2012-11-02 14:01:02
Επιστολή του Προέδρου του Δ.Σ. της Ευρωπαϊκής Ομοσπονδίας Σωματείων Ξεναγών, κ. Carlos Ortega, εστάλη προς τους αρμόδιους Υπουργούς Τουρισμού, Παιδείας και πρός όλα τα μέλη της βουλής με την οποία ενημερώνει τι σημαίνει ξεναγός και γιατί δεν είναι εφικτό στην πράξη, η απόκτηση ενός τυπικού προσόντος ξεναγού, εγγενώς εξειδικευμένου σε κάποια συγκεκριμένη περιοχή/χώρα, να μπορεί να αναγνωρίζεται ή να θεωρείται έγκυρη για μια άλλη περιοχή ή σε άλλη χώρα.
Παραθέτουμε την επιστολή
ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΟΜΟΣΠΟΝΔΙΑ ΣΥΛΛΟΓΩΝ ΞΕΝΑΓΩΝ
31 Οκτωβρίου 2012
Προς την Υπουργό Τουρισμού, κ. Ολγα Κεφαλογιάννη
Προς τον Γεν. Γραμματέα Τουρισμού κ. Αναστάσιο Λιάσκο
Προς τον Υπουργό Παιδείας και Θρησκευμάτων, Πολιτισμού & Αθλητισμού, κ.
Κωνσταντίνο Αρβανιτόπουλο
Προς τα μέλη της Βουλής των Ελλήνων
ΒΑΣΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΓΙΑ ΤΟ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑ ΤΟΥ ΞΕΝΑΓΟΥ
ΕΝΑ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑ ΤΟΠΙΚΗΣ ΕΞΕΙΔΙΚΕΥΣΗΣ
Τα επαγγελματικά προσόντα του ξεναγού έχουν πάντα σχέση με μια συγκεκριμένη περιοχή. Δηλαδή, κάποιος εξειδικεύεται με τα κατάλληλα προσόντα για να ξεναγεί σε μια χώρα, περιοχή, ή πόλη για την οποία αποκτάει τα προσόντα του. Υπάρχουν πάντοτε ξεναγοί με επαγγελματικά προσόντα για συγκεκριμένες περιοχές, όπως το Λονδίνο, τη Σκωτία, την Ελλάδα ή τα Μουσεία του Βερολίνου. Σε καθένα από αυτά τα μέρη, θα πρέπει κάποιος να είναι κάτοχος των αντίστοιχων προσόντων για την κάθε περιοχή-ειδικά προσόντα ξεναγού- για να θεωρείται κατάλληλος να ξεναγήσει στη συγκεκριμένη περιοχή.
Τα επαγγελματικά προσόντα ενός ξεναγού συνήθως αναγνωρίζονται μέσω ενός δελτίου ταυτότητας ή μιας κονκάρδας ως σήμα, αφού όταν κάποιος έχει επιτύχει στις εξετάσεις του ξεναγού θα λάβει πιστοποίηση με το όνομά του και την περιοχή εξειδίκευσής του, καθιστώντας τον εύκολο να εντοπιστεί όταν ξεναγεί την ομάδα του ή όταν μπαίνει σε κάποιο αξιοθέατο. Είναι επίσης ένας τρόπος για τον καταναλωτή να γνωρίζει ότι αυτός που τον ξεναγεί είναι όντως εξειδικευμένος και πιστοποιημένος ξεναγός.
Η βασική πτυχή του επαγγέλματός μας είναι ότι ο ξεναγός κατέχει λεπτομερείς πληροφορίες που αφορούν σε μια συγκεκριμένη περιοχή – τόσο θεωρητικά, όσο και πρακτικά – η οποία έχει ελεγχθεί μέσω επιτυχίας του/της σε εξετάσεις, επιτρέποντάς του / της να εκτελέσει μια επαγγελματική υποχρέωση με ασφάλεια και ακρίβεια, αλλά και σύμφωνα με τους τοπικούς κανονισμούς.
Ένας ξεναγός πρέπει προφανώς να έχει στα συγκεκριμένα προσόντα τις θεωρητικές γνώσεις, προκειμένου να ξεναγήσει, ας πούμε στα Docklands του Λονδίνου. Αλλά η πρακτική γνώση είναι εξίσου σημαντική. Πού μπορεί νομίμως να γίνει η επιβίβαση και αποβίβαση επιβατών, που μπορεί να παρκάρει το λεωφορείο, πώς να σχεδιάσει τη διαδρομή με σεβασμό σε όλους τους τοπικούς περιορισμούς και ευαισθησίες, πώς να επικοινωνήσει με τις υπηρεσίες έκτακτης ανάγκης εάν ένας επιβάτης αρρωστήσει, η ικανότητα να έρχεται σε επαφή με τους πελάτες και με τις αρχές στη γλώσσα της χώρας, να είναι ενημερωμένος για οποιοδήποτε θέμα ασφάλειας και υγείας και για τα μέτρα ασφαλείας που ενδέχεται να επηρεάσουν την επίσκεψη κλπ.
Για προφανείς λόγους, είναι αδύνατο να κατέχει κάποιος τόσες λεπτομερείς πληροφορίες (για τις οποίες χρειάζεται συνεχής ενημέρωση) για έναν χώρο με απεριόριστη γεωγραφική έκταση. Για το λόγο αυτόν, τα επαγγελματικά προσόντα του ξεναγού σε όλες τις ευρωπαϊκές χώρες, αλλά και σχεδόν οπουδήποτε στον κόσμο, εξειδικεύονται εκ των πραγμάτων σε συγκεκριμένο γεωγραφικό χώρο. Ο χώρος αυτός μπορεί να είναι μια περιφέρεια, σε ορισμένες χώρες είναι το σύνολο της χώρας, και σε ορισμένες μπορεί να καλύπτει μια ακόμα μικρότερη περιοχή, π.χ. μια πόλη. Μέσα στην ίδια την Ευρώπη υπάρχει τεράστια ποικιλία, στην ιστορία της κάθε χώρας, την τέχνη, την αρχαιολογία, τα έθιμα και τις παραδόσεις, τη γαστρονομία, την πανίδα και τη χλωρίδα, την πολιτική, την οικονομία – όλα τα θέματα που καλύπτονται από έναν πιστοποιημένο ξεναγό – και διαφέρουν από περιοχή σε περιοχή, ακόμη και από πόλη σε πόλη.
Εν ολίγοις, για να εργαστεί κάποιος ως ξεναγός σε μια συγκεκριμένη περιοχή ή χώρα, θα περάσει από εξετάσεις, προκειμένου να χαρακτηριστεί ως εξειδικευμένος ξεναγός για την περιοχή αυτή. Όπως και με οποιοδήποτε επαγγελματικό προσόν, είναι ένας τρόπος για τον καθένα – τον πελάτη/ καταναλωτή, τον διοργανωτή και τους ταξιδιωτικούς πράκτορες, τους χώρους και τα μνημεία που επισκέπτεται ο ξεναγός, τις αρμόδιες αρχές τις οποίες θα αντιμετωπίσει – ώστε να είναι σίγουροι για την εφαρμογή ενός συγκεκριμένου και πιστοποιημένου στάνταρ υπηρεσιών ξενάγησης. Βοηθάει τον διοργανωτή να έχει διαφάνεια όταν πουλάει μια επίσκεψη/εκδρομή και είναι επίσης ένα σημαντικό μέσο για την προώθηση της ορθής παρουσίασης της ολοένα και πιο εύθραυστης και με μεγάλη ποικιλομορφία πολιτιστικής και ιστορικής κληρονομιάς μας. Οι ξεναγοί επίσης τηρούν ένα επαγγελματικό κώδικα δεοντολογίας, που συμφωνήθηκε από όλα τα Σωματεία-μέλη της FEG. Σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες η σημασία της προηγούμενης παραγράφου έχει από καιρό αναγνωριστεί ως ουσιαστική και γι’ αυτό το επάγγελμα του ξεναγού ρυθμίζεται από την νομοθεσία. Αυτό σημαίνει ότι, προκειμένου να ασκήσει κάποιος νομίμως το επάγγελμα αυτό, θα πρέπει να είναι διπλωματούχος ξεναγός. Ως εκ τούτου γίνεται η χρήση του όρου «πιστοποιημένος ξεναγός» (ή παλαιότερα ξεναγός με άδεια). Στις χώρες όπου δεν υπάρχει νομοθετική ρύθμιση για τους ξεναγούς, συνήθως και εκεί η εκπαίδευση και τα επαγγελματικά προσόντα του ξεναγού ρυθμίζονται: π.χ. κεντρικές ή περιφερειακές αρμόδιες αρχές αναγνωρίζουν και ρυθμίζουν την κατάρτιση και τα προγράμματα σπουδών, τις εξετάσεις πιστοποίησης που οδηγούν στα επαγγελματικά προσόντα του ξεναγού.
Σε όλες τις ευρωπαϊκές χώρες και περιφέρειες τα επαγγελματικά προσόντα του ξεναγού ρυθμίζονται από διάφορες αρχές και φορείς, παρόλο που το επάγγελμα του ξεναγού δεν είναι πάντοτε νομοθετικά ρυθμισμένο.
Υπάρχουν, ωστόσο, χώροι και μνημεία ακόμα και σε χώρες χωρίς νομοθετική κατοχύρωση για τους ξεναγούς, που περιορίζουν την ξενάγηση στις εγκαταστάσεις τους μόνο σε όσους είναι κάτοχοι των σχετικών προσόντων, για τους λόγους που μόλις αναφέρθηκαν, όπως το Αββαείο του Γουέστμινστερ, ο Πύργος του Λονδίνου, το Windsor Castle (όλα στο Ηνωμένο Βασίλειο), καθώς και χιλιάδες άλλοι ανά την Ευρώπη.
Όλα τα παραπάνω θα πρέπει να καταστήσουν απολύτως σαφές, γιατί δεν είναι εφικτό στην πράξη, η απόκτηση ενός τυπικού προσόντος ξεναγού, εγγενώς εξειδικευμένου σε κάποια συγκεκριμένη περιοχή/χώρα, να μπορεί να αναγνωρίζεται ή να θεωρείται έγκυρη για μια άλλη περιοχή ή σε άλλη χώρα. Είναι σαν να ζητάμε από έναν Ισπανό καθηγητή να αναγνωρίσει τα επαγγελματικά του προσόντα προκειμένου να διδάξει γερμανικά σε άλλη χώρα. Απλά δεν λειτουργεί.
Η συγκεκριμένη εξειδίκευση των επαγγελματικών προσόντων του ξεναγού από τη φύση της, ωστόσο, δεν αποτελεί «εμπόδιο» για κάθε ξένο πολίτη που επιθυμεί να χαρακτηριστεί ως ξεναγός σε άλλη χώρα της ΕΕ. Μεταξύ των μελών της Ευρωπαϊκής Ομοσπονδίας Σωματείων Ξεναγών (FEG) υπάρχουν πολλοί ξεναγοί που, αν και οι πολίτες άλλων χωρών, έχουν αποκτήσει τα προσόντα τους και εξειδικευτεί στη χώρα υποδοχής και εργάζονται εκεί ως ξεναγοί. Οι πρακτικές δεξιότητες του επαγγέλματος του ξεναγού είναι – όπως και οι διδακτικές δεξιότητες – μεταβιβάσιμες σε άλλη χώρα, αλλά το ίδιο το αντικείμενο της ξενάγησης είναι εντελώς διαφορετικό και δεν μπορεί να εφαρμοστεί σε άλλη περιοχή από αυτήν της εξειδίκευσης του ξεναγού.
Ο ΞΕΝΑΓΟΣ (TOURIST GUIDE) ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΙΔΙΟ ΜΕ ΤΟΝ ΑΡΧΗΓΟ ΕΚΔΡΟΜΗΣ (TOUR MANAGER), ΜΕ ΤΟΝ ΣΥΝΟΔΟ (TOUR ESCORT), ΜΕ ΤΟΝ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΟ, ΟΥΤΕ ΜΕ ΤΟΝ ΙΣΤΟΡΙΚΟ
Σε ευρωπαϊκό επίπεδο, οι περισσότερες από τις μεγαλύτερες επαγγελματικές οργανώσεις ξεναγών της Ευρώπη εκπροσωπούνται από την FEG, την Ευρωπαϊκή Ομοσπονδία Σωματείων Ξεναγών. Όταν έχουμε να κάνουμε με δημόσιες αρχές, για πολλά χρόνια αντιμετωπίζουμε το ίδιο πρόβλημα. Αυτό είναι η συνεχής σύγχυση του επαγγέλματος του ξεναγού (tourist guide) με εκείνο του αρχηγού εκδρομής (tour manager) και του συνοδού (tour escort). Εναλλακτικά, συχνά υιοθετείται ο μη αποδεκτός όρος «tourguide» ως μια γενική και αόριστη σύλληψη όλων των παραπάνω μαζί, που καθιστά ασαφές ποιό επάγγελμα εννοούν τελικά. Πειράζει τόσο πολύ αυτή η σύγχυση; Ναι, πάρα πολύ.
Σε αντίθεση με τους ξεναγούς, οι αρχηγοί εκδρομής και οι συνοδοί μάλλον είναι ιδιαίτερα κινητικοί και συνοδεύουν τις ομάδες τους πέραν των εθνικών συνόρων, συνήθως σε μεγάλες εκδρομές που διαρκούν μία ή περισσότερες εβδομάδες. Σε αντίθεση με το επάγγελμα του ξεναγού, γι’ αυτό του αρχηγού εκδρομής ή συνοδού σπάνια απαιτούνται αναγνωρισμένα προσόντα. Πράγματι τα επαγγελματικά καθήκοντα του αρχηγού εκδρομής ή συνοδού είναι διαφορετικά από εκείνα του ξεναγού. Η διαφορά αυτή έχει εδώ και χρόνια αναγνωριστεί από την CEN (πρότυπο EN 13809: 2003) στην εργασία της σχετικά με την ορολογία που απασχολούνται στις υπηρεσίες του τουρισμού.
Οι σχετικοί ορισμοί έχουν ως εξής:
Ξεναγός:
«Πρόσωπο που καθοδηγεί τους επισκέπτες στην γλώσσα της επιλογής τους και ερμηνεύει την πολιτιστική και φυσική κληρονομιά μιας περιοχής, το οποίο άτομο κανονικά διαθέτει εξειδικευμένα προσόντα για την περιοχή αυτή – με πιστοποίηση που συνήθως εκδίδεται και / ή αναγνωρίζεται από τις αρμόδιες αρχές. “
Αρχηγός εκδρομής:
«Πρόσωπο που διαχειρίζεται και επιβλέπει την εκδρομή για λογαριασμό της επιχείρησης διοργάνωσης ταξιδιών, εξασφαλίζοντας ότι το πρόγραμμα εκτελείται όπως περιγράφεται στα έντυπα των ταξιδιωτικών πρακτορείων και όπως πωλείται στον ταξιδιώτη / καταναλωτή και που δίνει τις τοπικές πρακτικές πληροφορίες.”
Συνοδός:
“Εκπρόσωπος του ταξιδιωτικού πράκτορα που παρέχει βασική βοήθεια στους ταξιδιώτες”
Είναι ενδιαφέρον, ότι αυτή η διάκριση μεταξύ των επαγγελμάτων έχει ήδη αναγνωριστεί και από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή στο παρελθόν. Τα επαγγέλματα του ξεναγού και αρχηγού εκδρομής για παράδειγμα, διακρίνονται σαφώς στην Αναφορά COM (2001) 171 τελικό, 28/3/2001 στα κοινοτικά μέτρα που επηρεάζουν τον τουρισμό για την εφαρμογή της οδηγίας 92/51/ΕΚ, καθώς επίσης και στο έγγραφο εργασίας της Επιτροπής για τους ξεναγούς SEC (97) τελικό 837, 13/5/1997.
Στο πλαίσιο οποιασδήποτε νομοθετικής πρωτοβουλίας της Ε.Ε. για τα επαγγελματικά προσόντα, είναι σαφές ότι τα προσόντα για ένα συγκεκριμένο επάγγελμα μπορούν να αναγνωριστούν σε μια άλλη χώρα μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης μόνο για αυτόν που ασκεί το ίδιο ακριβώς επάγγελμα. Σίγουρα δεν είναι στους σκοπούς της Ε.Ε., πολίτες που ασκούν ένα επάγγελμα (αρχηγού εκδρομής, συνοδού) σε μια ευρωπαϊκή χώρα ή που έχουν λάβει μια διαφορετική εκπαίδευση (αρχαιολόγου, ιστορικού) να πηγαίνουν σε μια άλλη χώρα μέλος της Ε.Ε. για να ασκήσουν ένα διαφορετικό επάγγελμα (ξεναγού). Αυτή η πρακτική δεν είναι προς το συμφέρον των δικαιωμάτων των καταναλωτών του τουρισμού και συγχέει τη διάκριση μεταξύ διαφορετικών επαγγελμάτων και σπουδών.
ΕΜΠΟΡΙΚΑ ΣΥΜΦΕΡΟΝΤΑ ΕΝΑΝΤΙΟΝ ΤΗΣ ΔΙΑΦΑΝΕΙΑΣ
Ο όρος «tour guide» – ο οποίος δεν αναγνωρίζεται από τη CEN, ούτε από FEG ή την WFTGA (Παγκόσμια Ομοσπονδία Σωματείων Ξεναγών) – χρησιμοποιείται συνεχώς λανθασμένα και σκόπιμα από ορισμένους τομείς της τουριστικής βιομηχανίας. Οργανισμοί όπως η ETOA (European Tour Operators’ Association) και της ECTAA (European Travel Agents’ and Tour Operators’ Association) ανοιχτά αρνούνται την ύπαρξη οποιασδήποτε διάκρισης μεταξύ των διαφόρων τουριστικών επαγγελμάτων. Επίσης, είναι απίστευτο, αλλά οι ίδιοι ισχυρίζονται ότι εκπροσωπούν ταυτόχρονα τους ξεναγούς (tourist guides), τους «tour guides» και τους αρχηγούς, ακόμη και αν αντιπροσωπεύουν ξεκάθαρα τους διοργανωτές ταξιδιών και τα ταξιδιωτικά πρακτορεία (όταν δεν προσποιούνται ότι μιλούν για το σύνολο του τουριστικού τομέα). Αυτό έρχεται βεβαίως σε αντίθεση με την πραγματικότητα, καθώς οι 60.000 ξεναγοί που εκπροσωπούνται από την FEG μπορούν να επιβεβαιώσουν. Έρχεται σε αντίθεση με την τουριστική ορολογία της CEN, η οποία υπήρξε πραγματικά αντικείμενο διαπραγμάτευσης με τους εκπροσώπους όλων των κύριων φορέων του τουρισμού, συμπεριλαμβανομένων και εκείνων που εκπροσωπούν τους tour operators. Οι προσπάθειες από τις ETOA και ECTAA και των μελών τους – των Ενώσεων Τουριστικών Γραφείων σε εθνικό επίπεδο – να πιέσουν σκληρά τις δημόσιες αρχές, προωθώντας την ιδέα τους ότι δήθεν η εξειδίκευση του ξεναγού σε μια περιοχή με ειδικά προσόντα ισούται με προστατευτισμό, ότι δήθεν αποτελεί εμπόδιο και ότι το επάγγελμα του ξεναγού είναι «κλειστό» όπως λένε, επειδή απαιτείται εκπαίδευση και εξετάσεις για την άσκηση του, δεν μπορούν παρά να έχουν ισχυρά οικονομικά κίνητρα και εμπορικά συμφέροντα.
Γιατί όμως ο επαγγελματίας ξεναγός παρουσιάζεται από ορισμένους παράγοντες της τουριστικής βιομηχανίας ως εμπόδιο και παράδειγμα του προστατευτισμού; Στην κοινωνία ως σύνολο, και συγκεκριμένα στις τουριστικές υπηρεσίες, βλέπουμε συνεχείς προσκλήσεις για βελτίωση της ποιότητας και δημιουργία προτύπων. Υπάρχει επίσης μια αναγνωρισμένη ανάγκη για μεγαλύτερη διαφάνεια, έτσι ώστε εκείνοι που αγοράζουν τουριστικά προϊόντα – είτε πρόκειται για πακέτο διακοπών, είτε κρουαζιέρα στη Μεσόγειο, είτε μια περιοδεία στην Ευρώπη – να έχουν πλήρη επίγνωση του τι ακριβώς αγοράζουν. Αυτός ακριβώς είναι ο λόγος που το ευρωπαϊκό πρότυπο της CEN, EN13809: 2003 για την ορολογία τουρισμό, θεωρήθηκε τόσο σημαντικό.
Η πραγματικότητα είναι ότι η ασάφεια στην χρήση των ορισμών, η οποία φαίνεται να είναι σκόπιμη, εάν πετύχει, θα εξαλείψει την υποχρέωση όσων ασχολούνται ή απασχολούν τους ξεναγούς και αρχηγούς να είναι διαφανείς προς τον καταναλωτή σχετικά με τα επαγγελματικά προσόντα – ή την έλλειψη προσόντων – του ατόμου που καθοδηγεί μια εκδρομή. Αντίθετα εμείς πιστεύουμε ότι η τουριστική βιομηχανία θα ωφεληθεί από την αυξημένη διαφάνεια – από έναν ανταγωνισμό με ίσους όρους – και όχι μόνο όσοι ασχολούνται με τον μαζικό τουρισμό. Πράγματι, σ’ αυτόν ακριβώς τον τουριστικό τομέα βρισκόμαστε αντιμέτωποι με την μεγαλύτερη απειλή για το περιβάλλον μας και τη διατήρηση της πολιτιστικής και ιστορικής κληρονομιάς μας. Είναι ακριβώς σε αυτό το πλαίσιο που οι εξειδικευμένες γνώσεις του ξεναγού για μια περιοχή παίρνουν μια ευρύτερη σημασία, και είναι επίσης ο λόγος που ορισμένα μνημεία και αξιοθέατα σε χώρες χωρίς νομοθετική ρύθμιση, αποφάσισαν να ρυθμίζουν ποιός ξεναγεί στις εγκαταστάσεις τους.
Είναι προφανές σε μας ότι είναι προς το γενικό συμφέρον του καταναλωτή και της τουριστικής βιομηχανίας στο σύνολό της να γίνει διάκριση μεταξύ του πιστοποιημένου ξεναγού, του αρχηγού εκδρομής και του συνοδού και άλλων επαγγελματιών ή πτυχιούχων, όπως αρχαιολογίας, ιστορίας κλπ. Απλά απαιτούμε διαφάνεια.
ΤΙ ΓΙΝΕΤΑΙ ΤΩΡΑ;
Η FEG και οι Ομοσπονδίες-μέλη της FEG βρίσκονται τώρα στη διαδικασία της επικοινωνίας με Υπουργούς, εθνικούς βουλευτές των κρατών-μελών, με βουλευτές του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, καθώς και με οργανώσεις καταναλωτών, εφιστώντας την προσοχή τους στη λάθος ορολογία που χρησιμοποιείται για τους επαγγελματίες στον τομέα του τουρισμού και το κυριότερο, στην παραπληροφόρηση και παραπλάνηση που επιχειρείται από συγκεκριμένες επαγγελματικές ομάδες του τουρισμού σχετικά με την αναγνώριση των επαγγελματικών προσόντων.
Οποιοδήποτε νομοθετική πρωτοβουλία με αντίθετο σκοπό από αυτόν της διαφάνειας, της προστασίας του καταναλωτή και της εξειδικευμένης και πιστοποιημένης με εξετάσεις εκπαίδευσης επαγγελματιών ξεναγών, θα επηρεάσει τους συναδέλφους μας στην Ελλάδα, όπως και σε όλον τον κόσμο, και βεβαίως την ποιότητα υπηρεσιών στον τουρισμό προς τον επισκέπτη της Ελλάδας, ενώ παράλληλα φαίνεται ότι η τωρινή πρόθεση του Υπουργείου Τουρισμού για τροποποίηση της ελληνικής νομοθεσίας περί ξεναγών αγνοεί τα δικαιώματα των καταναλωτών για τη διαφάνεια και την προστασία στον τουριστικό τομέα, καθώς και τα θέματα υγείας και ασφάλειας των πολιτών.
Επάνω σ’ αυτό το θέμα ζητάμε και την δική σας στήριξη και βοήθεια στην έκκληση της Πανελλήνιας Ομοσπονδίας Ξεναγών (ΠΟΞΕΝ), ώστε να αποσυρθούν οι διατάξεις που ακυρώνουν το επάγγελμα του ξεναγού στην Ελλάδα.
Με ειλικρινείς χαιρετισμούς,
Carlos Ortega
Πρόεδρος του Δ.Σ.
Ευρωπαϊκής Ομοσπονδίας Σωματείων Ξεναγών
Tromaktiko
Παραθέτουμε την επιστολή
ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΟΜΟΣΠΟΝΔΙΑ ΣΥΛΛΟΓΩΝ ΞΕΝΑΓΩΝ
31 Οκτωβρίου 2012
Προς την Υπουργό Τουρισμού, κ. Ολγα Κεφαλογιάννη
Προς τον Γεν. Γραμματέα Τουρισμού κ. Αναστάσιο Λιάσκο
Προς τον Υπουργό Παιδείας και Θρησκευμάτων, Πολιτισμού & Αθλητισμού, κ.
Κωνσταντίνο Αρβανιτόπουλο
Προς τα μέλη της Βουλής των Ελλήνων
ΒΑΣΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΓΙΑ ΤΟ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑ ΤΟΥ ΞΕΝΑΓΟΥ
ΕΝΑ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑ ΤΟΠΙΚΗΣ ΕΞΕΙΔΙΚΕΥΣΗΣ
Τα επαγγελματικά προσόντα του ξεναγού έχουν πάντα σχέση με μια συγκεκριμένη περιοχή. Δηλαδή, κάποιος εξειδικεύεται με τα κατάλληλα προσόντα για να ξεναγεί σε μια χώρα, περιοχή, ή πόλη για την οποία αποκτάει τα προσόντα του. Υπάρχουν πάντοτε ξεναγοί με επαγγελματικά προσόντα για συγκεκριμένες περιοχές, όπως το Λονδίνο, τη Σκωτία, την Ελλάδα ή τα Μουσεία του Βερολίνου. Σε καθένα από αυτά τα μέρη, θα πρέπει κάποιος να είναι κάτοχος των αντίστοιχων προσόντων για την κάθε περιοχή-ειδικά προσόντα ξεναγού- για να θεωρείται κατάλληλος να ξεναγήσει στη συγκεκριμένη περιοχή.
Τα επαγγελματικά προσόντα ενός ξεναγού συνήθως αναγνωρίζονται μέσω ενός δελτίου ταυτότητας ή μιας κονκάρδας ως σήμα, αφού όταν κάποιος έχει επιτύχει στις εξετάσεις του ξεναγού θα λάβει πιστοποίηση με το όνομά του και την περιοχή εξειδίκευσής του, καθιστώντας τον εύκολο να εντοπιστεί όταν ξεναγεί την ομάδα του ή όταν μπαίνει σε κάποιο αξιοθέατο. Είναι επίσης ένας τρόπος για τον καταναλωτή να γνωρίζει ότι αυτός που τον ξεναγεί είναι όντως εξειδικευμένος και πιστοποιημένος ξεναγός.
Η βασική πτυχή του επαγγέλματός μας είναι ότι ο ξεναγός κατέχει λεπτομερείς πληροφορίες που αφορούν σε μια συγκεκριμένη περιοχή – τόσο θεωρητικά, όσο και πρακτικά – η οποία έχει ελεγχθεί μέσω επιτυχίας του/της σε εξετάσεις, επιτρέποντάς του / της να εκτελέσει μια επαγγελματική υποχρέωση με ασφάλεια και ακρίβεια, αλλά και σύμφωνα με τους τοπικούς κανονισμούς.
Ένας ξεναγός πρέπει προφανώς να έχει στα συγκεκριμένα προσόντα τις θεωρητικές γνώσεις, προκειμένου να ξεναγήσει, ας πούμε στα Docklands του Λονδίνου. Αλλά η πρακτική γνώση είναι εξίσου σημαντική. Πού μπορεί νομίμως να γίνει η επιβίβαση και αποβίβαση επιβατών, που μπορεί να παρκάρει το λεωφορείο, πώς να σχεδιάσει τη διαδρομή με σεβασμό σε όλους τους τοπικούς περιορισμούς και ευαισθησίες, πώς να επικοινωνήσει με τις υπηρεσίες έκτακτης ανάγκης εάν ένας επιβάτης αρρωστήσει, η ικανότητα να έρχεται σε επαφή με τους πελάτες και με τις αρχές στη γλώσσα της χώρας, να είναι ενημερωμένος για οποιοδήποτε θέμα ασφάλειας και υγείας και για τα μέτρα ασφαλείας που ενδέχεται να επηρεάσουν την επίσκεψη κλπ.
Για προφανείς λόγους, είναι αδύνατο να κατέχει κάποιος τόσες λεπτομερείς πληροφορίες (για τις οποίες χρειάζεται συνεχής ενημέρωση) για έναν χώρο με απεριόριστη γεωγραφική έκταση. Για το λόγο αυτόν, τα επαγγελματικά προσόντα του ξεναγού σε όλες τις ευρωπαϊκές χώρες, αλλά και σχεδόν οπουδήποτε στον κόσμο, εξειδικεύονται εκ των πραγμάτων σε συγκεκριμένο γεωγραφικό χώρο. Ο χώρος αυτός μπορεί να είναι μια περιφέρεια, σε ορισμένες χώρες είναι το σύνολο της χώρας, και σε ορισμένες μπορεί να καλύπτει μια ακόμα μικρότερη περιοχή, π.χ. μια πόλη. Μέσα στην ίδια την Ευρώπη υπάρχει τεράστια ποικιλία, στην ιστορία της κάθε χώρας, την τέχνη, την αρχαιολογία, τα έθιμα και τις παραδόσεις, τη γαστρονομία, την πανίδα και τη χλωρίδα, την πολιτική, την οικονομία – όλα τα θέματα που καλύπτονται από έναν πιστοποιημένο ξεναγό – και διαφέρουν από περιοχή σε περιοχή, ακόμη και από πόλη σε πόλη.
Εν ολίγοις, για να εργαστεί κάποιος ως ξεναγός σε μια συγκεκριμένη περιοχή ή χώρα, θα περάσει από εξετάσεις, προκειμένου να χαρακτηριστεί ως εξειδικευμένος ξεναγός για την περιοχή αυτή. Όπως και με οποιοδήποτε επαγγελματικό προσόν, είναι ένας τρόπος για τον καθένα – τον πελάτη/ καταναλωτή, τον διοργανωτή και τους ταξιδιωτικούς πράκτορες, τους χώρους και τα μνημεία που επισκέπτεται ο ξεναγός, τις αρμόδιες αρχές τις οποίες θα αντιμετωπίσει – ώστε να είναι σίγουροι για την εφαρμογή ενός συγκεκριμένου και πιστοποιημένου στάνταρ υπηρεσιών ξενάγησης. Βοηθάει τον διοργανωτή να έχει διαφάνεια όταν πουλάει μια επίσκεψη/εκδρομή και είναι επίσης ένα σημαντικό μέσο για την προώθηση της ορθής παρουσίασης της ολοένα και πιο εύθραυστης και με μεγάλη ποικιλομορφία πολιτιστικής και ιστορικής κληρονομιάς μας. Οι ξεναγοί επίσης τηρούν ένα επαγγελματικό κώδικα δεοντολογίας, που συμφωνήθηκε από όλα τα Σωματεία-μέλη της FEG. Σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες η σημασία της προηγούμενης παραγράφου έχει από καιρό αναγνωριστεί ως ουσιαστική και γι’ αυτό το επάγγελμα του ξεναγού ρυθμίζεται από την νομοθεσία. Αυτό σημαίνει ότι, προκειμένου να ασκήσει κάποιος νομίμως το επάγγελμα αυτό, θα πρέπει να είναι διπλωματούχος ξεναγός. Ως εκ τούτου γίνεται η χρήση του όρου «πιστοποιημένος ξεναγός» (ή παλαιότερα ξεναγός με άδεια). Στις χώρες όπου δεν υπάρχει νομοθετική ρύθμιση για τους ξεναγούς, συνήθως και εκεί η εκπαίδευση και τα επαγγελματικά προσόντα του ξεναγού ρυθμίζονται: π.χ. κεντρικές ή περιφερειακές αρμόδιες αρχές αναγνωρίζουν και ρυθμίζουν την κατάρτιση και τα προγράμματα σπουδών, τις εξετάσεις πιστοποίησης που οδηγούν στα επαγγελματικά προσόντα του ξεναγού.
Σε όλες τις ευρωπαϊκές χώρες και περιφέρειες τα επαγγελματικά προσόντα του ξεναγού ρυθμίζονται από διάφορες αρχές και φορείς, παρόλο που το επάγγελμα του ξεναγού δεν είναι πάντοτε νομοθετικά ρυθμισμένο.
Υπάρχουν, ωστόσο, χώροι και μνημεία ακόμα και σε χώρες χωρίς νομοθετική κατοχύρωση για τους ξεναγούς, που περιορίζουν την ξενάγηση στις εγκαταστάσεις τους μόνο σε όσους είναι κάτοχοι των σχετικών προσόντων, για τους λόγους που μόλις αναφέρθηκαν, όπως το Αββαείο του Γουέστμινστερ, ο Πύργος του Λονδίνου, το Windsor Castle (όλα στο Ηνωμένο Βασίλειο), καθώς και χιλιάδες άλλοι ανά την Ευρώπη.
Όλα τα παραπάνω θα πρέπει να καταστήσουν απολύτως σαφές, γιατί δεν είναι εφικτό στην πράξη, η απόκτηση ενός τυπικού προσόντος ξεναγού, εγγενώς εξειδικευμένου σε κάποια συγκεκριμένη περιοχή/χώρα, να μπορεί να αναγνωρίζεται ή να θεωρείται έγκυρη για μια άλλη περιοχή ή σε άλλη χώρα. Είναι σαν να ζητάμε από έναν Ισπανό καθηγητή να αναγνωρίσει τα επαγγελματικά του προσόντα προκειμένου να διδάξει γερμανικά σε άλλη χώρα. Απλά δεν λειτουργεί.
Η συγκεκριμένη εξειδίκευση των επαγγελματικών προσόντων του ξεναγού από τη φύση της, ωστόσο, δεν αποτελεί «εμπόδιο» για κάθε ξένο πολίτη που επιθυμεί να χαρακτηριστεί ως ξεναγός σε άλλη χώρα της ΕΕ. Μεταξύ των μελών της Ευρωπαϊκής Ομοσπονδίας Σωματείων Ξεναγών (FEG) υπάρχουν πολλοί ξεναγοί που, αν και οι πολίτες άλλων χωρών, έχουν αποκτήσει τα προσόντα τους και εξειδικευτεί στη χώρα υποδοχής και εργάζονται εκεί ως ξεναγοί. Οι πρακτικές δεξιότητες του επαγγέλματος του ξεναγού είναι – όπως και οι διδακτικές δεξιότητες – μεταβιβάσιμες σε άλλη χώρα, αλλά το ίδιο το αντικείμενο της ξενάγησης είναι εντελώς διαφορετικό και δεν μπορεί να εφαρμοστεί σε άλλη περιοχή από αυτήν της εξειδίκευσης του ξεναγού.
Ο ΞΕΝΑΓΟΣ (TOURIST GUIDE) ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΙΔΙΟ ΜΕ ΤΟΝ ΑΡΧΗΓΟ ΕΚΔΡΟΜΗΣ (TOUR MANAGER), ΜΕ ΤΟΝ ΣΥΝΟΔΟ (TOUR ESCORT), ΜΕ ΤΟΝ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΟ, ΟΥΤΕ ΜΕ ΤΟΝ ΙΣΤΟΡΙΚΟ
Σε ευρωπαϊκό επίπεδο, οι περισσότερες από τις μεγαλύτερες επαγγελματικές οργανώσεις ξεναγών της Ευρώπη εκπροσωπούνται από την FEG, την Ευρωπαϊκή Ομοσπονδία Σωματείων Ξεναγών. Όταν έχουμε να κάνουμε με δημόσιες αρχές, για πολλά χρόνια αντιμετωπίζουμε το ίδιο πρόβλημα. Αυτό είναι η συνεχής σύγχυση του επαγγέλματος του ξεναγού (tourist guide) με εκείνο του αρχηγού εκδρομής (tour manager) και του συνοδού (tour escort). Εναλλακτικά, συχνά υιοθετείται ο μη αποδεκτός όρος «tourguide» ως μια γενική και αόριστη σύλληψη όλων των παραπάνω μαζί, που καθιστά ασαφές ποιό επάγγελμα εννοούν τελικά. Πειράζει τόσο πολύ αυτή η σύγχυση; Ναι, πάρα πολύ.
Σε αντίθεση με τους ξεναγούς, οι αρχηγοί εκδρομής και οι συνοδοί μάλλον είναι ιδιαίτερα κινητικοί και συνοδεύουν τις ομάδες τους πέραν των εθνικών συνόρων, συνήθως σε μεγάλες εκδρομές που διαρκούν μία ή περισσότερες εβδομάδες. Σε αντίθεση με το επάγγελμα του ξεναγού, γι’ αυτό του αρχηγού εκδρομής ή συνοδού σπάνια απαιτούνται αναγνωρισμένα προσόντα. Πράγματι τα επαγγελματικά καθήκοντα του αρχηγού εκδρομής ή συνοδού είναι διαφορετικά από εκείνα του ξεναγού. Η διαφορά αυτή έχει εδώ και χρόνια αναγνωριστεί από την CEN (πρότυπο EN 13809: 2003) στην εργασία της σχετικά με την ορολογία που απασχολούνται στις υπηρεσίες του τουρισμού.
Οι σχετικοί ορισμοί έχουν ως εξής:
Ξεναγός:
«Πρόσωπο που καθοδηγεί τους επισκέπτες στην γλώσσα της επιλογής τους και ερμηνεύει την πολιτιστική και φυσική κληρονομιά μιας περιοχής, το οποίο άτομο κανονικά διαθέτει εξειδικευμένα προσόντα για την περιοχή αυτή – με πιστοποίηση που συνήθως εκδίδεται και / ή αναγνωρίζεται από τις αρμόδιες αρχές. “
Αρχηγός εκδρομής:
«Πρόσωπο που διαχειρίζεται και επιβλέπει την εκδρομή για λογαριασμό της επιχείρησης διοργάνωσης ταξιδιών, εξασφαλίζοντας ότι το πρόγραμμα εκτελείται όπως περιγράφεται στα έντυπα των ταξιδιωτικών πρακτορείων και όπως πωλείται στον ταξιδιώτη / καταναλωτή και που δίνει τις τοπικές πρακτικές πληροφορίες.”
Συνοδός:
“Εκπρόσωπος του ταξιδιωτικού πράκτορα που παρέχει βασική βοήθεια στους ταξιδιώτες”
Είναι ενδιαφέρον, ότι αυτή η διάκριση μεταξύ των επαγγελμάτων έχει ήδη αναγνωριστεί και από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή στο παρελθόν. Τα επαγγέλματα του ξεναγού και αρχηγού εκδρομής για παράδειγμα, διακρίνονται σαφώς στην Αναφορά COM (2001) 171 τελικό, 28/3/2001 στα κοινοτικά μέτρα που επηρεάζουν τον τουρισμό για την εφαρμογή της οδηγίας 92/51/ΕΚ, καθώς επίσης και στο έγγραφο εργασίας της Επιτροπής για τους ξεναγούς SEC (97) τελικό 837, 13/5/1997.
Στο πλαίσιο οποιασδήποτε νομοθετικής πρωτοβουλίας της Ε.Ε. για τα επαγγελματικά προσόντα, είναι σαφές ότι τα προσόντα για ένα συγκεκριμένο επάγγελμα μπορούν να αναγνωριστούν σε μια άλλη χώρα μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης μόνο για αυτόν που ασκεί το ίδιο ακριβώς επάγγελμα. Σίγουρα δεν είναι στους σκοπούς της Ε.Ε., πολίτες που ασκούν ένα επάγγελμα (αρχηγού εκδρομής, συνοδού) σε μια ευρωπαϊκή χώρα ή που έχουν λάβει μια διαφορετική εκπαίδευση (αρχαιολόγου, ιστορικού) να πηγαίνουν σε μια άλλη χώρα μέλος της Ε.Ε. για να ασκήσουν ένα διαφορετικό επάγγελμα (ξεναγού). Αυτή η πρακτική δεν είναι προς το συμφέρον των δικαιωμάτων των καταναλωτών του τουρισμού και συγχέει τη διάκριση μεταξύ διαφορετικών επαγγελμάτων και σπουδών.
ΕΜΠΟΡΙΚΑ ΣΥΜΦΕΡΟΝΤΑ ΕΝΑΝΤΙΟΝ ΤΗΣ ΔΙΑΦΑΝΕΙΑΣ
Ο όρος «tour guide» – ο οποίος δεν αναγνωρίζεται από τη CEN, ούτε από FEG ή την WFTGA (Παγκόσμια Ομοσπονδία Σωματείων Ξεναγών) – χρησιμοποιείται συνεχώς λανθασμένα και σκόπιμα από ορισμένους τομείς της τουριστικής βιομηχανίας. Οργανισμοί όπως η ETOA (European Tour Operators’ Association) και της ECTAA (European Travel Agents’ and Tour Operators’ Association) ανοιχτά αρνούνται την ύπαρξη οποιασδήποτε διάκρισης μεταξύ των διαφόρων τουριστικών επαγγελμάτων. Επίσης, είναι απίστευτο, αλλά οι ίδιοι ισχυρίζονται ότι εκπροσωπούν ταυτόχρονα τους ξεναγούς (tourist guides), τους «tour guides» και τους αρχηγούς, ακόμη και αν αντιπροσωπεύουν ξεκάθαρα τους διοργανωτές ταξιδιών και τα ταξιδιωτικά πρακτορεία (όταν δεν προσποιούνται ότι μιλούν για το σύνολο του τουριστικού τομέα). Αυτό έρχεται βεβαίως σε αντίθεση με την πραγματικότητα, καθώς οι 60.000 ξεναγοί που εκπροσωπούνται από την FEG μπορούν να επιβεβαιώσουν. Έρχεται σε αντίθεση με την τουριστική ορολογία της CEN, η οποία υπήρξε πραγματικά αντικείμενο διαπραγμάτευσης με τους εκπροσώπους όλων των κύριων φορέων του τουρισμού, συμπεριλαμβανομένων και εκείνων που εκπροσωπούν τους tour operators. Οι προσπάθειες από τις ETOA και ECTAA και των μελών τους – των Ενώσεων Τουριστικών Γραφείων σε εθνικό επίπεδο – να πιέσουν σκληρά τις δημόσιες αρχές, προωθώντας την ιδέα τους ότι δήθεν η εξειδίκευση του ξεναγού σε μια περιοχή με ειδικά προσόντα ισούται με προστατευτισμό, ότι δήθεν αποτελεί εμπόδιο και ότι το επάγγελμα του ξεναγού είναι «κλειστό» όπως λένε, επειδή απαιτείται εκπαίδευση και εξετάσεις για την άσκηση του, δεν μπορούν παρά να έχουν ισχυρά οικονομικά κίνητρα και εμπορικά συμφέροντα.
Γιατί όμως ο επαγγελματίας ξεναγός παρουσιάζεται από ορισμένους παράγοντες της τουριστικής βιομηχανίας ως εμπόδιο και παράδειγμα του προστατευτισμού; Στην κοινωνία ως σύνολο, και συγκεκριμένα στις τουριστικές υπηρεσίες, βλέπουμε συνεχείς προσκλήσεις για βελτίωση της ποιότητας και δημιουργία προτύπων. Υπάρχει επίσης μια αναγνωρισμένη ανάγκη για μεγαλύτερη διαφάνεια, έτσι ώστε εκείνοι που αγοράζουν τουριστικά προϊόντα – είτε πρόκειται για πακέτο διακοπών, είτε κρουαζιέρα στη Μεσόγειο, είτε μια περιοδεία στην Ευρώπη – να έχουν πλήρη επίγνωση του τι ακριβώς αγοράζουν. Αυτός ακριβώς είναι ο λόγος που το ευρωπαϊκό πρότυπο της CEN, EN13809: 2003 για την ορολογία τουρισμό, θεωρήθηκε τόσο σημαντικό.
Η πραγματικότητα είναι ότι η ασάφεια στην χρήση των ορισμών, η οποία φαίνεται να είναι σκόπιμη, εάν πετύχει, θα εξαλείψει την υποχρέωση όσων ασχολούνται ή απασχολούν τους ξεναγούς και αρχηγούς να είναι διαφανείς προς τον καταναλωτή σχετικά με τα επαγγελματικά προσόντα – ή την έλλειψη προσόντων – του ατόμου που καθοδηγεί μια εκδρομή. Αντίθετα εμείς πιστεύουμε ότι η τουριστική βιομηχανία θα ωφεληθεί από την αυξημένη διαφάνεια – από έναν ανταγωνισμό με ίσους όρους – και όχι μόνο όσοι ασχολούνται με τον μαζικό τουρισμό. Πράγματι, σ’ αυτόν ακριβώς τον τουριστικό τομέα βρισκόμαστε αντιμέτωποι με την μεγαλύτερη απειλή για το περιβάλλον μας και τη διατήρηση της πολιτιστικής και ιστορικής κληρονομιάς μας. Είναι ακριβώς σε αυτό το πλαίσιο που οι εξειδικευμένες γνώσεις του ξεναγού για μια περιοχή παίρνουν μια ευρύτερη σημασία, και είναι επίσης ο λόγος που ορισμένα μνημεία και αξιοθέατα σε χώρες χωρίς νομοθετική ρύθμιση, αποφάσισαν να ρυθμίζουν ποιός ξεναγεί στις εγκαταστάσεις τους.
Είναι προφανές σε μας ότι είναι προς το γενικό συμφέρον του καταναλωτή και της τουριστικής βιομηχανίας στο σύνολό της να γίνει διάκριση μεταξύ του πιστοποιημένου ξεναγού, του αρχηγού εκδρομής και του συνοδού και άλλων επαγγελματιών ή πτυχιούχων, όπως αρχαιολογίας, ιστορίας κλπ. Απλά απαιτούμε διαφάνεια.
ΤΙ ΓΙΝΕΤΑΙ ΤΩΡΑ;
Η FEG και οι Ομοσπονδίες-μέλη της FEG βρίσκονται τώρα στη διαδικασία της επικοινωνίας με Υπουργούς, εθνικούς βουλευτές των κρατών-μελών, με βουλευτές του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, καθώς και με οργανώσεις καταναλωτών, εφιστώντας την προσοχή τους στη λάθος ορολογία που χρησιμοποιείται για τους επαγγελματίες στον τομέα του τουρισμού και το κυριότερο, στην παραπληροφόρηση και παραπλάνηση που επιχειρείται από συγκεκριμένες επαγγελματικές ομάδες του τουρισμού σχετικά με την αναγνώριση των επαγγελματικών προσόντων.
Οποιοδήποτε νομοθετική πρωτοβουλία με αντίθετο σκοπό από αυτόν της διαφάνειας, της προστασίας του καταναλωτή και της εξειδικευμένης και πιστοποιημένης με εξετάσεις εκπαίδευσης επαγγελματιών ξεναγών, θα επηρεάσει τους συναδέλφους μας στην Ελλάδα, όπως και σε όλον τον κόσμο, και βεβαίως την ποιότητα υπηρεσιών στον τουρισμό προς τον επισκέπτη της Ελλάδας, ενώ παράλληλα φαίνεται ότι η τωρινή πρόθεση του Υπουργείου Τουρισμού για τροποποίηση της ελληνικής νομοθεσίας περί ξεναγών αγνοεί τα δικαιώματα των καταναλωτών για τη διαφάνεια και την προστασία στον τουριστικό τομέα, καθώς και τα θέματα υγείας και ασφάλειας των πολιτών.
Επάνω σ’ αυτό το θέμα ζητάμε και την δική σας στήριξη και βοήθεια στην έκκληση της Πανελλήνιας Ομοσπονδίας Ξεναγών (ΠΟΞΕΝ), ώστε να αποσυρθούν οι διατάξεις που ακυρώνουν το επάγγελμα του ξεναγού στην Ελλάδα.
Με ειλικρινείς χαιρετισμούς,
Carlos Ortega
Πρόεδρος του Δ.Σ.
Ευρωπαϊκής Ομοσπονδίας Σωματείων Ξεναγών
Tromaktiko
ΜΟΙΡΑΣΤΕΙΤΕ
ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ
ΠΡΟΗΓΟΥΜΕΝΟ ΑΡΘΡΟ
ΟΙ ΑΣΤΡΟΠΟΛΕΙΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ -ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΙΑ Η ΕΝ ΑΙΓΥΠΤΩ
ΣΧΟΛΙΑΣΤΕ
