2012-12-23 18:28:09
samedi 22 décembre 2012, par Dominique Vidal, [Βασιλοπούλου Κορίνα (μτφ)]
Πέρασαν ήδη πέντε χρόνια που ο Ράντεκ Σικόρσκι ηγείται της εξωτερικής πολιτικής της Βαρσοβίας. Και από τον συντηρητικό φιλοατλαντισμό των αδελφών Καζίνσκι, η χώρα πέρασε στον μαχητικό φιλοευρωπαϊσμό του κεντρώου πρωθυπουργού, Ντόναλντ Τουσκ. Αυτή, όμως, η στροφή 180 μοιρών, συνιστά όντως ένα « success story », όπως περιαυτολογεί ο ηθικός αυτουργός της » ;
Ολόκληρη η Βαρσοβία γελάει μ’ ένα ανέκδοτο : « Ποια η διαφορά ανάμεσα στον Ράντεκ Σικόρσκι [τον Πολωνό υπουργό Εξωτερικών] και τον Θεό » ; Απάντηση : « Ο Θεός δεν πιστεύει ότι είναι ο Ράντεκ Σικόρσκι » ! Πράγματι, ο επικεφαλής της πολωνικής διπλωματίας δεν διακρίνεται για τη μετριοφροσύνη του. Στην ετήσια ομιλία του στη Δίαιτα, στις 29 Μαρτίου 2012, δεν διστάζει να δηλώσει : « Η σημερινή Πολωνία είναι η καλύτερη που έχουμε γνωρίσει ποτέ ». Κάνοντας, μάλιστα, τον απολογισμό της προεδρίας της χώρας στην Ευρωπαϊκή Ένωση, προσθέτει : « Δηλώνω με υπερηφάνεια ότι, παρά τις αντίξοες συνθήκες, η πολωνική προεδρία θεωρείται ευρέως η καλύτερη από τότε που τέθηκε σε εφαρμογή η συνθήκη της Λισαβόνας » [1].
Επίσης, δεν κρύβει τη φιλοδοξία του. « Βλέπει τον εαυτό του πρόεδρο της Δημοκρατίας ή, στην ανάγκη, γενικό γραμματέα του ΝΑΤΟ », εκμυστηρεύεται άτομο του περιβάλλοντός του. Ο άνθρωπος αυτός, ο οποίος κοντεύει τα 50, έχτισε την καριέρα του με υπολογισμένες κινήσεις. Στα 19 καταφεύγει στη Βρετανία, σπουδάζει στην Οξφόρδη, κάνει τα πρώτα του βήματα στη δημοσιογραφία στο Αφγανιστάν, στο πλευρό των μουτζαχεντίν, εργάζεται για το συντηρητικό ίδρυμα American Enterprise Institute και γίνεται σύμβουλος του Αυστραλού μεγιστάνα των ΜΜΕ Ρούπερτ Μέρντοχ. Μετά την επιστροφή στην πατρίδα, αναλαμβάνει υπουργός Άμυνας το 2005, στη δεξιά κυβέρνηση των αδελφών Λεχ και Γιαροσλάβ Καζίνσκι, προτού συμμετάσχει, εν συνεχεία, το 2007, στην κεντρώα κυβέρνηση του Ντόναλντ Τουσκ, όπου και ανέλαβε το χαρτοφυλάκιο των εξωτερικών. Η αγαπημένη του φράση : « success story ». Κάνει χρήση και κατάχρηση αυτής της φράσης για να περιγράψει την ανάδυση της χώρας του στην ευρωπαϊκή και παγκόσμια πολιτική σκηνή. Κάτι που, όπως φαίνεται, δεν ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα.
Έκπληξη στο υπουργείο Εξωτερικών : ο διευθυντής της επιτροπής σχεδιασμού, μιας καίριας θέσης, δεν είναι καν 40 χρόνων. Χαρισματική προσωπικότητα, ο Γιάκουμπ Βισνιέφσκι συνοψίζει στην αγγλική –αν και κατέχει και τη γαλλική– την εξωτερική πολιτική, στον σχεδιασμό της οποίας συνεισφέρει με τις λέξεις – κλειδιά, « συνέχεια και ρεαλισμός » : Tόσο ως προς τη δέσμευση υπέρ της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης, όσο και ως προς την επιθυμία να συμπαρασύρει σε αυτή και τους γείτονες εξ ανατολών, καθώς και στην προσπάθεια για ομαλοποίηση των σχέσεων με τη Ρωσία. Και η προνομιακή σχέση με τις ΗΠΑ ; « Η φήμη μας ως “δούρειου ίππου της Αμερικής στην Ευρώπη” ανήκει στη σφαίρα του μύθου », απαντά. « Παρ’ όλο που η ασφάλειά μας εξαρτάται από την ποιότητα των δεσμών με την άλλη πλευρά του Ατλαντικού, η θέση του οικονομικού και πολιτιστικού μας μέλλοντος βρίσκεται στην καρδιά της Ευρωπαϊκής Ένωσης και όχι στον αντίποδά της ». Ακόμα και στη ζώνη του ευρώ ; « Ναι, εφόσον η οικονομία μας θα είναι έτοιμη ».
Τίποτα το ιδιαίτερα επαναστατικό μέχρι στιγμής, θα πει κάποιος. Έτσι όμως, είναι σαν να ξεχνά την πολυτάραχη ιστορία της χώρας. Ο Φιλίπ Ρουζίν, Πολωνός στην καταγωγή και διευθυντής του Κέντρου Γαλλικού Πολιτισμού της Βαρσοβίας, την αφηγείται με συγκίνηση : « Μη λησμονείτε ότι αυτό το κράτος, το μεγαλύτερο της Κεντρικής Ευρώπης, είχε εξαφανιστεί για 123 χρόνια [από το 1795 έως το 1918], μοιρασμένο μεταξύ Ρωσίας και Γερμανίας. Επανεμφανίστηκε για να προδοθεί πάλι από τη Γαλλία και τη Μεγάλη Βρετανία, οι οποίες επέτρεψαν στον Χίτλερ να το κατακτήσει. Απολογισμός : έξι εκατομμύρια νεκροί. Χωρίς να λησμονούμε και την εξέγερση της Βαρσοβίας, Αύγουστο με Σεπτέμβριο του 1944, που συνετρίβη από τη Βέρμαχτ με την ανοχή του Κόκκινου Στρατού, ο οποίος είχε φτάσει ως την απέναντι όχθη του Βιστούλα : δύο εκατομμύρια νεκροί » [2]. Στο μουσείο της Εξέγερσης, η ερειπωμένη πρωτεύουσα, πλάνα της οποίας τραβήχτηκαν από αεροπλάνο το 1945, θυμίζει τη Χιροσίμα μετά τη ρήψη της ατομικής βόμβας
.
Πρέπει να μιλάμε για « εθνική παράνοια » ; Ο όρος αυτός δεν τρομάζει τον Ανταμ Σμιελέφσκι, καθηγητή φιλοσοφίας στο πανεπιστήμιο του Βροσλάβ : « Το αίσθημα ότι ανήκεις σε μια κοινότητα κατατρεγμένη από τους γείτονές της για αιώνες, το οποίο έχει εσωτερικευθεί από γενιά σε γενιά, τροφοδοτεί σταθερά τη νοοτροπία μας. Εξηγεί την τάση μας για ένα μεσσιανικό και ρομαντικό εθνικισμό, με τον οποίο συγκρούεται μια άλλη τάση : η επιθυμία για μια ανοιχτή και ειρηνική κοινωνία, τόσο στο εσωτερικό της όσο και σε σχέση με τους γείτονές της ». Πώς να μη σκεφτεί κανείς τον ψυχισμό των Ισραηλινών ; « Ναι, οι Πολωνοί τους μοιάζουν », επιβεβαιώνει ο Ζορζ Μενκ, διευθυντής του ερευνητικού τμήματος στο Εθνικό Κέντρο Επιστημονικών Ερευνών (CNRS). « Διακρίνουμε το ίδιο σύμπτωμα ηρωισμού - θυματοποίησης. Κάθε πολωνική οικογένεια έχει κλάψει νεκρούς στα ναζιστικά ή στα σοβιετικά στρατόπεδα, αν όχι και στο Κατίν [3]. Και αυτό το τραύμα παραμένει ζωντανό σε όλα τα σύμβολα. Ο Λεχ Καζίνσκι πόνταρε σε αυτή τη δραματοποίηση, από την οποία προσπάθησε να αποκοπεί ο [προκάτοχός του] Αλεξάντερ Κβασνιέφκσι ».
Η σκηνή εκτυλίσσεται στις 21 Ιουνίου του 2007, σε μια προκαταρκτική διάσκεψη για τη συνθήκη της Λισαβόνας. Ο πρωθυπουργός Γιαροσλάβ Καζίνσκι, ο οποίος δεν δέχεται η ψήφος του Βερολίνου να μετρά εις διπλούν σε σχέση με την ψήφο της Βαρσοβίας, λέει το εξής, κάνοντας αναφορά στον αδερφό του : « Αν δεν είχε μεσολαβήσει η περίοδος 1939-1945, η Πολωνία θα ήταν σήμερα μία χώρα 66 εκατομμυρίων κατοίκων » [4] - κι έχει μόνο 38 εκατομμύρια. Εκείνο το ευφυολόγημα λοιπόν, λέει πολλά για τη γερμανοφοβία των διδύμων, η οποία μόνο με τη ρωσοφοβία τους μπορεί να συγκριθεί. Και οι δύο συγκλίνουν στο φόβο μιας συγκυριαρχίας που θα θέσει εκ νέου τη χώρα σε καθεστώς υποτέλειας. Στο βιβλίο « Η Πολωνία των ονείρων μας », ο Γιαροσλάβ δεν μασά τα λόγια του : « Η Μέρκελ εκπροσωπεί τη γενιά των Γερμανών πολιτικών οι οποίοι επιθυμούν την παλινόρθωση της γερμανικής ηγεμονίας. Στοιχείο αυτού του σχεδίου αποτελεί ένας στρατηγικός άξονας με τη Μόσχα και η Πολωνία δεν μπορεί να αποτελέσει εμπόδιο. Η χώρα μας, επομένως, πρέπει να υποταχθεί, είτε με τον ένα είτε με τον άλλο τρόπο » [5]. Εξ ου και ο ξέφρενος φιλοατλαντισμός : η Ευρώπη –κατά πάσα πιθανότητα, ομοσπονδιακή– εγγυάται μεν την οικονομική ανάπτυξη, όχι όμως και την ασφάλεια της Πολωνίας, το κλειδί της οποίας βρίσκεται στην Ουάσινγκτον.
Το κόμμα « Δίκαιο και Δικαιοσύνη » (PiS) κέρδισε τις βουλευτικές εκλογές τον Σεπτέμβριο του 2005 και εν συνεχεία οδήγησε τον αρχηγό του, Λεχ Καζίνσκι, στην Προεδρία της Δημοκρατίας. Όσο για τον δίδυμο αδερφό του, τον Γιαροσλάβ, ανέλαβε σύντομα το πόστο του πρωθυπουργού.
Ωστόσο, η περίοδος του « εθνικιστικοσοσιαλιστικού οχυρού που συσπείρωνε όλες τις εκφάνσεις της δεξιάς », όπως το αποκαλεί ο Ζαν Ιβ Ποτέλ, πρώην πολιτιστικός σύμβουλος της γαλλικής πρεσβείας στη Βαρσοβία, δεν θα διαρκέσει. Η « Πλατφόρμα Πολιτών » (ΡΟ) παίρνει τη ρεβάνς στις βουλευτικές εκλογές τον Οκτώβριο του 2007. Ο πρόεδρος είναι υποχρεωμένος να συνυπάρξει με τον πρωθυπουργό Τουσκ έως τον θάνατό του, στις 10 Απριλίου του 2010, όταν συνετρίβη το αεροπλάνο που τον μετέφερε στο Σμολένσκ για τα 70 χρόνια από τη σφαγή στο Κατίν. Ο αδερφός του, υποψήφιος για την Προεδρία της Δημοκρατίας τον Ιούλιο του 2010, θα ηττηθεί από τον Μπρονισλάβ Κομορόφσκι.
Αφότου έκλεισε η παρένθεση Καζίνσκι, ο Σοκόρσκι επέλεξε, άραγε, μια περισσότερο ρεαλιστική πολιτική ή εξαναγκάστηκε προς αυτή την κατεύθυνση ; Ο Ρομάν Ιμιέλσκι, επικεφαλής του διεθνούς τμήματος στην εφημερίδα « Gazeta Wyborzca », τα λέει σταράτα : « Η εκλογή του Ομπάμα ήταν χαστούκι για τους Πολωνούς “οπαδούς του Μπους”. Κυρίως, από τη στιγμή που ο νέος πρόεδρος εγκατάλειψε τα σχέδια για την αντιπυραυλική ασπίδα, στην οποία οι άλλοι είχαν επενδύσει προκειμένου να προκαλέσουν τους Ρώσους. Πόσω μάλλον, όταν αυτό έγινε στις 17 Σεπτεμβρίου του 2009, πάνω στην εβδομηκοστή επέτειο από την είσοδο των σοβιετικών στρατευμάτων και 16 ημέρες μετά την επέτειο από την είσοδο της Βέρμαχτ ! ». Απότομη η προσγείωση για όλους τους φιλοατλαντιστές : « Η γεωγραφία ξαναπαίρνει τη θέση που της ανήκει δικαιωματικά. Η Ουάσινγκτον είναι πολύ μακριά, ενώ το Βερολίνο ακριβώς δίπλα ».
Για τον Αλεξάντερ Σμόλαρ, πρόεδρο του ιδρύματος Στέφαν Μπατόρι, της σημαντικότερης δεξαμενής σκέψης στην Πολωνία, « η αδιαφορία των Αμερικανών » εξηγεί την « ευρωπαϊκή στροφή » της Βαρσοβίας. Ο υπουργός Σικόρσκι, άλλοτε μέλος μια κυβέρνησης που ο επικεφαλής της επέσειε τον τρόμο του « 4ου Ράιχ », εμφανίζεται ενώπιον της Μπούντεσταγκ στις 28 Νοεμβρίου 2011, ως « ο πρώτος Πολωνός υπουργός Εξωτερικών της ιστορίας » που να δηλώσει : « Φοβάμαι τη γερμανική ηγεμονία λιγότερο από τη γερμανική αδράνεια. Έχετε γίνει το απαραίτητο έθνος για την Ευρώπη. Δεν πρέπει να χάσετε την ευκαιρία να ηγηθείτε αυτής. Όχι για να κυριαρχήσετε, αλλά για να κατευθύνετε τη μεταρρύθμιση ».
Αν ο λόγος τού επικεφαλής της διπλωματίας παραπέμπει, σε κάποια σημεία, στο όραμα περί ομοσπονδίας, « μη βγάλετε το συμπέρασμα ότι θα δεχόταν μια νέα μεταβίβαση εθνικής κυριαρχίας : το μόνο που κηρύσσει είναι μια συντομότερη ενσωμάτωση », κρίνει ο Πάβελ Σβιέμποντα, πρόεδρος του κέντρου DemosEuropa. Πράγματι, ο υπουργός αναγκάστηκε να απολογηθεί ενώπιον της Δίαιτας : « Δεν είμαστε ούτε ουτοπιστές ούτε αφελείς φιλοευρωπαϊστές. Στη σημερινή Ευρώπη, οφείλουμε να αγωνιζόμαστε για τα εθνικά μας συμφέροντα ». Πόσω μάλλον, από τη στιγμή που η Πολωνία είναι το έκτο μεγαλύτερο σε πληθυσμό κράτος της Ευρωπαϊκής Ένωσης και το έβδομο ως προς το ακαθάριστο εθνικό προϊόν (ΑΕΠ).
Εξ ου και ο « πανηγυρικός » χαρακτήρας -τάδε έφη Σβιέμποντα– του « τριγώνου της Βαϊμάρης », ένας διπλωματικός όρος που εφευρέθηκε για την κοινή δράση της Γερμανίας και της Γαλλίας με τη Βαρσοβία : στην πραγματικότητα, το δίδυμο Βερολίνο – Βαρσοβία έχει επισκιάσει το Παρίσι. Ακόμα και το άκρως επίσημο έγγραφο με τίτλο « Προτεραιότητες της εξωτερικής πολιτικής 2012-2016 » αναβαθμίζει τη Γερμανία στο επίπεδο « του σημαντικότερου εταίρου της Πολωνίας », ενώ η Γαλλία αναφέρεται πιο κάτω. Στο γαλλικό υπουργείο Εξωτερικών όσο και στην πρεσβεία στη Βαρσοβία, οι διπλωμάτες παραδέχονται –οff the record- μια κάποια αποξένωση : « Είμαστε σαν τα παλιά ζευγάρια στα οποία η λογική έχει πάρει τη θέση του πάθους », ομολογεί κάποιος από αυτούς. « Κι όμως, ο “δεσμός” μας με τη Γερμανία ξύπνησε τη ζήλεια της Γαλλίας… »
Το ίδιο υπενθυμίζει και ο Κονσταντίν Γκέμπερτ, σημαντική μορφή της διανόησης που προέκυψε από την Αλληλεγγύη, το αντιπολιτευτικό συνδικαλιστικό κίνημα υπό τον Λεχ Βαλέσα. « Εδώ, κανένας δεν ξεχνά ότι, το 2003, ο πρόεδρος Ζακ Σιράκ μας κατηγόρησε δημόσια ότι “χάσαμε μια καλή ευκαιρία να σωπάσουμε” όταν υποστηρίξαμε τον πόλεμο στο Ιράκ. Όσο για τον διάδοχό του, σπατάλησε το μερίδιο της συμπάθειας που αντλούσε χάρη στον φιλοατλαντισμό του, με τους αυταρχικούς χειρισμούς του στην κρίση του ευρώ. Η γερμανίδα καγκελάριος, τουλάχιστον, ενημέρωνε τον Πολωνό ομόλογό της ». Ιστορία εγωισμού, λοιπόν, αλλά και χρήματος : η Γερμανία είναι ο σημαντικότερος πελάτης της Πολωνίας, καθώς απορροφά το 26% των εξαγωγών της, πολύ μπροστά από τη Γαλλία, η οποία έρχεται στη δεύτερη θέση (6,8%). Επίσης, το Βερολίνο έρχεται πρώτο στις εξαγωγές προς την Πολωνία με 21,7%, σε αντιπαραβολή με το 4,3% του Παρισιού που καταλαμβάνει την πέμπτη θέση.
Η Πολωνία, απογοητευμένη από την Αμερική, άκρως εξαρτημένη από τη Γερμανία και με τις σχέσεις της με τη Γαλλία να έχουν ψυχρανθεί, τα έχει καταφέρει, άραγε, καλύτερα στις σχέσεις της προς ανατολάς ; Ο ηγετικός ρόλος που διεκδικούσε θα της επέτρεπε, θεωρητικά, να λάβει τη θέση που της άρμοζε εντός της Ε.Ε., αλλά και να κερδίσει τον σεβασμό της Ρωσίας. Ο διευθυντής του Κέντρου Ανατολικών Σπουδών (ΟSW), Ολαφ Όζικα, δηλώνει ευθαρσώς : « Η φιλοδοξία μας να “διαδώσουμε τη δημοκρατία προς ανατολάς” απέτυχε. Ούτε η Ουκρανία, ούτε η Λευκορωσία ούτε η Μολδαβία έχουν προχωρήσει προς αυτή την κατεύθυνση. Όσο για τη Λιθουανία, το πρόβλημα με την πολωνική μειονότητα [6] θέτει εμπόδια στις διμερείς μας σχέσεις. Η δε Μόσχα ερμηνεύει τις προσπάθειές μας ως απειλή για την ασφάλειά της ». Ακόμα κι εκεί, η Πολωνία χρειάστηκε να χαμηλώσει τον πήχη.
« Αποδεχτήκαμε να συμβιώσουμε με τη Ρωσία ως έχει. Προσπαθούμε να διασφαλίσουμε μια όσο το δυνατό σταθερή και εποικοδομητική γειτνίαση, περίπου όπως με τη Γαλλία και με τις χώρες του Μαγρέμπ ». Για να καταλήξει, με μια δόση πικρίας : « Η Ανατολή δεν αποτελεί πια για εμάς κεντρικό αντικείμενο προβληματισμού ».
Ο διπλωματικός σύμβουλος του προέδρου Κομορόφσκι, Ρομάν Κουζνιάρ, προτίμησε να μας συναντήσει στο καφέ Gressler, απέναντι από το επιβλητικό ξενοδοχείο Bristol. Μεταξύ 1989 και 1990, ο έγκριτος ειδικός έβαλε το πετραδάκι του στη διεθνή καμπάνια που διεξήγαγε εκείνη την εποχή ο πρωθυπουργός Ταντέους Μαζοβιέσκι. Κατά την επόμενη δεκαετία, ωστόσο, κράτησε τις αποστάσεις του από αυτόν, καταγγέλλοντας τόσο την « αμερικανοποίηση » που επιχειρούσε, όσο και τον « ηγεμονισμό των ΗΠΑ ». Περιττό να πούμε πόσο χαίρεται με αυτή τη νέα στροφή, αν όχι το διασκεδάζει : « Ο Σικόρσκι ασπάστηκε τη δική μου πολιτική. Αυτός που περίμενε τόσα από την Ουάσινγκτον, τώρα δηλώνει “ευρωπαίος πατριώτης” ».
Παρόλο που δεν φείδεται εγκωμίων για την « ευθύτητα » του υπουργού Εξωτερικών, εμμένει στα διδάγματα του παρελθόντος : « Φανταστήκαμε τους εαυτούς μας πιο δυνατούς απ’ ό,τι ήμασταν πραγματικά. Όσο περισσότερο θα προσεγγίζαμε τις ΗΠΑ, τόσο η Πολωνία θα εδραίωνε τη θέση της στην ευρωπαϊκή και παγκόσμια σκηνή, πίστευαν ορισμένοι ηγέτες. Εγώ όχι. Ήξερα ότι με αυτό τον τρόπο θα ακολουθούσαμε αναγκαστικά τις ΗΠΑ στην επέμβασή τους στο Ιράκ κι αυτό, παρά την αντίθεση της πλειοψηφίας της κοινής μας γνώμης. Κατόπιν, υποστηρίξαμε το σχέδιο για την ασπίδα αντιπυραυλικής προστασίας προκειμένου να διασφαλίσουμε την απόλυτη στρατιωτική υπεροχή των ΗΠΑ, κάτι που όμως, αντί να μας προστατεύσει, απειλούσε να εξαπολύσει μια νέα κούρσα εξοπλισμών. Αυτή η τύφλωση μας οδήγησε στο να υιοθετήσουμε μια αντιευρωπαϊκή ρητορική, η οποία μας απομόνωσε. Χρειάστηκε να προηγηθεί το αδιέξοδο της Λισαβόνας [ο πρόεδρος Καζίνσκι είχε αρνηθεί να προσυπογράψει τη συνθήκη] για να επανέλθουμε επιτέλους στα συγκαλά μας. Ήταν πια καιρός να γυρίσουμε εκείνη τη σελίδα που κηλίδωσε βαθιά την εικόνα της Πολωνίας ».
Οριστικά ; Η συγκεκριμένη ερώτηση μοιάζει σχεδόν εκτός τόπου, εφόσον η πολιτική του Σικόρσκι έχει ερείσματα. Η « Πλατφόρμα Πολιτών » την στηρίζει. Η « Συμμαχία της Δημοκρατικής Αριστεράς » (SLD) μάλιστα διεκδικεί την πατρότητά της. Μόνο που ο αρχηγός της, ο Λέζεκ Μίλερ, πρωθυπουργός εκείνη την εποχή, υπηρέτησε τη σύμπλευση με την Ουάσινγκτον σε τέτοιο σημείο, ώστε να στήσει παράνομη φυλακή της CIA στη σχολή των μυστικών υπηρεσιών της Πολωνίας. « Δεν ξέραμε ότι γίνονταν βασανιστήρια », σχολιάζει κοφτά ο βουλευτής Ταντέους Ιβίνσκι, λαλίστατος, ωστόσο, όταν προσάπτει στον υπουργό την « προτίμησή του για τους Ρεπουμπλικάνους », τον « υπέρμετρο φεντεραλισμό » του στην Ευρώπη, την « αλαζονεία » του απέναντι στους εξ ανατολών γείτονες και τον « κοντόφθαλμο ευρωκεντρισμό » του στη διεθνή σκακιέρα.
« Δεν πρέπει να βάζουμε όλα τα αυγά στο ίδιο καλάθι », εκτιμά, ομοίως, ο Μαρσίν Ζαμπορόφσκι, πρόεδρος του Πολωνικού Ινστιτούτου Διεθνών Υποθέσεων (PISM). « Είναι καιρός να στοχεύσουμε και στις αναδυόμενες χώρες, καθώς και στον αραβικό κόσμο ». Κι απαριθμεί τα « πλεονεκτήματα » της χώρας του σε αυτό το πεδίο : « Δεν έχουμε αποικιοκρατικό παρελθόν ούτε νεοαποικιοκρατικά συμφέροντα να προωθήσουμε, διαθέτουμε εμπειρία στη μετάβαση προς τη δημοκρατία, η σχέση μας με τον Καθολικισμό μας επιτρέπει να κατανοήσουμε καλύτερα το Ισλάμ… » Και η « φιλοϊσραηλινή » στάση της Βαρσοβίας ; « Εξηγείται από την επιθυμία μας να κλείσουμε τα μαύρα κεφάλαια της ιστορίας μας, να ισορροπήσουμε εκ νέου την πολιτική του κομμουνιστικού καθεστώτος και να ικανοποιήσουμε την Ουάσινγκτον. Αυτό όμως μπορεί να εξελιχθεί, όπως μαρτυρά και η έκδηλή αντίθεσή μας σε τυχόν πολεμική επιχείρηση στο Ιράν... ».
Η μαχόμενη φεμινίστρια Βάντα Νοβίσκα, βουλευτής του κόμματος Palikot και αντιπρόεδρος της Δίαιτας, απαιτεί από τη Βαρσοβία να κάνει την αυτοκριτική της μέχρι τέλους. « Το γεγονός ότι ορισμένοι πολιτικοί, συμπεριλαμβανομένου και του Σικόρσκι, δικαιολόγησαν τη μυστική φυλακή της ντροπής στο όνομα του εθνικού συμφέροντος που υπαγόρευε η συμμαχία μας με τις ΗΠΑ, αποδεικνύει ότι πρέπει να εγκαταλείψουμε αυτή τη λογική. Ούτε λόγος πια να στηρίζουμε άνευ όρων τους πολέμους των Αμερικανών » !
Δεν συμμερίζεται την ίδια άποψη ο υφυπουργός Εξωτερικών, Bίτολντ Βασζουκόφσκι, από το κόμμα PiS : « Μακριά από την Ουάσινγκτον δεν υπάρχει σωτηρία ! » Στην αυταρέσκεια του επικεφαλής της διπλωματίας αντιπαραθέτει την « ανάδυση των κινδύνων » : μια Ευρώπη « αφοπλισμένη » από την κρίση, μια « ηγεμονική » Γερμανία, μια « επιθετική » Ρωσία, μια « ασταθής και απρόβλεπτη » γειτνίαση προς Ανατολάς… Ονειρεύεται, κατά τα φαινόμενα, να υπηρετήσει εκ νέου το όραμα των Καζίνσκι για μια Πολωνία « πλήρες μέλος του ΝΑΤΟ, ηγετική δύναμη στην Ανατολική Ευρώπη, αναγνωρισμένη στη Δύση ως χώρα μείζονος σημασίας, που να χαίρει του σεβασμού της Ρωσίας και να είναι ελκυστική προς τον υπόλοιπο κόσμο ».
Οι βουλευτικές εκλογές τον Οκτώβριο του 2011 έδωσαν στην « Πλατφόρμα Πολιτών » και τους συμμάχους της από το « Αγροτικό Κόμμα της Πολωνίας » (PSL) μια ισχνή πλειοψηφία. Και, παρά τις ανησυχητικές δημοσκοπήσεις για τον κυβερνητικό συνασπισμό, οι οποίες εξηγούνται κυρίως από τη δυσαρέσκεια για τις μεταρρυθμίσεις στο συνταξιοδοτικό [7], οι περισσότεροι παρατηρητές δεν θεωρούν πιθανή την επιστροφή του PiS στην εξουσία, ιδίως όσο παραμένει στην ηγεσία ο επιζήσας εκ των διδύμων αδερφών.
Ο Μάρεκ Ζιολκόφσκι, πάντως, δεν παίρνει όρκο. Ο κοινωνιολόγος (και πρώην γερουσιαστής) διαπιστώνει « ένα αίσθημα αδικίας, τόσο ατομικό, όσο και συλλογικό. Η επανάσταση, και εδώ, έφαγε τα παιδιά της. Εκείνοι που ανέτρεψαν το παλιό καθεστώς με την Αλληλεγγύη, δεν είναι από τους ευνοημένους του νέου καθεστώτος : εργάτες και διανοούμενοι φιγουράρουν συχνά μεταξύ των χαμένων της μεταπολίτευσης. Όσο για την πρώην νομενκλατούρα, παραμένει στην εξουσία την οποία μοιράζεται με τη νέα καπιταλιστική τάξη ». Οι « αποδιοπομπαίοι τράγοι » θα μπορούσαν –ελλείψει μιας αριστερής εναλλακτικής η οποία δεν φαίνεται να αναδεικνύεται ανάμεσα σε ένα παρακμάζον SLD κι ένα διστακτικό Palikot– να κάνουν πλειοψηφία εκείνη τη μερίδα των εθνικιστών, κληρικαλιστών και αντιδραστικών Πολωνών που αποτελούσαν την εκλογική βάση των Καζίνσκι. Εδώ τους αποκαλούν « ο λαός του Σμολένσκ », διότι πιστεύουν ακράδαντα ότι η απώλεια του πρόεδρου « τους » αποτελούσε απόρροια συνωμοσίας μεταξύ Πούτιν και Τουσκ Ο Προμηθέας, σύμβολο της αντίστασης στον ολοκληρωτισμό, ενέπνευσε στις αρχές του 20ού αιώνα το όνομα ενός κινήματος στο οποίο έδωσε σάρκα και οστά ο στρατάρχης Γιόζεφ Πιλσντούτσκι, πρόεδρος από το 1918 έως το 1922 και, εν συνεχεία, πρωθυπουργός από το 1926 έως το 1928. Σκοπός του ; Να κάνει την Πολωνία προγεφύρωμα για όλα τα μη ρωσικά έθνη από τη Βαλτική ως την Κασπία, γεγονός που θα τα απελευθέρωνε από τη Μόσχα. Η εν λόγω στρατηγική, την οποία αναπαρήγαγε τη μεταπολεμική περίοδο το περιοδικό « Kultura » με έδρα το Παρίσι και επικεφαλής τους Γέρζι Γκιεντρόις και Γιούλιους Μιεροζέφσκι, αναβίωσε τη δεκαετία του ’90 αναμειγνύοντας τον φιλοατλαντισμό της Βαρσοβίας με την « προς ανατολάς συνεργασία ». Η επιστροφή στη Ρεαλπολιτίκ δηλώνει αναμφισβήτητα ότι ο Πολωνός Προμηθέας κουράστηκε και γύρισε αυτή τη σελίδα. Εκτός κι αν…
InfoGnomon
Πέρασαν ήδη πέντε χρόνια που ο Ράντεκ Σικόρσκι ηγείται της εξωτερικής πολιτικής της Βαρσοβίας. Και από τον συντηρητικό φιλοατλαντισμό των αδελφών Καζίνσκι, η χώρα πέρασε στον μαχητικό φιλοευρωπαϊσμό του κεντρώου πρωθυπουργού, Ντόναλντ Τουσκ. Αυτή, όμως, η στροφή 180 μοιρών, συνιστά όντως ένα « success story », όπως περιαυτολογεί ο ηθικός αυτουργός της » ;
Ολόκληρη η Βαρσοβία γελάει μ’ ένα ανέκδοτο : « Ποια η διαφορά ανάμεσα στον Ράντεκ Σικόρσκι [τον Πολωνό υπουργό Εξωτερικών] και τον Θεό » ; Απάντηση : « Ο Θεός δεν πιστεύει ότι είναι ο Ράντεκ Σικόρσκι » ! Πράγματι, ο επικεφαλής της πολωνικής διπλωματίας δεν διακρίνεται για τη μετριοφροσύνη του. Στην ετήσια ομιλία του στη Δίαιτα, στις 29 Μαρτίου 2012, δεν διστάζει να δηλώσει : « Η σημερινή Πολωνία είναι η καλύτερη που έχουμε γνωρίσει ποτέ ». Κάνοντας, μάλιστα, τον απολογισμό της προεδρίας της χώρας στην Ευρωπαϊκή Ένωση, προσθέτει : « Δηλώνω με υπερηφάνεια ότι, παρά τις αντίξοες συνθήκες, η πολωνική προεδρία θεωρείται ευρέως η καλύτερη από τότε που τέθηκε σε εφαρμογή η συνθήκη της Λισαβόνας » [1].
Επίσης, δεν κρύβει τη φιλοδοξία του. « Βλέπει τον εαυτό του πρόεδρο της Δημοκρατίας ή, στην ανάγκη, γενικό γραμματέα του ΝΑΤΟ », εκμυστηρεύεται άτομο του περιβάλλοντός του. Ο άνθρωπος αυτός, ο οποίος κοντεύει τα 50, έχτισε την καριέρα του με υπολογισμένες κινήσεις. Στα 19 καταφεύγει στη Βρετανία, σπουδάζει στην Οξφόρδη, κάνει τα πρώτα του βήματα στη δημοσιογραφία στο Αφγανιστάν, στο πλευρό των μουτζαχεντίν, εργάζεται για το συντηρητικό ίδρυμα American Enterprise Institute και γίνεται σύμβουλος του Αυστραλού μεγιστάνα των ΜΜΕ Ρούπερτ Μέρντοχ. Μετά την επιστροφή στην πατρίδα, αναλαμβάνει υπουργός Άμυνας το 2005, στη δεξιά κυβέρνηση των αδελφών Λεχ και Γιαροσλάβ Καζίνσκι, προτού συμμετάσχει, εν συνεχεία, το 2007, στην κεντρώα κυβέρνηση του Ντόναλντ Τουσκ, όπου και ανέλαβε το χαρτοφυλάκιο των εξωτερικών. Η αγαπημένη του φράση : « success story ». Κάνει χρήση και κατάχρηση αυτής της φράσης για να περιγράψει την ανάδυση της χώρας του στην ευρωπαϊκή και παγκόσμια πολιτική σκηνή. Κάτι που, όπως φαίνεται, δεν ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα.
Έκπληξη στο υπουργείο Εξωτερικών : ο διευθυντής της επιτροπής σχεδιασμού, μιας καίριας θέσης, δεν είναι καν 40 χρόνων. Χαρισματική προσωπικότητα, ο Γιάκουμπ Βισνιέφσκι συνοψίζει στην αγγλική –αν και κατέχει και τη γαλλική– την εξωτερική πολιτική, στον σχεδιασμό της οποίας συνεισφέρει με τις λέξεις – κλειδιά, « συνέχεια και ρεαλισμός » : Tόσο ως προς τη δέσμευση υπέρ της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης, όσο και ως προς την επιθυμία να συμπαρασύρει σε αυτή και τους γείτονες εξ ανατολών, καθώς και στην προσπάθεια για ομαλοποίηση των σχέσεων με τη Ρωσία. Και η προνομιακή σχέση με τις ΗΠΑ ; « Η φήμη μας ως “δούρειου ίππου της Αμερικής στην Ευρώπη” ανήκει στη σφαίρα του μύθου », απαντά. « Παρ’ όλο που η ασφάλειά μας εξαρτάται από την ποιότητα των δεσμών με την άλλη πλευρά του Ατλαντικού, η θέση του οικονομικού και πολιτιστικού μας μέλλοντος βρίσκεται στην καρδιά της Ευρωπαϊκής Ένωσης και όχι στον αντίποδά της ». Ακόμα και στη ζώνη του ευρώ ; « Ναι, εφόσον η οικονομία μας θα είναι έτοιμη ».
Τίποτα το ιδιαίτερα επαναστατικό μέχρι στιγμής, θα πει κάποιος. Έτσι όμως, είναι σαν να ξεχνά την πολυτάραχη ιστορία της χώρας. Ο Φιλίπ Ρουζίν, Πολωνός στην καταγωγή και διευθυντής του Κέντρου Γαλλικού Πολιτισμού της Βαρσοβίας, την αφηγείται με συγκίνηση : « Μη λησμονείτε ότι αυτό το κράτος, το μεγαλύτερο της Κεντρικής Ευρώπης, είχε εξαφανιστεί για 123 χρόνια [από το 1795 έως το 1918], μοιρασμένο μεταξύ Ρωσίας και Γερμανίας. Επανεμφανίστηκε για να προδοθεί πάλι από τη Γαλλία και τη Μεγάλη Βρετανία, οι οποίες επέτρεψαν στον Χίτλερ να το κατακτήσει. Απολογισμός : έξι εκατομμύρια νεκροί. Χωρίς να λησμονούμε και την εξέγερση της Βαρσοβίας, Αύγουστο με Σεπτέμβριο του 1944, που συνετρίβη από τη Βέρμαχτ με την ανοχή του Κόκκινου Στρατού, ο οποίος είχε φτάσει ως την απέναντι όχθη του Βιστούλα : δύο εκατομμύρια νεκροί » [2]. Στο μουσείο της Εξέγερσης, η ερειπωμένη πρωτεύουσα, πλάνα της οποίας τραβήχτηκαν από αεροπλάνο το 1945, θυμίζει τη Χιροσίμα μετά τη ρήψη της ατομικής βόμβας
.
Πρέπει να μιλάμε για « εθνική παράνοια » ; Ο όρος αυτός δεν τρομάζει τον Ανταμ Σμιελέφσκι, καθηγητή φιλοσοφίας στο πανεπιστήμιο του Βροσλάβ : « Το αίσθημα ότι ανήκεις σε μια κοινότητα κατατρεγμένη από τους γείτονές της για αιώνες, το οποίο έχει εσωτερικευθεί από γενιά σε γενιά, τροφοδοτεί σταθερά τη νοοτροπία μας. Εξηγεί την τάση μας για ένα μεσσιανικό και ρομαντικό εθνικισμό, με τον οποίο συγκρούεται μια άλλη τάση : η επιθυμία για μια ανοιχτή και ειρηνική κοινωνία, τόσο στο εσωτερικό της όσο και σε σχέση με τους γείτονές της ». Πώς να μη σκεφτεί κανείς τον ψυχισμό των Ισραηλινών ; « Ναι, οι Πολωνοί τους μοιάζουν », επιβεβαιώνει ο Ζορζ Μενκ, διευθυντής του ερευνητικού τμήματος στο Εθνικό Κέντρο Επιστημονικών Ερευνών (CNRS). « Διακρίνουμε το ίδιο σύμπτωμα ηρωισμού - θυματοποίησης. Κάθε πολωνική οικογένεια έχει κλάψει νεκρούς στα ναζιστικά ή στα σοβιετικά στρατόπεδα, αν όχι και στο Κατίν [3]. Και αυτό το τραύμα παραμένει ζωντανό σε όλα τα σύμβολα. Ο Λεχ Καζίνσκι πόνταρε σε αυτή τη δραματοποίηση, από την οποία προσπάθησε να αποκοπεί ο [προκάτοχός του] Αλεξάντερ Κβασνιέφκσι ».
Η σκηνή εκτυλίσσεται στις 21 Ιουνίου του 2007, σε μια προκαταρκτική διάσκεψη για τη συνθήκη της Λισαβόνας. Ο πρωθυπουργός Γιαροσλάβ Καζίνσκι, ο οποίος δεν δέχεται η ψήφος του Βερολίνου να μετρά εις διπλούν σε σχέση με την ψήφο της Βαρσοβίας, λέει το εξής, κάνοντας αναφορά στον αδερφό του : « Αν δεν είχε μεσολαβήσει η περίοδος 1939-1945, η Πολωνία θα ήταν σήμερα μία χώρα 66 εκατομμυρίων κατοίκων » [4] - κι έχει μόνο 38 εκατομμύρια. Εκείνο το ευφυολόγημα λοιπόν, λέει πολλά για τη γερμανοφοβία των διδύμων, η οποία μόνο με τη ρωσοφοβία τους μπορεί να συγκριθεί. Και οι δύο συγκλίνουν στο φόβο μιας συγκυριαρχίας που θα θέσει εκ νέου τη χώρα σε καθεστώς υποτέλειας. Στο βιβλίο « Η Πολωνία των ονείρων μας », ο Γιαροσλάβ δεν μασά τα λόγια του : « Η Μέρκελ εκπροσωπεί τη γενιά των Γερμανών πολιτικών οι οποίοι επιθυμούν την παλινόρθωση της γερμανικής ηγεμονίας. Στοιχείο αυτού του σχεδίου αποτελεί ένας στρατηγικός άξονας με τη Μόσχα και η Πολωνία δεν μπορεί να αποτελέσει εμπόδιο. Η χώρα μας, επομένως, πρέπει να υποταχθεί, είτε με τον ένα είτε με τον άλλο τρόπο » [5]. Εξ ου και ο ξέφρενος φιλοατλαντισμός : η Ευρώπη –κατά πάσα πιθανότητα, ομοσπονδιακή– εγγυάται μεν την οικονομική ανάπτυξη, όχι όμως και την ασφάλεια της Πολωνίας, το κλειδί της οποίας βρίσκεται στην Ουάσινγκτον.
Το κόμμα « Δίκαιο και Δικαιοσύνη » (PiS) κέρδισε τις βουλευτικές εκλογές τον Σεπτέμβριο του 2005 και εν συνεχεία οδήγησε τον αρχηγό του, Λεχ Καζίνσκι, στην Προεδρία της Δημοκρατίας. Όσο για τον δίδυμο αδερφό του, τον Γιαροσλάβ, ανέλαβε σύντομα το πόστο του πρωθυπουργού.
Ωστόσο, η περίοδος του « εθνικιστικοσοσιαλιστικού οχυρού που συσπείρωνε όλες τις εκφάνσεις της δεξιάς », όπως το αποκαλεί ο Ζαν Ιβ Ποτέλ, πρώην πολιτιστικός σύμβουλος της γαλλικής πρεσβείας στη Βαρσοβία, δεν θα διαρκέσει. Η « Πλατφόρμα Πολιτών » (ΡΟ) παίρνει τη ρεβάνς στις βουλευτικές εκλογές τον Οκτώβριο του 2007. Ο πρόεδρος είναι υποχρεωμένος να συνυπάρξει με τον πρωθυπουργό Τουσκ έως τον θάνατό του, στις 10 Απριλίου του 2010, όταν συνετρίβη το αεροπλάνο που τον μετέφερε στο Σμολένσκ για τα 70 χρόνια από τη σφαγή στο Κατίν. Ο αδερφός του, υποψήφιος για την Προεδρία της Δημοκρατίας τον Ιούλιο του 2010, θα ηττηθεί από τον Μπρονισλάβ Κομορόφσκι.
Αφότου έκλεισε η παρένθεση Καζίνσκι, ο Σοκόρσκι επέλεξε, άραγε, μια περισσότερο ρεαλιστική πολιτική ή εξαναγκάστηκε προς αυτή την κατεύθυνση ; Ο Ρομάν Ιμιέλσκι, επικεφαλής του διεθνούς τμήματος στην εφημερίδα « Gazeta Wyborzca », τα λέει σταράτα : « Η εκλογή του Ομπάμα ήταν χαστούκι για τους Πολωνούς “οπαδούς του Μπους”. Κυρίως, από τη στιγμή που ο νέος πρόεδρος εγκατάλειψε τα σχέδια για την αντιπυραυλική ασπίδα, στην οποία οι άλλοι είχαν επενδύσει προκειμένου να προκαλέσουν τους Ρώσους. Πόσω μάλλον, όταν αυτό έγινε στις 17 Σεπτεμβρίου του 2009, πάνω στην εβδομηκοστή επέτειο από την είσοδο των σοβιετικών στρατευμάτων και 16 ημέρες μετά την επέτειο από την είσοδο της Βέρμαχτ ! ». Απότομη η προσγείωση για όλους τους φιλοατλαντιστές : « Η γεωγραφία ξαναπαίρνει τη θέση που της ανήκει δικαιωματικά. Η Ουάσινγκτον είναι πολύ μακριά, ενώ το Βερολίνο ακριβώς δίπλα ».
Για τον Αλεξάντερ Σμόλαρ, πρόεδρο του ιδρύματος Στέφαν Μπατόρι, της σημαντικότερης δεξαμενής σκέψης στην Πολωνία, « η αδιαφορία των Αμερικανών » εξηγεί την « ευρωπαϊκή στροφή » της Βαρσοβίας. Ο υπουργός Σικόρσκι, άλλοτε μέλος μια κυβέρνησης που ο επικεφαλής της επέσειε τον τρόμο του « 4ου Ράιχ », εμφανίζεται ενώπιον της Μπούντεσταγκ στις 28 Νοεμβρίου 2011, ως « ο πρώτος Πολωνός υπουργός Εξωτερικών της ιστορίας » που να δηλώσει : « Φοβάμαι τη γερμανική ηγεμονία λιγότερο από τη γερμανική αδράνεια. Έχετε γίνει το απαραίτητο έθνος για την Ευρώπη. Δεν πρέπει να χάσετε την ευκαιρία να ηγηθείτε αυτής. Όχι για να κυριαρχήσετε, αλλά για να κατευθύνετε τη μεταρρύθμιση ».
Αν ο λόγος τού επικεφαλής της διπλωματίας παραπέμπει, σε κάποια σημεία, στο όραμα περί ομοσπονδίας, « μη βγάλετε το συμπέρασμα ότι θα δεχόταν μια νέα μεταβίβαση εθνικής κυριαρχίας : το μόνο που κηρύσσει είναι μια συντομότερη ενσωμάτωση », κρίνει ο Πάβελ Σβιέμποντα, πρόεδρος του κέντρου DemosEuropa. Πράγματι, ο υπουργός αναγκάστηκε να απολογηθεί ενώπιον της Δίαιτας : « Δεν είμαστε ούτε ουτοπιστές ούτε αφελείς φιλοευρωπαϊστές. Στη σημερινή Ευρώπη, οφείλουμε να αγωνιζόμαστε για τα εθνικά μας συμφέροντα ». Πόσω μάλλον, από τη στιγμή που η Πολωνία είναι το έκτο μεγαλύτερο σε πληθυσμό κράτος της Ευρωπαϊκής Ένωσης και το έβδομο ως προς το ακαθάριστο εθνικό προϊόν (ΑΕΠ).
Εξ ου και ο « πανηγυρικός » χαρακτήρας -τάδε έφη Σβιέμποντα– του « τριγώνου της Βαϊμάρης », ένας διπλωματικός όρος που εφευρέθηκε για την κοινή δράση της Γερμανίας και της Γαλλίας με τη Βαρσοβία : στην πραγματικότητα, το δίδυμο Βερολίνο – Βαρσοβία έχει επισκιάσει το Παρίσι. Ακόμα και το άκρως επίσημο έγγραφο με τίτλο « Προτεραιότητες της εξωτερικής πολιτικής 2012-2016 » αναβαθμίζει τη Γερμανία στο επίπεδο « του σημαντικότερου εταίρου της Πολωνίας », ενώ η Γαλλία αναφέρεται πιο κάτω. Στο γαλλικό υπουργείο Εξωτερικών όσο και στην πρεσβεία στη Βαρσοβία, οι διπλωμάτες παραδέχονται –οff the record- μια κάποια αποξένωση : « Είμαστε σαν τα παλιά ζευγάρια στα οποία η λογική έχει πάρει τη θέση του πάθους », ομολογεί κάποιος από αυτούς. « Κι όμως, ο “δεσμός” μας με τη Γερμανία ξύπνησε τη ζήλεια της Γαλλίας… »
Το ίδιο υπενθυμίζει και ο Κονσταντίν Γκέμπερτ, σημαντική μορφή της διανόησης που προέκυψε από την Αλληλεγγύη, το αντιπολιτευτικό συνδικαλιστικό κίνημα υπό τον Λεχ Βαλέσα. « Εδώ, κανένας δεν ξεχνά ότι, το 2003, ο πρόεδρος Ζακ Σιράκ μας κατηγόρησε δημόσια ότι “χάσαμε μια καλή ευκαιρία να σωπάσουμε” όταν υποστηρίξαμε τον πόλεμο στο Ιράκ. Όσο για τον διάδοχό του, σπατάλησε το μερίδιο της συμπάθειας που αντλούσε χάρη στον φιλοατλαντισμό του, με τους αυταρχικούς χειρισμούς του στην κρίση του ευρώ. Η γερμανίδα καγκελάριος, τουλάχιστον, ενημέρωνε τον Πολωνό ομόλογό της ». Ιστορία εγωισμού, λοιπόν, αλλά και χρήματος : η Γερμανία είναι ο σημαντικότερος πελάτης της Πολωνίας, καθώς απορροφά το 26% των εξαγωγών της, πολύ μπροστά από τη Γαλλία, η οποία έρχεται στη δεύτερη θέση (6,8%). Επίσης, το Βερολίνο έρχεται πρώτο στις εξαγωγές προς την Πολωνία με 21,7%, σε αντιπαραβολή με το 4,3% του Παρισιού που καταλαμβάνει την πέμπτη θέση.
Η Πολωνία, απογοητευμένη από την Αμερική, άκρως εξαρτημένη από τη Γερμανία και με τις σχέσεις της με τη Γαλλία να έχουν ψυχρανθεί, τα έχει καταφέρει, άραγε, καλύτερα στις σχέσεις της προς ανατολάς ; Ο ηγετικός ρόλος που διεκδικούσε θα της επέτρεπε, θεωρητικά, να λάβει τη θέση που της άρμοζε εντός της Ε.Ε., αλλά και να κερδίσει τον σεβασμό της Ρωσίας. Ο διευθυντής του Κέντρου Ανατολικών Σπουδών (ΟSW), Ολαφ Όζικα, δηλώνει ευθαρσώς : « Η φιλοδοξία μας να “διαδώσουμε τη δημοκρατία προς ανατολάς” απέτυχε. Ούτε η Ουκρανία, ούτε η Λευκορωσία ούτε η Μολδαβία έχουν προχωρήσει προς αυτή την κατεύθυνση. Όσο για τη Λιθουανία, το πρόβλημα με την πολωνική μειονότητα [6] θέτει εμπόδια στις διμερείς μας σχέσεις. Η δε Μόσχα ερμηνεύει τις προσπάθειές μας ως απειλή για την ασφάλειά της ». Ακόμα κι εκεί, η Πολωνία χρειάστηκε να χαμηλώσει τον πήχη.
« Αποδεχτήκαμε να συμβιώσουμε με τη Ρωσία ως έχει. Προσπαθούμε να διασφαλίσουμε μια όσο το δυνατό σταθερή και εποικοδομητική γειτνίαση, περίπου όπως με τη Γαλλία και με τις χώρες του Μαγρέμπ ». Για να καταλήξει, με μια δόση πικρίας : « Η Ανατολή δεν αποτελεί πια για εμάς κεντρικό αντικείμενο προβληματισμού ».
Ο διπλωματικός σύμβουλος του προέδρου Κομορόφσκι, Ρομάν Κουζνιάρ, προτίμησε να μας συναντήσει στο καφέ Gressler, απέναντι από το επιβλητικό ξενοδοχείο Bristol. Μεταξύ 1989 και 1990, ο έγκριτος ειδικός έβαλε το πετραδάκι του στη διεθνή καμπάνια που διεξήγαγε εκείνη την εποχή ο πρωθυπουργός Ταντέους Μαζοβιέσκι. Κατά την επόμενη δεκαετία, ωστόσο, κράτησε τις αποστάσεις του από αυτόν, καταγγέλλοντας τόσο την « αμερικανοποίηση » που επιχειρούσε, όσο και τον « ηγεμονισμό των ΗΠΑ ». Περιττό να πούμε πόσο χαίρεται με αυτή τη νέα στροφή, αν όχι το διασκεδάζει : « Ο Σικόρσκι ασπάστηκε τη δική μου πολιτική. Αυτός που περίμενε τόσα από την Ουάσινγκτον, τώρα δηλώνει “ευρωπαίος πατριώτης” ».
Παρόλο που δεν φείδεται εγκωμίων για την « ευθύτητα » του υπουργού Εξωτερικών, εμμένει στα διδάγματα του παρελθόντος : « Φανταστήκαμε τους εαυτούς μας πιο δυνατούς απ’ ό,τι ήμασταν πραγματικά. Όσο περισσότερο θα προσεγγίζαμε τις ΗΠΑ, τόσο η Πολωνία θα εδραίωνε τη θέση της στην ευρωπαϊκή και παγκόσμια σκηνή, πίστευαν ορισμένοι ηγέτες. Εγώ όχι. Ήξερα ότι με αυτό τον τρόπο θα ακολουθούσαμε αναγκαστικά τις ΗΠΑ στην επέμβασή τους στο Ιράκ κι αυτό, παρά την αντίθεση της πλειοψηφίας της κοινής μας γνώμης. Κατόπιν, υποστηρίξαμε το σχέδιο για την ασπίδα αντιπυραυλικής προστασίας προκειμένου να διασφαλίσουμε την απόλυτη στρατιωτική υπεροχή των ΗΠΑ, κάτι που όμως, αντί να μας προστατεύσει, απειλούσε να εξαπολύσει μια νέα κούρσα εξοπλισμών. Αυτή η τύφλωση μας οδήγησε στο να υιοθετήσουμε μια αντιευρωπαϊκή ρητορική, η οποία μας απομόνωσε. Χρειάστηκε να προηγηθεί το αδιέξοδο της Λισαβόνας [ο πρόεδρος Καζίνσκι είχε αρνηθεί να προσυπογράψει τη συνθήκη] για να επανέλθουμε επιτέλους στα συγκαλά μας. Ήταν πια καιρός να γυρίσουμε εκείνη τη σελίδα που κηλίδωσε βαθιά την εικόνα της Πολωνίας ».
Οριστικά ; Η συγκεκριμένη ερώτηση μοιάζει σχεδόν εκτός τόπου, εφόσον η πολιτική του Σικόρσκι έχει ερείσματα. Η « Πλατφόρμα Πολιτών » την στηρίζει. Η « Συμμαχία της Δημοκρατικής Αριστεράς » (SLD) μάλιστα διεκδικεί την πατρότητά της. Μόνο που ο αρχηγός της, ο Λέζεκ Μίλερ, πρωθυπουργός εκείνη την εποχή, υπηρέτησε τη σύμπλευση με την Ουάσινγκτον σε τέτοιο σημείο, ώστε να στήσει παράνομη φυλακή της CIA στη σχολή των μυστικών υπηρεσιών της Πολωνίας. « Δεν ξέραμε ότι γίνονταν βασανιστήρια », σχολιάζει κοφτά ο βουλευτής Ταντέους Ιβίνσκι, λαλίστατος, ωστόσο, όταν προσάπτει στον υπουργό την « προτίμησή του για τους Ρεπουμπλικάνους », τον « υπέρμετρο φεντεραλισμό » του στην Ευρώπη, την « αλαζονεία » του απέναντι στους εξ ανατολών γείτονες και τον « κοντόφθαλμο ευρωκεντρισμό » του στη διεθνή σκακιέρα.
« Δεν πρέπει να βάζουμε όλα τα αυγά στο ίδιο καλάθι », εκτιμά, ομοίως, ο Μαρσίν Ζαμπορόφσκι, πρόεδρος του Πολωνικού Ινστιτούτου Διεθνών Υποθέσεων (PISM). « Είναι καιρός να στοχεύσουμε και στις αναδυόμενες χώρες, καθώς και στον αραβικό κόσμο ». Κι απαριθμεί τα « πλεονεκτήματα » της χώρας του σε αυτό το πεδίο : « Δεν έχουμε αποικιοκρατικό παρελθόν ούτε νεοαποικιοκρατικά συμφέροντα να προωθήσουμε, διαθέτουμε εμπειρία στη μετάβαση προς τη δημοκρατία, η σχέση μας με τον Καθολικισμό μας επιτρέπει να κατανοήσουμε καλύτερα το Ισλάμ… » Και η « φιλοϊσραηλινή » στάση της Βαρσοβίας ; « Εξηγείται από την επιθυμία μας να κλείσουμε τα μαύρα κεφάλαια της ιστορίας μας, να ισορροπήσουμε εκ νέου την πολιτική του κομμουνιστικού καθεστώτος και να ικανοποιήσουμε την Ουάσινγκτον. Αυτό όμως μπορεί να εξελιχθεί, όπως μαρτυρά και η έκδηλή αντίθεσή μας σε τυχόν πολεμική επιχείρηση στο Ιράν... ».
Η μαχόμενη φεμινίστρια Βάντα Νοβίσκα, βουλευτής του κόμματος Palikot και αντιπρόεδρος της Δίαιτας, απαιτεί από τη Βαρσοβία να κάνει την αυτοκριτική της μέχρι τέλους. « Το γεγονός ότι ορισμένοι πολιτικοί, συμπεριλαμβανομένου και του Σικόρσκι, δικαιολόγησαν τη μυστική φυλακή της ντροπής στο όνομα του εθνικού συμφέροντος που υπαγόρευε η συμμαχία μας με τις ΗΠΑ, αποδεικνύει ότι πρέπει να εγκαταλείψουμε αυτή τη λογική. Ούτε λόγος πια να στηρίζουμε άνευ όρων τους πολέμους των Αμερικανών » !
Δεν συμμερίζεται την ίδια άποψη ο υφυπουργός Εξωτερικών, Bίτολντ Βασζουκόφσκι, από το κόμμα PiS : « Μακριά από την Ουάσινγκτον δεν υπάρχει σωτηρία ! » Στην αυταρέσκεια του επικεφαλής της διπλωματίας αντιπαραθέτει την « ανάδυση των κινδύνων » : μια Ευρώπη « αφοπλισμένη » από την κρίση, μια « ηγεμονική » Γερμανία, μια « επιθετική » Ρωσία, μια « ασταθής και απρόβλεπτη » γειτνίαση προς Ανατολάς… Ονειρεύεται, κατά τα φαινόμενα, να υπηρετήσει εκ νέου το όραμα των Καζίνσκι για μια Πολωνία « πλήρες μέλος του ΝΑΤΟ, ηγετική δύναμη στην Ανατολική Ευρώπη, αναγνωρισμένη στη Δύση ως χώρα μείζονος σημασίας, που να χαίρει του σεβασμού της Ρωσίας και να είναι ελκυστική προς τον υπόλοιπο κόσμο ».
Οι βουλευτικές εκλογές τον Οκτώβριο του 2011 έδωσαν στην « Πλατφόρμα Πολιτών » και τους συμμάχους της από το « Αγροτικό Κόμμα της Πολωνίας » (PSL) μια ισχνή πλειοψηφία. Και, παρά τις ανησυχητικές δημοσκοπήσεις για τον κυβερνητικό συνασπισμό, οι οποίες εξηγούνται κυρίως από τη δυσαρέσκεια για τις μεταρρυθμίσεις στο συνταξιοδοτικό [7], οι περισσότεροι παρατηρητές δεν θεωρούν πιθανή την επιστροφή του PiS στην εξουσία, ιδίως όσο παραμένει στην ηγεσία ο επιζήσας εκ των διδύμων αδερφών.
Ο Μάρεκ Ζιολκόφσκι, πάντως, δεν παίρνει όρκο. Ο κοινωνιολόγος (και πρώην γερουσιαστής) διαπιστώνει « ένα αίσθημα αδικίας, τόσο ατομικό, όσο και συλλογικό. Η επανάσταση, και εδώ, έφαγε τα παιδιά της. Εκείνοι που ανέτρεψαν το παλιό καθεστώς με την Αλληλεγγύη, δεν είναι από τους ευνοημένους του νέου καθεστώτος : εργάτες και διανοούμενοι φιγουράρουν συχνά μεταξύ των χαμένων της μεταπολίτευσης. Όσο για την πρώην νομενκλατούρα, παραμένει στην εξουσία την οποία μοιράζεται με τη νέα καπιταλιστική τάξη ». Οι « αποδιοπομπαίοι τράγοι » θα μπορούσαν –ελλείψει μιας αριστερής εναλλακτικής η οποία δεν φαίνεται να αναδεικνύεται ανάμεσα σε ένα παρακμάζον SLD κι ένα διστακτικό Palikot– να κάνουν πλειοψηφία εκείνη τη μερίδα των εθνικιστών, κληρικαλιστών και αντιδραστικών Πολωνών που αποτελούσαν την εκλογική βάση των Καζίνσκι. Εδώ τους αποκαλούν « ο λαός του Σμολένσκ », διότι πιστεύουν ακράδαντα ότι η απώλεια του πρόεδρου « τους » αποτελούσε απόρροια συνωμοσίας μεταξύ Πούτιν και Τουσκ Ο Προμηθέας, σύμβολο της αντίστασης στον ολοκληρωτισμό, ενέπνευσε στις αρχές του 20ού αιώνα το όνομα ενός κινήματος στο οποίο έδωσε σάρκα και οστά ο στρατάρχης Γιόζεφ Πιλσντούτσκι, πρόεδρος από το 1918 έως το 1922 και, εν συνεχεία, πρωθυπουργός από το 1926 έως το 1928. Σκοπός του ; Να κάνει την Πολωνία προγεφύρωμα για όλα τα μη ρωσικά έθνη από τη Βαλτική ως την Κασπία, γεγονός που θα τα απελευθέρωνε από τη Μόσχα. Η εν λόγω στρατηγική, την οποία αναπαρήγαγε τη μεταπολεμική περίοδο το περιοδικό « Kultura » με έδρα το Παρίσι και επικεφαλής τους Γέρζι Γκιεντρόις και Γιούλιους Μιεροζέφσκι, αναβίωσε τη δεκαετία του ’90 αναμειγνύοντας τον φιλοατλαντισμό της Βαρσοβίας με την « προς ανατολάς συνεργασία ». Η επιστροφή στη Ρεαλπολιτίκ δηλώνει αναμφισβήτητα ότι ο Πολωνός Προμηθέας κουράστηκε και γύρισε αυτή τη σελίδα. Εκτός κι αν…
InfoGnomon
ΜΟΙΡΑΣΤΕΙΤΕ
ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ
ΠΡΟΗΓΟΥΜΕΝΟ ΑΡΘΡΟ
Ένα δώρο συμβολικό
ΣΧΟΛΙΑΣΤΕ
