2012-12-12 17:20:43
Του Νίκου Σαραντάκου
Σήμερα είναι 12 Δεκεμβρίου του 2012, μέρα σημαδιακή, που τη γράφουμε 12/12/2012, κι επειδή έχουμε πλέον ξεπεράσει το φόβο του “σφάλματος της χιλιετίας” (το θυμάται κανείς αυτό;), 12/12/12. Παναπεί, σήμερα είναι η μέρα με τα τρία δωδεκάρια, η μοναδική σε τούτον τον αιώνα, οπότε σκέφτηκα να γράψω ένα αρθράκι για να τιμήσω τον αριθμό 12 που έχει σήμερα την τιμητική του.
Οι ταχτικοί θαμώνες της σελίδας μου, ίσως να θυμούνται ότι παρόμοιο άρθρο είχα γράψει και πριν από ένα χρόνο, ένα μήνα και μια μέρα, τότε όμως ήταν η μέρα με τα τρία εντεκάρια, ενώ πρωτύτερα είχαμε γράψει για τη μέρα με τα τρία δεκάρια και το 2009 για την αντίστοιχη μέρα με τα τρία εννιάρια. Καλώς ή κακώς, μέρα με τα τρία δεκατριάρια δεν έχει το πρόγραμμα, οπότε για να ξαναρχίσει ο κύκλος από την αρχή θα πρέπει να περιμένουμε ως την 1η Ιανουαρίου του 2101 (οι πιο αδιάλλακτοι ως την 1η Ιανουαρίου του 3001).
Όπως όλες τις προηγούμενες “τριπλές” μέρες, έτσι και τη σημερινή μέρα την έχουν προσέξει σε όλο τον κόσμο. Βέβαια, ειδικά η 12/12/12 έχει κάπως επισκιαστεί από το τέλος του κόσμου, που είναι προγραμματισμένο για τις 21/12/12, ωστόσο δεν παύει να είναι μέρα σημαδιακή. Ξέρω κάποιον, ας πούμε, που προγραμμάτισε μια ποιητικήν εκδήλωση για σήμερα, παρόλο που πέφτει μεσοβδόμαδα και δεν βολεύει όσους συμμετέχουν από άλλες πόλεις. Από την άλλη, κάποιοι λένε ότι στην πραγματικότητα η προφητεία των Μάγια δεν είναι για τις 21/12/12 αλλά για τις 12/12/12, κάτι που θα το μάθουμε σε λίγες μέρες. Δυστυχώς, το google translate δεν με βοηθάει να βρω πώς είναι στη γλώσσα των Μάγια το “Και να πεις πως δεν τους είχαμε προειδοποιήσει τους μαλάκες!”
Μέχρι τότε όμως το σημερινό άρθρο είναι αφιερωμένο στον αριθμό δώδεκα. Βέβαια, είναι τόσο σημαντική η θέση του αριθμού αυτού στην ιστορία και τον πολιτισμό μας που και βιβλίο θα μπορούσε να γραφτεί για πάρτη του, έστω και όχι πολύ μεγάλο (με 144 σελίδες), οπότε δεν φιλοδοξώ να καλύψω το θέμα.
Ο αριθμός 12 είναι ο μικρότερος αριθμός που έχει 4 διαιρέτες (εκτός απ’ τον εαυτό του και από το 1), που διαιρείται, στη σειρά, με το 2, το 3, το 4 και το 6. Με το 5 δεν διαιρείται, η έχθρα ανάμεσα στο 12 και στο 10 βαστάει από την αρχή του χρόνου. Η λέξη “δώδεκα” φαίνεται καθαρά ότι παράγεται από το δύο και το δέκα, δηλαδή δώδεκα ίσον δέκα συν δύο. Το ίδιο και στα λατινικά (duodecim) ή στα ιταλικά (dodici), ενώ και το γαλλικό douze από εκεί παράγεται, και γενικώς όλα τα αντίστοιχα των λατινογενών γλωσσών. Οι άγγλοι έχουν twelve (και αντίστοιχα eleven για το 11) που διαφοροποιούνται από τον τρόπο σχηματισμού των υπολοίπων αριθμητικών της δεκάδας αυτής (13, 14 κτλ.)
Αλλά να μην υποθέσουμε ότι οι αρχαίοι αγγλοσάξονες είχαν 12 δάχτυλα, έξι σε κάθε χέρι, στην πραγματικότητα η λέξη twelve ανάγεται σε παλιά γερμανική ρίζα που σημαίνει “περισσεύουν δύο” (κάτι ανάλογο ισχύει και με το eleven). Υπάρχει δηλαδή και εδώ η βάση του 10.
Όμως και το 12 έχει χρησιμεύσει σαν βάση, πλάι στο 10 (και το 20), και επιβιώσεις του παλιού δωδεκαδικού συστήματος βλέπουμε παντού: από τα αυγά και τα μανταλάκια, που πουλιούνται με τη ντουζίνα, έως τους 12 μήνες του χρόνου και τις 24 ώρες της ημέρας. Και το εξηκονταδικό συστημα, με βάση το 60 (ώρες, λεπτά, δευτερόλεπτα) ουσιαστικά είναι επέκταση του δωδεκαδικού και εδώ γεφυρώνεται η παλιά έχθρα του έξι και του πέντε. Η ντουζίνα, όπως λέμε αλλιώς τη δωδεκάδα, είναι δάνειο από το ενετικό dozzina. Παλιά είχαμε και τη γκρόσα (γαλλ. grosse) που είναι δώδεκα δωδεκάδες.
Ντουζίνες ή δωδεκάδες υπάρχουν πάρα πολλές στην ιστορία και τον πολιτισμό της ανθρωπότητας. Για να μείνουμε στα δικά μας, έχουμε το Δωδεκάθεο, τους 12 Θεούς του Ολύμπου δηλαδή, αλλά και τις 12 φυλές του Ισραήλ ή τους 12 Αποστόλους. Αλλά και οι ελάσσονες προφήτες 12 είναι (το ποιηματάκι το θυμάμαι ακόμα: Ωσηέ, Αμώς, Μιχαίας, Ιωήλ, Οβδιού, Ιωνάς, Ναούμ, Αββακούμ, Σοφωνίας, Αγγαίος, Ζαχαρίας, Μαλαχίας). Έχουμε ακόμα τους 12 Άθλους του Ηρακλή, που βέβαια οφείλονται στην καρμιριά του Ευρυσθέα που ήθελε πανωπροίκι, αφού η αρχική συμφωνία ήταν για δέκα.
“Καμαρώνει σαν να κρατάει απ’ τους Δώδεκα” λέει μια παροιμία. Πράγματι, την εποχή της δημογεροντίας, ενώ τα κοινοτικά συμβούλια δεν είχαν πάγιο αριθμό μελών, και ούτε υπάρχει και κανένα φιρμάνι που να ορίζει τα θέματα αυτά,τελικά οι κοινοτικοί σύμβουλοι του κάθε τόπου ονομάστηκαν “οι Δώδεκα” ή “η δωδεκάδα”, και δώδεκα λεβέντες νέοι παρουσιάζονται και στη μεσαιωνική Διήγηση του Αχιλλέως, κάτι που ο Νικ. Πολίτης δεν αποκλείει να είναι επιρροή από φράγκικες ιπποτικές διηγήσεις που πάνε πίσω ίσαμε τους 12 ιππότες της στρογγυλής τραπέζης του βασιλιά Αρθούρου.Ο Πολίτης δίνει και μια πιο αθυρόστομη παροιμία, “Βάζει κι η πορδού τον άντρα της με τους δώδεκα”. Στα πολύ νεότερα χρόνια, η Ομάδα των Δώδεκα ήταν 12 λογοτέχνες που, ξεκινώντας από το 1951, απονέμανε κάθε χρόνο το Βραβείο των Δώδεκα, το οποίο συνέχισε να ονομάζεται έτσι (μέχρι το 1967 που σταμάτησε) παρόλο που η ομάδα είχε απομείνει με λιγότερα μέλη.
Υπάρχει επίσης η παροιμία “Δώδεκα Απόστολοι ο καθένας με τον πόνο του”, που τη λέμε για να δείξουμε ότι ο καθένας έχει τα δικά του βάσανα (και που πρέπει να οφείλεται στο γεγονός ότι οι 12 Απόστολοι μαρτύρησαν ο καθένας με διαφορετικό τρόπο), ενώ έχουμε επίσης τη δωδεκάτη ώρα, που δηλώνει το έσχατο χρονικό όριο για να εκτελεστεί κάποια εργασία ή υποχρέωση. Τα νεότερα χρόνια, λέμε συχνά ότι “είμαστε στο δώδεκα παρά πέντε” (εμείς εδώ έχουμε φτάσει στις πέντε και τέταρτο).
Έτσι κι αλλιώς, η ώρα 12 είναι καθοριστική. Όταν φτάσει η δωδέκατη ώρα τη νύχτα, συμβαίνουν πολλά: αλλάζει η μέρα, βγαίνουν τα φαντάσματα, το αμάξι της Σταχτοπούτας μεταμορφώνεται σε κολοκύθα κι ο αμαξάς της σε ποντικό. Όταν φτάσει η δωδέκατη ώρα τη μέρα δεν συμβαίνει και τίποτα το πολύ θεαματικό, αν εξαιρέσουμε ότι μερικοί μεταμορφώνονται σε παπαγάλους κι αρχίζουν μες στη ντάλα μεσημέρι να λένε “καλησπέρα”.
Μια άλλη παροιμία είναι “βρήκε τον μήνα που θρέφει τους δώδεκα”, που είναι σπανιότερη παραλλαγή της “βρήκε το μήνα που θρέφει τους έντεκα”. Υπάρχει επίσης και ο “δωδέκατος παίκτης” στο ποδόσφαιρο, που το λέμε για να τονίσουμε πόσο σημαντική είναι η συμπαράσταση των φιλάθλων σε μια ομάδα. Βέβαια, σε μερικές ομάδες ο δωδέκατος παίχτης είναι ένας και φοράει μαύρα, αλλά για το λήμμα “παράγκα” θα γράψουμε σε άλλο άρθρο. Συνεχίζουμε με τα δωδεκάρια μας.
Έχουμε βεβαίως και τα Δωδεκάνησα, που δεν είναι δώδεκα, και για να μην αφήσω κανέναν παραπονεμένο ξεσηκώνω δωδεκαλέξεις από το ΛΚΝ: δωδεκάγωνος, δωδεκαδακτυλικός, δωδεκαδάκτυλο, δωδεκάδελτος, δωδεκάεδρο, Δωδεκαήμερο, δωδεκάθεο, δωδεκαθέσιος, δωδεκαμελής, δωδεκάμηνος, δωδεκάρης, δωδεκάρι, δωδεκαριά, δωδεκασύλλαβος, δωδεκατημόριο, δωδεκάτομος, δωδέκατος, δωδεκάχορδος, δωδεκάχρονος, δωδεκάωρος, ενώ ο Μπαμπινιώτης (που του λείπουν μερικές από τις παραπάνω) προσθέτει και: δωδεκαετής, δωδεκαετία, δωδεκαμερής, Δωδεκάνησα, δωδεκάφθογγος.
Θα προσέξατε ότι κανένα λεξικό δεν έχει το δωδεκάποντο ή το δωδεκάμετρο, απ’ όπου βγαίνει το προσωρινό συμπέρασμα πως οι Έλληνες λεξικογράφοι δεν φοράνε τακούνια και δεν παίζουν μπλουζ. Ούτε Παλαμά διαβάζουν, διότι λείπει και λήμμα “δωδεκάλογος”. Ευχαρίστως να ακούσω κι άλλες δωδεκαλέξεις αν έχετε (όμως να γκουγκλίζονται, μην μου φτιάξετε δικές σας, γιατί κι εγώ ξέρω να φτιάχνω: δωδεκάμπριζο, δωδεκάκλινο, δωδεκάδυμα, αν και τα δωδεκάδυμα γκουγκλίζονται διότι όπως φαίνεται υπάρχει ένα μέιλ-απάτη που κυκλοφορεί ότι κάποια γέννησε 12δυμα, και μερικοί το πιστεύουν -θα μου πείτε, εδώ πίστεψαν τον Σαμαρά ότι δεν θα βάλει άλλα μέτρα. sarantakos.wordpress.com
Επιμέλεια θέματος
Νάσος Κουμαρέλλας-Φιλολογος
TheNewDailyMail
Σήμερα είναι 12 Δεκεμβρίου του 2012, μέρα σημαδιακή, που τη γράφουμε 12/12/2012, κι επειδή έχουμε πλέον ξεπεράσει το φόβο του “σφάλματος της χιλιετίας” (το θυμάται κανείς αυτό;), 12/12/12. Παναπεί, σήμερα είναι η μέρα με τα τρία δωδεκάρια, η μοναδική σε τούτον τον αιώνα, οπότε σκέφτηκα να γράψω ένα αρθράκι για να τιμήσω τον αριθμό 12 που έχει σήμερα την τιμητική του.
Οι ταχτικοί θαμώνες της σελίδας μου, ίσως να θυμούνται ότι παρόμοιο άρθρο είχα γράψει και πριν από ένα χρόνο, ένα μήνα και μια μέρα, τότε όμως ήταν η μέρα με τα τρία εντεκάρια, ενώ πρωτύτερα είχαμε γράψει για τη μέρα με τα τρία δεκάρια και το 2009 για την αντίστοιχη μέρα με τα τρία εννιάρια. Καλώς ή κακώς, μέρα με τα τρία δεκατριάρια δεν έχει το πρόγραμμα, οπότε για να ξαναρχίσει ο κύκλος από την αρχή θα πρέπει να περιμένουμε ως την 1η Ιανουαρίου του 2101 (οι πιο αδιάλλακτοι ως την 1η Ιανουαρίου του 3001).
Όπως όλες τις προηγούμενες “τριπλές” μέρες, έτσι και τη σημερινή μέρα την έχουν προσέξει σε όλο τον κόσμο. Βέβαια, ειδικά η 12/12/12 έχει κάπως επισκιαστεί από το τέλος του κόσμου, που είναι προγραμματισμένο για τις 21/12/12, ωστόσο δεν παύει να είναι μέρα σημαδιακή. Ξέρω κάποιον, ας πούμε, που προγραμμάτισε μια ποιητικήν εκδήλωση για σήμερα, παρόλο που πέφτει μεσοβδόμαδα και δεν βολεύει όσους συμμετέχουν από άλλες πόλεις. Από την άλλη, κάποιοι λένε ότι στην πραγματικότητα η προφητεία των Μάγια δεν είναι για τις 21/12/12 αλλά για τις 12/12/12, κάτι που θα το μάθουμε σε λίγες μέρες. Δυστυχώς, το google translate δεν με βοηθάει να βρω πώς είναι στη γλώσσα των Μάγια το “Και να πεις πως δεν τους είχαμε προειδοποιήσει τους μαλάκες!”
Μέχρι τότε όμως το σημερινό άρθρο είναι αφιερωμένο στον αριθμό δώδεκα. Βέβαια, είναι τόσο σημαντική η θέση του αριθμού αυτού στην ιστορία και τον πολιτισμό μας που και βιβλίο θα μπορούσε να γραφτεί για πάρτη του, έστω και όχι πολύ μεγάλο (με 144 σελίδες), οπότε δεν φιλοδοξώ να καλύψω το θέμα.
Ο αριθμός 12 είναι ο μικρότερος αριθμός που έχει 4 διαιρέτες (εκτός απ’ τον εαυτό του και από το 1), που διαιρείται, στη σειρά, με το 2, το 3, το 4 και το 6. Με το 5 δεν διαιρείται, η έχθρα ανάμεσα στο 12 και στο 10 βαστάει από την αρχή του χρόνου. Η λέξη “δώδεκα” φαίνεται καθαρά ότι παράγεται από το δύο και το δέκα, δηλαδή δώδεκα ίσον δέκα συν δύο. Το ίδιο και στα λατινικά (duodecim) ή στα ιταλικά (dodici), ενώ και το γαλλικό douze από εκεί παράγεται, και γενικώς όλα τα αντίστοιχα των λατινογενών γλωσσών. Οι άγγλοι έχουν twelve (και αντίστοιχα eleven για το 11) που διαφοροποιούνται από τον τρόπο σχηματισμού των υπολοίπων αριθμητικών της δεκάδας αυτής (13, 14 κτλ.)
Αλλά να μην υποθέσουμε ότι οι αρχαίοι αγγλοσάξονες είχαν 12 δάχτυλα, έξι σε κάθε χέρι, στην πραγματικότητα η λέξη twelve ανάγεται σε παλιά γερμανική ρίζα που σημαίνει “περισσεύουν δύο” (κάτι ανάλογο ισχύει και με το eleven). Υπάρχει δηλαδή και εδώ η βάση του 10.
Όμως και το 12 έχει χρησιμεύσει σαν βάση, πλάι στο 10 (και το 20), και επιβιώσεις του παλιού δωδεκαδικού συστήματος βλέπουμε παντού: από τα αυγά και τα μανταλάκια, που πουλιούνται με τη ντουζίνα, έως τους 12 μήνες του χρόνου και τις 24 ώρες της ημέρας. Και το εξηκονταδικό συστημα, με βάση το 60 (ώρες, λεπτά, δευτερόλεπτα) ουσιαστικά είναι επέκταση του δωδεκαδικού και εδώ γεφυρώνεται η παλιά έχθρα του έξι και του πέντε. Η ντουζίνα, όπως λέμε αλλιώς τη δωδεκάδα, είναι δάνειο από το ενετικό dozzina. Παλιά είχαμε και τη γκρόσα (γαλλ. grosse) που είναι δώδεκα δωδεκάδες.
Ντουζίνες ή δωδεκάδες υπάρχουν πάρα πολλές στην ιστορία και τον πολιτισμό της ανθρωπότητας. Για να μείνουμε στα δικά μας, έχουμε το Δωδεκάθεο, τους 12 Θεούς του Ολύμπου δηλαδή, αλλά και τις 12 φυλές του Ισραήλ ή τους 12 Αποστόλους. Αλλά και οι ελάσσονες προφήτες 12 είναι (το ποιηματάκι το θυμάμαι ακόμα: Ωσηέ, Αμώς, Μιχαίας, Ιωήλ, Οβδιού, Ιωνάς, Ναούμ, Αββακούμ, Σοφωνίας, Αγγαίος, Ζαχαρίας, Μαλαχίας). Έχουμε ακόμα τους 12 Άθλους του Ηρακλή, που βέβαια οφείλονται στην καρμιριά του Ευρυσθέα που ήθελε πανωπροίκι, αφού η αρχική συμφωνία ήταν για δέκα.
“Καμαρώνει σαν να κρατάει απ’ τους Δώδεκα” λέει μια παροιμία. Πράγματι, την εποχή της δημογεροντίας, ενώ τα κοινοτικά συμβούλια δεν είχαν πάγιο αριθμό μελών, και ούτε υπάρχει και κανένα φιρμάνι που να ορίζει τα θέματα αυτά,τελικά οι κοινοτικοί σύμβουλοι του κάθε τόπου ονομάστηκαν “οι Δώδεκα” ή “η δωδεκάδα”, και δώδεκα λεβέντες νέοι παρουσιάζονται και στη μεσαιωνική Διήγηση του Αχιλλέως, κάτι που ο Νικ. Πολίτης δεν αποκλείει να είναι επιρροή από φράγκικες ιπποτικές διηγήσεις που πάνε πίσω ίσαμε τους 12 ιππότες της στρογγυλής τραπέζης του βασιλιά Αρθούρου.Ο Πολίτης δίνει και μια πιο αθυρόστομη παροιμία, “Βάζει κι η πορδού τον άντρα της με τους δώδεκα”. Στα πολύ νεότερα χρόνια, η Ομάδα των Δώδεκα ήταν 12 λογοτέχνες που, ξεκινώντας από το 1951, απονέμανε κάθε χρόνο το Βραβείο των Δώδεκα, το οποίο συνέχισε να ονομάζεται έτσι (μέχρι το 1967 που σταμάτησε) παρόλο που η ομάδα είχε απομείνει με λιγότερα μέλη.
Υπάρχει επίσης η παροιμία “Δώδεκα Απόστολοι ο καθένας με τον πόνο του”, που τη λέμε για να δείξουμε ότι ο καθένας έχει τα δικά του βάσανα (και που πρέπει να οφείλεται στο γεγονός ότι οι 12 Απόστολοι μαρτύρησαν ο καθένας με διαφορετικό τρόπο), ενώ έχουμε επίσης τη δωδεκάτη ώρα, που δηλώνει το έσχατο χρονικό όριο για να εκτελεστεί κάποια εργασία ή υποχρέωση. Τα νεότερα χρόνια, λέμε συχνά ότι “είμαστε στο δώδεκα παρά πέντε” (εμείς εδώ έχουμε φτάσει στις πέντε και τέταρτο).
Έτσι κι αλλιώς, η ώρα 12 είναι καθοριστική. Όταν φτάσει η δωδέκατη ώρα τη νύχτα, συμβαίνουν πολλά: αλλάζει η μέρα, βγαίνουν τα φαντάσματα, το αμάξι της Σταχτοπούτας μεταμορφώνεται σε κολοκύθα κι ο αμαξάς της σε ποντικό. Όταν φτάσει η δωδέκατη ώρα τη μέρα δεν συμβαίνει και τίποτα το πολύ θεαματικό, αν εξαιρέσουμε ότι μερικοί μεταμορφώνονται σε παπαγάλους κι αρχίζουν μες στη ντάλα μεσημέρι να λένε “καλησπέρα”.
Μια άλλη παροιμία είναι “βρήκε τον μήνα που θρέφει τους δώδεκα”, που είναι σπανιότερη παραλλαγή της “βρήκε το μήνα που θρέφει τους έντεκα”. Υπάρχει επίσης και ο “δωδέκατος παίκτης” στο ποδόσφαιρο, που το λέμε για να τονίσουμε πόσο σημαντική είναι η συμπαράσταση των φιλάθλων σε μια ομάδα. Βέβαια, σε μερικές ομάδες ο δωδέκατος παίχτης είναι ένας και φοράει μαύρα, αλλά για το λήμμα “παράγκα” θα γράψουμε σε άλλο άρθρο. Συνεχίζουμε με τα δωδεκάρια μας.
Έχουμε βεβαίως και τα Δωδεκάνησα, που δεν είναι δώδεκα, και για να μην αφήσω κανέναν παραπονεμένο ξεσηκώνω δωδεκαλέξεις από το ΛΚΝ: δωδεκάγωνος, δωδεκαδακτυλικός, δωδεκαδάκτυλο, δωδεκάδελτος, δωδεκάεδρο, Δωδεκαήμερο, δωδεκάθεο, δωδεκαθέσιος, δωδεκαμελής, δωδεκάμηνος, δωδεκάρης, δωδεκάρι, δωδεκαριά, δωδεκασύλλαβος, δωδεκατημόριο, δωδεκάτομος, δωδέκατος, δωδεκάχορδος, δωδεκάχρονος, δωδεκάωρος, ενώ ο Μπαμπινιώτης (που του λείπουν μερικές από τις παραπάνω) προσθέτει και: δωδεκαετής, δωδεκαετία, δωδεκαμερής, Δωδεκάνησα, δωδεκάφθογγος.
Θα προσέξατε ότι κανένα λεξικό δεν έχει το δωδεκάποντο ή το δωδεκάμετρο, απ’ όπου βγαίνει το προσωρινό συμπέρασμα πως οι Έλληνες λεξικογράφοι δεν φοράνε τακούνια και δεν παίζουν μπλουζ. Ούτε Παλαμά διαβάζουν, διότι λείπει και λήμμα “δωδεκάλογος”. Ευχαρίστως να ακούσω κι άλλες δωδεκαλέξεις αν έχετε (όμως να γκουγκλίζονται, μην μου φτιάξετε δικές σας, γιατί κι εγώ ξέρω να φτιάχνω: δωδεκάμπριζο, δωδεκάκλινο, δωδεκάδυμα, αν και τα δωδεκάδυμα γκουγκλίζονται διότι όπως φαίνεται υπάρχει ένα μέιλ-απάτη που κυκλοφορεί ότι κάποια γέννησε 12δυμα, και μερικοί το πιστεύουν -θα μου πείτε, εδώ πίστεψαν τον Σαμαρά ότι δεν θα βάλει άλλα μέτρα. sarantakos.wordpress.com
Επιμέλεια θέματος
Νάσος Κουμαρέλλας-Φιλολογος
TheNewDailyMail
ΜΟΙΡΑΣΤΕΙΤΕ
ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ
ΠΡΟΗΓΟΥΜΕΝΟ ΑΡΘΡΟ
Κρεμάστηκε τελικά η Ινδή νοσοκόμα
ΣΧΟΛΙΑΣΤΕ
