2013-01-28 09:52:36
Blanc Sabine, [Παπακριβόπουλος Βασίλης (μτφ)]
Οι κλασικοί μάστορες που επισκεύαζαν άλλοτε διάφορα είδη έχουν σχεδόν εξαφανιστεί από την αγορά. Εάν χαλάσει κάποιο μηχάνημα, η μόνη λύση που προτείνεται από το τμήμα εξυπηρέτησης της εταιρείας είναι η αντικατάστασή του με ένα καινούργιο. Είναι, άραγε, αυτό δείγμα προόδου ; Το κίνημα των « fab lab » –όπως και το κίνημα για το « ελεύθερο λογισμικό »- έχει στόχο να ελευθερώσει τους χρήστες της τεχνολογίας από το μοντέλο του παθητικού καταναλωτή βιομηχανοποιημένων gadgets.
Να ιδιοποιηθούμε τα μέσα παραγωγής : Ο Κάρολος Μαρξ το ονειρευόταν, ένας ερευνητής του Ινστιτούτου Τεχνολογίας της Μασαχουσέτης (ΜΙΤ) το πραγματοποίησε. Το 1998, ο Αμερικανός φυσικός Νιλ Γκέρσενφελντ εγκαινίασε μια σειρά πανεπιστημιακών διαλέξεων με τίτλο « Πώς να κατασκευάσετε (σχεδόν) τα πάντα », το οποίο περιλάμβανε μαθήματα σχεδιασμού πρωτοτύπων, έτσι ώστε οι φοιτητές να είναι σε θέση να υλοποιήσουν επιστημονικά πρότζεκτ
. Για να το κατορθώσουν, διαθέτουν ολόκληρη την πανοπλία των ψηφιακών μέσων παραγωγής, κυρίως εργαλειομηχανές υποβοηθούμενες από υπολογιστή : τρισδιάστατο εκτυπωτή (δηλαδή μια ψηφιακή μηχανή η οποία, με αλληλοεπικαλυπτόμενα στρώματα πλαστικού υλικού, μετατρέπει ένα άυλο ψηφιακό αρχείο σε απτό αντικείμενο), μηχανή κοπής λέιζερ ικανή να κόβει ξύλο ή σίδηρο, ψηφιακή φρέζα κ.λπ.. Οι φοιτητές είναι τόσο ενθουσιασμένοι με αυτό το μάθημα, ώστε στον ελεύθερο χρόνο τους επιστρέφουν στο εργαστήριο για να δώσουν υπόσταση σε ό,τι επιθυμεί η φαντασία τους.
Η μεγαλοφυής έμπνευση αυτού του καθηγητή ήταν ότι έδωσε σε βιοτεχνικές δραστηριότητες υψηλής τεχνολογίας μια ολοκληρωμένη μορφή, μέσα από την καθιέρωση, το 2002, της ιδέας και του συστήματος των fab lab (fabrication laboratory : εργαστήριο παραγωγής). Πολύ σύντομα, το σύστημα απέκτησε λογότυπο, χάρτα και μια ολόκληρη κοινότητα. Το ελαφρύ στρώμα λούστρου που του προσέδωσε το μάρκετινγκ συνέβαλε στην άνθηση του κινήματος και στη δημιουργία μιας « μάρκας » που χρησιμεύει ως σημείο αναφοράς.
Το πρώτο fab lab προοριζόταν για τους φοιτητές και είχε ως στόχο να διευκολύνει την πρόσβαση στις μηχανές. Ωστόσο, πολύ σύντομα, διευρύνθηκε, συμβάλλοντας στον εκδημοκρατισμό –σε ολόκληρο τον πλανήτη- της προσωπικής ψηφιακής παραγωγής. Η παραγωγή πρωτοτύπων, η οποία ως τώρα ήταν προνόμιο της βιομηχανίας και των ειδικών στον σχεδιασμό προϊόντων, γίνεται στο εξής προσιτή στους ιδιώτες. Η χειρωνακτική εργασία που κάποτε γινόταν αντιληπτή ως κάτι το απωθητικό, αρχίζει να γίνεται ελκυστική. Και εν δυνάμει ανατρεπτική.
Να δημιουργείς αντί να καταναλώνεις
« Το ζητούμενο είναι να δημιουργείς και όχι να καταναλώνεις », είναι η άποψη του Γκέρσενφελντ, η οποία είναι αντίθετη με τη λογική που έχει αναγάγει την οικονομική μεγέθυνση και την κατανάλωση σε ακλόνητα δόγματα. Η παραγωγή αντικειμένων από τον ίδιο τον χρήστη τους συνεπάγεται την επανιδιοποίηση αυτών ακριβώς των αντικειμένων από τον καταναλωτή. Πρόκειται για μια πραγματική επανάσταση, καθώς έχουμε συνηθίσει να αγοράζουμε έτοιμες και « κλειστές » συσκευές, φορτωμένες με τεχνολογίες, οι οποίες αποτελούν ιδιοκτησία κάποιου και τις οποίες απαγορεύεται –ή είναι αδύνατον- να τροποποιήσουμε. Συνεπώς, αγοράζουμε συσκευές τις οποίες είναι δύσκολο να επισκευάσουμε. Μάλιστα -όπως υποστηρίζει η θεωρία ότι ορισμένοι κατασκευαστές σχεδιάζουν τα προϊόντα τους κατά τρόπο ώστε να τίθενται πολύ σύντομα εκτός λειτουργίας- σε ορισμένες περιπτώσεις προορίζονται να καταλήξουν στον σκουπιδοτενεκέ μετά από ένα συγκεκριμένο χρονικό διάστημα [1].
Κατ’ αυτόν τον τρόπο, αρχίζει να διαφαίνεται μια οικονομική πολιτική η οποία βραχυκυκλώνει την παραδοσιακή βιομηχανία. Έσπασε ο διακόπτης του πλυντηρίου σας ; Με τη βοήθεια ενός λογισμικού σχεδιασμού υποβοηθούμενου από υπολογιστή (conception assistée par ordinateur), προχωράτε στον σχεδιασμό του διακόπτη. Στη συνέχεια, ένας τρισδιάστατος εκτυπωτής δίνει μορφή στην ύλη και έχετε στα χέρια σας ένα χειροπιαστό αντικείμενο. Καμία διάσταση ραφιών από αυτές που υπάρχουν στο εμπόριο δεν ταιριάζει με τη διαρρύθμιση του σπιτιού σας ; Αγοράζετε ξυλεία και, με τη βοήθεια μιας μηχανής κοπής λέιζερ κατασκευάζετε ράφια στα μέτρα σας. Φυσικά, μόλις κατασκευάσετε το αντικείμενο που επιθυμείτε, μπορείτε να μοιραστείτε το σχέδιό του στο διαδίκτυο με άλλους χρήστες, οι οποίοι ενδεχομένως να σας προτείνουν παραλλαγές και βελτιώσεις, δίνοντας έτσι ζωή στο προϊόν και μετά την παραγωγή του. Το πρόγραμμα των fab lab υποστηρίζεται από το Center for Bits and Atoms, του οποίου η ονομασία συνοψίζει με τον καλύτερο τρόπο τον δυναμισμό που κρύβει η ιδέα. Μάλιστα, μερικές φορές, τα fab lab αποκαλούνται εκ παραδρομής fabulus laboratory (καταπληκτικά εργαστήρια), κι αυτό το ολίσθημα της γλώσσας είναι αποκαλυπτικό για τις δυνατότητές τους. Δηλαδή, για το επόμενο στάδιο μετά το διαδίκτυο : το πέρασμα στον υλικό κόσμο.
Τα fab lab παρουσιάζουν και ένα άλλο πλεονέκτημα : ανταποκρίνονται σε ανάγκες τις οποίες η βιομηχανία δεν μπορεί να ικανοποιήσει, είτε γιατί δεν υπάρχει μια ικανοποιητική αγορά, είτε γιατί δεν έχει καν συνειδητοποιήσει την ύπαρξή τους, κάτι που ισχύει ιδιαίτερα στην περίπτωση ιδιαίτερων, τοπικών αναγκών. Στην Γκάνα, οι χρήστες των fab lab αναπτύσσουν προγράμματα χρήσιμα στην καθημερινή τους ζωή : κατασκευή φούρνων ή ψυκτικών μηχανημάτων που λειτουργούν με ηλιακή ενέργεια ή κεραιών και πομπών για συστήματα ασύρματης επικοινωνίας… Στη Νορβηγία, οι εκτροφείς ταράνδων κατασκευάζουν τσιπάκια GPS χαμηλού κόστους, τα οποία τους βοηθούν να εντοπίζουν τα ζώα τους. Στην Ολλανδία, στη Waag Society, ένα άτομο με ειδικές ανάγκες σχεδίασε και κατασκεύασε ένα αναπηρικό αμαξίδιο παντός εδάφους.
Το fab lab είναι επίσης ένας χώρος όπου μπορεί κανείς να αποδείξει γρήγορα ότι μια εφεύρεση λειτουργεί στην πράξη, πράγμα που διευκολύνει την καινοτομία. Η Χάρτα που συνέταξε ο Γκέρσενφιλντ επιτρέπει (με κάποια όρια) την ανάπτυξη σχεδίων που αποσκοπούν στο κέρδος. Με αυτόν τον τρόπο, προσελκύονται άτομα από όλους τους ιδεολογικούς χώρους. « Επιχειρηματικότητα : μπορούν να δρομολογηθούν εμπορικές δραστηριότητες μέσα από τα fab lab, υπό τον όρο ότι δεν θα εμποδίζεται η ανοιχτή πρόσβαση. Οφείλουν να αναπτύσσονται μάλλον πέρα από τα fab lab παρά στο εσωτερικό τους, αλλά και να αποδεικνύονται ωφέλιμες, τόσο για τους εφευρέτες, όσο και για τα ίδια τα fab lab αλλά και για τα δίκτυα που συνέβαλαν στην επιτυχία τους. Μυστικότητα : οι ιδέες και οι διαδικασίες που αναπτύχθηκαν μέσα στα fab lab πρέπει να μπορούν να χρησιμοποιηθούν ελεύθερα για ιδιωτική χρήση. Αντίθετα, κατά τα άλλα, μπορεί κανείς να τις προστατεύσει με τον τρόπο τον οποίο θα επιλέξει [2] ». Για παράδειγμα, στην Τουλούζη, στο Artilect, το πρώτο fab lab που δημιουργήθηκε στη Γαλλία, τρεις φοιτητές κατασκεύασαν το πρωτότυπο ενός « ρομπότ ξεβοτανίσματος », για να βοηθήσουν τους παραγωγούς οπωροκηπευτικών. Το επόμενο βήμα στο εγχείρημά τους, η παραγωγή του σε μικρή κλίμακα. Και πάλι στη Waag Society, ένας φανατικός ποδηλάτης κατασκεύασε έναν προφυλακτήρα που ταιριάζει σε κάθε τύπο ποδηλάτου, ο οποίος στο εξής πωλείται σε εξειδικευμένα καταστήματα.
Ο εκτυπωτής που… αυτοτυπώνεται
Ο τρισδιάστατος εκτυπωτής που έχει περίοπτη θέση μέσα σε κάθε fab lab συμβολίζει με τον καλύτερο δυνατό τρόπο τις τεράστιες δυνατότητες που προσφέρει το σύστημα. Ένα από τα πλέον συνηθισμένα μοντέλα του, το οποίο προορίζεται για χρήση από το ευρύτερο κοινό, είναι ο RepRap : πρόκειται για ένα αυτοαναπαραγόμενο εργαλείο, δηλαδή είναι ικανό να παράγει το ίδιο τα ίδια του τα εξαρτήματα. Ο δημιουργός του, ο Άγγλος μηχανικός και μαθηματικός Άντριαν Μπόουγιερ, δεν έχει στόχο να διορθώσει τα ελαττώματα της καταναλωτικής κοινωνίας, αλλά να την υποκαταστήσει : « Μπορώ να φανταστώ, σε ένα χωριό, μια ομάδα δέκα οικογενειών που χρησιμοποιούν τον οικιακό τρισδιάστατο εκτυπωτή τους για να εκτυπώνουν –επί μία εβδομάδα- τα σχέδια ενός αυτοκινήτου που ανήκει σε μια από αυτές, και τα οποία έχουν κατεβάσει από μια ιστοσελίδα ελεύθερου λογισμικού ανοιχτού κώδικα [3]. Με αυτήν ακριβώς την κίνηση, καταργείται η αυτοκινητοβιομηχανία [4]. »
Στην νουβέλα του « Η Έσχατη Πολιτεία » (The Ultimate City), ο Βρετανός συγγραφέας επιστημονικής φαντασίας Τζέιμς Γκράχαμ Μπάλαρντ (1930-2009) σκιαγραφούσε μια κοινωνία της εποχής όπου θα έχει εξαντληθεί το πετρέλαιο, στην οποία οι μετακινήσεις και οι μεταφορές εμπορευμάτων έχουν μετατραπεί σε πολυτέλεια : « Στην Γκάρντεν Σίτι, τα μαγαζιά ήταν σπάνια : όλα όσα μπορεί να χρειαζόταν κανείς (…), τα παράγγελνε απευθείας στον τεχνίτη, ο οποίος τα σχεδίαζε και τα κατασκεύαζε υλοποιώντας με ακρίβεια τις απαιτήσεις του πελάτη. Στην Γκάρντεν Σίτι, τα πάντα ήταν τόσο καλά κατασκευασμένα, ώστε διαρκούσαν αιώνια [5] ».
Ωστόσο, για την ώρα, όλα αυτά ανήκουν στη σφαίρα της φαντασίωσης, της μελλοντολογίας [6]. Τις περισσότερες φορές, οι τρισδιάστατοι εκτυπωτές που προορίζονται για χρήση από ένα ευρύτερο κοινό, λειτουργούν χρησιμοποιώντας ως υλικό το πλαστικό. Βέβαια, μερικοί λειτουργούν χρησιμοποιώντας ως υλικό τη… σοκολάτα, όπως εκείνη που προτείνει ο ερευνητής του πανεπιστημίου του Έξετερ Λιανγκ Χάο, ο οποίος διαθέτει στο εμπόριο τον εκτυπωτή Choc Edge. Κι αν το 2013 είμαστε ήδη σε θέση να « τυπώσουμε » ένα βάζο, υπάρχουν ακόμα πάρα πολλά βήματα που πρέπει να γίνουν προτού κατορθώσουμε να « τυπώσουμε » ένα αυτοκίνητο και καθένα από αυτά τα βήματα απαιτεί ένα ολόκληρο σύνολο γνώσεων.
Τα fab lab περιλαμβάνουν μια ιδιαίτερα σημαντική εκπαιδευτική διάσταση. Το « διδακτικό γονίδιό » τους, το οποίο αποτελεί κληρονομιά της πανεπιστημιακής καταγωγής τους, τα διαφοροποιεί από τα techshops, τα οποία το μόνο που κάνουν είναι να πουλάνε χρόνο χρήσης των μηχανών τους, ακολουθώντας το μοντέλο της συνδρομής στα γυμναστήρια. Στο fab lab, εάν δεν διαθέτεις αρκετή αυτονομία κινήσεων, θα περάσεις από το στάδιο DIWO (« do it with others », « κάντο μαζί με άλλους ») στο στάδιο DIY (« do it yourself », « κάντο μόνος σου »). Το εμβληματικότερο στοιχείο της χάρτας των fab labs συμπυκνώνεται στην προσταγή « Μάθαινε ». « Πρόσβαση : μπορείτε να χρησιμοποιείτε το fab lab για να κατασκευάσετε σχεδόν οτιδήποτε (από τη στιγμή που αυτό δεν βλάπτει κανέναν). Oφείλετε να μάθετε να το κατασκευάζετε μόνος σας και να μοιράζεστε τη χρήση του lab με άλλους χρήστες. Εκπαίδευση : η κατάρτιση που παρέχεται μέσα στο fab lab στηρίζεται σε προγράμματα και σε διδασκαλία που πραγματοποιούνται μεταξύ ίσων. Oφείλετε να συμμετέχετε στην κεφαλαιοποίηση των γνώσεων και στην επιμόρφωση των υπόλοιπων χρηστών ».
Οι συμμετέχοντες έχουν στη διάθεσή τους ένα ολόκληρο οπλοστάσιο. Το διεθνές δίκτυο των fab lab, το οποίο περιλαμβάνει περίπου ογδόντα μέλη [7] επιτρέπει την κοινοποίηση των γνώσεων και ευνοεί την αλληλοβοήθεια. Μάλιστα, ορισμένα προγράμματα αποτελούν καρπό αυτής της συνεργασίας. Χαρακτηριστικό παράδειγμα το FabFi, ένα ασύρματο δίκτυο χαμηλού κόστους που δημιουργήθηκε στο Αφγανιστάν και το οποίο χρησιμοποιείται πλέον και στις ΗΠΑ. Όσο για τους fabfolk, τη σύγχρονη εκδοχή των μαστόρων των μεσαιωνικών συντεχνιών που αναλάμβαναν την εκπαίδευση των μαθητευόμενων, χειρίζονται εξίσου καλά την ηλεκτροκόλληση και τον υποβοηθούμενο από υπολογιστή σχεδιασμό και διατρέχουν ολόκληρο τον κόσμο κάνοντας ολόκληρη την κοινότητα των fab lab να επωφελείται από τις γνώσεις τους. Η ανάρτηση των σχεδίων στο Διαδίκτυο ενθαρρύνεται (χωρίς, ωστόσο, και να είναι υποχρεωτική), έτσι ώστε να ευνοείται η αναπαραγωγή τους, η τροποποίησή τους και η βελτίωσή τους, στο πρότυπο του ελεύθερου λογισμικού ανοιχτού κώδικα. Τέλος, η Fab Academy προτείνει μαθήματα εξ αποστάσεως –μονάχα στην αγγλική γλώσσα για την ώρα- τα οποία περιλαμβάνουν πρακτικές εργασίες και οδηγούν σε διπλώματα τα οποία αναγνωρίζονται από το ΜΙΤ.
Πίσω από όλες αυτές τις ωραίες αξίες, η χάρτα, η οποία -όσον αφορά τις εμπορικές χρήσεις- προσπαθεί να έχει, και την πίτα ολόκληρη, και τον σκύλο χορτάτο, είναι ένα πυροτέχνημα για τις ήδη υπάρχουσες επιχειρήσεις. Η υιοθέτηση του συστήματος αξιολόγησης καλλιεργεί μια κάποια ασάφεια. Το συγκεκριμένο σύστημα –το οποίο είναι πιο ευέλικτο από τη χάρτα- στηρίζεται στην αυτοαξιολόγηση με βάση τέσσερα κριτήρια : άνοιγμα στο κοινό, εξοπλισμός, σεβασμός της χάρτας, συμμετοχή στο δίκτυο. Κι όπως συνοψίζει ο Ολλανδός Τζάαπ Βέρμας, ο οποίος δημιούργησε το Fab Lab Truck, ένα κινητό fab lab εγκατεστημένο πάνω σε ένα φορτηγό, « το μη κερδοσκοπικό δεν υπάρχει. Όλος ο κόσμος πρέπει να τρώει κιόλας πότε πότε… ».
« Αμοιβαιοποίηση » των γνώσεων
Ο –μεγαλύτερος ή μικρότερος- σεβασμός της χάρτας ποικίλει ανάλογα με την αναζήτηση ενός οικονομικού μοντέλου, του οποίου η εφαρμογή δεν είναι οπωσδήποτε αυτονόητη. Το ζητούμενο είναι να βρεθούν τρόποι χρηματοδότησης, οι οποίοι να επιτρέπουν τον σεβασμό της αρχικής ιδέας, συνδυάζοντας τη δημόσια και την ιδιωτική χρηματοδότηση, αλλά και την ικανοποίηση των ιδιωτικών αναγκών και το άνοιγμα στην κοινωνία.
Ο Λοράν Ρικάρ, ένας από τους πρωτεργάτες του προγράμματος Fac Lab [8] στο πανεπιστήμιο της Cergy-Pontoise [9], θυμάται τον διάλογο που πυροδότησε το θέμα : « Οι επιδοτήσεις εξαντλούνται : ποιες είναι οι πηγές χρηματοδότησης στις οποίες μπορούμε να καταφύγουμε ; Υπήρχε μια κάποια ενόχληση, ορισμένοι στρουθοκαμήλιζαν μπροστά στην πραγματικότητα : πρέπει να βρούμε κάπου χρήματα ». Το Fac Lab επέλεξε να δεχτεί τη χρηματοδότηση της εταιρείας κινητής τηλεφωνίας Orange, η οποία είναι και χορηγός του ιδρύματος του πανεπιστημίου, ποντάροντας σε μια θετική συνεργασία. Η Εμανουέλ Ρου, η δεύτερη υπεύθυνος του Fac Lab, πιστεύει ότι, « εάν κατορθώσουμε να εισάγουμε στην Orange το συνεργατικό πνεύμα και την ανοιχτή καινοτομία –γιατί θα φέρουμε έναν νέο τρόπο εργασίας, θα επηρεάσουμε την επιχείρηση και την κοινωνία γενικότερα- τότε λέω ναι. Η συμφωνία ορίζει ότι η Orange δεν θα έχει δικαίωμα λόγου όσον αφορά το παιδαγωγικό περιεχόμενο ».
Όσο κι αν δίνεται ιδιαίτερη έμφαση και προβολή στις αρχές του ανοίγματος και του δωρεάν χαρακτήρα, συχνά παρατηρούνται εξαιρέσεις στον κανόνα. Έτσι, στα fab lab των πανεπιστημιακών σχολών προτεραιότητα έχουν οι φοιτητές τους και το άνοιγμα στον εξωπανεπιστημιακό κόσμο είναι συχνά περιορισμένο. Μερικές φορές, ιδιώτες και επιχειρήσεις συνεισφέρουν ποσά για την κάλυψη του προϋπολογισμού ως αντίτιμο για την ενοικίαση μηχανών, τη μερική ή την προσωρινή ιδιωτικοποίηση του χώρου (για παράδειγμα, για την πραγματοποίηση κύκλων εξατομικευμένης επαγγελματικής κατάρτισης). Το fab lab του Μάντσεστερ, το οποίο έχει ιδρυθεί από το Manufacturing Institute, μια φιλανθρωπική οργάνωση που χρηματοδοτείται από βιομήχανους και από πανεπιστήμια, είναι ανοιχτό στο κοινό μονάχα μιάμιση ημέρα την εβδομάδα και, παρόλα αυτά, δικαιούται να φέρει το σήμα fab lab.
Οι επιχειρήσεις ιδιοποιήθηκαν την έννοια, που είναι πλέον της μόδας κι αποδεικνύεται λιγότερο αρνητικά φορτισμένη και πιο εξευγενισμένη από εκείνη των hackerspaces. Πράγματι, η εικόνα των χώρων όπου συναντιούνται οι λάτρεις του ψηφιακού μαστορέματος, οι οποίοι επιθυμούν να ανακτήσει ο χρήστης τον έλεγχο των εργαλείων που χρησιμοποιεί στην καθημερινή του ζωή [10] έχει αμαυρωθεί από τη λανθασμένη χρήση του όρου hacking από τα μέσα ενημέρωσης. Έτσι, αντί να υποδηλώνει πλέον την εφευρετικότητα και το πνεύμα παράκαμψης των περιορισμών, έχει εξομοιωθεί με τις παράνομες δραστηριότητες. Βέβαια, από την άλλη πλευρά, είναι αλήθεια ότι και οι χάκερς διαπνέονται από ένα πνεύμα ανεξαρτησίας που τους καθιστά πολύ συχνά ελάχιστα συμβατούς με τους θεσμούς και τις επιχειρήσεις.
Η Energias de Portugal (EDP) επέλεξε, το 2010, να δημιουργήσει ένα fab lab. Επίσης, στη Γαλλία η αλυσίδα καταστημάτων ειδών μαστορέματος και επίπλωσης Leroy Merlin έχει εκδηλώσει το ενδιαφέρον της γι’ αυτόν τον τομέα. Όμως, η ιδιοποίηση της αρχικής έννοιας φτάνει σε ορισμένες περιπτώσεις έως και την ασύστολη εκμετάλλευση. Για παράδειγμα, η γαλλική εταιρεία κινητής τηλεφωνίας Orange λάνσαρε πέρυσι το Thinking !, το οποίο και παρουσίασε ως fab lab που απευθύνεται σε ένα περιορισμένο κοινό « φοιτητών από ολόκληρο τον κόσμο, οι οποίοι επιθυμούν να εξειδικεύσουν τις σπουδές τους στους τομείς της πληροφορικής, της ηλεκτρονικής και του σχεδιασμού στην αλληλεπίδραση και στην εργονομία, καθώς επίσης και να ασχοληθούν με προγράμματα γύρω από το Ίντερνετ των αντικειμένων [11] ».
Ωστόσο, ο κίνδυνος να αποτύχουν να εκδημοκρατίσουν την κατασκευή των αντικειμένων ελλοχεύει επίσης και για τα αυθεντικά fab lab. Καθώς το φαινόμενο έχει μετατραπεί σε μόδα, προσελκύει αυτή τη στιγμή ένα μοδάτο κοινό των μεγάλων αστικών κέντρων, το οποίο αντλεί μεγάλη ευχαρίστηση από αυτή τη νέα, « σέξι » και πασπαλισμένη με μια δόση ψηφιακής χρυσόσκονης εκδοχή του παραδοσιακού και παλιομοδίτικου μαστορέματος - χόμπι. Οι πραγματικές ανάγκες, όμως, δεν βρίσκονται σε αυτό το επίπεδο. Αντίθετα, εντοπίζονται οπουδήποτε κάποιος είναι αναγκασμένος να βγάλει τα εργαλεία από την εργαλειοθήκη του και, ακόμα περισσότερο, στις ζώνες που πλήττονται από την αποβιομηχάνιση, όπου μοιραία χάνονται και σβήνουν πολύτιμες τεχνογνωσίες. Πότε θα δούμε να δημιουργούνται fab lab σε κάθε πόλη του νομού Σεν-Σαιν Ντενί ή σε κάθε χωριό της Κρεζ [12], τα οποία θα λειτουργούν ως χώροι που θα προάγουν τη λαϊκή εκπαίδευση ;
Notes
[1] (ΣτΜ) Βλέπε το αφιέρωμα της « Libération » της 28ης Οκτωβρίου 2012 : « L’obsolescence programmée : un gâchis organisé ? », « La vie gâchée des objets », « La vague verte rejette le jetable » και « Périmé ».
[2] « The Fab Charter » http://fab.cba.mit.edu/about/charter.
[3] Ιστοσελίδα όπου οι χρήστες μοιράζονται ελεύθερα τα μοντέλα που έχουν επινοήσει ή βελτιώσει.
[4] « Imprimer le réel à portée de main », Owni.fr, 15 Σεπτεμβρίου 2011.
[5] J.G. Ballard, Nouvelles complètes, τόμος 3, Tristram, Ος, Γαλλία, 2010.
[6] (ΣτΜ) Ταυτόχρονα, όμως, κατέχουν κυρίαρχη θέση και στην οικολογική θεωρία της αποανάπτυξης, η οποία κερδίζει έδαφος στην Ευρώπη, όπου και αποκαλούνται « συμβιωτικά εργαλεία » (outils conviviaux). Βλέπε το βιβλίο του Σερζ Λατούς « Η Κοινωνία της λιτής αφθονίας », που θα κυκλοφορήσει σύντομα από τις Εκδόσεις των Συναδέλφων.
[7] (ΣτΜ) Για την Ελλάδα http://fablabathens.gr.
[8] (ΣτΜ) : Στη γαλλική αργκό η λέξη fac (από το Faculté) σημαίνει πανεπιστημιακή σχολή.
[9] (ΣτΜ) : Νομός Val-d’Oise, στο ευρύτερο πολεοδομικό συγκρότημα του « Μεγάλου Παρισιού ».
[10] Βλέπε « Les “bidouilleurs” de la société de l’information », Manière de voir, n°109, « Internet et révolution culturelle », Φεβρουάριος-Μάρτιος 2010.
[11] « Thinking ! : imaginer les objets communicants de demain », 6 Ιουνίου 2011, www.generation-nt.com.
[12] ΣτΜ. Ο νομός Seine-Saint Dénis βρίσκεται στο ευρύτερο πολεοδομικό συγκρότημα του Παρισιού και αποτελείται κατά κύριο λόγο από εξαιρετικά υποβαθμισμένα προάστια με υψηλή ανεργία. Η δε Creuze είναι ένας ορεινός νομός στην κεντρική Γαλλία, αραιοκατοικημένος, ελάχιστα αστικοποιημένος, με οικονομία που στηρίζεται στην κτηνοτροφία.
InfoGnomon
Οι κλασικοί μάστορες που επισκεύαζαν άλλοτε διάφορα είδη έχουν σχεδόν εξαφανιστεί από την αγορά. Εάν χαλάσει κάποιο μηχάνημα, η μόνη λύση που προτείνεται από το τμήμα εξυπηρέτησης της εταιρείας είναι η αντικατάστασή του με ένα καινούργιο. Είναι, άραγε, αυτό δείγμα προόδου ; Το κίνημα των « fab lab » –όπως και το κίνημα για το « ελεύθερο λογισμικό »- έχει στόχο να ελευθερώσει τους χρήστες της τεχνολογίας από το μοντέλο του παθητικού καταναλωτή βιομηχανοποιημένων gadgets.
Να ιδιοποιηθούμε τα μέσα παραγωγής : Ο Κάρολος Μαρξ το ονειρευόταν, ένας ερευνητής του Ινστιτούτου Τεχνολογίας της Μασαχουσέτης (ΜΙΤ) το πραγματοποίησε. Το 1998, ο Αμερικανός φυσικός Νιλ Γκέρσενφελντ εγκαινίασε μια σειρά πανεπιστημιακών διαλέξεων με τίτλο « Πώς να κατασκευάσετε (σχεδόν) τα πάντα », το οποίο περιλάμβανε μαθήματα σχεδιασμού πρωτοτύπων, έτσι ώστε οι φοιτητές να είναι σε θέση να υλοποιήσουν επιστημονικά πρότζεκτ
Η μεγαλοφυής έμπνευση αυτού του καθηγητή ήταν ότι έδωσε σε βιοτεχνικές δραστηριότητες υψηλής τεχνολογίας μια ολοκληρωμένη μορφή, μέσα από την καθιέρωση, το 2002, της ιδέας και του συστήματος των fab lab (fabrication laboratory : εργαστήριο παραγωγής). Πολύ σύντομα, το σύστημα απέκτησε λογότυπο, χάρτα και μια ολόκληρη κοινότητα. Το ελαφρύ στρώμα λούστρου που του προσέδωσε το μάρκετινγκ συνέβαλε στην άνθηση του κινήματος και στη δημιουργία μιας « μάρκας » που χρησιμεύει ως σημείο αναφοράς.
Το πρώτο fab lab προοριζόταν για τους φοιτητές και είχε ως στόχο να διευκολύνει την πρόσβαση στις μηχανές. Ωστόσο, πολύ σύντομα, διευρύνθηκε, συμβάλλοντας στον εκδημοκρατισμό –σε ολόκληρο τον πλανήτη- της προσωπικής ψηφιακής παραγωγής. Η παραγωγή πρωτοτύπων, η οποία ως τώρα ήταν προνόμιο της βιομηχανίας και των ειδικών στον σχεδιασμό προϊόντων, γίνεται στο εξής προσιτή στους ιδιώτες. Η χειρωνακτική εργασία που κάποτε γινόταν αντιληπτή ως κάτι το απωθητικό, αρχίζει να γίνεται ελκυστική. Και εν δυνάμει ανατρεπτική.
Να δημιουργείς αντί να καταναλώνεις
« Το ζητούμενο είναι να δημιουργείς και όχι να καταναλώνεις », είναι η άποψη του Γκέρσενφελντ, η οποία είναι αντίθετη με τη λογική που έχει αναγάγει την οικονομική μεγέθυνση και την κατανάλωση σε ακλόνητα δόγματα. Η παραγωγή αντικειμένων από τον ίδιο τον χρήστη τους συνεπάγεται την επανιδιοποίηση αυτών ακριβώς των αντικειμένων από τον καταναλωτή. Πρόκειται για μια πραγματική επανάσταση, καθώς έχουμε συνηθίσει να αγοράζουμε έτοιμες και « κλειστές » συσκευές, φορτωμένες με τεχνολογίες, οι οποίες αποτελούν ιδιοκτησία κάποιου και τις οποίες απαγορεύεται –ή είναι αδύνατον- να τροποποιήσουμε. Συνεπώς, αγοράζουμε συσκευές τις οποίες είναι δύσκολο να επισκευάσουμε. Μάλιστα -όπως υποστηρίζει η θεωρία ότι ορισμένοι κατασκευαστές σχεδιάζουν τα προϊόντα τους κατά τρόπο ώστε να τίθενται πολύ σύντομα εκτός λειτουργίας- σε ορισμένες περιπτώσεις προορίζονται να καταλήξουν στον σκουπιδοτενεκέ μετά από ένα συγκεκριμένο χρονικό διάστημα [1].
Κατ’ αυτόν τον τρόπο, αρχίζει να διαφαίνεται μια οικονομική πολιτική η οποία βραχυκυκλώνει την παραδοσιακή βιομηχανία. Έσπασε ο διακόπτης του πλυντηρίου σας ; Με τη βοήθεια ενός λογισμικού σχεδιασμού υποβοηθούμενου από υπολογιστή (conception assistée par ordinateur), προχωράτε στον σχεδιασμό του διακόπτη. Στη συνέχεια, ένας τρισδιάστατος εκτυπωτής δίνει μορφή στην ύλη και έχετε στα χέρια σας ένα χειροπιαστό αντικείμενο. Καμία διάσταση ραφιών από αυτές που υπάρχουν στο εμπόριο δεν ταιριάζει με τη διαρρύθμιση του σπιτιού σας ; Αγοράζετε ξυλεία και, με τη βοήθεια μιας μηχανής κοπής λέιζερ κατασκευάζετε ράφια στα μέτρα σας. Φυσικά, μόλις κατασκευάσετε το αντικείμενο που επιθυμείτε, μπορείτε να μοιραστείτε το σχέδιό του στο διαδίκτυο με άλλους χρήστες, οι οποίοι ενδεχομένως να σας προτείνουν παραλλαγές και βελτιώσεις, δίνοντας έτσι ζωή στο προϊόν και μετά την παραγωγή του. Το πρόγραμμα των fab lab υποστηρίζεται από το Center for Bits and Atoms, του οποίου η ονομασία συνοψίζει με τον καλύτερο τρόπο τον δυναμισμό που κρύβει η ιδέα. Μάλιστα, μερικές φορές, τα fab lab αποκαλούνται εκ παραδρομής fabulus laboratory (καταπληκτικά εργαστήρια), κι αυτό το ολίσθημα της γλώσσας είναι αποκαλυπτικό για τις δυνατότητές τους. Δηλαδή, για το επόμενο στάδιο μετά το διαδίκτυο : το πέρασμα στον υλικό κόσμο.
Τα fab lab παρουσιάζουν και ένα άλλο πλεονέκτημα : ανταποκρίνονται σε ανάγκες τις οποίες η βιομηχανία δεν μπορεί να ικανοποιήσει, είτε γιατί δεν υπάρχει μια ικανοποιητική αγορά, είτε γιατί δεν έχει καν συνειδητοποιήσει την ύπαρξή τους, κάτι που ισχύει ιδιαίτερα στην περίπτωση ιδιαίτερων, τοπικών αναγκών. Στην Γκάνα, οι χρήστες των fab lab αναπτύσσουν προγράμματα χρήσιμα στην καθημερινή τους ζωή : κατασκευή φούρνων ή ψυκτικών μηχανημάτων που λειτουργούν με ηλιακή ενέργεια ή κεραιών και πομπών για συστήματα ασύρματης επικοινωνίας… Στη Νορβηγία, οι εκτροφείς ταράνδων κατασκευάζουν τσιπάκια GPS χαμηλού κόστους, τα οποία τους βοηθούν να εντοπίζουν τα ζώα τους. Στην Ολλανδία, στη Waag Society, ένα άτομο με ειδικές ανάγκες σχεδίασε και κατασκεύασε ένα αναπηρικό αμαξίδιο παντός εδάφους.
Το fab lab είναι επίσης ένας χώρος όπου μπορεί κανείς να αποδείξει γρήγορα ότι μια εφεύρεση λειτουργεί στην πράξη, πράγμα που διευκολύνει την καινοτομία. Η Χάρτα που συνέταξε ο Γκέρσενφιλντ επιτρέπει (με κάποια όρια) την ανάπτυξη σχεδίων που αποσκοπούν στο κέρδος. Με αυτόν τον τρόπο, προσελκύονται άτομα από όλους τους ιδεολογικούς χώρους. « Επιχειρηματικότητα : μπορούν να δρομολογηθούν εμπορικές δραστηριότητες μέσα από τα fab lab, υπό τον όρο ότι δεν θα εμποδίζεται η ανοιχτή πρόσβαση. Οφείλουν να αναπτύσσονται μάλλον πέρα από τα fab lab παρά στο εσωτερικό τους, αλλά και να αποδεικνύονται ωφέλιμες, τόσο για τους εφευρέτες, όσο και για τα ίδια τα fab lab αλλά και για τα δίκτυα που συνέβαλαν στην επιτυχία τους. Μυστικότητα : οι ιδέες και οι διαδικασίες που αναπτύχθηκαν μέσα στα fab lab πρέπει να μπορούν να χρησιμοποιηθούν ελεύθερα για ιδιωτική χρήση. Αντίθετα, κατά τα άλλα, μπορεί κανείς να τις προστατεύσει με τον τρόπο τον οποίο θα επιλέξει [2] ». Για παράδειγμα, στην Τουλούζη, στο Artilect, το πρώτο fab lab που δημιουργήθηκε στη Γαλλία, τρεις φοιτητές κατασκεύασαν το πρωτότυπο ενός « ρομπότ ξεβοτανίσματος », για να βοηθήσουν τους παραγωγούς οπωροκηπευτικών. Το επόμενο βήμα στο εγχείρημά τους, η παραγωγή του σε μικρή κλίμακα. Και πάλι στη Waag Society, ένας φανατικός ποδηλάτης κατασκεύασε έναν προφυλακτήρα που ταιριάζει σε κάθε τύπο ποδηλάτου, ο οποίος στο εξής πωλείται σε εξειδικευμένα καταστήματα.
Ο εκτυπωτής που… αυτοτυπώνεται
Ο τρισδιάστατος εκτυπωτής που έχει περίοπτη θέση μέσα σε κάθε fab lab συμβολίζει με τον καλύτερο δυνατό τρόπο τις τεράστιες δυνατότητες που προσφέρει το σύστημα. Ένα από τα πλέον συνηθισμένα μοντέλα του, το οποίο προορίζεται για χρήση από το ευρύτερο κοινό, είναι ο RepRap : πρόκειται για ένα αυτοαναπαραγόμενο εργαλείο, δηλαδή είναι ικανό να παράγει το ίδιο τα ίδια του τα εξαρτήματα. Ο δημιουργός του, ο Άγγλος μηχανικός και μαθηματικός Άντριαν Μπόουγιερ, δεν έχει στόχο να διορθώσει τα ελαττώματα της καταναλωτικής κοινωνίας, αλλά να την υποκαταστήσει : « Μπορώ να φανταστώ, σε ένα χωριό, μια ομάδα δέκα οικογενειών που χρησιμοποιούν τον οικιακό τρισδιάστατο εκτυπωτή τους για να εκτυπώνουν –επί μία εβδομάδα- τα σχέδια ενός αυτοκινήτου που ανήκει σε μια από αυτές, και τα οποία έχουν κατεβάσει από μια ιστοσελίδα ελεύθερου λογισμικού ανοιχτού κώδικα [3]. Με αυτήν ακριβώς την κίνηση, καταργείται η αυτοκινητοβιομηχανία [4]. »
Στην νουβέλα του « Η Έσχατη Πολιτεία » (The Ultimate City), ο Βρετανός συγγραφέας επιστημονικής φαντασίας Τζέιμς Γκράχαμ Μπάλαρντ (1930-2009) σκιαγραφούσε μια κοινωνία της εποχής όπου θα έχει εξαντληθεί το πετρέλαιο, στην οποία οι μετακινήσεις και οι μεταφορές εμπορευμάτων έχουν μετατραπεί σε πολυτέλεια : « Στην Γκάρντεν Σίτι, τα μαγαζιά ήταν σπάνια : όλα όσα μπορεί να χρειαζόταν κανείς (…), τα παράγγελνε απευθείας στον τεχνίτη, ο οποίος τα σχεδίαζε και τα κατασκεύαζε υλοποιώντας με ακρίβεια τις απαιτήσεις του πελάτη. Στην Γκάρντεν Σίτι, τα πάντα ήταν τόσο καλά κατασκευασμένα, ώστε διαρκούσαν αιώνια [5] ».
Ωστόσο, για την ώρα, όλα αυτά ανήκουν στη σφαίρα της φαντασίωσης, της μελλοντολογίας [6]. Τις περισσότερες φορές, οι τρισδιάστατοι εκτυπωτές που προορίζονται για χρήση από ένα ευρύτερο κοινό, λειτουργούν χρησιμοποιώντας ως υλικό το πλαστικό. Βέβαια, μερικοί λειτουργούν χρησιμοποιώντας ως υλικό τη… σοκολάτα, όπως εκείνη που προτείνει ο ερευνητής του πανεπιστημίου του Έξετερ Λιανγκ Χάο, ο οποίος διαθέτει στο εμπόριο τον εκτυπωτή Choc Edge. Κι αν το 2013 είμαστε ήδη σε θέση να « τυπώσουμε » ένα βάζο, υπάρχουν ακόμα πάρα πολλά βήματα που πρέπει να γίνουν προτού κατορθώσουμε να « τυπώσουμε » ένα αυτοκίνητο και καθένα από αυτά τα βήματα απαιτεί ένα ολόκληρο σύνολο γνώσεων.
Τα fab lab περιλαμβάνουν μια ιδιαίτερα σημαντική εκπαιδευτική διάσταση. Το « διδακτικό γονίδιό » τους, το οποίο αποτελεί κληρονομιά της πανεπιστημιακής καταγωγής τους, τα διαφοροποιεί από τα techshops, τα οποία το μόνο που κάνουν είναι να πουλάνε χρόνο χρήσης των μηχανών τους, ακολουθώντας το μοντέλο της συνδρομής στα γυμναστήρια. Στο fab lab, εάν δεν διαθέτεις αρκετή αυτονομία κινήσεων, θα περάσεις από το στάδιο DIWO (« do it with others », « κάντο μαζί με άλλους ») στο στάδιο DIY (« do it yourself », « κάντο μόνος σου »). Το εμβληματικότερο στοιχείο της χάρτας των fab labs συμπυκνώνεται στην προσταγή « Μάθαινε ». « Πρόσβαση : μπορείτε να χρησιμοποιείτε το fab lab για να κατασκευάσετε σχεδόν οτιδήποτε (από τη στιγμή που αυτό δεν βλάπτει κανέναν). Oφείλετε να μάθετε να το κατασκευάζετε μόνος σας και να μοιράζεστε τη χρήση του lab με άλλους χρήστες. Εκπαίδευση : η κατάρτιση που παρέχεται μέσα στο fab lab στηρίζεται σε προγράμματα και σε διδασκαλία που πραγματοποιούνται μεταξύ ίσων. Oφείλετε να συμμετέχετε στην κεφαλαιοποίηση των γνώσεων και στην επιμόρφωση των υπόλοιπων χρηστών ».
Οι συμμετέχοντες έχουν στη διάθεσή τους ένα ολόκληρο οπλοστάσιο. Το διεθνές δίκτυο των fab lab, το οποίο περιλαμβάνει περίπου ογδόντα μέλη [7] επιτρέπει την κοινοποίηση των γνώσεων και ευνοεί την αλληλοβοήθεια. Μάλιστα, ορισμένα προγράμματα αποτελούν καρπό αυτής της συνεργασίας. Χαρακτηριστικό παράδειγμα το FabFi, ένα ασύρματο δίκτυο χαμηλού κόστους που δημιουργήθηκε στο Αφγανιστάν και το οποίο χρησιμοποιείται πλέον και στις ΗΠΑ. Όσο για τους fabfolk, τη σύγχρονη εκδοχή των μαστόρων των μεσαιωνικών συντεχνιών που αναλάμβαναν την εκπαίδευση των μαθητευόμενων, χειρίζονται εξίσου καλά την ηλεκτροκόλληση και τον υποβοηθούμενο από υπολογιστή σχεδιασμό και διατρέχουν ολόκληρο τον κόσμο κάνοντας ολόκληρη την κοινότητα των fab lab να επωφελείται από τις γνώσεις τους. Η ανάρτηση των σχεδίων στο Διαδίκτυο ενθαρρύνεται (χωρίς, ωστόσο, και να είναι υποχρεωτική), έτσι ώστε να ευνοείται η αναπαραγωγή τους, η τροποποίησή τους και η βελτίωσή τους, στο πρότυπο του ελεύθερου λογισμικού ανοιχτού κώδικα. Τέλος, η Fab Academy προτείνει μαθήματα εξ αποστάσεως –μονάχα στην αγγλική γλώσσα για την ώρα- τα οποία περιλαμβάνουν πρακτικές εργασίες και οδηγούν σε διπλώματα τα οποία αναγνωρίζονται από το ΜΙΤ.
Πίσω από όλες αυτές τις ωραίες αξίες, η χάρτα, η οποία -όσον αφορά τις εμπορικές χρήσεις- προσπαθεί να έχει, και την πίτα ολόκληρη, και τον σκύλο χορτάτο, είναι ένα πυροτέχνημα για τις ήδη υπάρχουσες επιχειρήσεις. Η υιοθέτηση του συστήματος αξιολόγησης καλλιεργεί μια κάποια ασάφεια. Το συγκεκριμένο σύστημα –το οποίο είναι πιο ευέλικτο από τη χάρτα- στηρίζεται στην αυτοαξιολόγηση με βάση τέσσερα κριτήρια : άνοιγμα στο κοινό, εξοπλισμός, σεβασμός της χάρτας, συμμετοχή στο δίκτυο. Κι όπως συνοψίζει ο Ολλανδός Τζάαπ Βέρμας, ο οποίος δημιούργησε το Fab Lab Truck, ένα κινητό fab lab εγκατεστημένο πάνω σε ένα φορτηγό, « το μη κερδοσκοπικό δεν υπάρχει. Όλος ο κόσμος πρέπει να τρώει κιόλας πότε πότε… ».
« Αμοιβαιοποίηση » των γνώσεων
Ο –μεγαλύτερος ή μικρότερος- σεβασμός της χάρτας ποικίλει ανάλογα με την αναζήτηση ενός οικονομικού μοντέλου, του οποίου η εφαρμογή δεν είναι οπωσδήποτε αυτονόητη. Το ζητούμενο είναι να βρεθούν τρόποι χρηματοδότησης, οι οποίοι να επιτρέπουν τον σεβασμό της αρχικής ιδέας, συνδυάζοντας τη δημόσια και την ιδιωτική χρηματοδότηση, αλλά και την ικανοποίηση των ιδιωτικών αναγκών και το άνοιγμα στην κοινωνία.
Ο Λοράν Ρικάρ, ένας από τους πρωτεργάτες του προγράμματος Fac Lab [8] στο πανεπιστήμιο της Cergy-Pontoise [9], θυμάται τον διάλογο που πυροδότησε το θέμα : « Οι επιδοτήσεις εξαντλούνται : ποιες είναι οι πηγές χρηματοδότησης στις οποίες μπορούμε να καταφύγουμε ; Υπήρχε μια κάποια ενόχληση, ορισμένοι στρουθοκαμήλιζαν μπροστά στην πραγματικότητα : πρέπει να βρούμε κάπου χρήματα ». Το Fac Lab επέλεξε να δεχτεί τη χρηματοδότηση της εταιρείας κινητής τηλεφωνίας Orange, η οποία είναι και χορηγός του ιδρύματος του πανεπιστημίου, ποντάροντας σε μια θετική συνεργασία. Η Εμανουέλ Ρου, η δεύτερη υπεύθυνος του Fac Lab, πιστεύει ότι, « εάν κατορθώσουμε να εισάγουμε στην Orange το συνεργατικό πνεύμα και την ανοιχτή καινοτομία –γιατί θα φέρουμε έναν νέο τρόπο εργασίας, θα επηρεάσουμε την επιχείρηση και την κοινωνία γενικότερα- τότε λέω ναι. Η συμφωνία ορίζει ότι η Orange δεν θα έχει δικαίωμα λόγου όσον αφορά το παιδαγωγικό περιεχόμενο ».
Όσο κι αν δίνεται ιδιαίτερη έμφαση και προβολή στις αρχές του ανοίγματος και του δωρεάν χαρακτήρα, συχνά παρατηρούνται εξαιρέσεις στον κανόνα. Έτσι, στα fab lab των πανεπιστημιακών σχολών προτεραιότητα έχουν οι φοιτητές τους και το άνοιγμα στον εξωπανεπιστημιακό κόσμο είναι συχνά περιορισμένο. Μερικές φορές, ιδιώτες και επιχειρήσεις συνεισφέρουν ποσά για την κάλυψη του προϋπολογισμού ως αντίτιμο για την ενοικίαση μηχανών, τη μερική ή την προσωρινή ιδιωτικοποίηση του χώρου (για παράδειγμα, για την πραγματοποίηση κύκλων εξατομικευμένης επαγγελματικής κατάρτισης). Το fab lab του Μάντσεστερ, το οποίο έχει ιδρυθεί από το Manufacturing Institute, μια φιλανθρωπική οργάνωση που χρηματοδοτείται από βιομήχανους και από πανεπιστήμια, είναι ανοιχτό στο κοινό μονάχα μιάμιση ημέρα την εβδομάδα και, παρόλα αυτά, δικαιούται να φέρει το σήμα fab lab.
Οι επιχειρήσεις ιδιοποιήθηκαν την έννοια, που είναι πλέον της μόδας κι αποδεικνύεται λιγότερο αρνητικά φορτισμένη και πιο εξευγενισμένη από εκείνη των hackerspaces. Πράγματι, η εικόνα των χώρων όπου συναντιούνται οι λάτρεις του ψηφιακού μαστορέματος, οι οποίοι επιθυμούν να ανακτήσει ο χρήστης τον έλεγχο των εργαλείων που χρησιμοποιεί στην καθημερινή του ζωή [10] έχει αμαυρωθεί από τη λανθασμένη χρήση του όρου hacking από τα μέσα ενημέρωσης. Έτσι, αντί να υποδηλώνει πλέον την εφευρετικότητα και το πνεύμα παράκαμψης των περιορισμών, έχει εξομοιωθεί με τις παράνομες δραστηριότητες. Βέβαια, από την άλλη πλευρά, είναι αλήθεια ότι και οι χάκερς διαπνέονται από ένα πνεύμα ανεξαρτησίας που τους καθιστά πολύ συχνά ελάχιστα συμβατούς με τους θεσμούς και τις επιχειρήσεις.
Η Energias de Portugal (EDP) επέλεξε, το 2010, να δημιουργήσει ένα fab lab. Επίσης, στη Γαλλία η αλυσίδα καταστημάτων ειδών μαστορέματος και επίπλωσης Leroy Merlin έχει εκδηλώσει το ενδιαφέρον της γι’ αυτόν τον τομέα. Όμως, η ιδιοποίηση της αρχικής έννοιας φτάνει σε ορισμένες περιπτώσεις έως και την ασύστολη εκμετάλλευση. Για παράδειγμα, η γαλλική εταιρεία κινητής τηλεφωνίας Orange λάνσαρε πέρυσι το Thinking !, το οποίο και παρουσίασε ως fab lab που απευθύνεται σε ένα περιορισμένο κοινό « φοιτητών από ολόκληρο τον κόσμο, οι οποίοι επιθυμούν να εξειδικεύσουν τις σπουδές τους στους τομείς της πληροφορικής, της ηλεκτρονικής και του σχεδιασμού στην αλληλεπίδραση και στην εργονομία, καθώς επίσης και να ασχοληθούν με προγράμματα γύρω από το Ίντερνετ των αντικειμένων [11] ».
Ωστόσο, ο κίνδυνος να αποτύχουν να εκδημοκρατίσουν την κατασκευή των αντικειμένων ελλοχεύει επίσης και για τα αυθεντικά fab lab. Καθώς το φαινόμενο έχει μετατραπεί σε μόδα, προσελκύει αυτή τη στιγμή ένα μοδάτο κοινό των μεγάλων αστικών κέντρων, το οποίο αντλεί μεγάλη ευχαρίστηση από αυτή τη νέα, « σέξι » και πασπαλισμένη με μια δόση ψηφιακής χρυσόσκονης εκδοχή του παραδοσιακού και παλιομοδίτικου μαστορέματος - χόμπι. Οι πραγματικές ανάγκες, όμως, δεν βρίσκονται σε αυτό το επίπεδο. Αντίθετα, εντοπίζονται οπουδήποτε κάποιος είναι αναγκασμένος να βγάλει τα εργαλεία από την εργαλειοθήκη του και, ακόμα περισσότερο, στις ζώνες που πλήττονται από την αποβιομηχάνιση, όπου μοιραία χάνονται και σβήνουν πολύτιμες τεχνογνωσίες. Πότε θα δούμε να δημιουργούνται fab lab σε κάθε πόλη του νομού Σεν-Σαιν Ντενί ή σε κάθε χωριό της Κρεζ [12], τα οποία θα λειτουργούν ως χώροι που θα προάγουν τη λαϊκή εκπαίδευση ;
Notes
[1] (ΣτΜ) Βλέπε το αφιέρωμα της « Libération » της 28ης Οκτωβρίου 2012 : « L’obsolescence programmée : un gâchis organisé ? », « La vie gâchée des objets », « La vague verte rejette le jetable » και « Périmé ».
[2] « The Fab Charter » http://fab.cba.mit.edu/about/charter.
[3] Ιστοσελίδα όπου οι χρήστες μοιράζονται ελεύθερα τα μοντέλα που έχουν επινοήσει ή βελτιώσει.
[4] « Imprimer le réel à portée de main », Owni.fr, 15 Σεπτεμβρίου 2011.
[5] J.G. Ballard, Nouvelles complètes, τόμος 3, Tristram, Ος, Γαλλία, 2010.
[6] (ΣτΜ) Ταυτόχρονα, όμως, κατέχουν κυρίαρχη θέση και στην οικολογική θεωρία της αποανάπτυξης, η οποία κερδίζει έδαφος στην Ευρώπη, όπου και αποκαλούνται « συμβιωτικά εργαλεία » (outils conviviaux). Βλέπε το βιβλίο του Σερζ Λατούς « Η Κοινωνία της λιτής αφθονίας », που θα κυκλοφορήσει σύντομα από τις Εκδόσεις των Συναδέλφων.
[7] (ΣτΜ) Για την Ελλάδα http://fablabathens.gr.
[8] (ΣτΜ) : Στη γαλλική αργκό η λέξη fac (από το Faculté) σημαίνει πανεπιστημιακή σχολή.
[9] (ΣτΜ) : Νομός Val-d’Oise, στο ευρύτερο πολεοδομικό συγκρότημα του « Μεγάλου Παρισιού ».
[10] Βλέπε « Les “bidouilleurs” de la société de l’information », Manière de voir, n°109, « Internet et révolution culturelle », Φεβρουάριος-Μάρτιος 2010.
[11] « Thinking ! : imaginer les objets communicants de demain », 6 Ιουνίου 2011, www.generation-nt.com.
[12] ΣτΜ. Ο νομός Seine-Saint Dénis βρίσκεται στο ευρύτερο πολεοδομικό συγκρότημα του Παρισιού και αποτελείται κατά κύριο λόγο από εξαιρετικά υποβαθμισμένα προάστια με υψηλή ανεργία. Η δε Creuze είναι ένας ορεινός νομός στην κεντρική Γαλλία, αραιοκατοικημένος, ελάχιστα αστικοποιημένος, με οικονομία που στηρίζεται στην κτηνοτροφία.
InfoGnomon
ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ
ΜΟΙΡΑΣΤΕΙΤΕ
ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ
ΠΡΟΗΓΟΥΜΕΝΟ ΑΡΘΡΟ
Ο προκλητικός και αμετανόητος κύριος Σημίτης
ΕΠΟΜΕΝΟ ΑΡΘΡΟ
Kρυμμένος πίνακας κάτω από έργο 380 ετών!
ΣΧΟΛΙΑΣΤΕ
