2013-01-18 14:40:36
Του Πολ Κρούγκμαν
Για τρία χρόνια η οικονομική πολιτική κατά μήκος του αναπτυγμένου κόσμου έχει παραλύσει, παρά την υψηλή ανεργία, από μια θλιβερή «ορθοδοξία». Κάθε πρόταση για την λήψη δράσης ώστε να δημιουργηθούν θέσεις εργασίας, καταρρίφθηκε με προειδοποιήσεις ολέθριων συνεπειών. Αν ξοδέψουμε περισσότερα, λένε οι Πολύ Σοβαροί Άνθρωποι, οι αγορές ομολόγων θα μας τιμωρήσουν. Αν τυπώσουμε κι άλλο χρήμα, ο πληθωρισμός θα ανέβει κατακόρυφα. Τίποτα δεν θα πρέπει να γίνει, γιατί τίποτα δεν μπορεί να γίνει, εκτός από ολοένα και σκληρότερη λιτότητα, η οποία κάποτε, κάπως, θα επιβραβευθεί. Αλλά τώρα φαίνεται ότι ένα μεγάλο έθνος «σπάει τα στεγανά». Κι αυτό το έθνος είναι, αν είναι δυνατόν, η Ιαπωνία.
Δεν πρόκειται για τον αντικομφορμιστή που ψάχναμε. Στην Ιαπωνία οι κυβερνήσεις έρχονται και παρέρχονται, όμως τίποτε δεν φαίνεται να αλλάζει. Πράγματι, ο Shinzo Abe, ο νέος Πρωθυπουργός, την είχε ξανά τη δουλειά και η νίκη του κόμματός του θεωρήθηκε ευρέως ως επιστροφή των «δεινοσαύρων» που κακοδιαχειρίσθηκαν τη χώρα για δεκαετίες. Περαιτέρω, η Ιαπωνία, με το τεράστιο κρατικό της χρέος και ένα πληθυσμό που γερνάει, υποτίθεται ότι είχε ακόμα λιγότερα περιθώρια ελιγμών από άλλες αναπτυγμένες χώρες.
Αλλά ο Abe επέστρεψε στη θέση του υποσχόμενος τον τερματισμό της μακροχρόνιας αποτελμάτωσης της οικονομίας της Ιαπωνίας και έχει ήδη κάνει βήματα που η «ορθόδοξη σκέψη» ισχυρίζεται ότι δεν πρέπει να κάνουμε. Και οι πρώτες ενδείξεις λένε ότι πηγαίνει αρκετά καλά.
Κάποιο παρασκήνιο: Πολύ πριν η χρηματοπιστωτική κρίση το 2008 ρίξει την Αμερική και την Ευρώπη σε βαθύ και παρατεταμένο οικονομικό τέλμα, η Ιαπωνία έκανε πρόβα στην οικονομική αποτελμάτωση. Όταν έσκασε η φούσκα των μετοχών και της αγοράς ακινήτων και έσπρωξε την Ιαπωνία στην ύφεση, η απάντηση της πολιτικής ήταν πολύ λίγη, πολύ καθυστερημένη και υπερβολικά ασυνεχής.
Ασφαλώς και υπήρχαν πολλές δαπάνες σε δημόσια έργα, αλλά η κυβέρνηση, φοβούμενη για το χρέος, αποτραβιόταν πάντα πριν αποκατασταθεί μια στέρεα ανάκαμψη, ώσπου στα τέλη της δεκαετίας του ’90 είχε ήδη εδραιωθεί ένας επίμονος αποπληθωρισμός. Στις αρχές της δεκαετίας του ’00 η Τράπεζα της Ιαπωνίας, το αντίστοιχο της Federal Reserve των ΗΠΑ, προσπάθησε να καταπολεμήσει τον αποπληθωρισμό τυπώνοντας πολλά χρήματα. Αλλά και αυτή αποτραβήχτηκε μόλις εμφανίσθηκαν τα πρώτα σημάδια βελτίωσης και ο αποπληθωρισμός δεν αποχώρησε ποτέ.
Ομολογουμένως, η Ιαπωνία δεν δοκίμασε ποτέ το είδος της ανθρωπιστικής και εργασιακής καταστροφής που ζούμε από το 2008. Πράγματι, η πολιτική μας απάντηση ήταν τόσο ανεπαρκής, ώστε πρότεινα Αμερικανοί οικονομολόγοι, που συνήθιζαν να είναι πολύ σκληροί στις κρίσεις τους για την ιαπωνική οικονομία, μία ομάδα που περιλαμβάνει τον Ben Bernanke και εμένα, να επισκεφθούν το Τόκιο για να απολογηθούν στον αυτοκράτορα. Εδώ που τα λέμε, εμείς τα κάναμε ακόμα χειρότερα.
Και υπάρχει κι άλλο ένα μάθημα από την εμπειρία της Ιαπωνίας: Ενώ η έξοδος από ένα παρατεταμένο τέλμα αποδεικνύεται δύσκολη, αυτό οφείλεται κυρίως στην δυσκολία να πείσει κανείς τους διαμορφωτές της πολιτικής να αποδεχθούν την ανάγκη τολμηρών δράσεων. Δηλ. το πρόβλημα είναι κυρίως πολιτικό και διανοητικό περισσότερο από αυστηρά οικονομικό. Γιατί οι κίνδυνοι από την δράση είναι πολύ μικρότεροι από ό,τι οι Πολύ Σοβαροί Άνθρωποι θέλουν να πιστεύετε.
Σκεφτείτε ειδικότερα τους φερόμενους κίνδυνους των χρεών και ελλειμμάτων. Στην Αμερική μας προειδοποιούν συνεχώς να περικόψουμε τις δαπάνες τώρα, τώρα, τώρα, ή, σας λέω, θα γίνουμε Ελλάδα. Αλλά η Ελλάδα, μια χώρα χωρίς νόμισμα, δεν έχει πολλή σχέση με τις Ηνωμένες Πολιτείες. Σίγουρα η Ιαπωνία αποτελεί πιο συγκρίσιμο μοντέλο. Και παρότι οι κινδυνολόγοι προβλέπουν χρηματοπιστωτική κρίση στην Ιαπωνία, ερμηνεύοντας κάθε ανοδικό κλικ στα επιτόκια ως σημάδι άμεσης Αποκάλυψης, συνεχίζει να μην συμβαίνει. Η ιαπωνική κυβέρνηση εξακολουθεί να μπορεί να δανείζεται μακροπρόθεσμα με επιτόκιο κάτω του 1%.
Ο Abe, ο οποίος πιέζει την Τράπεζα της Ιαπωνίας στο να επιδιώκει μεγαλύτερο πληθωρισμό – στην πράξη να αντιμετωπίσει έτσι μέρος του κυβερνητικού χρέους –, μόλις ανακοίνωσε νέο μεγάλο πακέτο χρηματοπιστωτικής ένεσης. Πώς αντέδρασαν οι θεοί των αγορών;
Η απάντηση είναι, όλα έχουν καλώς. Οι μετρήσεις των αγορών για τον αναμενόμενο πληθωρισμό, που ήταν λίγο καιρό πριν αρνητικές – δηλ. οι αγορές ανέμεναν τη συνέχιση του αποπληθωρισμού – μετακόμισαν τώρα σε θετικό πεδίο. Παρόλα αυτά τα κόστη δανεισμού δεν άλλαξαν σχεδόν καθόλου. Δεδομένης της προοπτικής μέτριου πληθωρισμού, αυτό σημαίνει ότι η προοπτική της δημοσιονομικής εικόνας της Ιαπωνίας στην πραγματικότητα βελτιώθηκε κατά πολύ. Είναι αλήθεια ότι η αξία του γιεν στις διεθνείς αγορές συναλλάγματος έπεσε πολύ, αλλά αυτό είναι στα αλήθεια πολύ θετικό νέο και οι Ιάπωνες εξαγωγείς πανηγυρίζουν.
Εν συντομία, ο Abe τα έβαλε με την «ορθόδοξη σκέψη» με άριστα αποτελέσματα.
Κάποιοι που γνωρίζουν τα πολιτικά πράγματα της Ιαπωνίας με προειδοποιούν να μην θεωρώ τον Abe καλό τύπο. Η εξωτερική πολιτική του, μου λένε, είναι πολύ κακή, και η υποστήριξή του στις δημοσιονομικές ενέσεις μπορεί να σχετίζεται περισσότερο με παλαιομοδίτικες πολιτικές παρά να συνιστούν εκλεπτυσμένη απόρριψη συμβατικής σοφίας.
Όλα αυτά όμως ελάχιστη σημασία μπορεί να έχουν. Όποια κι αν είναι τα κίνητρά του, ο Abe σπάει μια κακή «ορθοδοξία». Κι αν επιτύχει, μπορεί να συμβεί κάτι το φοβερό: Η Ιαπωνία, πρωτοπόρος των οικονομικών της αποτελμάτωσης, μπορεί να δείχνει σε όλους εμάς τον δρόμο της εξόδου από αυτήν. I-Reporter
Για τρία χρόνια η οικονομική πολιτική κατά μήκος του αναπτυγμένου κόσμου έχει παραλύσει, παρά την υψηλή ανεργία, από μια θλιβερή «ορθοδοξία». Κάθε πρόταση για την λήψη δράσης ώστε να δημιουργηθούν θέσεις εργασίας, καταρρίφθηκε με προειδοποιήσεις ολέθριων συνεπειών. Αν ξοδέψουμε περισσότερα, λένε οι Πολύ Σοβαροί Άνθρωποι, οι αγορές ομολόγων θα μας τιμωρήσουν. Αν τυπώσουμε κι άλλο χρήμα, ο πληθωρισμός θα ανέβει κατακόρυφα. Τίποτα δεν θα πρέπει να γίνει, γιατί τίποτα δεν μπορεί να γίνει, εκτός από ολοένα και σκληρότερη λιτότητα, η οποία κάποτε, κάπως, θα επιβραβευθεί. Αλλά τώρα φαίνεται ότι ένα μεγάλο έθνος «σπάει τα στεγανά». Κι αυτό το έθνος είναι, αν είναι δυνατόν, η Ιαπωνία.
Δεν πρόκειται για τον αντικομφορμιστή που ψάχναμε. Στην Ιαπωνία οι κυβερνήσεις έρχονται και παρέρχονται, όμως τίποτε δεν φαίνεται να αλλάζει. Πράγματι, ο Shinzo Abe, ο νέος Πρωθυπουργός, την είχε ξανά τη δουλειά και η νίκη του κόμματός του θεωρήθηκε ευρέως ως επιστροφή των «δεινοσαύρων» που κακοδιαχειρίσθηκαν τη χώρα για δεκαετίες. Περαιτέρω, η Ιαπωνία, με το τεράστιο κρατικό της χρέος και ένα πληθυσμό που γερνάει, υποτίθεται ότι είχε ακόμα λιγότερα περιθώρια ελιγμών από άλλες αναπτυγμένες χώρες.
Αλλά ο Abe επέστρεψε στη θέση του υποσχόμενος τον τερματισμό της μακροχρόνιας αποτελμάτωσης της οικονομίας της Ιαπωνίας και έχει ήδη κάνει βήματα που η «ορθόδοξη σκέψη» ισχυρίζεται ότι δεν πρέπει να κάνουμε. Και οι πρώτες ενδείξεις λένε ότι πηγαίνει αρκετά καλά.
Κάποιο παρασκήνιο: Πολύ πριν η χρηματοπιστωτική κρίση το 2008 ρίξει την Αμερική και την Ευρώπη σε βαθύ και παρατεταμένο οικονομικό τέλμα, η Ιαπωνία έκανε πρόβα στην οικονομική αποτελμάτωση. Όταν έσκασε η φούσκα των μετοχών και της αγοράς ακινήτων και έσπρωξε την Ιαπωνία στην ύφεση, η απάντηση της πολιτικής ήταν πολύ λίγη, πολύ καθυστερημένη και υπερβολικά ασυνεχής.
Ασφαλώς και υπήρχαν πολλές δαπάνες σε δημόσια έργα, αλλά η κυβέρνηση, φοβούμενη για το χρέος, αποτραβιόταν πάντα πριν αποκατασταθεί μια στέρεα ανάκαμψη, ώσπου στα τέλη της δεκαετίας του ’90 είχε ήδη εδραιωθεί ένας επίμονος αποπληθωρισμός. Στις αρχές της δεκαετίας του ’00 η Τράπεζα της Ιαπωνίας, το αντίστοιχο της Federal Reserve των ΗΠΑ, προσπάθησε να καταπολεμήσει τον αποπληθωρισμό τυπώνοντας πολλά χρήματα. Αλλά και αυτή αποτραβήχτηκε μόλις εμφανίσθηκαν τα πρώτα σημάδια βελτίωσης και ο αποπληθωρισμός δεν αποχώρησε ποτέ.
Ομολογουμένως, η Ιαπωνία δεν δοκίμασε ποτέ το είδος της ανθρωπιστικής και εργασιακής καταστροφής που ζούμε από το 2008. Πράγματι, η πολιτική μας απάντηση ήταν τόσο ανεπαρκής, ώστε πρότεινα Αμερικανοί οικονομολόγοι, που συνήθιζαν να είναι πολύ σκληροί στις κρίσεις τους για την ιαπωνική οικονομία, μία ομάδα που περιλαμβάνει τον Ben Bernanke και εμένα, να επισκεφθούν το Τόκιο για να απολογηθούν στον αυτοκράτορα. Εδώ που τα λέμε, εμείς τα κάναμε ακόμα χειρότερα.
Και υπάρχει κι άλλο ένα μάθημα από την εμπειρία της Ιαπωνίας: Ενώ η έξοδος από ένα παρατεταμένο τέλμα αποδεικνύεται δύσκολη, αυτό οφείλεται κυρίως στην δυσκολία να πείσει κανείς τους διαμορφωτές της πολιτικής να αποδεχθούν την ανάγκη τολμηρών δράσεων. Δηλ. το πρόβλημα είναι κυρίως πολιτικό και διανοητικό περισσότερο από αυστηρά οικονομικό. Γιατί οι κίνδυνοι από την δράση είναι πολύ μικρότεροι από ό,τι οι Πολύ Σοβαροί Άνθρωποι θέλουν να πιστεύετε.
Σκεφτείτε ειδικότερα τους φερόμενους κίνδυνους των χρεών και ελλειμμάτων. Στην Αμερική μας προειδοποιούν συνεχώς να περικόψουμε τις δαπάνες τώρα, τώρα, τώρα, ή, σας λέω, θα γίνουμε Ελλάδα. Αλλά η Ελλάδα, μια χώρα χωρίς νόμισμα, δεν έχει πολλή σχέση με τις Ηνωμένες Πολιτείες. Σίγουρα η Ιαπωνία αποτελεί πιο συγκρίσιμο μοντέλο. Και παρότι οι κινδυνολόγοι προβλέπουν χρηματοπιστωτική κρίση στην Ιαπωνία, ερμηνεύοντας κάθε ανοδικό κλικ στα επιτόκια ως σημάδι άμεσης Αποκάλυψης, συνεχίζει να μην συμβαίνει. Η ιαπωνική κυβέρνηση εξακολουθεί να μπορεί να δανείζεται μακροπρόθεσμα με επιτόκιο κάτω του 1%.
Ο Abe, ο οποίος πιέζει την Τράπεζα της Ιαπωνίας στο να επιδιώκει μεγαλύτερο πληθωρισμό – στην πράξη να αντιμετωπίσει έτσι μέρος του κυβερνητικού χρέους –, μόλις ανακοίνωσε νέο μεγάλο πακέτο χρηματοπιστωτικής ένεσης. Πώς αντέδρασαν οι θεοί των αγορών;
Η απάντηση είναι, όλα έχουν καλώς. Οι μετρήσεις των αγορών για τον αναμενόμενο πληθωρισμό, που ήταν λίγο καιρό πριν αρνητικές – δηλ. οι αγορές ανέμεναν τη συνέχιση του αποπληθωρισμού – μετακόμισαν τώρα σε θετικό πεδίο. Παρόλα αυτά τα κόστη δανεισμού δεν άλλαξαν σχεδόν καθόλου. Δεδομένης της προοπτικής μέτριου πληθωρισμού, αυτό σημαίνει ότι η προοπτική της δημοσιονομικής εικόνας της Ιαπωνίας στην πραγματικότητα βελτιώθηκε κατά πολύ. Είναι αλήθεια ότι η αξία του γιεν στις διεθνείς αγορές συναλλάγματος έπεσε πολύ, αλλά αυτό είναι στα αλήθεια πολύ θετικό νέο και οι Ιάπωνες εξαγωγείς πανηγυρίζουν.
Εν συντομία, ο Abe τα έβαλε με την «ορθόδοξη σκέψη» με άριστα αποτελέσματα.
Κάποιοι που γνωρίζουν τα πολιτικά πράγματα της Ιαπωνίας με προειδοποιούν να μην θεωρώ τον Abe καλό τύπο. Η εξωτερική πολιτική του, μου λένε, είναι πολύ κακή, και η υποστήριξή του στις δημοσιονομικές ενέσεις μπορεί να σχετίζεται περισσότερο με παλαιομοδίτικες πολιτικές παρά να συνιστούν εκλεπτυσμένη απόρριψη συμβατικής σοφίας.
Όλα αυτά όμως ελάχιστη σημασία μπορεί να έχουν. Όποια κι αν είναι τα κίνητρά του, ο Abe σπάει μια κακή «ορθοδοξία». Κι αν επιτύχει, μπορεί να συμβεί κάτι το φοβερό: Η Ιαπωνία, πρωτοπόρος των οικονομικών της αποτελμάτωσης, μπορεί να δείχνει σε όλους εμάς τον δρόμο της εξόδου από αυτήν. I-Reporter
ΜΟΙΡΑΣΤΕΙΤΕ
ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ
ΠΡΟΗΓΟΥΜΕΝΟ ΑΡΘΡΟ
Θ. Σκυλακάκης: Νέες διευκρινήσεις για την απελευθέρωση των φαρμακείων
ΕΠΟΜΕΝΟ ΑΡΘΡΟ
Αναγνώστης υπέρ της μείωσης των βουλευτών
ΣΧΟΛΙΑΣΤΕ
