσει να επιβραδύνεται κατά τον επόμενο αιώνα φθάνοντας σε αμελητέα επίπεδα.
Το μέλλον μπορεί να είναι άγνωστο. Το παρελθόν, όμως, είναι αποκαλυπτικό. Ο πυρήνας του επιχειρήματος του καθηγητή Gordon είναι πως η ανάπτυξη καθοδηγείται από την ανακάλυψη και στη συνέχεια την εκμετάλλευση συγκεκριμένων τεχνολογιών και -πάνω από όλα- «τεχνολογιών γενικού σκοπού», που μεταμορφώνουν τη ζωή με τρόπο βαθύ και ευρύ.
Η εφαρμογή μιας σειράς τεχνολογιών γενικού σκοπού που ανακαλύφθηκαν κατά τα τέλη του 19ου αιώνα οδήγησε σε έκρηξη της παραγωγικότητας μέχρι τα μέσα του 20ού αιώνα, υποστηρίζει ο καθηγητής Gordon.
Σε αυτές περιλαμβάνεται η ανακάλυψη του ηλεκτρισμού, ο κινητήρας εσωτερικής καύσης, το οικιακό τρεχούμενο νερό, το δίκτυο αποχέτευσης, οι τηλεπικοινωνίες (ραδιόφωνο και τηλέφωνο), χημικά και πετρέλαιο. Ήταν «η δεύτερη βιομηχανική επανάσταση». Η πρώτη έγινε την περίοδο 1750 - 1830 και ξεκίνησε από τη Βρετανία. Ήταν η εποχή του ατμού, που οδήγησε στην ανάπτυξη των σιδηροδρόμων.
Σήμερα βιώνουμε την τρίτη επανάσταση, που είναι ήδη περίπου 50 ετών: την εποχή της πληροφορίας, της οποίας η τεχνολογία αφορά τους ηλεκτρονικούς υπολογιστές, τους ημιαγωγούς και το διαδίκτυο.
Ο καθηγητής Gordon υποστηρίζει, κατά τη γνώμη μου πειστικά, ότι ως προς τον αντίκτυπο στην οικονομία και στην κοινωνία η δεύτερη βιομηχανική επανάσταση ήταν πολύ πιο ισχυρή από την πρώτη ή την τρίτη. Η ισχύς των κινητήρων αντικατέστησε τη ζωική δύναμη σε όλους τους τομείς, απομακρύνοντας τα ζωικά περιττώματα από τους δρόμους και ανοίγοντας τον δρόμο για την επανάσταση της ταχύτητας.
Η χειρωνακτική άντληση νερού αντικαταστάθηκε από το οικιακό τρεχούμενο νερό. Το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο αντικατέστησαν τον άνθρακα και το ξύλο. Οι ηλεκτρικοί λαμπτήρες αντικατέστησαν τα κεριά. Οι ηλεκτρικές συσκευές οδήγησαν σε επανάσταση στις επικοινωνίες, στην ψυχαγωγία και πάνω από όλα στην οικιακή εργασία. Η κοινωνία βιομηχανοποιήθηκε και αστικοποιήθηκε. Το προσδόκιμο ζωής εκτινάχθηκε.
Ο καθηγητής Gordon σημειώνει ότι «ελάχιστοι γνωρίζουν ότι ο ετήσιος ρυθμός βελτίωσης του προσδόκιμου ζωής κατά το δεύτερο μισό του 20ού αιώνα ήταν τριπλάσιος από ό,τι το πρώτο μισό του αιώνα». Η δεύτερη βιομηχανική επανάσταση έφερε αλλαγές που δεν αφορούσαν μόνο την παραγωγικότητα. Η ζωή των Αμερικανών και των Ευρωπαίων και στη συνέχεια των Ιαπώνων άλλαξε εντελώς.
Οι μετακινήσεις δεν γίνονταν πλέον με άλογα, αλλά με αεροπλάνα. Περίπου πενήντα χρόνια αργότερα, όμως, η κατάσταση κόλλησε. Η αστικοποίηση είναι έκτακτος παράγοντας, το ίδιο ισχύει και με τη μείωση της παιδικής θνησιμότητας και τον τριπλασιασμό του προσδόκιμου ζωής. Όπως και με τον έλεγχο επί των οικιακών θερμοκρασιών και την απελευθέρωση των γυναικών από τις οικιακές αγγαρείες.
Με βάση αυτά τα πρότυπα, η σημερινή εποχή της πληροφορίας, παρά τη φασαρία που δημιουργείται, σημαίνει ελάχιστα. Πολλά από τα εργασιακά οφέλη που υπόσχονται οι υπολογιστές έχουν επιτευχθεί εδώ και δεκαετίες. Υπήρξε μία έκρηξη στην ανάπτυξη της παραγωγικότητας κατά τη δεκαετία του 1990, αλλά ο αντίκτυπός της έσβησε.
Κατά τη δεκαετία του 2000, ο αντίκτυπος της επανάστασης στην πληροφορική προκύπτει σε μεγάλο βαθμό μέσω συναρπαστικών συσκευών ψυχαγωγίας και επικοινωνίας. Πόσο σημαντικό, όμως, μπορεί να είναι αυτό για την ανάπτυξη; Συγκρίνετε όσα εφευρέθηκαν μετά το 2002 με το τρεχούμενο νερό και την εσωτερική τουαλέτα. Ας βάλουμε το Facebook στη σύγκριση. Μήπως αυτό σας κάνει να αλλάξετε γνώμη; Μάλλον όχι. Προσωπικά δεν θα διάλεγα τίποτα που εφευρέθηκε από το 1970 αν ήταν να θυσιάσω το τρεχούμενο νερό.
Αυτό που ζούμε τώρα είναι μία έντονη, αλλά περιορισμένη, σειρά καινοτομιών σε έναν βασικό τομέα της τεχνολογίας; Έχει σημασία όμως; Ναι. Μπορούμε να δούμε ότι μέσα σε μία ή σε δύο δεκαετίες κάθε άνθρωπος θα έχει πρόσβαση σε όλες τις πληροφορίες στον κόσμο. Όμως, ο ισχυρισμός ότι η συνολική καινοτομία είναι πλέον βραδύτερη από ό,τι πριν από έναν αιώνα είναι επίσης ισχυρός.
Τι μας λέει αυτή η ανάλυση;
Πρώτον, ότι οι ΗΠΑ παραμένουν στην πρώτη θέση της παραγωγικότητας. Παράλληλα, εάν ο ρυθμός προόδου της παραγωγικότητας επιβραδύνεται, θα είναι ευκολότερο για όλους τους άλλους να φτάσουν τις ΗΠΑ. Δεύτερον, σε αυτήν τη διαδικασία μείωσης της απόστασης θα μπορούσε να υπάρξει κινητοποίηση της παγκόσμιας ανάπτυξης με υψηλό ρυθμό για μεγάλο χρονικό διάστημα (εφόσον το επιτρέπουν οι πόροι). Τρίτον, η ανάπτυξη δεν είναι απλώς προϊόν κινήτρων. Εξαρτάται ακόμη περισσότερο από τις ευκαιρίες. Η ταχεία αύξηση της παραγωγικότητας είναι εφικτή μόνο εάν υπάρχουν αρκετές καινοτομίες. Τα τελευταία πενήντα χρόνια υπήρχαν ελάχιστες αλλαγές στην τεχνολογία μεταφορών και ενέργειας. Η χαμηλότερη φορολογία δεν αλλάζει αυτό το δεδομένο.
Ο καθηγητής Gordon σημειώνει και άλλα εμπόδια στην περαιτέρω βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης για τον μέσο Αμερικανό. Σε αυτά περιλαμβάνεται η ανατροπή των δημογραφικών τάσεων που είχαν δημιουργηθεί με τους baby boomers και την είσοδο των γυναικών στην αγορά εργασίας και τα εμπόδια που αντιμετωπίζει το 99% του πληθυσμού στη βελτίωση του βιοτικού επιπέδου, όπως η παγκοσμιοποίηση, η ενίσχυση του κόστους των πόρων, τα υψηλά δημοσιονομικά ελλείμματα και τα χρέη του ιδιωτικού τομέα.
Συνοπτικά, εκτιμά ότι ο ρυθμός αύξησης του πραγματικού διαθέσιμου εισοδήματος σε όσους δεν ανήκουν στην ελίτ θα επιβραδυνθεί σε ρυθμό σαλιγκαριού. Πράγματι, φαίνεται πως αυτό ήδη ισχύει. Παρόμοιες εξελίξεις εμφανίζονται και σε άλλες χώρες υψηλού εισοδήματος.
Επί σχεδόν δύο αιώνες, οι χώρες υψηλού εισοδήματος απολάμβαναν τα πλεονεκτήματα της καινοτομίας που τις κατέστησαν πολύ πιο ευημερούσες από ό,τι στο παρελθόν και πολύ πιο ισχυρές από ό,τι οι άλλες χώρες. Ήταν ο κόσμος του αμερικανικού ονείρου. Τώρα η καινοτομία είναι αργή και οι άλλες χώρες καλύπτουν το οικονομικό χάσμα. Στις ελίτ των χωρών υψηλού εισοδήματος αρέσει αυτός ο νέος κόσμος. Στον υπόλοιπο πληθυσμό, όμως, όχι. Ας το συνηθίσουμε. Δεν θα αλλάξει.
ΠΗΓΗ: FT.com
Copyright The Financial Times Ltd. All rights reserved.
Μπορεί να τελειώσει η ανάπτυξη;
Το ερώτημα μπορεί να μοιάζει αιρετικό. Παρ' όλα αυτά, ένας ειδικός επί θεμάτων παραγωγικότητας, ο Robert Gordon του πανεπιστημίου του Northwestern, εγείρει αυτό το ζήτημα σε μία προκλητική έκθεση. Σε αυτήν προκαλεί την κοινή θέση των οικονομολόγων ότι «η οικονομική ανάπτυξη… θα συνεχίζεται επ’ αόριστον».
Είναι, όμως, μάλλον μεγαλόπνοο να προβλέπει κανείς απεριόριστη ανάπτυξη. Για το μεγαλύτερο μέρος της Ιστορίας δεν επετεύχθη αύξηση της κατά κεφαλήν ανάπτυξης. Η αύξηση της ανάπτυξης πραγματοποιήθηκε από την ενίσχυση του πληθυσμού. Στη συνέχεια, στα μέσα του 18ου αιώνα, κάτι άρχισε να κινείται. Άρχισε να επιταχύνεται η κατά κεφαλήν ανάπτυξη στις πιο παραγωγικές οικονομίες - στη Βρετανία κοντά στο 1900 και στις ΗΠΑ αμέσως μετά. Η ανάπτυξη της παραγωγικότητας κορυφώθηκε επίσης δυόμισι δεκαετίες μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Μετά επιβραδύνθηκε πάλι, αν και υπήρξε μία προσωρινή ανάκαμψη την περίοδο 1996-2004.
Το 2011 -σύμφωνα με τη βάση δεδομένων του Conference Board- η αμερικανική παραγωγή ανά ώρα ήταν κατά το ένα τρίτο χαμηλότερη από ό,τι θα ήταν εάν είχε συνεχιστεί η αυξητική τάση της περιόδου 1950-1972. Ο καθηγητής Gordon προχωρά ένα βήμα παραπέρα. Υποστηρίζει ότι η ανάπτυξη της παραγωγικότητας μπορεί να συνεχίσει να επιβραδύνεται κατά τον επόμενο αιώνα φθάνοντας σε αμελητέα επίπεδα.
Το μέλλον μπορεί να είναι άγνωστο. Το παρελθόν, όμως, είναι αποκαλυπτικό. Ο πυρήνας του επιχειρήματος του καθηγητή Gordon είναι πως η ανάπτυξη καθοδηγείται από την ανακάλυψη και στη συνέχεια την εκμετάλλευση συγκεκριμένων τεχνολογιών και -πάνω από όλα- «τεχνολογιών γενικού σκοπού», που μεταμορφώνουν τη ζωή με τρόπο βαθύ και ευρύ.
Η εφαρμογή μιας σειράς τεχνολογιών γενικού σκοπού που ανακαλύφθηκαν κατά τα τέλη του 19ου αιώνα οδήγησε σε έκρηξη της παραγωγικότητας μέχρι τα μέσα του 20ού αιώνα, υποστηρίζει ο καθηγητής Gordon.
Σε αυτές περιλαμβάνεται η ανακάλυψη του ηλεκτρισμού, ο κινητήρας εσωτερικής καύσης, το οικιακό τρεχούμενο νερό, το δίκτυο αποχέτευσης, οι τηλεπικοινωνίες (ραδιόφωνο και τηλέφωνο), χημικά και πετρέλαιο. Ήταν «η δεύτερη βιομηχανική επανάσταση». Η πρώτη έγινε την περίοδο 1750 - 1830 και ξεκίνησε από τη Βρετανία. Ήταν η εποχή του ατμού, που οδήγησε στην ανάπτυξη των σιδηροδρόμων.
Σήμερα βιώνουμε την τρίτη επανάσταση, που είναι ήδη περίπου 50 ετών: την εποχή της πληροφορίας, της οποίας η τεχνολογία αφορά τους ηλεκτρονικούς υπολογιστές, τους ημιαγωγούς και το διαδίκτυο.
Ο καθηγητής Gordon υποστηρίζει, κατά τη γνώμη μου πειστικά, ότι ως προς τον αντίκτυπο στην οικονομία και στην κοινωνία η δεύτερη βιομηχανική επανάσταση ήταν πολύ πιο ισχυρή από την πρώτη ή την τρίτη. Η ισχύς των κινητήρων αντικατέστησε τη ζωική δύναμη σε όλους τους τομείς, απομακρύνοντας τα ζωικά περιττώματα από τους δρόμους και ανοίγοντας τον δρόμο για την επανάσταση της ταχύτητας.
Η χειρωνακτική άντληση νερού αντικαταστάθηκε από το οικιακό τρεχούμενο νερό. Το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο αντικατέστησαν τον άνθρακα και το ξύλο. Οι ηλεκτρικοί λαμπτήρες αντικατέστησαν τα κεριά. Οι ηλεκτρικές συσκευές οδήγησαν σε επανάσταση στις επικοινωνίες, στην ψυχαγωγία και πάνω από όλα στην οικιακή εργασία. Η κοινωνία βιομηχανοποιήθηκε και αστικοποιήθηκε. Το προσδόκιμο ζωής εκτινάχθηκε.
Ο καθηγητής Gordon σημειώνει ότι «ελάχιστοι γνωρίζουν ότι ο ετήσιος ρυθμός βελτίωσης του προσδόκιμου ζωής κατά το δεύτερο μισό του 20ού αιώνα ήταν τριπλάσιος από ό,τι το πρώτο μισό του αιώνα». Η δεύτερη βιομηχανική επανάσταση έφερε αλλαγές που δεν αφορούσαν μόνο την παραγωγικότητα. Η ζωή των Αμερικανών και των Ευρωπαίων και στη συνέχεια των Ιαπώνων άλλαξε εντελώς.
Οι μετακινήσεις δεν γίνονταν πλέον με άλογα, αλλά με αεροπλάνα. Περίπου πενήντα χρόνια αργότερα, όμως, η κατάσταση κόλλησε. Η αστικοποίηση είναι έκτακτος παράγοντας, το ίδιο ισχύει και με τη μείωση της παιδικής θνησιμότητας και τον τριπλασιασμό του προσδόκιμου ζωής. Όπως και με τον έλεγχο επί των οικιακών θερμοκρασιών και την απελευθέρωση των γυναικών από τις οικιακές αγγαρείες.
Με βάση αυτά τα πρότυπα, η σημερινή εποχή της πληροφορίας, παρά τη φασαρία που δημιουργείται, σημαίνει ελάχιστα. Πολλά από τα εργασιακά οφέλη που υπόσχονται οι υπολογιστές έχουν επιτευχθεί εδώ και δεκαετίες. Υπήρξε μία έκρηξη στην ανάπτυξη της παραγωγικότητας κατά τη δεκαετία του 1990, αλλά ο αντίκτυπός της έσβησε.
Κατά τη δεκαετία του 2000, ο αντίκτυπος της επανάστασης στην πληροφορική προκύπτει σε μεγάλο βαθμό μέσω συναρπαστικών συσκευών ψυχαγωγίας και επικοινωνίας. Πόσο σημαντικό, όμως, μπορεί να είναι αυτό για την ανάπτυξη; Συγκρίνετε όσα εφευρέθηκαν μετά το 2002 με το τρεχούμενο νερό και την εσωτερική τουαλέτα. Ας βάλουμε το Facebook στη σύγκριση. Μήπως αυτό σας κάνει να αλλάξετε γνώμη; Μάλλον όχι. Προσωπικά δεν θα διάλεγα τίποτα που εφευρέθηκε από το 1970 αν ήταν να θυσιάσω το τρεχούμενο νερό.
Αυτό που ζούμε τώρα είναι μία έντονη, αλλά περιορισμένη, σειρά καινοτομιών σε έναν βασικό τομέα της τεχνολογίας; Έχει σημασία όμως; Ναι. Μπορούμε να δούμε ότι μέσα σε μία ή σε δύο δεκαετίες κάθε άνθρωπος θα έχει πρόσβαση σε όλες τις πληροφορίες στον κόσμο. Όμως, ο ισχυρισμός ότι η συνολική καινοτομία είναι πλέον βραδύτερη από ό,τι πριν από έναν αιώνα είναι επίσης ισχυρός.
Τι μας λέει αυτή η ανάλυση;
Πρώτον, ότι οι ΗΠΑ παραμένουν στην πρώτη θέση της παραγωγικότητας. Παράλληλα, εάν ο ρυθμός προόδου της παραγωγικότητας επιβραδύνεται, θα είναι ευκολότερο για όλους τους άλλους να φτάσουν τις ΗΠΑ. Δεύτερον, σε αυτήν τη διαδικασία μείωσης της απόστασης θα μπορούσε να υπάρξει κινητοποίηση της παγκόσμιας ανάπτυξης με υψηλό ρυθμό για μεγάλο χρονικό διάστημα (εφόσον το επιτρέπουν οι πόροι). Τρίτον, η ανάπτυξη δεν είναι απλώς προϊόν κινήτρων. Εξαρτάται ακόμη περισσότερο από τις ευκαιρίες. Η ταχεία αύξηση της παραγωγικότητας είναι εφικτή μόνο εάν υπάρχουν αρκετές καινοτομίες. Τα τελευταία πενήντα χρόνια υπήρχαν ελάχιστες αλλαγές στην τεχνολογία μεταφορών και ενέργειας. Η χαμηλότερη φορολογία δεν αλλάζει αυτό το δεδομένο.
Ο καθηγητής Gordon σημειώνει και άλλα εμπόδια στην περαιτέρω βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης για τον μέσο Αμερικανό. Σε αυτά περιλαμβάνεται η ανατροπή των δημογραφικών τάσεων που είχαν δημιουργηθεί με τους baby boomers και την είσοδο των γυναικών στην αγορά εργασίας και τα εμπόδια που αντιμετωπίζει το 99% του πληθυσμού στη βελτίωση του βιοτικού επιπέδου, όπως η παγκοσμιοποίηση, η ενίσχυση του κόστους των πόρων, τα υψηλά δημοσιονομικά ελλείμματα και τα χρέη του ιδιωτικού τομέα.
Συνοπτικά, εκτιμά ότι ο ρυθμός αύξησης του πραγματικού διαθέσιμου εισοδήματος σε όσους δεν ανήκουν στην ελίτ θα επιβραδυνθεί σε ρυθμό σαλιγκαριού. Πράγματι, φαίνεται πως αυτό ήδη ισχύει. Παρόμοιες εξελίξεις εμφανίζονται και σε άλλες χώρες υψηλού εισοδήματος.
Επί σχεδόν δύο αιώνες, οι χώρες υψηλού εισοδήματος απολάμβαναν τα πλεονεκτήματα της καινοτομίας που τις κατέστησαν πολύ πιο ευημερούσες από ό,τι στο παρελθόν και πολύ πιο ισχυρές από ό,τι οι άλλες χώρες. Ήταν ο κόσμος του αμερικανικού ονείρου. Τώρα η καινοτομία είναι αργή και οι άλλες χώρες καλύπτουν το οικονομικό χάσμα. Στις ελίτ των χωρών υψηλού εισοδήματος αρέσει αυτός ο νέος κόσμος. Στον υπόλοιπο πληθυσμό, όμως, όχι. Ας το συνηθίσουμε. Δεν θα αλλάξει.
ΠΗΓΗ: FT.com
Copyright The Financial Times Ltd. All rights reserved.
ΜΟΙΡΑΣΤΕΙΤΕ
ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ
ΠΡΟΗΓΟΥΜΕΝΟ ΑΡΘΡΟ
ΣΟΚ στο Αγρίνιο: Παππούς βίαζε τα εγγόνια του
ΕΠΟΜΕΝΟ ΑΡΘΡΟ
Δίκαιος ανταγωνισμός στα πετρελαιοειδή, τώρα!
ΣΧΟΛΙΑΣΤΕ
