2013-01-13 14:00:05
Η ανεργία των νέων, παράλληλα με την κατάρρευση της αστικής τάξης, θα προκαλέσει οδυνηρές κοινωνικές αναταραχές - οι οποίες θα πυροδοτήσουν εσωτερική πάλη των τάξεων, πόλεμο μεταξύ των γενεών και διακρατικές αντιπαραθέσεις Γράφει ο Βασίλης Βιλιάρδος
Καθηγητής - Οικονομολόγος
[email protected]
Τη δεκαετία του 1980 οι χώρες της Λατινικής Αμερικής υποχρεώθηκαν από τους δανειστές τους να εφαρμόσουν ανάλογα προγράμματα, όπως αυτά του Ευρωπαϊκού Νότου σήμερα - με αποτέλεσμα να αποτύχουν η μία μετά την άλλη. Ακολούθησε η εποχή του άμετρου πολιτικού λαϊκισμού - αμέσως μετά, οι κοινωνικές αναταραχές και οι οικονομικές καταρρεύσεις.
Η Λατινική Αμερική ανέκαμψε μόνο όταν ο κυριότερος πιστωτής της, οι Η.Π.Α., αποφάσισαν να διαγράψουν ένα μεγάλο μέρος των απαιτήσεων τους. Δυστυχώς, η υπερδύναμη χρειάστηκε δέκα ολόκληρα χρόνια για να το αποφασίσει, αφού προηγουμένως κατανόησε κάτι απλό και αυτονόητο - το ότι δηλαδή χρέη που δεν μπορούν να πληρωθούν, δεν πληρώνονται.
Αργότερα, το 1989, κλήθηκα για να συμβουλεύσω την κυβέρνηση της Πολωνίας, όταν ήταν αντιμέτωπη με ένα βουνό χρεών - τα οποία ήταν φυσικά αδύνατον να εξοφληθούν. Πρότεινα λοιπόν στους βασικούς δανειστές της, στις επτά μεγαλύτερες οικονομίες του πλανήτη δηλαδή, να διαγράψουν ένα μεγάλο μέρος των απαιτήσεων τους - γεγονός που δεν εύρισκε σύμφωνη καμία χώρα.
Αναγκάσθηκα λοιπόν να πείσω υπομονετικά το ένα κράτος μετά το άλλο, οπότε απέμεινε τελευταία η Γερμανία - η οποία δεν ήθελε με κανέναν τρόπο να συμφωνήσει. Πως τα κατάφερα τελικά να την πείσω;
Απλούστατα, ταξίδεψα στην κεντρική βιβλιοθήκη της Ουάσιγκτον και πήρα ένα αντίγραφο της συμφωνίας του Λονδίνου - με βάση την οποία διαγράφηκε ένα μεγάλο μέρος των χρεών της Γερμανίας, ενώ τα τοκοχρεολύσια για τα υπόλοιπα αποφασίσθηκε να πληρώνονται σε συνάρτηση με το ρυθμό αύξησης των εξαγωγών της.
Στη συνέχεια, ένας υψηλόβαθμος πολιτικός της Πολωνίας έδωσε τα έγγραφα στον κ. H. Kohl - στον τότε καγκελάριο της Γερμανίας. Αυτός το κοίταξε προσεκτικά και είπε τελικά: «Είναι πραγματικά ένα πολύ ισχυρό επιχείρημα» (J.D.Sachs, με παρεμβάσεις)”.
Ανάλυση
Σε σχέση με την εξέλιξη της κρίσης χρέους της Ευρωζώνης υπάρχουν ασφαλώς πάρα πολλά ερωτηματικά - απορίες επίσης για το τι τελικά θα συμβεί αφού, παρά την ενδιάμεση «ανακωχή» των αγορών, την οποία εξασφάλισε ο πρόεδρος της ΕΚΤ λέγοντας πως "Η ΕΚΤ θα κάνει ότι είναι απαραίτητο για την προστασία του ευρώ, μέσα στα πλαίσια των αρμοδιοτήτων της και, πιστέψτε με, θα είναι αρκετό", τα θεμελιώδη μεγέθη δεν έχουν αλλάξει.
Αν και η ΕΚΤ υποσχέθηκε λοιπόν να αγοράζει τα ομόλογα των ελλειμματικών οικονομιών, υπό την προϋπόθεση ότι θα τηρούν τις δημοσιονομικές δεσμεύσεις τους (προγράμματα λιτότητας), κανένας δεν ξέρει τι πραγματικά θα μπορούσε να συμβεί, εάν μία χώρα αποφάσιζε να πάψει να υποτάσσεται στις επιταγές της Γερμανίας - όπως για παράδειγμα η Ισπανία, η οποία πληρώνει πολύ ακριβά τη «διάσωση» της (θυσιάζοντας στην κυριολεξία τους Πολίτες της αφού τους υποχρεώνει, μεταξύ άλλων, να υφίστανται μία ανεργία της τάξης του 27%).
Ειδικότερα, εάν η Ισπανία αναγκαζόταν να αναθεωρήσει τη δημοσιονομική της πολιτική, πιεζόμενη ενδεχομένως από τις αντιδράσεις των πολιτών της, θα σταματούσε η ΕΚΤ την αγορά των ομολόγων του δημοσίου της; Θα τοποθετούσε ίσως ανώτατα όρια στα επιτόκια δανεισμού της Ισπανίας; Πως θα αντιδρούσαν οι επενδυτές προβλέποντας τέτοιου είδους εξελίξεις; Τι θα συνέβαινε εάν η Ισπανία, όπως επίσης η Ιταλία, επέλεγαν τελικά την έξοδο από το ευρώ, αφού κάτι τέτοιο είναι μάλλον προς το συμφέρον τους;
Εκτός αυτού, μήπως οι αγορές θελήσουν κάποια στιγμή να δοκιμάσουν, εάν ο πρόεδρος της ΕΚΤ είναι πράγματι πρόθυμος να κάνει πράξη τα μεγάλα λόγια του; Τι θα συμβεί εάν ξαφνικά, στα πλαίσια αυτά, «στοιβαχτούν» μεγάλες ποσότητες ισπανικών, ιταλικών, πορτογαλικών, γαλλικών κλπ. ομολόγων στα ταμεία της ΕΚΤ, «απαιτώντας» την άμεση εξόφληση τους; Θα «τύπωνε» χρήματα η ΕΚΤ για να τα πληρώσει, παραβαίνοντας ίσως τις δικαιοδοσίες της;
Ανεξάρτητα από τα ερωτήματα αυτά, αλλά σε σχέση με τα επιδεινούμενα θεμελιώδη μεγέθη της ΕΕ, το μεγάλο πρόβλημα της Ευρωζώνης, αυτό που ίσως θα προκαλέσει την έκρηξη του ηφαιστείου, με την κρίση να επανέρχεται δριμύτερη, είναι η κατάρρευση της μεσαίας, της αστικής καλύτερα τάξης. Επίσης η ανεργία - κυρίως δε την ανεργία των νέων, η οποία έχει ξεπεράσει σε πολλές χώρες, όπως στην Ελλάδα και την Ισπανία, τα ανώτατα δυνατά όρια.
Η ΚΑΤΑΡΡΕΥΣΗ ΤΗΣ ΑΣΤΙΚΗΣ ΤΑΞΗΣ
Παρά τη μη ισορροπημένη αναδιανομή των εισοδημάτων, αφού στη διάρκεια των τελευταίων δεκαετιών οι πλούσιοι γινόντουσαν πλουσιότεροι και οι φτωχοί φτωχότεροι, η μεσαία τάξη δεν αντιμετώπιζε σημαντικά προβλήματα. Οι λογαριασμοί πληρώνονταν, τα ταξίδια στην περίοδο των διακοπών ήταν ο κανόνας, η αγορά ενός σπιτιού ή ενός διαμερίσματος με τη βοήθεια ενός τραπεζικού δανείου ήταν εφικτή, ενώ η απόκτηση αυτοκινήτου ολοκλήρωνε την εικόνα μίας σχετικά εύπορης, άνετης ζωής.
Το κυριότερο όλων, οι προοπτικές για το μέλλον ήταν ευοίωνες, όπως επίσης οι ελπίδες για ένα καλύτερο βιοτικό επίπεδο – υπό την προϋπόθεση βέβαια ότι θα εργαζόταν κανείς, όσο το δυνατόν περισσότερο. Φυσικά η μεσαία τάξη, στην οποία βασίλευε το «αμερικανικό όνειρο» (American dream), δεν είχε ποτέ την ευκαιρία να αναρριχηθεί στα ανώτατα επίπεδα – να ανήκει δηλαδή κάποτε στην ελίτ. Εν τούτοις, αισθανόταν ότι θα μπορούσε, εάν προσπαθούσε αρκετά – γεγονός που ήταν σημαντικότερο από κάθε τι άλλο, αφού στήριζε και εξασφάλιζε την κοινωνική ειρήνη και συνοχή.
Μετά το ξέσπασμα της χρηματοπιστωτικής κρίσης όμως, η κατάσταση άλλαξε ραγδαία – ειδικά στην Ευρώπη. Παραδόξως δε, η ευθύνη αυτών των αλλαγών δεν βαρύνει την αστική τάξη, αλλά τα ανώτατα εισοδηματικά στρώματα, την ελίτ – η οποία φαίνεται πως έχει ξεχάσει ότι, η εξασφάλιση του πολύ υψηλού βιοτικού της επιπέδου στηρίζεται στη μεσαία τάξη, την οποία ανόητα προσπαθεί να εξαφανίσει, λεηλατώντας και εξαθλιώνοντας την.
Αναλυτικότερα, οι δραστικές μειώσεις των μισθών, ο περιορισμός του κράτους προνοίας, η πολύ υψηλή φορολόγηση, οι μαζικές απολύσεις, η ανεργία, το κλείσιμο των μικρομεσαίων επιχειρήσεων και τόσα πολλά άλλα, τα οποία επιβάλλονται (καταρχήν) στις υπερχρεωμένες οικονομίες του Νότου, οδηγούν χωρίς καμία αμφιβολία τη μεσαία τάξη στον Καιάδα – αφού οι υποθήκες, καθώς επίσης οι λογαριασμοί δεν μπορούν πλέον να πληρωθούν, τα αυτοκίνητα πωλούνται, η θέρμανση γίνεται αγαθό πολυτελείας και τα ταξίδια στις διακοπές είναι αδύνατον πια να πραγματοποιηθούν.
Ο καθοδικός σπειροειδής κύκλος της εξαθλίωσης λοιπόν, ο οποίος στο παρελθόν παρέσυρε μόνο αυτούς που δεν ήθελαν να δουλέψουν και να προσπαθήσουν για ένα καλύτερο αύριο, είναι σήμερα ο κανόνας για ένα πολύ μεγάλο μέρος του πληθυσμού.
Στα πλαίσια αυτά, φαίνεται πως θα είμαστε σύντομα αντιμέτωποι με μία καινούργια «πάλη των τάξεων», η οποία όμως αυτή τη φορά έχει ξεκινήσει εκ των άνω – από τις ανώτατες εισοδηματικές τάξεις δηλαδή οι οποίες, στην προσπάθεια τους να μεγεθύνουν ακόμη περισσότερο τα εισοδήματα τους, έχουν τοποθετήσει στο στόχαστρο τη μεσαία τάξη.
Το ίδιο συμβαίνει δυστυχώς και με τις πλουσιότερες χώρες του Βορά, οι οποίες στοχοποιούν ανόητα τα ελλειμματικά ευρωπαϊκά κράτη του Νότου - χωρίς να κατανοούν ότι, με αυτόν τον τρόπο κάποια στιγμή, αργά ή γρήγορα, το ηφαίστειο θα εκραγεί, με απίστευτα καταστροφικές συνέπειες για όλους.
Η ΑΝΕΡΓΙΑ ΤΩΝ ΝΕΩΝ
Από την άλλη πλευρά και σύμφωνα με πολλούς, μετά την εισαγωγή του ευρώ η ανεργία των νέων σε όλες σχεδόν τις χώρες της Ευρωζώνης μειώθηκε - αντίθετα, στη Γερμανία αυξήθηκε, αν και ελαφρά. Η αιτία του φαινομένου αυτού ήταν το ότι, οι χώρες του Νότου, οι οποίες είχαν ανέκαθεν προβλήματα δανεισμού (λόγω των υψηλών χρεών τους, καθώς επίσης των αυξημένων επιτοκίων που ήταν αναγκασμένες να πληρώνουν), «πλημμύρισαν» ξαφνικά με φθηνά χρήματα - με αποτέλεσμα η χρηματοδότηση τόσο του δημοσίου, όσο και του ιδιωτικού τους τομέα να είναι πάρα πολύ εύκολη.
Τα κεφάλαια αυτά τώρα αποσύρονταν από τη Γερμανία, αφού τόσο οι τράπεζες (ακόμη και οι γερμανικές), όσο και οι λοιποί επενδυτές, προτιμούσαν να τα τοποθετούν στις χώρες του Νότου - αφού απολάμβαναν την ίδια ασφάλεια σαν κράτη-μέλη της Ευρωζώνης, ενώ προσέφεραν πολύ υψηλότερες αποδόσεις.
Οι αγορές λοιπόν δάνειζαν αφειδώς τις χώρες του Νότου, οι οποίες με τη σειρά τους μοίραζαν τα χρήματα αυτά στους πολίτες τους - οι πολιτικοί με στόχο να επανεκλεγούν, ενώ οι ιδιώτες, επιχειρηματίες και μη, για να κερδίσουν όσο το δυνατόν περισσότερο. Με τον τρόπο αυτό διενεργούνταν υπερβολικές επενδύσεις σε έργα υποδομής εκ μέρους του δημοσίου, ενώ κατασκευάζονταν πάρα πολλά κτίρια εκ μέρους των ιδιωτών - οπότε δημιουργούνταν όλο και περισσότερες θέσεις εργασίας, από τις οποίες ωφελούνταν κυρίως οι νέοι.
Τα υπόλοιπα χρήματα διοχετεύονταν στον τομέα των υπηρεσιών, επίσης «εντάσεως απασχόλησης» νέων και ανειδίκευτων εργαζομένων, όπου η κερδοφορία ήταν λιγότερο κοπιαστική – με αποτέλεσμα να «αδυνατίζει» συνεχώς η βιομηχανική παραγωγή στο Νότο, η οποία έχει πολύ μεγαλύτερες απαιτήσεις.
Ειδικά στον τομέα των ακινήτων, η φούσκα που δημιουργήθηκε σε αρκετές χώρες ήταν τεράστια - όπως για παράδειγμα στην Ισπανία, όπου κατασκευάσθηκαν μέσα σε ελάχιστα χρόνια περισσότερα διαμερίσματα από τους κατοίκους της. Κάτι ανάλογο συνέβη και στην Ιρλανδία, στην Ολλανδία, στην Κύπρο κοκ. - ενώ στην Ελλάδα, όπως και στη Γαλλία, η εξέλιξη ήταν κατά πολύ ηπιότερη (όπως έχουμε αναφέρει πολλές φορές το πρόβλημα της Ελλάδας ήταν το δημόσιο χρέος της - σε αντίθεση με όλες σχεδόν τις άλλες χώρες, οι οποίες οδηγήθηκαν στην κρίση λόγω του ιδιωτικού χρέους τους).
Μετά το ξέσπασμα τώρα της χρηματοπιστωτικής κρίσης διαπιστώθηκε ότι, η φούσκα των ακινήτων, ειδικά στις Η.Π.Α., είχε ωφελήσει σε μεγάλο βαθμό αφενός μεν τις τράπεζες, αφετέρου τις κατασκευαστικές εταιρείες - οδηγώντας στη συνέχεια τόσο τις μεν, όσο και τις δε, σε τεράστιες απώλειες.
Παράλληλα, τα περιουσιακά στοιχεία τόσο των μεσαίων, όσο και των χαμηλότερων εισοδηματικών τάξεων δεν είχαν αυξηθεί σημαντικά τη συγκεκριμένη χρονική περίοδο – αφού η καλυτέρευση του βιοτικού επιπέδου τους στηρίχθηκε στο δανεισμό. Εν τούτοις, αυτές ακριβώς οι «τάξεις» υποχρεώθηκαν δυστυχώς από τις κυβερνήσεις τους να επιβαρυνθούν με τη διάσωση των υπερχρεωμένων τραπεζών, έτσι ώστε να αποφευχθεί το μεγάλο κραχ - η κρίση των κρίσεων δηλαδή, την οποία θα προκαλούσε αναμφίβολα η κατάρρευση των χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων.
Αμέσως μετά οι διασωθείσες τράπεζες έγιναν πολύ πιο προσεκτικές - οπότε περιόρισαν σημαντικά τη χρηματοδότηση τόσο του ιδιωτικού, όσο και του δημοσίου τομέα. Το γεγονός αυτό, σε συνδυασμό με την κατακόρυφη αύξηση των ελλειμμάτων και των χρεών των κρατών, σαν αποτέλεσμα αφενός μεν της μείωσης του ρυθμού ανάπτυξης (ύφεσης σε πολλές χώρες, μείωση των φορολογικών εσόδων κλπ.), αφετέρου της ανάληψης των χρεών των τραπεζών, οδήγησε στην αύξηση των επιτοκίων δανεισμού του δημοσίου.
Ειδικότερα, οι αγοραστές ομολόγων του δημοσίου (αγορές) διέκριναν ξαφνικά μεγάλα ρίσκα, όσον αφορά τη δυνατότητα ή μη διαφόρων χωρών να ανταπεξέλθουν με την εξυπηρέτηση των δανείων τους - κινδύνους που στο παρελθόν είχαν προφανώς υποτιμήσει. Έτσι λοιπόν άρχισαν να τιμολογούν το αυξημένο ρίσκο τους, απαιτώντας κατά πολύ υψηλότερα επιτόκια και τροφοδοτώντας το φαύλο κύκλο χρεών και ελλειμμάτων - αφού τα υψηλότερα επιτόκια αυξάνουν τα ελλείμματα, τα οποία με τη σειρά τους «εκβάλλουν» στα χρέη.
Περαιτέρω, στην Ευρωζώνη δεν επιτράπηκε η χρεοκοπία καμίας μεγάλης τράπεζας, όπως της Lehman Brothers στις Η.Π.Α. - αντίθετα, επιλέχθηκε η διάσωση τόσο των τραπεζών, όσο και των ελλειμματικών οικονομιών, εις βάρος ουσιαστικά των φορολογουμένων πολιτών. Σαν αποτέλεσμα αυτής της επιλογής, πολλές χώρες οδηγήθηκαν σε μία βαθειά ύφεση, η οποία τις έφερε στα πρόθυρα της χρεοκοπίας - ενώ οι πολιτικές λιτότητας που αποφασίσθηκαν, μετέφεραν κυριολεκτικά το πρόβλημα στους νέους.
Αναλυτικότερα, επειδή πολλές επιχειρήσεις αναγκάσθηκαν να χρεοκοπήσουν ή να μειώσουν τις δαπάνες τους, άρχισαν να απολύουν μαζικά εργαζομένους - ξεκινώντας φυσικά από τους νέους, αφού η απόλυση τους κόστιζε λιγότερο. Το ίδιο συνέβη και στο δημόσιο, όπου απολύθηκαν πρώτοι οι συμβασιούχοι - οι οποίοι ήταν κυρίως νέοι. Την ίδια στιγμή σταμάτησαν σχεδόν όλες οι προσλήψεις, τόσο στο δημόσιο, όσο και στον ιδιωτικό τομέα - οπότε έπαψαν να υπάρχουν ευκαιρίες απασχόλησης για τους νέους, οι οποίοι θα εισέρχονταν για πρώτη φορά στην «παραγωγή».
Ουσιαστικά λοιπόν ο λογαριασμός για το «καταναλωτικό πάρτι» με δανεικά των προηγουμένων ετών, στο οποίο διασκέδασαν τόσο οι τράπεζες, όσο και οι μεγαλύτερες ηλικιακές ομάδες, παρουσιάστηκε προς εξόφληση στους νέους - οι οποίοι καταδικάσθηκαν σε ποσοστά ανεργίας που σε πολλές χώρες, συμπεριλαμβανομένης της Ελλάδας, ξεπερνούν το τραγικό 50%.
Εξαίρεση αποτέλεσε ξανά η Γερμανία, η οποία ωφελήθηκε τα μέγιστα από την κρίση χρέους - αφενός μεν επειδή άλλαξε η ροή του χρήματος, το οποίο πλέον κατευθύνεται προς αυτήν, κοστίζοντας πολύ λιγότερο τόσο στο δημόσιο (μηδενικά ή/και αρνητικά επιτόκια δανεισμού), όσο και στις επιχειρήσεις της, αφετέρου επειδή η πτώση της ισοτιμίας του ευρώ διευκολύνει σε μεγάλο βαθμό τις εξαγωγές της, λόγω του ότι κατάφερε να παραμείνει βιομηχανική χώρα.
Σαν αποτέλεσμα της αλλαγής αυτής, η ανεργία των νέων στη Γερμανία περιορίσθηκε σημαντικά, αφού οι επιχειρήσεις άρχισαν να προσλαμβάνουν όλο και περισσότερους, για να ανταπεξέλθουν με την αυξημένη παραγωγή τους - η οποία ουσιαστικά επιδοτείται από τους ευρωπαίους «εταίρους» τους. Μετά την «απομύζηση» δε των χρημάτων από το Νότο, ακολούθησε η αντίστοιχη του νέου και ικανού στελεχιακού δυναμικού – το οποίο εγκαταλείπει την πατρίδα του, η οποία χρηματοδότησε την απόκτηση των επαγγελματικών δεξιοτήτων του στην τύχη της, αναζητώντας νέους ορίζοντες.
ΕΝΔΙΑΜΕΣΑ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ
Παρά το ότι η Ιστορία (όπως αναφέραμε στην εισαγωγή του κειμένου μας, ενώ αναλύσαμε επαρκώς σε προηγούμενο άρθρο) μας διδάσκει ότι, χρέη που δεν μπορούν να πληρωθούν δεν πληρώνονται, ενώ όσο καθυστερήσει το πάγωμα ή η διαγραφή μέρους τους, τόσο πιο πολύ κοστίζουν, οι υπεύθυνοι της Ευρωζώνης δεν θέλουν να το κατανοήσουν - ειδικά η Γερμανία, η οποία φαίνεται πως πρέπει να μελετήσει ξανά τη συνθήκη του Λονδίνου.
Στα πλαίσια αυτά, με στόχο την αποφυγή του χάους, του συλλογικού κραχ καλύτερα της ΕΕ, έχουν επιλεχθεί τα πακέτα διάσωσης - με τη βοήθεια των μηχανισμών στήριξης (EFSF, ESM) και της ΕΚΤ (ELA, αγορά ομολόγων από τη δευτερογενή διαπραγμάτευση).
Ουσιαστικά λοιπόν μεταφέρονται χρήματα από το Βορά προς το Νότο, έτσι ώστε να αποφευχθεί τελικά το μοιραίο - κάτι για το οποίο εύλογα αμφιβάλλουν πολλοί, αφού η βαθειά ύφεση (depression), στην οποία έχουν βυθιστεί η Ισπανία, η Ελλάδα, η Πορτογαλία κλπ., παράλληλα με τη αρνητική ανάπτυξη (recession) της Ιταλίας, της Γαλλίας και της Ολλανδίας, δείχνει πως δεν είναι καθόλου εύκολη η έξοδος από την κρίση.
Την ίδια στιγμή όμως επιχειρείται η λεηλασία τόσο της ιδιωτικής, όσο και της δημόσιας περιουσίας των ελλειμματικών κρατών, με αποτέλεσμα να καταρρέει η μεσαία τάξη τους – παράλληλα με την κατάλυση της εθνικής τους κυριαρχίας.
Από την άλλη πλευρά, τα χρήματα που μεταφέρονται δεν οδηγούνται στην πραγματική οικονομία - με αποτέλεσμα, μεταξύ άλλων, να αυξάνεται συνεχώς η ανεργία, ειδικά δε αυτή των νέων (με τις ελπίδες όλων να επικεντρώνονται στην ΕΚΤ και στην ικανότητα της να διατηρήσει τα επιτόκια δανεισμού του Νότου σε χαμηλά επίπεδα).
Εάν τώρα η ανεργία των νέων διατηρήσει τη δυναμική των τελευταίων ετών, εάν δηλαδή δεν επιτευχθεί η αντιστροφή της τάσης, ελάχιστοι αμφιβάλλουν για τα δυσμενή επακόλουθα της - τις κοινωνικές αναταραχές και αιματηρές εξεγέρσεις, οι οποίες θα πυροδοτήσουν έναν καταστροφικό πόλεμο μεταξύ των γενεών. Η βασική αιτία θα είναι το ότι η αστική τάξη καταρρέει, οπότε οι ηλικιωμένοι δεν θα μπορούν (μεγάλη αύξηση των ορίων συνταξιοδότησης) ή δεν θα θέλουν να παραδώσουν τις θέσεις εργασίας τους στους νέους - κυρίως επειδή οι συνεχείς μειώσεις των συντάξεων δεν θα τους το επιτρέπουν.
Η μοναδική λοιπόν δυνατότητα της αποφυγής του χάους στην Ευρωζώνη, όπου όλες οι χώρες έχουν ουσιαστικά συνδέσει το νόμισμα τους με ένα συνάλλαγμα που δεν ανήκει σε κανέναν, με το ευρώ, θα ήταν ίσως το πάγωμα ή/και η διαγραφή μέρους των χρεών, σε συνδυασμό με τον ελεγχόμενο πληθωρισμό - μέτρα όμως με τα οποία δεν συμφωνεί η Γερμανία.
Η υιοθέτηση εθνικών νομισμάτων από κοινού και την ίδια χρονική στιγμή, με την υποτίμηση στην οποία θα προέβαιναν οι χώρες του Νότου (ανατίμηση ο Βοράς), θα ήταν επίσης μία λύση - εάν δεν υπήρχαν τα τεράστια εξωτερικά χρέη, ειδικά τα μη μετατρέψιμα σε εθνικό νόμισμα (όπως συμβαίνει στην Ελλάδα, μετά το PSI).
Εν τούτοις, φαίνεται να είναι μία εναλλακτική δυνατότητα, εάν δεν καταφέρει η ΕΚΤ να διατηρήσει χαμηλά τα επιτόκια δανεισμού. Η λύση αυτή μάλλον δεν είναι άγνωστη στους υπεύθυνους των Βρυξελλών και ειδικά στην καγκελάριο της Γερμανίας, η οποία θέλει να καθυστερήσει τις τελικές αποφάσεις για μετά τις εκλογές στη χώρα της - με το ενδεχόμενο της επιστροφής της Γερμανίας στο μάρκο να μην είναι καθόλου απίθανο (αν και κατά την άποψη μας η καγκελάριος δύσκολα θα προλάβει - αφού η έκρηξη του ηφαιστείου είναι προ των πυλών).
Ολοκληρώνοντας, αρκετοί παρομοιάζουν το ευρώ με ένα χρυσό μοσχάρι, γύρω από το οποίο χορεύουν ξέφρενα όλοι όσοι θεωρούν πως με αυτόν τον τρόπο θα συντηρηθεί ανέπαφο όνειρο - η δημιουργία της πιο πλούσιας και της πιο ειρηνικής περιοχής του πλανήτη.
Οι περισσότεροι βέβαια γνωρίζουν πως το ευρώ είναι το κάλυμμα ενός ηφαιστείου έτοιμου να εκραγεί ή το καπάκι μίας κατσαρόλας που βράζει - αυτό που προσπαθεί απεγνωσμένα να διατηρήσει τον ατμό ερμητικά κλειστό, για να αποφευχθεί η έκρηξη.
Μία έκρηξη που μάλλον θα συμβεί, όταν η νεολαία της Ευρώπης αντιληφθεί πως δεν έχει πλέον μέλλον - με τις στατιστικές που καταγράφουν την ανεργία να είναι αυτές που μας δείχνουν το πότε ακριβώς θα προκληθεί.
ΕΠΙΛΟΓΟΣ
Πολλοί ισχυρίζονται ότι όλοι μας ταξιδεύουμε στο ίδιο καράβι, αντιμετωπίζοντας τους ίδιους κινδύνους. Εν τούτοις, κάτι τέτοιο δεν συμβαίνει, αφού μεταφορικά πρόκειται για ένα στόλο με 17/27 διαφορετικού μεγέθους καράβια, τα οποία διαθέτουν ισάριθμους ορόφους – ενώ όλα μαζί ταξιδεύουν στο φουρτουνιασμένο ωκεανό της ασύμμετρης παγκοσμιοποίησης, κινδυνεύοντας κάθε στιγμή να χαθούν μεταξύ τους και να βουλιάξουν το ένα μετά το άλλο.
Στους ισάριθμους, ας υποθέσουμε δέκα ορόφους των πλοίων του ευρωπαϊκού στόλου, η κατάσταση είναι περίπου η ίδια. Στον πρώτο όροφο είναι στοιβαγμένοι οι άνεργοι, στο δεύτερο οι χαμηλά αμειβόμενοι των 500 €, στο τρίτο αυτοί, των οποίων οι μισθοί ξεπερνούν τα 1.000 € και στον τελευταίο, στο ρετιρέ του καραβιού, η ελίτ απολαμβάνει τη διαδρομή, χαμογελώντας ικανοποιημένη, ευχαριστώντας το πλήρωμα των κάτω ορόφων για τις προσπάθειες του, χρηματίζοντας την πολιτική ηγεσία του, τρώγοντας χαβιάρι και πίνοντας σαμπάνια.
Με την πάροδο του χρόνου τώρα, όλο και περισσότεροι στοιβάζονται στον πρώτο όροφο, ενώ όλο και λιγότεροι παραμένουν στο ρετιρέ – γελώντας όμως ελάχιστα. Η αιτία είναι το ότι, σε έναν κόσμο με συνεχώς αυξανόμενους φτωχούς η ελίτ, οι πλούσιοι δηλαδή, δεν μπορούν πλέον ούτε να ζήσουν καλά, ούτε να νοιώσουν ασφαλείς. Συμβαίνει άλλωστε το ίδιο, όπως με τον ιδιοκτήτη μίας πολυτελέστατης βίλας, η οποία είναι χτισμένη σε μία κακόφημη περιοχή – είναι αδύνατον να απολαύσει το σπίτι του φυλακισμένος μέσα ή να κοιμηθεί ποτέ ήρεμος, όσους φρουρούς και αν πληρώνει.
Η εμπειρία της Λατινικής Αμερικής, ιδιαίτερα της Βραζιλίας, στην οποία οι πλούσιοι ζουν σε διαμερίσματα με πολλαπλούς συναγερμούς και σε απομονωμένες, ειδικές περιοχές, οι οποίες φυλάσσονται από ένοπλες δυνάμεις, τεκμηριώνει με τον καλύτερο τρόπο το που οδηγούν οι μέθοδοι, με τους οποίους η επίλεκτη «ομάδα δράσης» της ελίτ, το ΔΝΤ, η Τρόικα σήμερα, λεηλατεί και εξαθλιώνει τις μεσαίες και κατώτερες τάξεις μίας κοινωνίας.
Μεταφορικά ξανά, όταν οι νέοι ευρωπαίοι αντιληφθούν ότι, προορίζονται να κατοικήσουν στον πρώτο όροφο, στο αμπάρι καλύτερα (μαζί με την «αποψιλωμένη» αστική τάξη), καθώς επίσης όταν οι χώρες του Νότου αντιληφθούν πως το καράβι τους λεηλατείται παρά τον κίνδυνο να βυθιστεί, έτσι ώστε να συνεχίσουν με ασφάλεια το ταξίδι τους τα μεγαλύτερα, η κατάσταση θα είναι πλέον μη ανατρέψιμη – γεγονός που οφείλει να αποφευχθεί με κάθε τρόπο, όσο ακόμη υπάρχει ακόμη χρόνος.
Ολοκληρώνοντας, κατά την άποψη μας, η «άριστη λύση» στο εσωτερικό των εθνικών κρατών, είναι η άμεση δημοκρατία (η ενεργή συμμετοχή των πολιτών στα κοινά και στον έλεγχο της Πολιτικής, επειδή διαφορετικά είναι αδύνατον να καταπολεμηθούν η διαφθορά και η διαπλοκή), σε «περιβάλλον» μικτής οικονομίας – αφού η ιδιωτικοποίηση των κοινωφελών, των κερδοφόρων, καθώς επίσης των στρατηγικών επιχειρήσεων του δημοσίου αφενός μεν προκαλεί την κατάρρευση του κοινωνικού κράτους και της μεσαία τάξης, αφετέρου καταλύει την εθνική κυριαρχία.
Σε ευρωπαϊκό επίπεδο η αλληλέγγυα ένωση ανεξάρτητων μεταξύ τους κρατών, η οποία θα διασφαλίζει από τη μία πλευρά την ισορροπία στα εξωτερικά ισοζύγια, ενώ από την άλλη τα βασικά κοινωνικά αγαθά, από κοινού και σε όλα τα κράτη – όπως τους κατώτερους αλλά βιώσιμους μισθούς, τις συντάξεις, την απασχόληση, την παιδεία, την υγεία και τις καταθέσεις.
Τέλος, σε παγκόσμιο επίπεδο, ο έλεγχος του «χρηματοπιστωτικού κτήνους» και η καταπολέμηση των ασυμμετριών – η αποφυγή δηλαδή της μερκαντιλιστικής νοοτροπίας, όπου η μία χώρα αναπτύσσεται εις βάρος κάποιας άλλης, γεγονός που οδηγεί, αργά ή γρήγορα, είτε σε έναν καταστροφικό απομονωτισμό, είτε σε συναλλαγματικούς, ευρύτερα οικονομικούς ή συμβατικούς πολέμους, είτε σε συνδυασμό και των δύο αυτών δεινών.
logioshermes
Καθηγητής - Οικονομολόγος
[email protected]
Τη δεκαετία του 1980 οι χώρες της Λατινικής Αμερικής υποχρεώθηκαν από τους δανειστές τους να εφαρμόσουν ανάλογα προγράμματα, όπως αυτά του Ευρωπαϊκού Νότου σήμερα - με αποτέλεσμα να αποτύχουν η μία μετά την άλλη. Ακολούθησε η εποχή του άμετρου πολιτικού λαϊκισμού - αμέσως μετά, οι κοινωνικές αναταραχές και οι οικονομικές καταρρεύσεις.
Η Λατινική Αμερική ανέκαμψε μόνο όταν ο κυριότερος πιστωτής της, οι Η.Π.Α., αποφάσισαν να διαγράψουν ένα μεγάλο μέρος των απαιτήσεων τους. Δυστυχώς, η υπερδύναμη χρειάστηκε δέκα ολόκληρα χρόνια για να το αποφασίσει, αφού προηγουμένως κατανόησε κάτι απλό και αυτονόητο - το ότι δηλαδή χρέη που δεν μπορούν να πληρωθούν, δεν πληρώνονται.
Αργότερα, το 1989, κλήθηκα για να συμβουλεύσω την κυβέρνηση της Πολωνίας, όταν ήταν αντιμέτωπη με ένα βουνό χρεών - τα οποία ήταν φυσικά αδύνατον να εξοφληθούν. Πρότεινα λοιπόν στους βασικούς δανειστές της, στις επτά μεγαλύτερες οικονομίες του πλανήτη δηλαδή, να διαγράψουν ένα μεγάλο μέρος των απαιτήσεων τους - γεγονός που δεν εύρισκε σύμφωνη καμία χώρα.
Αναγκάσθηκα λοιπόν να πείσω υπομονετικά το ένα κράτος μετά το άλλο, οπότε απέμεινε τελευταία η Γερμανία - η οποία δεν ήθελε με κανέναν τρόπο να συμφωνήσει. Πως τα κατάφερα τελικά να την πείσω;
Απλούστατα, ταξίδεψα στην κεντρική βιβλιοθήκη της Ουάσιγκτον και πήρα ένα αντίγραφο της συμφωνίας του Λονδίνου - με βάση την οποία διαγράφηκε ένα μεγάλο μέρος των χρεών της Γερμανίας, ενώ τα τοκοχρεολύσια για τα υπόλοιπα αποφασίσθηκε να πληρώνονται σε συνάρτηση με το ρυθμό αύξησης των εξαγωγών της.
Στη συνέχεια, ένας υψηλόβαθμος πολιτικός της Πολωνίας έδωσε τα έγγραφα στον κ. H. Kohl - στον τότε καγκελάριο της Γερμανίας. Αυτός το κοίταξε προσεκτικά και είπε τελικά: «Είναι πραγματικά ένα πολύ ισχυρό επιχείρημα» (J.D.Sachs, με παρεμβάσεις)”.
Ανάλυση
Σε σχέση με την εξέλιξη της κρίσης χρέους της Ευρωζώνης υπάρχουν ασφαλώς πάρα πολλά ερωτηματικά - απορίες επίσης για το τι τελικά θα συμβεί αφού, παρά την ενδιάμεση «ανακωχή» των αγορών, την οποία εξασφάλισε ο πρόεδρος της ΕΚΤ λέγοντας πως "Η ΕΚΤ θα κάνει ότι είναι απαραίτητο για την προστασία του ευρώ, μέσα στα πλαίσια των αρμοδιοτήτων της και, πιστέψτε με, θα είναι αρκετό", τα θεμελιώδη μεγέθη δεν έχουν αλλάξει.
Αν και η ΕΚΤ υποσχέθηκε λοιπόν να αγοράζει τα ομόλογα των ελλειμματικών οικονομιών, υπό την προϋπόθεση ότι θα τηρούν τις δημοσιονομικές δεσμεύσεις τους (προγράμματα λιτότητας), κανένας δεν ξέρει τι πραγματικά θα μπορούσε να συμβεί, εάν μία χώρα αποφάσιζε να πάψει να υποτάσσεται στις επιταγές της Γερμανίας - όπως για παράδειγμα η Ισπανία, η οποία πληρώνει πολύ ακριβά τη «διάσωση» της (θυσιάζοντας στην κυριολεξία τους Πολίτες της αφού τους υποχρεώνει, μεταξύ άλλων, να υφίστανται μία ανεργία της τάξης του 27%).
Ειδικότερα, εάν η Ισπανία αναγκαζόταν να αναθεωρήσει τη δημοσιονομική της πολιτική, πιεζόμενη ενδεχομένως από τις αντιδράσεις των πολιτών της, θα σταματούσε η ΕΚΤ την αγορά των ομολόγων του δημοσίου της; Θα τοποθετούσε ίσως ανώτατα όρια στα επιτόκια δανεισμού της Ισπανίας; Πως θα αντιδρούσαν οι επενδυτές προβλέποντας τέτοιου είδους εξελίξεις; Τι θα συνέβαινε εάν η Ισπανία, όπως επίσης η Ιταλία, επέλεγαν τελικά την έξοδο από το ευρώ, αφού κάτι τέτοιο είναι μάλλον προς το συμφέρον τους;
Εκτός αυτού, μήπως οι αγορές θελήσουν κάποια στιγμή να δοκιμάσουν, εάν ο πρόεδρος της ΕΚΤ είναι πράγματι πρόθυμος να κάνει πράξη τα μεγάλα λόγια του; Τι θα συμβεί εάν ξαφνικά, στα πλαίσια αυτά, «στοιβαχτούν» μεγάλες ποσότητες ισπανικών, ιταλικών, πορτογαλικών, γαλλικών κλπ. ομολόγων στα ταμεία της ΕΚΤ, «απαιτώντας» την άμεση εξόφληση τους; Θα «τύπωνε» χρήματα η ΕΚΤ για να τα πληρώσει, παραβαίνοντας ίσως τις δικαιοδοσίες της;
Ανεξάρτητα από τα ερωτήματα αυτά, αλλά σε σχέση με τα επιδεινούμενα θεμελιώδη μεγέθη της ΕΕ, το μεγάλο πρόβλημα της Ευρωζώνης, αυτό που ίσως θα προκαλέσει την έκρηξη του ηφαιστείου, με την κρίση να επανέρχεται δριμύτερη, είναι η κατάρρευση της μεσαίας, της αστικής καλύτερα τάξης. Επίσης η ανεργία - κυρίως δε την ανεργία των νέων, η οποία έχει ξεπεράσει σε πολλές χώρες, όπως στην Ελλάδα και την Ισπανία, τα ανώτατα δυνατά όρια.
Η ΚΑΤΑΡΡΕΥΣΗ ΤΗΣ ΑΣΤΙΚΗΣ ΤΑΞΗΣ
Παρά τη μη ισορροπημένη αναδιανομή των εισοδημάτων, αφού στη διάρκεια των τελευταίων δεκαετιών οι πλούσιοι γινόντουσαν πλουσιότεροι και οι φτωχοί φτωχότεροι, η μεσαία τάξη δεν αντιμετώπιζε σημαντικά προβλήματα. Οι λογαριασμοί πληρώνονταν, τα ταξίδια στην περίοδο των διακοπών ήταν ο κανόνας, η αγορά ενός σπιτιού ή ενός διαμερίσματος με τη βοήθεια ενός τραπεζικού δανείου ήταν εφικτή, ενώ η απόκτηση αυτοκινήτου ολοκλήρωνε την εικόνα μίας σχετικά εύπορης, άνετης ζωής.
Το κυριότερο όλων, οι προοπτικές για το μέλλον ήταν ευοίωνες, όπως επίσης οι ελπίδες για ένα καλύτερο βιοτικό επίπεδο – υπό την προϋπόθεση βέβαια ότι θα εργαζόταν κανείς, όσο το δυνατόν περισσότερο. Φυσικά η μεσαία τάξη, στην οποία βασίλευε το «αμερικανικό όνειρο» (American dream), δεν είχε ποτέ την ευκαιρία να αναρριχηθεί στα ανώτατα επίπεδα – να ανήκει δηλαδή κάποτε στην ελίτ. Εν τούτοις, αισθανόταν ότι θα μπορούσε, εάν προσπαθούσε αρκετά – γεγονός που ήταν σημαντικότερο από κάθε τι άλλο, αφού στήριζε και εξασφάλιζε την κοινωνική ειρήνη και συνοχή.
Μετά το ξέσπασμα της χρηματοπιστωτικής κρίσης όμως, η κατάσταση άλλαξε ραγδαία – ειδικά στην Ευρώπη. Παραδόξως δε, η ευθύνη αυτών των αλλαγών δεν βαρύνει την αστική τάξη, αλλά τα ανώτατα εισοδηματικά στρώματα, την ελίτ – η οποία φαίνεται πως έχει ξεχάσει ότι, η εξασφάλιση του πολύ υψηλού βιοτικού της επιπέδου στηρίζεται στη μεσαία τάξη, την οποία ανόητα προσπαθεί να εξαφανίσει, λεηλατώντας και εξαθλιώνοντας την.
Αναλυτικότερα, οι δραστικές μειώσεις των μισθών, ο περιορισμός του κράτους προνοίας, η πολύ υψηλή φορολόγηση, οι μαζικές απολύσεις, η ανεργία, το κλείσιμο των μικρομεσαίων επιχειρήσεων και τόσα πολλά άλλα, τα οποία επιβάλλονται (καταρχήν) στις υπερχρεωμένες οικονομίες του Νότου, οδηγούν χωρίς καμία αμφιβολία τη μεσαία τάξη στον Καιάδα – αφού οι υποθήκες, καθώς επίσης οι λογαριασμοί δεν μπορούν πλέον να πληρωθούν, τα αυτοκίνητα πωλούνται, η θέρμανση γίνεται αγαθό πολυτελείας και τα ταξίδια στις διακοπές είναι αδύνατον πια να πραγματοποιηθούν.
Ο καθοδικός σπειροειδής κύκλος της εξαθλίωσης λοιπόν, ο οποίος στο παρελθόν παρέσυρε μόνο αυτούς που δεν ήθελαν να δουλέψουν και να προσπαθήσουν για ένα καλύτερο αύριο, είναι σήμερα ο κανόνας για ένα πολύ μεγάλο μέρος του πληθυσμού.
Στα πλαίσια αυτά, φαίνεται πως θα είμαστε σύντομα αντιμέτωποι με μία καινούργια «πάλη των τάξεων», η οποία όμως αυτή τη φορά έχει ξεκινήσει εκ των άνω – από τις ανώτατες εισοδηματικές τάξεις δηλαδή οι οποίες, στην προσπάθεια τους να μεγεθύνουν ακόμη περισσότερο τα εισοδήματα τους, έχουν τοποθετήσει στο στόχαστρο τη μεσαία τάξη.
Το ίδιο συμβαίνει δυστυχώς και με τις πλουσιότερες χώρες του Βορά, οι οποίες στοχοποιούν ανόητα τα ελλειμματικά ευρωπαϊκά κράτη του Νότου - χωρίς να κατανοούν ότι, με αυτόν τον τρόπο κάποια στιγμή, αργά ή γρήγορα, το ηφαίστειο θα εκραγεί, με απίστευτα καταστροφικές συνέπειες για όλους.
Η ΑΝΕΡΓΙΑ ΤΩΝ ΝΕΩΝ
Από την άλλη πλευρά και σύμφωνα με πολλούς, μετά την εισαγωγή του ευρώ η ανεργία των νέων σε όλες σχεδόν τις χώρες της Ευρωζώνης μειώθηκε - αντίθετα, στη Γερμανία αυξήθηκε, αν και ελαφρά. Η αιτία του φαινομένου αυτού ήταν το ότι, οι χώρες του Νότου, οι οποίες είχαν ανέκαθεν προβλήματα δανεισμού (λόγω των υψηλών χρεών τους, καθώς επίσης των αυξημένων επιτοκίων που ήταν αναγκασμένες να πληρώνουν), «πλημμύρισαν» ξαφνικά με φθηνά χρήματα - με αποτέλεσμα η χρηματοδότηση τόσο του δημοσίου, όσο και του ιδιωτικού τους τομέα να είναι πάρα πολύ εύκολη.
Τα κεφάλαια αυτά τώρα αποσύρονταν από τη Γερμανία, αφού τόσο οι τράπεζες (ακόμη και οι γερμανικές), όσο και οι λοιποί επενδυτές, προτιμούσαν να τα τοποθετούν στις χώρες του Νότου - αφού απολάμβαναν την ίδια ασφάλεια σαν κράτη-μέλη της Ευρωζώνης, ενώ προσέφεραν πολύ υψηλότερες αποδόσεις.
Οι αγορές λοιπόν δάνειζαν αφειδώς τις χώρες του Νότου, οι οποίες με τη σειρά τους μοίραζαν τα χρήματα αυτά στους πολίτες τους - οι πολιτικοί με στόχο να επανεκλεγούν, ενώ οι ιδιώτες, επιχειρηματίες και μη, για να κερδίσουν όσο το δυνατόν περισσότερο. Με τον τρόπο αυτό διενεργούνταν υπερβολικές επενδύσεις σε έργα υποδομής εκ μέρους του δημοσίου, ενώ κατασκευάζονταν πάρα πολλά κτίρια εκ μέρους των ιδιωτών - οπότε δημιουργούνταν όλο και περισσότερες θέσεις εργασίας, από τις οποίες ωφελούνταν κυρίως οι νέοι.
Τα υπόλοιπα χρήματα διοχετεύονταν στον τομέα των υπηρεσιών, επίσης «εντάσεως απασχόλησης» νέων και ανειδίκευτων εργαζομένων, όπου η κερδοφορία ήταν λιγότερο κοπιαστική – με αποτέλεσμα να «αδυνατίζει» συνεχώς η βιομηχανική παραγωγή στο Νότο, η οποία έχει πολύ μεγαλύτερες απαιτήσεις.
Ειδικά στον τομέα των ακινήτων, η φούσκα που δημιουργήθηκε σε αρκετές χώρες ήταν τεράστια - όπως για παράδειγμα στην Ισπανία, όπου κατασκευάσθηκαν μέσα σε ελάχιστα χρόνια περισσότερα διαμερίσματα από τους κατοίκους της. Κάτι ανάλογο συνέβη και στην Ιρλανδία, στην Ολλανδία, στην Κύπρο κοκ. - ενώ στην Ελλάδα, όπως και στη Γαλλία, η εξέλιξη ήταν κατά πολύ ηπιότερη (όπως έχουμε αναφέρει πολλές φορές το πρόβλημα της Ελλάδας ήταν το δημόσιο χρέος της - σε αντίθεση με όλες σχεδόν τις άλλες χώρες, οι οποίες οδηγήθηκαν στην κρίση λόγω του ιδιωτικού χρέους τους).
Μετά το ξέσπασμα τώρα της χρηματοπιστωτικής κρίσης διαπιστώθηκε ότι, η φούσκα των ακινήτων, ειδικά στις Η.Π.Α., είχε ωφελήσει σε μεγάλο βαθμό αφενός μεν τις τράπεζες, αφετέρου τις κατασκευαστικές εταιρείες - οδηγώντας στη συνέχεια τόσο τις μεν, όσο και τις δε, σε τεράστιες απώλειες.
Παράλληλα, τα περιουσιακά στοιχεία τόσο των μεσαίων, όσο και των χαμηλότερων εισοδηματικών τάξεων δεν είχαν αυξηθεί σημαντικά τη συγκεκριμένη χρονική περίοδο – αφού η καλυτέρευση του βιοτικού επιπέδου τους στηρίχθηκε στο δανεισμό. Εν τούτοις, αυτές ακριβώς οι «τάξεις» υποχρεώθηκαν δυστυχώς από τις κυβερνήσεις τους να επιβαρυνθούν με τη διάσωση των υπερχρεωμένων τραπεζών, έτσι ώστε να αποφευχθεί το μεγάλο κραχ - η κρίση των κρίσεων δηλαδή, την οποία θα προκαλούσε αναμφίβολα η κατάρρευση των χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων.
Αμέσως μετά οι διασωθείσες τράπεζες έγιναν πολύ πιο προσεκτικές - οπότε περιόρισαν σημαντικά τη χρηματοδότηση τόσο του ιδιωτικού, όσο και του δημοσίου τομέα. Το γεγονός αυτό, σε συνδυασμό με την κατακόρυφη αύξηση των ελλειμμάτων και των χρεών των κρατών, σαν αποτέλεσμα αφενός μεν της μείωσης του ρυθμού ανάπτυξης (ύφεσης σε πολλές χώρες, μείωση των φορολογικών εσόδων κλπ.), αφετέρου της ανάληψης των χρεών των τραπεζών, οδήγησε στην αύξηση των επιτοκίων δανεισμού του δημοσίου.
Ειδικότερα, οι αγοραστές ομολόγων του δημοσίου (αγορές) διέκριναν ξαφνικά μεγάλα ρίσκα, όσον αφορά τη δυνατότητα ή μη διαφόρων χωρών να ανταπεξέλθουν με την εξυπηρέτηση των δανείων τους - κινδύνους που στο παρελθόν είχαν προφανώς υποτιμήσει. Έτσι λοιπόν άρχισαν να τιμολογούν το αυξημένο ρίσκο τους, απαιτώντας κατά πολύ υψηλότερα επιτόκια και τροφοδοτώντας το φαύλο κύκλο χρεών και ελλειμμάτων - αφού τα υψηλότερα επιτόκια αυξάνουν τα ελλείμματα, τα οποία με τη σειρά τους «εκβάλλουν» στα χρέη.
Περαιτέρω, στην Ευρωζώνη δεν επιτράπηκε η χρεοκοπία καμίας μεγάλης τράπεζας, όπως της Lehman Brothers στις Η.Π.Α. - αντίθετα, επιλέχθηκε η διάσωση τόσο των τραπεζών, όσο και των ελλειμματικών οικονομιών, εις βάρος ουσιαστικά των φορολογουμένων πολιτών. Σαν αποτέλεσμα αυτής της επιλογής, πολλές χώρες οδηγήθηκαν σε μία βαθειά ύφεση, η οποία τις έφερε στα πρόθυρα της χρεοκοπίας - ενώ οι πολιτικές λιτότητας που αποφασίσθηκαν, μετέφεραν κυριολεκτικά το πρόβλημα στους νέους.
Αναλυτικότερα, επειδή πολλές επιχειρήσεις αναγκάσθηκαν να χρεοκοπήσουν ή να μειώσουν τις δαπάνες τους, άρχισαν να απολύουν μαζικά εργαζομένους - ξεκινώντας φυσικά από τους νέους, αφού η απόλυση τους κόστιζε λιγότερο. Το ίδιο συνέβη και στο δημόσιο, όπου απολύθηκαν πρώτοι οι συμβασιούχοι - οι οποίοι ήταν κυρίως νέοι. Την ίδια στιγμή σταμάτησαν σχεδόν όλες οι προσλήψεις, τόσο στο δημόσιο, όσο και στον ιδιωτικό τομέα - οπότε έπαψαν να υπάρχουν ευκαιρίες απασχόλησης για τους νέους, οι οποίοι θα εισέρχονταν για πρώτη φορά στην «παραγωγή».
Ουσιαστικά λοιπόν ο λογαριασμός για το «καταναλωτικό πάρτι» με δανεικά των προηγουμένων ετών, στο οποίο διασκέδασαν τόσο οι τράπεζες, όσο και οι μεγαλύτερες ηλικιακές ομάδες, παρουσιάστηκε προς εξόφληση στους νέους - οι οποίοι καταδικάσθηκαν σε ποσοστά ανεργίας που σε πολλές χώρες, συμπεριλαμβανομένης της Ελλάδας, ξεπερνούν το τραγικό 50%.
Εξαίρεση αποτέλεσε ξανά η Γερμανία, η οποία ωφελήθηκε τα μέγιστα από την κρίση χρέους - αφενός μεν επειδή άλλαξε η ροή του χρήματος, το οποίο πλέον κατευθύνεται προς αυτήν, κοστίζοντας πολύ λιγότερο τόσο στο δημόσιο (μηδενικά ή/και αρνητικά επιτόκια δανεισμού), όσο και στις επιχειρήσεις της, αφετέρου επειδή η πτώση της ισοτιμίας του ευρώ διευκολύνει σε μεγάλο βαθμό τις εξαγωγές της, λόγω του ότι κατάφερε να παραμείνει βιομηχανική χώρα.
Σαν αποτέλεσμα της αλλαγής αυτής, η ανεργία των νέων στη Γερμανία περιορίσθηκε σημαντικά, αφού οι επιχειρήσεις άρχισαν να προσλαμβάνουν όλο και περισσότερους, για να ανταπεξέλθουν με την αυξημένη παραγωγή τους - η οποία ουσιαστικά επιδοτείται από τους ευρωπαίους «εταίρους» τους. Μετά την «απομύζηση» δε των χρημάτων από το Νότο, ακολούθησε η αντίστοιχη του νέου και ικανού στελεχιακού δυναμικού – το οποίο εγκαταλείπει την πατρίδα του, η οποία χρηματοδότησε την απόκτηση των επαγγελματικών δεξιοτήτων του στην τύχη της, αναζητώντας νέους ορίζοντες.
ΕΝΔΙΑΜΕΣΑ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ
Παρά το ότι η Ιστορία (όπως αναφέραμε στην εισαγωγή του κειμένου μας, ενώ αναλύσαμε επαρκώς σε προηγούμενο άρθρο) μας διδάσκει ότι, χρέη που δεν μπορούν να πληρωθούν δεν πληρώνονται, ενώ όσο καθυστερήσει το πάγωμα ή η διαγραφή μέρους τους, τόσο πιο πολύ κοστίζουν, οι υπεύθυνοι της Ευρωζώνης δεν θέλουν να το κατανοήσουν - ειδικά η Γερμανία, η οποία φαίνεται πως πρέπει να μελετήσει ξανά τη συνθήκη του Λονδίνου.
Στα πλαίσια αυτά, με στόχο την αποφυγή του χάους, του συλλογικού κραχ καλύτερα της ΕΕ, έχουν επιλεχθεί τα πακέτα διάσωσης - με τη βοήθεια των μηχανισμών στήριξης (EFSF, ESM) και της ΕΚΤ (ELA, αγορά ομολόγων από τη δευτερογενή διαπραγμάτευση).
Ουσιαστικά λοιπόν μεταφέρονται χρήματα από το Βορά προς το Νότο, έτσι ώστε να αποφευχθεί τελικά το μοιραίο - κάτι για το οποίο εύλογα αμφιβάλλουν πολλοί, αφού η βαθειά ύφεση (depression), στην οποία έχουν βυθιστεί η Ισπανία, η Ελλάδα, η Πορτογαλία κλπ., παράλληλα με τη αρνητική ανάπτυξη (recession) της Ιταλίας, της Γαλλίας και της Ολλανδίας, δείχνει πως δεν είναι καθόλου εύκολη η έξοδος από την κρίση.
Την ίδια στιγμή όμως επιχειρείται η λεηλασία τόσο της ιδιωτικής, όσο και της δημόσιας περιουσίας των ελλειμματικών κρατών, με αποτέλεσμα να καταρρέει η μεσαία τάξη τους – παράλληλα με την κατάλυση της εθνικής τους κυριαρχίας.
Από την άλλη πλευρά, τα χρήματα που μεταφέρονται δεν οδηγούνται στην πραγματική οικονομία - με αποτέλεσμα, μεταξύ άλλων, να αυξάνεται συνεχώς η ανεργία, ειδικά δε αυτή των νέων (με τις ελπίδες όλων να επικεντρώνονται στην ΕΚΤ και στην ικανότητα της να διατηρήσει τα επιτόκια δανεισμού του Νότου σε χαμηλά επίπεδα).
Εάν τώρα η ανεργία των νέων διατηρήσει τη δυναμική των τελευταίων ετών, εάν δηλαδή δεν επιτευχθεί η αντιστροφή της τάσης, ελάχιστοι αμφιβάλλουν για τα δυσμενή επακόλουθα της - τις κοινωνικές αναταραχές και αιματηρές εξεγέρσεις, οι οποίες θα πυροδοτήσουν έναν καταστροφικό πόλεμο μεταξύ των γενεών. Η βασική αιτία θα είναι το ότι η αστική τάξη καταρρέει, οπότε οι ηλικιωμένοι δεν θα μπορούν (μεγάλη αύξηση των ορίων συνταξιοδότησης) ή δεν θα θέλουν να παραδώσουν τις θέσεις εργασίας τους στους νέους - κυρίως επειδή οι συνεχείς μειώσεις των συντάξεων δεν θα τους το επιτρέπουν.
Η μοναδική λοιπόν δυνατότητα της αποφυγής του χάους στην Ευρωζώνη, όπου όλες οι χώρες έχουν ουσιαστικά συνδέσει το νόμισμα τους με ένα συνάλλαγμα που δεν ανήκει σε κανέναν, με το ευρώ, θα ήταν ίσως το πάγωμα ή/και η διαγραφή μέρους των χρεών, σε συνδυασμό με τον ελεγχόμενο πληθωρισμό - μέτρα όμως με τα οποία δεν συμφωνεί η Γερμανία.
Η υιοθέτηση εθνικών νομισμάτων από κοινού και την ίδια χρονική στιγμή, με την υποτίμηση στην οποία θα προέβαιναν οι χώρες του Νότου (ανατίμηση ο Βοράς), θα ήταν επίσης μία λύση - εάν δεν υπήρχαν τα τεράστια εξωτερικά χρέη, ειδικά τα μη μετατρέψιμα σε εθνικό νόμισμα (όπως συμβαίνει στην Ελλάδα, μετά το PSI).
Εν τούτοις, φαίνεται να είναι μία εναλλακτική δυνατότητα, εάν δεν καταφέρει η ΕΚΤ να διατηρήσει χαμηλά τα επιτόκια δανεισμού. Η λύση αυτή μάλλον δεν είναι άγνωστη στους υπεύθυνους των Βρυξελλών και ειδικά στην καγκελάριο της Γερμανίας, η οποία θέλει να καθυστερήσει τις τελικές αποφάσεις για μετά τις εκλογές στη χώρα της - με το ενδεχόμενο της επιστροφής της Γερμανίας στο μάρκο να μην είναι καθόλου απίθανο (αν και κατά την άποψη μας η καγκελάριος δύσκολα θα προλάβει - αφού η έκρηξη του ηφαιστείου είναι προ των πυλών).
Ολοκληρώνοντας, αρκετοί παρομοιάζουν το ευρώ με ένα χρυσό μοσχάρι, γύρω από το οποίο χορεύουν ξέφρενα όλοι όσοι θεωρούν πως με αυτόν τον τρόπο θα συντηρηθεί ανέπαφο όνειρο - η δημιουργία της πιο πλούσιας και της πιο ειρηνικής περιοχής του πλανήτη.
Οι περισσότεροι βέβαια γνωρίζουν πως το ευρώ είναι το κάλυμμα ενός ηφαιστείου έτοιμου να εκραγεί ή το καπάκι μίας κατσαρόλας που βράζει - αυτό που προσπαθεί απεγνωσμένα να διατηρήσει τον ατμό ερμητικά κλειστό, για να αποφευχθεί η έκρηξη.
Μία έκρηξη που μάλλον θα συμβεί, όταν η νεολαία της Ευρώπης αντιληφθεί πως δεν έχει πλέον μέλλον - με τις στατιστικές που καταγράφουν την ανεργία να είναι αυτές που μας δείχνουν το πότε ακριβώς θα προκληθεί.
ΕΠΙΛΟΓΟΣ
Πολλοί ισχυρίζονται ότι όλοι μας ταξιδεύουμε στο ίδιο καράβι, αντιμετωπίζοντας τους ίδιους κινδύνους. Εν τούτοις, κάτι τέτοιο δεν συμβαίνει, αφού μεταφορικά πρόκειται για ένα στόλο με 17/27 διαφορετικού μεγέθους καράβια, τα οποία διαθέτουν ισάριθμους ορόφους – ενώ όλα μαζί ταξιδεύουν στο φουρτουνιασμένο ωκεανό της ασύμμετρης παγκοσμιοποίησης, κινδυνεύοντας κάθε στιγμή να χαθούν μεταξύ τους και να βουλιάξουν το ένα μετά το άλλο.
Στους ισάριθμους, ας υποθέσουμε δέκα ορόφους των πλοίων του ευρωπαϊκού στόλου, η κατάσταση είναι περίπου η ίδια. Στον πρώτο όροφο είναι στοιβαγμένοι οι άνεργοι, στο δεύτερο οι χαμηλά αμειβόμενοι των 500 €, στο τρίτο αυτοί, των οποίων οι μισθοί ξεπερνούν τα 1.000 € και στον τελευταίο, στο ρετιρέ του καραβιού, η ελίτ απολαμβάνει τη διαδρομή, χαμογελώντας ικανοποιημένη, ευχαριστώντας το πλήρωμα των κάτω ορόφων για τις προσπάθειες του, χρηματίζοντας την πολιτική ηγεσία του, τρώγοντας χαβιάρι και πίνοντας σαμπάνια.
Με την πάροδο του χρόνου τώρα, όλο και περισσότεροι στοιβάζονται στον πρώτο όροφο, ενώ όλο και λιγότεροι παραμένουν στο ρετιρέ – γελώντας όμως ελάχιστα. Η αιτία είναι το ότι, σε έναν κόσμο με συνεχώς αυξανόμενους φτωχούς η ελίτ, οι πλούσιοι δηλαδή, δεν μπορούν πλέον ούτε να ζήσουν καλά, ούτε να νοιώσουν ασφαλείς. Συμβαίνει άλλωστε το ίδιο, όπως με τον ιδιοκτήτη μίας πολυτελέστατης βίλας, η οποία είναι χτισμένη σε μία κακόφημη περιοχή – είναι αδύνατον να απολαύσει το σπίτι του φυλακισμένος μέσα ή να κοιμηθεί ποτέ ήρεμος, όσους φρουρούς και αν πληρώνει.
Η εμπειρία της Λατινικής Αμερικής, ιδιαίτερα της Βραζιλίας, στην οποία οι πλούσιοι ζουν σε διαμερίσματα με πολλαπλούς συναγερμούς και σε απομονωμένες, ειδικές περιοχές, οι οποίες φυλάσσονται από ένοπλες δυνάμεις, τεκμηριώνει με τον καλύτερο τρόπο το που οδηγούν οι μέθοδοι, με τους οποίους η επίλεκτη «ομάδα δράσης» της ελίτ, το ΔΝΤ, η Τρόικα σήμερα, λεηλατεί και εξαθλιώνει τις μεσαίες και κατώτερες τάξεις μίας κοινωνίας.
Μεταφορικά ξανά, όταν οι νέοι ευρωπαίοι αντιληφθούν ότι, προορίζονται να κατοικήσουν στον πρώτο όροφο, στο αμπάρι καλύτερα (μαζί με την «αποψιλωμένη» αστική τάξη), καθώς επίσης όταν οι χώρες του Νότου αντιληφθούν πως το καράβι τους λεηλατείται παρά τον κίνδυνο να βυθιστεί, έτσι ώστε να συνεχίσουν με ασφάλεια το ταξίδι τους τα μεγαλύτερα, η κατάσταση θα είναι πλέον μη ανατρέψιμη – γεγονός που οφείλει να αποφευχθεί με κάθε τρόπο, όσο ακόμη υπάρχει ακόμη χρόνος.
Ολοκληρώνοντας, κατά την άποψη μας, η «άριστη λύση» στο εσωτερικό των εθνικών κρατών, είναι η άμεση δημοκρατία (η ενεργή συμμετοχή των πολιτών στα κοινά και στον έλεγχο της Πολιτικής, επειδή διαφορετικά είναι αδύνατον να καταπολεμηθούν η διαφθορά και η διαπλοκή), σε «περιβάλλον» μικτής οικονομίας – αφού η ιδιωτικοποίηση των κοινωφελών, των κερδοφόρων, καθώς επίσης των στρατηγικών επιχειρήσεων του δημοσίου αφενός μεν προκαλεί την κατάρρευση του κοινωνικού κράτους και της μεσαία τάξης, αφετέρου καταλύει την εθνική κυριαρχία.
Σε ευρωπαϊκό επίπεδο η αλληλέγγυα ένωση ανεξάρτητων μεταξύ τους κρατών, η οποία θα διασφαλίζει από τη μία πλευρά την ισορροπία στα εξωτερικά ισοζύγια, ενώ από την άλλη τα βασικά κοινωνικά αγαθά, από κοινού και σε όλα τα κράτη – όπως τους κατώτερους αλλά βιώσιμους μισθούς, τις συντάξεις, την απασχόληση, την παιδεία, την υγεία και τις καταθέσεις.
Τέλος, σε παγκόσμιο επίπεδο, ο έλεγχος του «χρηματοπιστωτικού κτήνους» και η καταπολέμηση των ασυμμετριών – η αποφυγή δηλαδή της μερκαντιλιστικής νοοτροπίας, όπου η μία χώρα αναπτύσσεται εις βάρος κάποιας άλλης, γεγονός που οδηγεί, αργά ή γρήγορα, είτε σε έναν καταστροφικό απομονωτισμό, είτε σε συναλλαγματικούς, ευρύτερα οικονομικούς ή συμβατικούς πολέμους, είτε σε συνδυασμό και των δύο αυτών δεινών.
logioshermes
ΜΟΙΡΑΣΤΕΙΤΕ
ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ
ΠΡΟΗΓΟΥΜΕΝΟ ΑΡΘΡΟ
Λιποθύμησε ο Φουρτάδο στη προπόνηση!
ΣΧΟΛΙΑΣΤΕ
