2012-10-26 20:45:03
από την Ναταλία Βανού, MPhil Συµβουλευτικής Ψυχολογίας Συµβουλευτική ενηλίκων και εφήβων
Ασφαλώς ο τίτλος δεν παραπέµπει στο θεατρικό έργο του Μολιέρου, αλλά σε µια σοβαρή ψυχική διαταραχή, που αναφέρεται στον έντονο φόβο του ατόµου ότι πάσχει από µια σοβαρή ασθένεια. Ποια είναι όµως τα συµπτώµατα αυτής της διαταραχής, που είναι γνωστή ως υποχονδρίαση και από πού πηγάζει το πρόβληµα; Είναι αντιµετωπίσιµη; Η ψυχολόγος κυρία Ναταλία Βανού, απαντάει σε όλες µας τις απορίες.
«Εδώ και καιρό κάνω αλλεπάλληλες εξετάσεις επειδή έχω βήχα µε φλέµατα. Δεν είχα άλλα συµπτώµατα, ούτε έκανα πυρετό.Όλες οι εξετάσεις µου ήταν καλές, όµως έχω αλλάξει σαν άνθρωπος. Νιώθω πως δεν ζω, συνεχώς βρίσκω αφορµές για να πηγαίνω στους γιατρούς και να ψάχνοµαι. Ο βήχας παραµένει και γίνεται ολοένα και πιο έντονος. Δεν ξέρω τι να κάνω», εξοµολογείται η 35χρονη Έλενα.
Άραγε έχετε γνωρίσει ποτέ ένα άτοµο που να µιλάει συνεχώς για αρρώστιες και να φοβάται µην πάθει ο ίδιος κάτι; Δυστυχώς πρόκειται για ένα σοβαρό θέµα που απασχολεί δεκάδες ανθρώπους, οι όποιοι καθηµερινά βιώνουν τεράστιο άγχος σχετικά µε την κατάσταση της υγείας τους.
Η ψυχολόγος κυρία Ναταλία Βανού εξηγεί πως «ο όρος «κατά φαντασίαν ασθενής» χρησιµοποιείται για να περιγράψει την υποχονδρίαση, µια διαταραχή, που αναφέρεται στον έντονο φόβο του ατόµου ότι πάσχει από κάποια σοβαρή ασθένεια, γεγονός που προκύπτει από την παρερµηνεία σωµατικών συµπτωµάτων, αφού δεν υπάρχει διαγνώσιµη οργανική πάθηση που να τα δικαιολογεί». Δυστυχώς, το πρόβληµα στις µέρες µας εντείνεται εξαιτίας του Internet, καθώς τα άτοµα αυτά µπορούν εύκολα να αναζητήσουν πληροφορίες για διάφορες ασθένειες και αυθαίρετα να ταυτίσουν τα δικά τους συµπτώµατα µε όσα περιγράφονται στο Διαδίκτυο Τι είναι η υποχονδρίαση;
«Η υποχονδρίαση, σύµφωνα µε το DSM-IV-TR (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders), ανήκει στις σωµατόµορφες διαταραχές, µια οµάδα ψυχικών διαταραχών που έχουν ως κοινό χαρακτηριστικό τους τα σωµατικά συµπτώµατα, τα οποία δεν µπορούν να αποδοθούν σε διάγνωση οργανικής πάθησης. Στην υποχονδρίαση, οι ασθενείς πιστεύουν ή υποπτεύονται ότι πάσχουν από κάποια σοβαρή ή απειλητική για τη ζωή τους ασθένεια», αναλύει η ειδικός, συµπληρώνοντας πως «τα άτοµα αναζητούν επίµονα ιατρική βοήθεια, καθώς η αγωνία και το άγχος τους εντείνεται όταν δεν µπορούν να λάβουν µια συγκεκριµένη απάντηση για την κατάστασή τους. Η ανησυχία τους συνεχίζεται ακόµη κι όταν οι γιατροί τους διαβεβαιώνουν ότι δεν υπάρχει κάποιο οργανικό πρόβληµα. Η συνεχής εναλλαγή ιατρών είναι συχνό φαινόµενο και οφείλεται στην προσπάθεια του ατόµου να βρει έναν γιατρό που θα του επιβεβαιώσει την πεποίθηση ότι νοσεί». Ωστόσο, σε αυτό το σηµείο, είναι σηµαντικό να τονίσουµε πως η ενασχόληση µε θέµατα υγείας, καθώς και η συνέπεια στο ετήσιο τσεκάπ, δεν αποτελούν δείγµατα υποχονδρίασης. Όπως επισηµαίνει η κυρία Βανού, «αυτό που διαφοροποιεί µια υγιή κατάσταση από την υποχονδρίαση, είναι η λανθασµένη ερµηνεία συµπτωµάτων και η πεποίθηση ότι υπάρχει σίγουρα µια σοβαρή ασθένεια πίσω από αυτά, παρά τις διαβεβαιώσεις των ιατρών».
Φανταστική ασθένεια µε πραγµατικά συµπτώµατα
Δυστυχώς οι «κατά φαντασία» ασθενείς δεν υποκρίνονται όταν εµφανίζονται τα συµπτώµατα της υποτιθέµενης ασθένειας τους. Πιστεύουν πως είναι πραγµατικά άρρωστοι και νιώθουν….άρρωστοι. Συµπτώµατα όπως η ζάλη, η ταχυπαλµία, το τρέµουλο, ο πονοκέφαλος, ο πόνος στο στήθος και πολλά άλλα, µονοπωλούν το ενδιαφέρον τους, µε αποτέλεσµα να υπάρχουν και περαιτέρω επιπτώσεις στη ζωή των υποχόνδριων ατόµων. Για παράδειγµα, πολλοί άνθρωποι έχουν οδηγηθεί σε εγχειρήσεις και πολύ ακριβές θεραπείες, χωρίς κανέναν ουσιαστικό λόγο. Η αιτία που δεν αφήνει τους υποχόνδριους µακριά από τους γιατρούς είναι «οι συνεχείς αγωνιώδες σκέψεις, καθώς και τα συναισθήµατα φόβου και αγωνίας, που έχουν σαν αποτέλεσµα την αύξηση των σωµατικών συµπτωµάτων και ενοχλήσεων».
Πέρα από την ψυχολογική και σωµατική ταλαιπωρία, η ειδικός τονίζει πως υπάρχει και οικονοµική επιβάρυνση, λόγω του πλήθους των εξετάσεων στο οποίο υποβάλλονται τα άτοµα αυτά. Επιπλέον, θα πρέπει να τονίσουµε, πως µερικοί «γιατροί» εκµεταλλεύονται δυστυχώς τα υποχόνδρια άτοµα, προς ίδιον οικονοµικό όφελος…
Σύµφωνα µε τις µέχρι τώρα έρευνες, η συγκεκριµένη διαταραχή είναι το ίδιο συχνή σε άνδρες και γυναίκες. Η εµφάνισή της µπορεί να γίνει σε κάθε ηλικία, εκδηλώνεται όµως συχνότερα στην αρχή της ενήλικης ζωής. Η διάρκεια της διαταραχής είναι χρόνια, µε αυξοµειώσεις στην ένταση των συµπτωµάτων κατά διαστήµατα».
Πώς επηρεάζονται τα παιδιά;
«Όταν ο γονιός πάσχει από υποχονδρίαση ασχολείται έντονα µε σωµατικές παθήσεις και συµπτώµατα, αυτό θα επηρεάσει άµεσα τη συµπεριφορά και των παιδιών της οικογένειας. Τα παιδιά, σε αυτήν την περίπτωση, είναι πιθανό να αναπτύξουν και αυτά ανάλογες φοβίες». Φοβίες και ανασφάλειες, όπως το να φοβούνται το σκοτάδι, να µην θέλουν να µείνουν µόνα τους, να φοβούνται µην χάσουν τους γονείς τους κ.λπ.). Και όλα αυτά, ενώ στο σπίτι κυριαρχεί ένα κλίµα αρρωστοφοβίας. Με λίγα λόγια, όταν τα παιδιά βιώνουν καθηµερινά µια υποχονδριακή συµπεριφορά, αναπόφευκτα, µεγαλώνοντας, θα µεταµορφωθούν και τα ίδια σε υποχόνδριους ενήλικες.
Λύση υπάρχει;
Η ψυχολόγος κυρία Βανού υποστηρίζει ότι «η αντιµετώπιση των σωµατόµορφων διαταραχών είναι περίπλοκη και αρκετά δύσκολη, λόγω των πεποιθήσεων που έχει αναπτύξει το άτοµο σχετικά µε την υγεία του. Το άτοµο δυσκολεύεται να κατανοήσει την πραγµατική διάσταση της διαταραχής, έχοντας εµµονή µε το οργανικό κοµµάτι και παραβλέποντας τους ψυχολογικούς παράγοντες και την επίδρασή τους στην κατάσταση. Είναι λοιπόν πολύ σηµαντικό ο ασθενής να κατανοήσει το ψυχολογικό υπόβαθρο της ασθένειας, για να προχωρήσει στην αντιµετώπισή της. Η ψυχοθεραπεία αποτελεί τον κυριότερο τρόπο αντιµετώπισης της υποχονδριακής διαταραχής». Ειδικότερα, η δηµιουργία µιας σχέσης εµπιστοσύνης ανάµεσα στον θεραπευτή και τον θεραπευόµενο θα αποτελέσει το πρώτο βήµα για τη διερεύνηση του ψυχικού κόσµου και την προσπάθεια επίλυσης των συµπτωµάτων διαταραχής που χρόνια τον ταλαιπωρούν. Εµείς από τη µεριά µας, µόλις αντιληφθούµε πως κάποιος φίλος ή συγγενής µας αντιµετωπίζει πρόβληµα υποχονδρίασης, θα πρέπει να τον στηρίξουµε και µε γλυκό τρόπο να τον παροτρύνουµε να επισκεφτεί κάποιον ειδικό για να τον βοηθήσει. «Είναι συχνό, λόγω των χαρακτηριστικών της διαταραχής, ο θεραπευόµενος να φανεί ιδιαίτερα δύσπιστος σχετικά µε τη θεραπεία και να προβάλει αντιστάσεις.
Το υποστηρικτικό περιβάλλον αποτελεί το «κλειδί» και συντελεί καθοριστικά στην έκβαση της θεραπείας. Οι τρόποι αντιµετώπισης διαφέρουν, ανάλογα µε τον κάθε άνθρωπο και τα συµπτώµατά του και διαµορφώνονται ανάλογα. Σε κάποιες περιπτώσεις, µπορεί να κριθεί απαραίτητη από ψυχίατρο, ακόµη και η λήψη φαρµακευτικής αγωγής, πάντα παράλληλα µε την ψυχοθεραπεία», αναφέρει η κυρία Βανού. Εν κατακλείδι, ας µη ξεχνάµε πως δεν υπάρχει τρόπος να εξαναγκάσει κανείς κάποιον να δει έναν ειδικό ψυχικής υγείας. Με ένα ειλικρινή διάλογο, όµως, µπορούµε να βοηθήσουµε καταλυτικά…
Συµπτώµατα υποχονδρίασης:
Το άτοµο φοβάται και ασχολείται διαρκώς µε την ασθένεια που δεν έχει
Παρερµηνεύει τις φυσιολογικές σωµατικές λειτουργίες και συµπτώµατα και τα ανάγει σε ασθένεια.
Τα αποτελέσµατα των ιατρικών του εξετάσεων δείχνουν απουσία οργανικής πάθησης που να αιτιολογεί τα οργανικά συµπτώµατα
Ανησυχεί διαρκώς, παρά τις διαβεβαιώσεις των αρµόδιων ιατρών.
Αλλάζει γιατρούς και επαναλαµβάνει τις εξετάσεις
Τα σωµατικά συµπτώµατα για τα οποία παραπονείται το άτοµο διαρκούν περισσότερους από 6 µήνες
Οι βασικοί στόχοι της ψυχοθεραπείας είναι:
Η µείωση του άγχους και η πιο αποτελεσµατική διαχείριση στρεσογόνων καταστάσεων.
Η έκφραση και η διαχείριση των συναισθηµάτων του ατόµου.
Ο επαναπροσδιορισµός του τρόπου σκέψης και ερµηνείας των γεγονότων και των συναισθηµάτων.
Ο διαφορετικός τρόπος ερµηνείας των σωµατικών συµπτωµάτων.
Η διερεύνηση των βαθύτερων συναισθηµάτων και των αναγκών που εκφράζονται µε την ενασχόληση για την υγεία.
Η κατανόηση της έννοιας της φροντίδας και η αποσύνδεσή της από την ιατρική φροντίδα.
Η αύξηση της αυτοεκτίµησης του ατόµου.
lifepositive.gr
Ασφαλώς ο τίτλος δεν παραπέµπει στο θεατρικό έργο του Μολιέρου, αλλά σε µια σοβαρή ψυχική διαταραχή, που αναφέρεται στον έντονο φόβο του ατόµου ότι πάσχει από µια σοβαρή ασθένεια. Ποια είναι όµως τα συµπτώµατα αυτής της διαταραχής, που είναι γνωστή ως υποχονδρίαση και από πού πηγάζει το πρόβληµα; Είναι αντιµετωπίσιµη; Η ψυχολόγος κυρία Ναταλία Βανού, απαντάει σε όλες µας τις απορίες.
«Εδώ και καιρό κάνω αλλεπάλληλες εξετάσεις επειδή έχω βήχα µε φλέµατα. Δεν είχα άλλα συµπτώµατα, ούτε έκανα πυρετό.Όλες οι εξετάσεις µου ήταν καλές, όµως έχω αλλάξει σαν άνθρωπος. Νιώθω πως δεν ζω, συνεχώς βρίσκω αφορµές για να πηγαίνω στους γιατρούς και να ψάχνοµαι. Ο βήχας παραµένει και γίνεται ολοένα και πιο έντονος. Δεν ξέρω τι να κάνω», εξοµολογείται η 35χρονη Έλενα.
Άραγε έχετε γνωρίσει ποτέ ένα άτοµο που να µιλάει συνεχώς για αρρώστιες και να φοβάται µην πάθει ο ίδιος κάτι; Δυστυχώς πρόκειται για ένα σοβαρό θέµα που απασχολεί δεκάδες ανθρώπους, οι όποιοι καθηµερινά βιώνουν τεράστιο άγχος σχετικά µε την κατάσταση της υγείας τους.
Η ψυχολόγος κυρία Ναταλία Βανού εξηγεί πως «ο όρος «κατά φαντασίαν ασθενής» χρησιµοποιείται για να περιγράψει την υποχονδρίαση, µια διαταραχή, που αναφέρεται στον έντονο φόβο του ατόµου ότι πάσχει από κάποια σοβαρή ασθένεια, γεγονός που προκύπτει από την παρερµηνεία σωµατικών συµπτωµάτων, αφού δεν υπάρχει διαγνώσιµη οργανική πάθηση που να τα δικαιολογεί». Δυστυχώς, το πρόβληµα στις µέρες µας εντείνεται εξαιτίας του Internet, καθώς τα άτοµα αυτά µπορούν εύκολα να αναζητήσουν πληροφορίες για διάφορες ασθένειες και αυθαίρετα να ταυτίσουν τα δικά τους συµπτώµατα µε όσα περιγράφονται στο Διαδίκτυο Τι είναι η υποχονδρίαση;
«Η υποχονδρίαση, σύµφωνα µε το DSM-IV-TR (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders), ανήκει στις σωµατόµορφες διαταραχές, µια οµάδα ψυχικών διαταραχών που έχουν ως κοινό χαρακτηριστικό τους τα σωµατικά συµπτώµατα, τα οποία δεν µπορούν να αποδοθούν σε διάγνωση οργανικής πάθησης. Στην υποχονδρίαση, οι ασθενείς πιστεύουν ή υποπτεύονται ότι πάσχουν από κάποια σοβαρή ή απειλητική για τη ζωή τους ασθένεια», αναλύει η ειδικός, συµπληρώνοντας πως «τα άτοµα αναζητούν επίµονα ιατρική βοήθεια, καθώς η αγωνία και το άγχος τους εντείνεται όταν δεν µπορούν να λάβουν µια συγκεκριµένη απάντηση για την κατάστασή τους. Η ανησυχία τους συνεχίζεται ακόµη κι όταν οι γιατροί τους διαβεβαιώνουν ότι δεν υπάρχει κάποιο οργανικό πρόβληµα. Η συνεχής εναλλαγή ιατρών είναι συχνό φαινόµενο και οφείλεται στην προσπάθεια του ατόµου να βρει έναν γιατρό που θα του επιβεβαιώσει την πεποίθηση ότι νοσεί». Ωστόσο, σε αυτό το σηµείο, είναι σηµαντικό να τονίσουµε πως η ενασχόληση µε θέµατα υγείας, καθώς και η συνέπεια στο ετήσιο τσεκάπ, δεν αποτελούν δείγµατα υποχονδρίασης. Όπως επισηµαίνει η κυρία Βανού, «αυτό που διαφοροποιεί µια υγιή κατάσταση από την υποχονδρίαση, είναι η λανθασµένη ερµηνεία συµπτωµάτων και η πεποίθηση ότι υπάρχει σίγουρα µια σοβαρή ασθένεια πίσω από αυτά, παρά τις διαβεβαιώσεις των ιατρών».
Φανταστική ασθένεια µε πραγµατικά συµπτώµατα
Δυστυχώς οι «κατά φαντασία» ασθενείς δεν υποκρίνονται όταν εµφανίζονται τα συµπτώµατα της υποτιθέµενης ασθένειας τους. Πιστεύουν πως είναι πραγµατικά άρρωστοι και νιώθουν….άρρωστοι. Συµπτώµατα όπως η ζάλη, η ταχυπαλµία, το τρέµουλο, ο πονοκέφαλος, ο πόνος στο στήθος και πολλά άλλα, µονοπωλούν το ενδιαφέρον τους, µε αποτέλεσµα να υπάρχουν και περαιτέρω επιπτώσεις στη ζωή των υποχόνδριων ατόµων. Για παράδειγµα, πολλοί άνθρωποι έχουν οδηγηθεί σε εγχειρήσεις και πολύ ακριβές θεραπείες, χωρίς κανέναν ουσιαστικό λόγο. Η αιτία που δεν αφήνει τους υποχόνδριους µακριά από τους γιατρούς είναι «οι συνεχείς αγωνιώδες σκέψεις, καθώς και τα συναισθήµατα φόβου και αγωνίας, που έχουν σαν αποτέλεσµα την αύξηση των σωµατικών συµπτωµάτων και ενοχλήσεων».
Πέρα από την ψυχολογική και σωµατική ταλαιπωρία, η ειδικός τονίζει πως υπάρχει και οικονοµική επιβάρυνση, λόγω του πλήθους των εξετάσεων στο οποίο υποβάλλονται τα άτοµα αυτά. Επιπλέον, θα πρέπει να τονίσουµε, πως µερικοί «γιατροί» εκµεταλλεύονται δυστυχώς τα υποχόνδρια άτοµα, προς ίδιον οικονοµικό όφελος…
Σύµφωνα µε τις µέχρι τώρα έρευνες, η συγκεκριµένη διαταραχή είναι το ίδιο συχνή σε άνδρες και γυναίκες. Η εµφάνισή της µπορεί να γίνει σε κάθε ηλικία, εκδηλώνεται όµως συχνότερα στην αρχή της ενήλικης ζωής. Η διάρκεια της διαταραχής είναι χρόνια, µε αυξοµειώσεις στην ένταση των συµπτωµάτων κατά διαστήµατα».
Πώς επηρεάζονται τα παιδιά;
«Όταν ο γονιός πάσχει από υποχονδρίαση ασχολείται έντονα µε σωµατικές παθήσεις και συµπτώµατα, αυτό θα επηρεάσει άµεσα τη συµπεριφορά και των παιδιών της οικογένειας. Τα παιδιά, σε αυτήν την περίπτωση, είναι πιθανό να αναπτύξουν και αυτά ανάλογες φοβίες». Φοβίες και ανασφάλειες, όπως το να φοβούνται το σκοτάδι, να µην θέλουν να µείνουν µόνα τους, να φοβούνται µην χάσουν τους γονείς τους κ.λπ.). Και όλα αυτά, ενώ στο σπίτι κυριαρχεί ένα κλίµα αρρωστοφοβίας. Με λίγα λόγια, όταν τα παιδιά βιώνουν καθηµερινά µια υποχονδριακή συµπεριφορά, αναπόφευκτα, µεγαλώνοντας, θα µεταµορφωθούν και τα ίδια σε υποχόνδριους ενήλικες.
Λύση υπάρχει;
Η ψυχολόγος κυρία Βανού υποστηρίζει ότι «η αντιµετώπιση των σωµατόµορφων διαταραχών είναι περίπλοκη και αρκετά δύσκολη, λόγω των πεποιθήσεων που έχει αναπτύξει το άτοµο σχετικά µε την υγεία του. Το άτοµο δυσκολεύεται να κατανοήσει την πραγµατική διάσταση της διαταραχής, έχοντας εµµονή µε το οργανικό κοµµάτι και παραβλέποντας τους ψυχολογικούς παράγοντες και την επίδρασή τους στην κατάσταση. Είναι λοιπόν πολύ σηµαντικό ο ασθενής να κατανοήσει το ψυχολογικό υπόβαθρο της ασθένειας, για να προχωρήσει στην αντιµετώπισή της. Η ψυχοθεραπεία αποτελεί τον κυριότερο τρόπο αντιµετώπισης της υποχονδριακής διαταραχής». Ειδικότερα, η δηµιουργία µιας σχέσης εµπιστοσύνης ανάµεσα στον θεραπευτή και τον θεραπευόµενο θα αποτελέσει το πρώτο βήµα για τη διερεύνηση του ψυχικού κόσµου και την προσπάθεια επίλυσης των συµπτωµάτων διαταραχής που χρόνια τον ταλαιπωρούν. Εµείς από τη µεριά µας, µόλις αντιληφθούµε πως κάποιος φίλος ή συγγενής µας αντιµετωπίζει πρόβληµα υποχονδρίασης, θα πρέπει να τον στηρίξουµε και µε γλυκό τρόπο να τον παροτρύνουµε να επισκεφτεί κάποιον ειδικό για να τον βοηθήσει. «Είναι συχνό, λόγω των χαρακτηριστικών της διαταραχής, ο θεραπευόµενος να φανεί ιδιαίτερα δύσπιστος σχετικά µε τη θεραπεία και να προβάλει αντιστάσεις.
Το υποστηρικτικό περιβάλλον αποτελεί το «κλειδί» και συντελεί καθοριστικά στην έκβαση της θεραπείας. Οι τρόποι αντιµετώπισης διαφέρουν, ανάλογα µε τον κάθε άνθρωπο και τα συµπτώµατά του και διαµορφώνονται ανάλογα. Σε κάποιες περιπτώσεις, µπορεί να κριθεί απαραίτητη από ψυχίατρο, ακόµη και η λήψη φαρµακευτικής αγωγής, πάντα παράλληλα µε την ψυχοθεραπεία», αναφέρει η κυρία Βανού. Εν κατακλείδι, ας µη ξεχνάµε πως δεν υπάρχει τρόπος να εξαναγκάσει κανείς κάποιον να δει έναν ειδικό ψυχικής υγείας. Με ένα ειλικρινή διάλογο, όµως, µπορούµε να βοηθήσουµε καταλυτικά…
Συµπτώµατα υποχονδρίασης:
Το άτοµο φοβάται και ασχολείται διαρκώς µε την ασθένεια που δεν έχει
Παρερµηνεύει τις φυσιολογικές σωµατικές λειτουργίες και συµπτώµατα και τα ανάγει σε ασθένεια.
Τα αποτελέσµατα των ιατρικών του εξετάσεων δείχνουν απουσία οργανικής πάθησης που να αιτιολογεί τα οργανικά συµπτώµατα
Ανησυχεί διαρκώς, παρά τις διαβεβαιώσεις των αρµόδιων ιατρών.
Αλλάζει γιατρούς και επαναλαµβάνει τις εξετάσεις
Τα σωµατικά συµπτώµατα για τα οποία παραπονείται το άτοµο διαρκούν περισσότερους από 6 µήνες
Οι βασικοί στόχοι της ψυχοθεραπείας είναι:
Η µείωση του άγχους και η πιο αποτελεσµατική διαχείριση στρεσογόνων καταστάσεων.
Η έκφραση και η διαχείριση των συναισθηµάτων του ατόµου.
Ο επαναπροσδιορισµός του τρόπου σκέψης και ερµηνείας των γεγονότων και των συναισθηµάτων.
Ο διαφορετικός τρόπος ερµηνείας των σωµατικών συµπτωµάτων.
Η διερεύνηση των βαθύτερων συναισθηµάτων και των αναγκών που εκφράζονται µε την ενασχόληση για την υγεία.
Η κατανόηση της έννοιας της φροντίδας και η αποσύνδεσή της από την ιατρική φροντίδα.
Η αύξηση της αυτοεκτίµησης του ατόµου.
lifepositive.gr
ΜΟΙΡΑΣΤΕΙΤΕ
ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ
ΠΡΟΗΓΟΥΜΕΝΟ ΑΡΘΡΟ
Ποιοι κινδυνεύουν να απολυθούν μετά τη μείωση των αποζημιώσεων
ΣΧΟΛΙΑΣΤΕ
