2013-01-08 20:10:53
By Wolfgang Munchau
Για τον Ευρωπαίο που παρακολουθεί το δημοσιονομικό αδιέξοδο στις ΗΠΑ όλα δείχνουν πολύ γνώριμα. Οι ΗΠΑ αποκτούν ξαφνικά… ευρωπαϊκό χαρακτήρα. Για μένα, όμως, το βασικό πρόβλημα δεν είναι η ανικανότητα αντιμετώπισης του δομικού ελλείμματος, αλλά -όπως υποστήριξε και ο Economist στο τελευταίο τεύχος- ακριβώς το αντίθετο. Φοβάμαι ότι οι ΗΠΑ σπεύδουν τυφλά σε μία ημιαυτόματη λιτότητα, διαπράττοντας ακριβώς το ίδιο λάθος που έκανε η Ευρώπη.
Το πρόβλημα δεν είναι το μέγεθος του εθνικού χρέους αυτό καθεαυτό, που άλλωστε είναι διαχειρίσιμο και στις δύο περιπτώσεις, αλλά η πολιτική με την οποία το διαχειριζόμαστε.
Τα διάφορα μέτρα που περιλαμβάνονται στη συμφωνία στην οποία κατέληξε το Κογκρέσο την προηγούμενη εβδομάδα για τον προϋπολογισμό αντιστοιχούν σε αύξηση των εσόδων κατά περίπου 2% του ΑΕΠ. Αυτό είναι το απόλυτο μέγεθος των συμφωνηθέντων μέτρων.
Δεν περιλαμβάνεται καμία επιπλέον μείωση των δημοσίων δαπανών. Η ακαθάριστη δημοσιονομική συρρίκνωση των ΗΠΑ θα είναι μεγαλύτερη από εκείνη της Βρετανίας το 2013, αλλά όχι τόσο μεγάλη όσο της Ισπανίας, της Πορτογαλίας ή της Ελλάδας. Παρ' όλα αυτά, οι ΗΠΑ θα μπορούσαν επάξια να ζητήσουν τιμητικό ρόλο στο ευρωπαϊκό κλαμπ λιτότητας.
Το ισχυρότερο δίδαγμα από την κρίση της ευρωζώνης είναι ότι οι δημοσιονομικοί πολλαπλασιαστές -ο αντίκτυπος της λιτότητας στην ανάπτυξη- είναι πολύ μεγαλύτεροι όταν η νομισματική πολιτική έχει φτάσει το σημείο μηδέν και όταν όλοι ακολουθούν πολιτική λιτότητας ταυτόχρονα.
Το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο ξεκίνησε τη συζήτηση για τους πολλαπλασιαστές τον προηγούμενο χρόνο σε έκθεση του Olivier Blanchard και του Daniel Leigh, εξηγώντας ότι οι οικονομικές προβλέψεις ήταν επίμονα λάθος κατά τη διάρκεια της κρίσης. Δύσκολα μπορεί να προβλέψει κανείς πόσο υψηλός θα είναι φέτος ο πολλαπλασιαστής, ενώ μπορεί να διαφέρει από χώρα σε χώρα. Είναι, όμως, σαφές ότι βρίσκεται σε υψηλότερα επίπεδα από ό,τι πριν από την κρίση.
Εκτιμώ ότι ο πολλαπλασιαστής θα μειωθεί καθώς η οικονομία επιστρέφει σε φυσιολογικές συνθήκες, αλλά αυτό δεν έχει συμβεί ακόμη και ενδεχομένως να πρέπει να περιμένουμε λίγο καιρό ακόμη. Στην Ευρώπη, η ύφεση ξεκίνησε στα μέσα του 2012 και πιθανότατα θα διαρκέσει για το μεγαλύτερο μέρος του έτους. Στις ΗΠΑ, τα στοιχεία δείχνουν ότι ο μεταποιητικός κλάδος έχει βγει από την ύφεση και πως η απασχόληση αυξάνεται ήπια. Το μέγεθος των δημοσιονομικών μέτρων όμως μπορεί να αναταράξει αυτήν την αρχική ανάκαμψη.
Η μεσοπρόθεσμη δυναμική είναι ακόμη χειρότερη. Κι αυτό γιατί η λιτότητα δεν είναι ένα σοκ του οποίου οι επιπτώσεις θα σβήσουν με το πέρασμα του χρόνου, αλλά ένα πολυετές πρόγραμμα. Αυτό που με τρομάζει είναι η πιθανότητα να επιδιωχθεί λιτότητα -έστω και μέτριου μεγέθους- για μεγαλύτερη χρονική περίοδο. Αυτή ήδη συμβαίνει, στην Ευρώπη τουλάχιστον.
Το γερμανικό υπουργείο Οικονομικών ήδη σχεδιάζει προϋπολογισμό λιτότητας για το 2014 ώστε να ανταποκριθεί στο συνταγματικά καθορισμένο στόχο για ισοσκελισμένο πρωτογενή προϋπολογισμό. Το δημοσιονομικό συμβόλαιο της ευρωζώνης θα επιφέρει ακριβώς τον ίδιο αντίκτυπο σε άλλες χώρες.
Η συνταγή για σχεδόν μηδενικό πρωτογενές έλλειμμα θα αναγκάσει άπαντες να συνεχίσουν με την πολιτική λιτότητας επ’ αόριστον. Τα όποια περιθώρια για αυτόματους σταθεροποιητές είναι περιορισμένα. Εάν επιβεβαιωθώ και τα μακροπρόθεσμα στοιχεία για την ανάπτυξη υποχωρήσουν, τότε το διαρθρωτικό έλλειμμα θα αναθεωρηθεί ανοδικά, επιβάλλοντας ακόμη μεγαλύτερη λιτότητα.
Στην Ευρώπη, η σχεδόν μόνιμη λιτότητα επιβάλλεται πρωτίστως από τη μείωση των κοινωνικών επιδομάτων. Στις περισσότερες χώρες, τα περιθώρια για αύξηση της φορολογίας είναι πολύ μικρά. Υπάρχουν ορισμένες γνήσιες διαρθρωτικές δημοσιονομικές μεταρρυθμίσεις, που ενδεχομένως να αξίζει το κόπο να τις εφαρμόσουμε - όπως η μείωση των δαπανών στην τοπική αυτοδιοίκηση, τα παραθυράκια της φορολογικής νομοθεσίας και η κατάργηση των επιδοτήσεων. Τα μέτρα αυτά, όμως, είναι πολύ δύσκολο να ληφθούν. Για τις κυβερνήσεις είναι ευκολότερο να κόψουν τα κοινωνικά επιδόματα. Αυτό άλλωστε συνήθως εννοούν οι Ευρωπαίοι συντηρητικοί όταν μιλούν για «οικονομικές μεταρρυθμίσεις».
Στον ευρωπαϊκό Νότο, η λιτότητα έχει ήδη οδηγήσει σε μεγάλη αύξηση της φτώχειας και σε ανισότητα. Σύμφωνα με έκθεση της Oxfam, στην Ισπανία, εάν δεν ανατραπεί η υφιστάμενη πολιτική, τότε το ποσοστό του πληθυσμού της χώρας που ζει κάτω από τα όρια της φτώχειας μπορεί να αυξηθεί από το 27% στο 40% μέσα σε μία δεκαετία. Δεν μπορώ να φανταστώ πώς η Ισπανία θα συνεχίσει πολιτικά στην ίδια τροχιά εάν επαληθευτεί αυτή η πρόβλεψη.
Ανά την Ευρώπη, οι κυβερνήσεις βρίσκονται στριμωγμένες στη γωνία και η λιτότητα μοιάζει η μόνη επιλογή. Ο Βρετανός υπουργός Οικονομικών Τζορτζ Όζμπορν δήλωσε προσφάτως ότι εκτιμά πως η λιτότητα θα συνεχιστεί μέχρι το 2018. Θεωρώ ότι η εκτίμηση αυτή αφορά την ευρύτερη περιοχή του Βόρειου Ατλαντικού. Αυτό δεν είναι ένα περιβάλλον στο οποίο οι επιχειρήσεις επενδύουν και οι καταναλωτές αυξάνουν τις δαπάνες τους. Το δικό μου συμπέρασμα είναι πως δεν θα επιστρέψουμε στον προ της κρίσης ρυθμό ανάπτυξης στο κλαμπ της λιτότητας για μερικά χρόνια. Εάν οι ΗΠΑ γίνουν και εκείνες πλήρες μέλος του κλαμπ, τότε εκτιμώ ότι θα συμβεί το ίδιο και εκεί.
Υπάρχει ένας βαθύτερος λόγος που αντιμετωπίζουμε αυτήν την κατάσταση. Είναι πλέον δυσκολότερο για το πολιτικό σύστημα να υπερασπιστεί το συλλογικό συμφέρον - που θα ήταν αρχικά η επιδίωξη στρατηγικών για τον τερματισμό της ύφεσης και στη συνέχεια η δυναμική αντιμετώπιση του χρέους. Το πρόβλημα της συλλογικής δράσης είναι μία φυσική ατέλεια μιας νομισματικής ένωσης όπου η λήψη αποφάσεων είναι αποκεντρωμένη. Μπορεί, όμως, να υπάρξει και σε επίπεδο κρατών-μελών, όταν η κοινωνία δεν έχει την απαραίτητη ομοθυμία ως προς την οικονομική πολιτική. Τα παθολογικά προβλήματα στις ΗΠΑ και στην ευρωζώνη αρχίζουν να μοιάζουν επικίνδυνα πολύ.
ΠΗΓΗ: FT.com
Copyright The Financial Times Ltd. All rights reserved.
Για τον Ευρωπαίο που παρακολουθεί το δημοσιονομικό αδιέξοδο στις ΗΠΑ όλα δείχνουν πολύ γνώριμα. Οι ΗΠΑ αποκτούν ξαφνικά… ευρωπαϊκό χαρακτήρα. Για μένα, όμως, το βασικό πρόβλημα δεν είναι η ανικανότητα αντιμετώπισης του δομικού ελλείμματος, αλλά -όπως υποστήριξε και ο Economist στο τελευταίο τεύχος- ακριβώς το αντίθετο. Φοβάμαι ότι οι ΗΠΑ σπεύδουν τυφλά σε μία ημιαυτόματη λιτότητα, διαπράττοντας ακριβώς το ίδιο λάθος που έκανε η Ευρώπη.
Το πρόβλημα δεν είναι το μέγεθος του εθνικού χρέους αυτό καθεαυτό, που άλλωστε είναι διαχειρίσιμο και στις δύο περιπτώσεις, αλλά η πολιτική με την οποία το διαχειριζόμαστε.
Τα διάφορα μέτρα που περιλαμβάνονται στη συμφωνία στην οποία κατέληξε το Κογκρέσο την προηγούμενη εβδομάδα για τον προϋπολογισμό αντιστοιχούν σε αύξηση των εσόδων κατά περίπου 2% του ΑΕΠ. Αυτό είναι το απόλυτο μέγεθος των συμφωνηθέντων μέτρων.
Δεν περιλαμβάνεται καμία επιπλέον μείωση των δημοσίων δαπανών. Η ακαθάριστη δημοσιονομική συρρίκνωση των ΗΠΑ θα είναι μεγαλύτερη από εκείνη της Βρετανίας το 2013, αλλά όχι τόσο μεγάλη όσο της Ισπανίας, της Πορτογαλίας ή της Ελλάδας. Παρ' όλα αυτά, οι ΗΠΑ θα μπορούσαν επάξια να ζητήσουν τιμητικό ρόλο στο ευρωπαϊκό κλαμπ λιτότητας.
Το ισχυρότερο δίδαγμα από την κρίση της ευρωζώνης είναι ότι οι δημοσιονομικοί πολλαπλασιαστές -ο αντίκτυπος της λιτότητας στην ανάπτυξη- είναι πολύ μεγαλύτεροι όταν η νομισματική πολιτική έχει φτάσει το σημείο μηδέν και όταν όλοι ακολουθούν πολιτική λιτότητας ταυτόχρονα.
Το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο ξεκίνησε τη συζήτηση για τους πολλαπλασιαστές τον προηγούμενο χρόνο σε έκθεση του Olivier Blanchard και του Daniel Leigh, εξηγώντας ότι οι οικονομικές προβλέψεις ήταν επίμονα λάθος κατά τη διάρκεια της κρίσης. Δύσκολα μπορεί να προβλέψει κανείς πόσο υψηλός θα είναι φέτος ο πολλαπλασιαστής, ενώ μπορεί να διαφέρει από χώρα σε χώρα. Είναι, όμως, σαφές ότι βρίσκεται σε υψηλότερα επίπεδα από ό,τι πριν από την κρίση.
Εκτιμώ ότι ο πολλαπλασιαστής θα μειωθεί καθώς η οικονομία επιστρέφει σε φυσιολογικές συνθήκες, αλλά αυτό δεν έχει συμβεί ακόμη και ενδεχομένως να πρέπει να περιμένουμε λίγο καιρό ακόμη. Στην Ευρώπη, η ύφεση ξεκίνησε στα μέσα του 2012 και πιθανότατα θα διαρκέσει για το μεγαλύτερο μέρος του έτους. Στις ΗΠΑ, τα στοιχεία δείχνουν ότι ο μεταποιητικός κλάδος έχει βγει από την ύφεση και πως η απασχόληση αυξάνεται ήπια. Το μέγεθος των δημοσιονομικών μέτρων όμως μπορεί να αναταράξει αυτήν την αρχική ανάκαμψη.
Η μεσοπρόθεσμη δυναμική είναι ακόμη χειρότερη. Κι αυτό γιατί η λιτότητα δεν είναι ένα σοκ του οποίου οι επιπτώσεις θα σβήσουν με το πέρασμα του χρόνου, αλλά ένα πολυετές πρόγραμμα. Αυτό που με τρομάζει είναι η πιθανότητα να επιδιωχθεί λιτότητα -έστω και μέτριου μεγέθους- για μεγαλύτερη χρονική περίοδο. Αυτή ήδη συμβαίνει, στην Ευρώπη τουλάχιστον.
Το γερμανικό υπουργείο Οικονομικών ήδη σχεδιάζει προϋπολογισμό λιτότητας για το 2014 ώστε να ανταποκριθεί στο συνταγματικά καθορισμένο στόχο για ισοσκελισμένο πρωτογενή προϋπολογισμό. Το δημοσιονομικό συμβόλαιο της ευρωζώνης θα επιφέρει ακριβώς τον ίδιο αντίκτυπο σε άλλες χώρες.
Η συνταγή για σχεδόν μηδενικό πρωτογενές έλλειμμα θα αναγκάσει άπαντες να συνεχίσουν με την πολιτική λιτότητας επ’ αόριστον. Τα όποια περιθώρια για αυτόματους σταθεροποιητές είναι περιορισμένα. Εάν επιβεβαιωθώ και τα μακροπρόθεσμα στοιχεία για την ανάπτυξη υποχωρήσουν, τότε το διαρθρωτικό έλλειμμα θα αναθεωρηθεί ανοδικά, επιβάλλοντας ακόμη μεγαλύτερη λιτότητα.
Στην Ευρώπη, η σχεδόν μόνιμη λιτότητα επιβάλλεται πρωτίστως από τη μείωση των κοινωνικών επιδομάτων. Στις περισσότερες χώρες, τα περιθώρια για αύξηση της φορολογίας είναι πολύ μικρά. Υπάρχουν ορισμένες γνήσιες διαρθρωτικές δημοσιονομικές μεταρρυθμίσεις, που ενδεχομένως να αξίζει το κόπο να τις εφαρμόσουμε - όπως η μείωση των δαπανών στην τοπική αυτοδιοίκηση, τα παραθυράκια της φορολογικής νομοθεσίας και η κατάργηση των επιδοτήσεων. Τα μέτρα αυτά, όμως, είναι πολύ δύσκολο να ληφθούν. Για τις κυβερνήσεις είναι ευκολότερο να κόψουν τα κοινωνικά επιδόματα. Αυτό άλλωστε συνήθως εννοούν οι Ευρωπαίοι συντηρητικοί όταν μιλούν για «οικονομικές μεταρρυθμίσεις».
Στον ευρωπαϊκό Νότο, η λιτότητα έχει ήδη οδηγήσει σε μεγάλη αύξηση της φτώχειας και σε ανισότητα. Σύμφωνα με έκθεση της Oxfam, στην Ισπανία, εάν δεν ανατραπεί η υφιστάμενη πολιτική, τότε το ποσοστό του πληθυσμού της χώρας που ζει κάτω από τα όρια της φτώχειας μπορεί να αυξηθεί από το 27% στο 40% μέσα σε μία δεκαετία. Δεν μπορώ να φανταστώ πώς η Ισπανία θα συνεχίσει πολιτικά στην ίδια τροχιά εάν επαληθευτεί αυτή η πρόβλεψη.
Ανά την Ευρώπη, οι κυβερνήσεις βρίσκονται στριμωγμένες στη γωνία και η λιτότητα μοιάζει η μόνη επιλογή. Ο Βρετανός υπουργός Οικονομικών Τζορτζ Όζμπορν δήλωσε προσφάτως ότι εκτιμά πως η λιτότητα θα συνεχιστεί μέχρι το 2018. Θεωρώ ότι η εκτίμηση αυτή αφορά την ευρύτερη περιοχή του Βόρειου Ατλαντικού. Αυτό δεν είναι ένα περιβάλλον στο οποίο οι επιχειρήσεις επενδύουν και οι καταναλωτές αυξάνουν τις δαπάνες τους. Το δικό μου συμπέρασμα είναι πως δεν θα επιστρέψουμε στον προ της κρίσης ρυθμό ανάπτυξης στο κλαμπ της λιτότητας για μερικά χρόνια. Εάν οι ΗΠΑ γίνουν και εκείνες πλήρες μέλος του κλαμπ, τότε εκτιμώ ότι θα συμβεί το ίδιο και εκεί.
Υπάρχει ένας βαθύτερος λόγος που αντιμετωπίζουμε αυτήν την κατάσταση. Είναι πλέον δυσκολότερο για το πολιτικό σύστημα να υπερασπιστεί το συλλογικό συμφέρον - που θα ήταν αρχικά η επιδίωξη στρατηγικών για τον τερματισμό της ύφεσης και στη συνέχεια η δυναμική αντιμετώπιση του χρέους. Το πρόβλημα της συλλογικής δράσης είναι μία φυσική ατέλεια μιας νομισματικής ένωσης όπου η λήψη αποφάσεων είναι αποκεντρωμένη. Μπορεί, όμως, να υπάρξει και σε επίπεδο κρατών-μελών, όταν η κοινωνία δεν έχει την απαραίτητη ομοθυμία ως προς την οικονομική πολιτική. Τα παθολογικά προβλήματα στις ΗΠΑ και στην ευρωζώνη αρχίζουν να μοιάζουν επικίνδυνα πολύ.
ΠΗΓΗ: FT.com
Copyright The Financial Times Ltd. All rights reserved.
ΜΟΙΡΑΣΤΕΙΤΕ
ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ
ΠΡΟΗΓΟΥΜΕΝΟ ΑΡΘΡΟ
Τραγωδία στην Ηλεία: Κρεμάσθηκε μητέρα τεσσάρων παιδιών!
ΣΧΟΛΙΑΣΤΕ
