2013-01-30 11:41:03
Καθώς η πρόοδος του Ιράν σχετικά με πυρηνικό του πρόγραμμα συνεχίζεται αμείωτη, το 2013 μπορεί να σηματοδοτήσει την κορύφωση του μακρόχρονου αδιεξόδου μεταξύ της Ισλαμικής Δημοκρατίας και της Δύσης.
Οι ελπίδες για μια διπλωματική λύση ξεθωριάζουν και ένα ισραηλινό ή αμερικανικό στρατιωτικό χτύπημα στο πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν φαίνεται όλο και πιο πιθανό. Το δυνητικό εξαγόμενο από μια τέτοια ενέργεια για τις Ηνωμένες Πολιτείες, την Ευρώπη και τη Μέση Ανατολή ήταν το αντικείμενο συχνών εικασιών. Έχει συζητηθεί πολύ λιγότερο, αν και δεν είναι λιγότερο σημαντικό, το τι θα σήμαινε μια βίαιη αντιπαράθεση για τον Νότιο Καύκασο - μια περιοχή ακριβώς βόρεια του Ιράν, όπου η αντιπαράθεση μεταξύ της Ισλαμικής Δημοκρατίας και της Δύσης είναι ήδη προφανής στην καθημερινή ζωή. Θεωρούμενη από παλιά ως μια πυριτιδαποθήκη, η περιοχή, η οποία περιλαμβάνει την Αρμενία, το Αζερμπαϊτζάν και τη Γεωργία, για άλλη μια φορά βρίσκεται στο χείλος του γκρεμού.
Στο επίκεντρο των εντάσεων στην περιοχή βρίσκεται το Αζερμπαϊτζάν, μια χώρα με σταθερούς ιστορικούς και πολιτιστικούς δεσμούς με το Ιράν αλλά του οποίου τα συμφέροντα έχουν ταιριάξει με εκείνα του Ισραήλ, του θανάσιμου εχθρού της Ισλαμικής Δημοκρατίας. Κατά τη διάρκεια της επίσκεψής του στο Μπακού τον περασμένο Οκτώβριο, ο Ιρανός πρόεδρος Μαχμούντ Αχμαντινετζάντ περιέγραψε την σχέση της χώρας του με το Αζερμπαϊτζάν ως «αδελφική και πολύ βαθιά», βασισμένη στην κοινή εθνοτική και θρησκευτική κληρονομιά των δύο χωρών. (Αζέροι κατοικούν μεγάλο μέρος της βορειοδυτικής περιοχής του Ιράν που είναι επίσης γνωστή ως Αζερμπαϊτζάν, όπως επίσης, και οι δύο χώρες κατοικούνται κυρίως από σιίτες). Η δήλωση του Αχμαντινετζάντ, όμως, διαστρέβλωσε κατάφωρα την τρέχουσα κατάσταση των πραγμάτων. Σήμερα, δεν είναι η ιστορική συγγένεια αλλά μάλλον η έντονη καχυποψία και η αντιπαλότητα που χαρακτηρίζουν τους δεσμούς μεταξύ Μπακού και Τεχεράνης. Τον ίδιο μήνα που ο Αχμαντινετζάντ έκανε τη δήλωση, ένα δικαστήριο στο Μπακού επέβαλλε μεγάλες ποινές φυλάκισης σε 22 Αζέρους που κατηγορήθηκαν για κατασκοπεία για λογαριασμό της ιρανικής Φρουράς της Ισλαμικής Επανάστασης (IRGC) και ότι σχεδίαζαν να πραγματοποιήσουν επιθέσεις εναντίον αμερικανικών και ισραηλινών στόχων στο Αζερμπαϊτζάν. Εν τω μεταξύ, τον Δεκέμβριο, η Τεχεράνη έκανε φασαρία αφότου εθνοτικοί αυτονομιστές από την περιοχή «Αζερμπαϊτζάν» βορειοδυτικά του Ιράν πραγματοποίησαν ένα συνέδριο στο Μπακού.
Ωστόσο, η δήλωση του Αχμαντινετζάντ στο Μπακού δεν ήταν εντελώς ανειλικρινής. Κατά τη διάρκεια των προηγούμενων λίγων μηνών, Ιρανοί αξιωματούχοι και τα κρατικά ελεγχόμενα μέσα μαζικής ενημέρωσης είχαν τονίσει την επιθυμία της Τεχεράνης για πιο φιλικές σχέσεις με το Μπακού. Την ίδια στιγμή, σπρώχνουν την κυβέρνηση του Αζερμπαϊτζάν να επανεξετάσει τις γραμμές της εξωτερικής της πολιτικής - κυρίως τους στενούς δεσμούς της με το Ισραήλ. Πουθενά στην άμεση γειτονιά του το Ιράν δεν βλέπει ένα τόσο ξεκάθαρο ισραηλινό αποτύπωμα όσο στο Αζερμπαϊτζάν. Το Ισραήλ και το Αζερμπαϊτζάν μοιράζονται τον κοινό στόχο να αναχαιτίσουν την επιρροή του Ιράν. Σε αυτό το κοινό μέτωπο, το Αζερμπαϊτζάν παρέχει εγγύτητα με το Ιράν - με πολλές εικασίες ότι το έδαφος του Αζερμπαϊτζάν χρησιμοποιείται ως ενδιάμεση βάση για ισραηλινές στρατιωτικές επιχειρήσεις - ενώ το Ισραήλ διαθέτει όπλα ανώτερης τεχνολογίας και άλλους πόρους. Αλλά η συνεργασία Αζερμπαϊτζάν-Ισραήλ δεν βασίζεται αποκλειστικά και μόνο στο θέμα του Ιράν. Εκτείνεται σε ευρύτερη οικονομική και στρατιωτική συνεργασία, στο εμπόριο και τις επενδύσεις, καθώς και σε αμοιβαία διπλωματική υποστήριξη. Για τους Ιρανούς ηγέτες, αυτή η δυσάρεστη πραγματικότητα έθεσε τον πήχη ψηλότερα, αναγκάζοντάς τους να ταλαντεύονται μεταξύ απειλών και ανοιγμάτων φιλίας, στην προσπάθειά τους να διακόψουν τη σχέση του Μπακού με το Ισραήλ.
Παρ' όλα αυτά, αν και η ισραηλινή παρουσία στο Αζερμπαϊτζάν αποτελεί μια σημαντική ανησυχία για την ασφάλεια του Ιράν, αντιπροσωπεύει μία μόνο πτυχή των συμφερόντων της Τεχεράνης στον Νότιο Καύκασο. Στην πραγματικότητα, οι τρεις χώρες της περιοχής βλέπουν τον μεγάλο νότιο γείτονά τους με πολύ διαφορετικούς τρόπους. Το Ιράν έχει εγκάρδιες σχέσεις με τη Γεωργία και στενές σχέσεις με την Αρμενία, η οποία μέσω του τραπεζικού της τομέα βοήθησε την Τεχεράνη να αποφύγει κυρώσεις. Καθώς η Δυτική αντιπαράθεση με το Ιράν θα εξελίσσεται το επόμενο διάστημα, οι μελετητές και οι φορείς χάραξης πολιτικής δεν έχουν την πολυτέλεια να αγνοήσουν τις παράλληλες εξελίξεις στον Νότιο Καύκασο.
ΑΛΛΗΛΕΝΔΕΤΗ ΙΣΤΟΡΙΑ
Έχουν περάσει σχεδόν 200 χρόνια από τότε που το Ιράν έχασε την πρόσβασή του στον Νότιο Καύκασο. Το 1813 και το 1828, έχοντας αποτύχει επανειλημμένα να αποκρούσει την εισβολή του ρωσικού στρατού, η περσική δυναστεία Qajar υπέγραψε τις συνθήκες του Gulistan και του Turkmenchay. Με τις δύο συμφωνίες, η Περσία εγκατέλειψε υπέρ της Ρωσικής Αυτοκρατορίας τις εδαφικές διεκδικήσεις της για τα περισσότερα από τα ανατολικά τμήματα της σημερινής Γεωργίας και τα εδάφη που απαρτίζουν σήμερα την Αρμενία και το Αζερμπαϊτζάν. Στο Ιράν, η λέξη «Qajar» εξακολουθεί να είναι συνώνυμη με την εδαφική απώλεια και την εθνική ταπείνωση.
Περιστασιακές δηλώσεις από την Τεχεράνη δεν αφήνουν καμία αμφιβολία ότι πολλοί Ιρανοί εξακολουθούν να θεωρούν τον Νότιο Καύκασο μέρος της ιστορικής περιοχής τους, μια σφαίρα όπου ο σεβασμός στα ιρανικά συμφέροντα είναι αναμενόμενος, αν δεν είναι φωναχτά απαιτητός. Τον Αύγουστο του 2011, ο στρατηγός Hassan Firouzabadi, ο αρχηγός του επιτελείου των ενόπλων δυνάμεων του Ιράν, επιτέθηκε στην κυβέρνηση του Αζερμπαϊτζάν για τις κοσμικές πολιτικές της και τις σχέσεις της με το Ισραήλ. Σε μια σαφή απειλή, ο Firouzabadi προειδοποίησε για εξέγερση στο Αζερμπαϊτζάν, αναφέροντας ότι «ιρανικό αίμα ρέει στις φλέβες των κατοίκων του [Αζερμπαϊτζάν] και η καρδιά τους χτυπάει για το Ισλάμ».
Ως δύο από τις μόλις τέσσερις σιιτικής πλειοψηφίας χώρες του κόσμου, το Αζερμπαϊτζάν και το Ιράν μοιράζονται σημαντικούς θρησκευτικούς δεσμούς. Και υπάρχουν περισσότεροι Αζέροι που ζουν στο Ιράν (ο πληθυσμός τους εκτιμάται σε 15-20 εκατ.) από όσοι στην ίδια την Δημοκρατία του Αζερμπαϊτζάν (περίπου εννέα εκατομμύρια). Πολλές οικογένειες έχουν υποκαταστήματα και στις δύο πλευρές των συνόρων Αζερμπαϊτζάν-Ιράν. Με τόσα πολλά κοινά σημεία, το Αζερμπαϊτζάν και το Ιράν θα φαινόταν πιο πιθανό να είναι φυσικοί σύμμαχοι.
Αλλά έχει συμβεί το αντίθετο. Όταν το Αζερμπαϊτζάν αποκόπηκε από τη Σοβιετική Ένωση το 1991, η Τεχεράνη γρήγορα το αναγνώρισε ως ανεξάρτητο κράτος, με την ελπίδα ότι θα χρησιμεύσει ως γόνιμο έδαφος για τη διάδοση της ισλαμικής επανάστασης. Όμως, από τις πρώτες μέρες της ανεξαρτησίας, η ελίτ του Αζερμπαϊτζάν δεν βρήκε κανένα ενδιαφέρον να μιμηθεί τον γάμο θρησκείας και πολιτικής του Ιράν, ενώ αντί για αυτό είδε την κοσμική Τουρκία ως τον πρωταρχικό πολιτικό και οικονομικό εταίρο της. Η αρχική ευφορία του Ιράν στην προοπτική ενός νέου κράτους σιιτών, γρήγορα μετατράπηκε σε τρόμο, καθώς το Μπακού εξέφρασε αλυτρωτικά αισθήματα και προώθησε την ιδέα του «Μεγάλου Αζερμπαϊτζάν», που θα ενώσει το Αζερμπαϊτζάν (την χώρα) με το Αζερμπαϊτζάν (την περιοχή στο βορειοδυτικό Ιράν). Φοβούμενοι ότι οι προθέσεις του Μπακού θα τροφοδοτήσουν αποσχιστικές τάσεις μέσα από τα σύνορά του, το Ιράν παρέσχε ζωτικής σημασίας υποστήριξη στην Αρμενία στον πόλεμο εναντίον τού Αζερμπαϊτζάν για την αμφισβητούμενη περιοχή του Ναγκόρνο-Καραμπάχ, η οποία διήρκεσε από το 1988 ως το 1994 και τελείωσε με μια ασαφή κατάπαυση του πυρός. Στο Αζερμπαϊτζάν, η στάση του Ιράν στον εν λόγω ημιτελή πόλεμο δεν έχει ποτέ συγχωρεθεί και η Τεχεράνη συνεχίζει να υποστηρίζει την Αρμενία έκτοτε.
Από το τέλος του πολέμου για το Ναγκόρνο-Καραμπάχ το 1994 ως τα πρώτα χρόνια του εικοστού πρώτου αιώνα, οι επίσημες σχέσεις μεταξύ Αζερμπαϊτζάν και Ιράν έγιναν πιο σταθερές. Η Τεχεράνη παραδέχθηκε ανοιχτά ότι ο Νότιος Καύκασος περιέπεσε στη σφαίρα επιρροής της Ρωσίας και έτσι απέφυγε να παίξει το ισλαμιστικό χαρτί της πολύ εμφανώς στο Αζερμπαϊτζάν. Η Μόσχα είναι εξαιρετικά ευαίσθητη με τον Ισλαμισμό στη νότια πλευρά της. Εν τω μεταξύ, κατά τη διάρκεια της θητείας του προέδρου του Αζερμπαϊτζάν, Γκαϊντάρ Αλίεφ, από το 1993 ως το 2003, το Μπακού σιγάνεψε τις εκκλήσεις του για ενοποίηση με την βορειοδυτική ιρανική περιοχή «Αζερμπαϊτζάν». Σε αναγνώριση των βελτιωμένων σχέσεων, το Ιράν αντάμειψε το Αζερμπαϊτζάν με ένα προξενείο στην βόρεια ιρανική πόλη Ταμπρίζ, την δεύτερη μεγαλύτερη κατοικούμενη από Αζέρους πόλη στον κόσμο.
Από τότε που ο Ilham Aliyev έγινε πρόεδρος του Αζερμπαϊτζάν το 2003, ωστόσο, το Μπακού έχει αναπτυχθεί τόσο από πλευράς σημαντικού πλούτου - χάρη στα έσοδα από τις εξαγωγές ενέργειας – όσο και από πλευράς αισθητά μεγαλύτερης τόλμης στην εξωτερική του πολιτική. Τίποτα δεν εξηγεί αυτή την τελευταία εξέλιξη πιο ζωηρά από όσο οι στενοί δεσμοί που έχει αναπτύξει το Αζερμπαϊτζάν με το Ισραήλ, παρότι γνωρίζει πολύ καλά ότι αυτό θα επισύρει την οργή του Ιράν. Το Αζερμπαϊτζάν ήταν ανένδοτο ότι το Ιράν δεν έχει καμία βάση για να επικρίνει τους δεσμούς του με το εβραϊκό κράτος, δεδομένου ότι η Τεχεράνη έχει αγνοήσει για πολύ καιρό τις εκκλήσεις του Μπακού να κρατά σε απόσταση την χριστιανική Αρμενία.
Όταν η Τεχεράνη έκανε επίκληση στην ισλαμική ταυτότητα του Αζερμπαϊτζάν, οι Αζέροι γρήγορα επισήμαναν ότι οι σχέσεις της Τεχεράνης με την Αρμενία ήταν χωρίς προβλήματα, συγκρινόμενες με τους δεσμούς της με τους μουσουλμάνους γείτονές της. Η Αρμενία και το Ιράν έχουν υπογράψει πάνω από 30 διμερείς συμφωνίες, και το Ιράν παρέχει στην Αρμενία περίπου το 23% του φυσικού αερίου του – την κύρια πηγή ενέργειας της χώρας. Όπως το έθεσε πρόσφατα ο Araz Azimov, ο αναπληρωτής υπουργός Εξωτερικών του Αζερμπαϊτζάν: «Το Ιράν δίνει ζωή στην Αρμενία».
ΜΙΑ ΕΥΘΡΑΥΣΤΗ ΙΣΟΡΡΟΠΙΑ
Ένας κύκλος προκλήσεων και αντιποίνων έχει γίνει το κεντρικό χαρακτηριστικό των σχέσεων Ιράν - Αζερμπαϊτζάν στα τελευταία χρόνια. Μέτρα του τύπου «οφθαλμόν αντί οφθαλμού» που περιλαμβάνουν συλλήψεις πολιτών της άλλης πλευράς με την κατηγορία της κατασκοπείας (οι πιο πρόσφατες τον Μάρτιο και τον Ιούλιο του 2012), φονικά περιστατικά στα σύνορα (τον Ιούλιο και τον Οκτώβριο του προηγούμενου έτους), η ανάκληση των πρεσβευτών τον Μάιο του 2012 (αφότου η Τεχεράνη διαμαρτυρήθηκε για το κάψιμο εικόνων του ανώτατου ηγέτη του Ιράν, Αγιατολάχ Αλί Χαμενεΐ, σε ένα συλλαλητήριο στο Μπακού) και πολλή εμπρηστική ρητορεία.
Τον περασμένο Φεβρουάριο, όταν το Αζερμπαϊτζάν υπέγραψε μια αμυντική συμφωνία με το Ισραήλ αξίας 1,6 δισ. δολαρίων που περιελάμβανε συστήματα αντιαεροπορικής άμυνας, εξοπλισμό συλλογής πληροφοριών και μη επανδρωμένα εναέρια οχήματα, το Ιράν αμέσως καταδίκασε την κυβέρνηση Aliyev. Η Τεχεράνη ισχυρίζεται ότι το Μπακού έχει δώσει στην Μοσάντ λευκή επιταγή για να διεξάγει επιχειρήσεις εναντίον του Ιράν από το έδαφος του Αζερμπαϊτζάν. Ο Esmail Kosari, ένα ανώτερο στέλεχος του ιρανικού κοινοβουλίου και πρώην διοικητής της IRGC, δήλωσε ότι «η συνεργασία του Αζερμπαϊτζάν με τις υπηρεσίες κατασκοπείας των ΗΠΑ και του Ισραήλ θα βλάψει τον λαό του Αζερμπαϊτζάν» και υποστήριξε ότι το Ιράν είχε έγγραφα που αποδεικνύουν ότι «αξιωματούχοι του Αζερμπαϊτζάν έχουν βοηθήσει την Μοσάντ και πράκτορες της CIA» για «τη δολοφονία Ιρανών πυρηνικών επιστημόνων». (Τα έγγραφα δεν έχουν ακόμη δημοσιοποιηθεί). Το Μπακού, εν τω μεταξύ, διαμαρτύρεται ότι η Τεχεράνη δεν σέβεται την κυριαρχία του Αζερμπαϊτζάν, χρηματοδοτεί ριζοσπαστικές ισλαμικές ομάδες στην περιοχή και είναι πρόθυμοι να κάνουν το οτιδήποτε για να υπονομεύσουν τη νομιμότητα της ηγεσίας του, συμπεριλαμβανομένης της χρηματοδότησης εκπομπών κατά του Aliyev στην αζέρικη γλώσσα.
Ωστόσο, παρ' όλη την πικρία, καμία πλευρά δεν φαίνεται έτοιμη να αφήσει τους δεσμούς να διαρραγούν πολύ περισσότερο. Στο συνέδριο του Κινήματος των Αδεσμεύτων στην Τεχεράνη τον περασμένο Σεπτέμβριο, ο υπουργός Εξωτερικών του Αζερμπαϊτζάν Elmar Mammadyarov σύμφωνα με πληροφορίες είπε στους Ιρανούς οικοδεσπότες του ότι «το Αζερμπαϊτζάν δεν θα επιτρέψει ποτέ ενέργειες κατά του Ιράν από το έδαφός του». Λίγο αργότερα, ο αντιπρόεδρος του Ιράν, Χασάν Μουσαβί, έτεινε κλάδον ελαίας επισκεπτόμενος τον Αλίεφ στο Μπακού, και το Ιράν απελευθέρωσε δύο Αζέρους που είχαν συλληφθεί με την κατηγορία της κατασκοπείας. Με τη σειρά του, το Μπακού απελευθέρωσε έναν πολίτη του Αζερμπαϊτζάν ο οποίος είχε κατηγορηθεί για κατασκοπεία υπέρ του Ιράν.
Τα πρόσφατα ανοίγματα της Τεχεράνης προς το Αζερμπαϊτζάν είναι μέρος μιας ευρύτερης προσπάθειας να περιορίσει την απομόνωση του Ιράν και να αποτρέψει το Μπακού από το να υποβοηθήσει ή να συμμετάσχει σε μια ισραηλινή ή αμερικανική στρατιωτική επιχείρηση κατά του πυρηνικού προγράμματός του. Αλλά αυτές οι ανησυχίες είναι πολύ υπερβολικές. Τα Μπακού κατανοεί πλήρως τους κινδύνους ασφαλείας που θα αντιμετωπίσει σε περίπτωση ενός πολέμου μεταξύ του Ιράν και της Δύσης, συμπεριλαμβανομένης της μαζικής εισροής προσφύγων, της αδυναμίας πρόσβασης στον ημι-αυτόνομο θύλακα του Ναχιτσεβάν (μια περιοχή του Αζερμπαϊτζάν ανάμεσα σε νότια Αρμενία και βόρειο Ιράν), και, στη χειρότερη περίπτωση, άμεσα ιρανικά στρατιωτικά αντίποινα. Επιπλέον, δεν υπάρχει καμία απόδειξη ότι το Μπακού θα εκλάβει μια επίθεση στο Ιράν ως την κατάλληλη στιγμή για να πραγματοποιήσει τα όνειρά του περί αλυτρωτισμού. Είναι σαφές ότι η ιδέα δεν έχει δυναμική μεταξύ των Αζέρων που ζουν στο Ιράν, ένα γεγονός που η ηγεσία στο Μπακού το γνωρίζει πολύ καλά. Όπως ένας παλιός βουλευτής του Αζερμπαϊτζάν, ο Asim Mollazade, το έθεσε σε μένα στο Μπακού, «Δεν υπάρχει σοβαρός άνθρωπος στο Αζερμπαϊτζάν που να μιλά για ενοποίηση [με τον νότο]».
Η αντιπαράθεση μεταξύ του Ιράν και της Δύσης απειλεί επίσης και την Αρμενία. Από τότε που τα σύνορα της Αρμενίας με την Τουρκία και το Αζερμπαϊτζάν έκλεισαν το 1993, το Ερεβάν είναι περισσότερο εξαρτημένο από το Ιράν και τη Γεωργία, χώρες οι οποίες έχουν καταστεί αποκλειστικές διέξοδοι της Αρμενίας στις παγκόσμιες αγορές και οι κυριότεροι εμπορικοί εταίροι της. Ένας πόλεμος που θα εμπλέξει το Ιράν, ως εκ τούτου, θα ήταν σχεδόν σίγουρα επιβλαβής για τα οικονομικά συμφέροντα της Αρμενίας.
Και ο πολιτικός αντίκτυπος θα μπορούσε να είναι ακόμη μεγαλύτερος: ο κύριος φόβος στο Ερεβάν αυτή τη στιγμή είναι ότι η Τεχεράνη θα μπορούσε να αναγκαστεί να επανεξετάσει τους στενούς δεσμούς της με την Αρμενία, ως αποτέλεσμα του αδιεξόδου. Εάν το Ιράν θέλει να κατευνάσει το Αζερμπαϊτζάν για να διασφαλίσει ότι δεν θα βοηθήσει τις Ηνωμένες Πολιτείες ή το Ισραήλ σε μια στρατιωτική επιχείρηση, η Τεχεράνη θα μπορούσε να συμφωνήσει να αποστασιοποιηθεί από την Αρμενία. Από την πλευρά της Αρμενίας, όμως, αυτό θα ήταν το χειρότερο σενάριο, διότι θα μπορούσε να ενθαρρύνει το Αζερμπαϊτζάν και να το δελεάσει να αναζητήσει μια στρατιωτική λύση στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ. Ο πρόεδρος της Αρμενίας Σερζ Σαργκσιάν πρόσφατα υπαινίχθηκε ότι η αμυντική ενίσχυση του Μπακού θα μπορούσε να είναι ένας πρόδρομος για ένα νέο γύρο πολέμου: το 2003, το Μπακού ξόδευε 175 εκατομμύρια δολάρια για την άμυνα. Το 2012, ο αριθμός αυτός υπολογίζεται σε 4,3 δισ. δολάρια. Κυβερνητικά στελέχη σε όλον τον Νότιο Καύκασο βιώνουν τώρα από πρώτο χέρι το κόστος των τριών ανεπίλυτων εδαφικών διαφορών της περιοχής (Ναγκόρνο-Καραμπάχ, Νότια Οσετία και Αμπχαζία): όταν το status quo είναι τόσο εύθραυστο, κάθε τράνταγμα στο γεωπολιτικό τοπίο έχει τη δυνατότητα να αναζωπυρώσει παλιές, βίαιες συγκρούσεις.
Και πού ταιριάζει το Ιράν στο γεωπολιτικό τοπίο του Νοτίου Καυκάσου; Κατ’ αρχήν, οι τελευταίοι πολιτικοί ελιγμοί της Τεχεράνης έναντι του Αζερμπαϊτζάν καθοδηγούνται από την αντίληψη ότι η ασφάλειά του βρίσκεται σε κίνδυνο. Αν και είναι συζητήσιμο το κατά πόσον το Αζερμπαϊτζάν συμφώνησε να γίνει βάση για ισραηλινές επιχειρήσεις, αυτό η Τεχεράνη το πιστεύει, γεγονός το οποίο με τη σειρά του κινητοποιεί το μείγμα των ιρανικών απειλών και διαλλακτικών μέτρων που στοχεύουν στο Μπακού. Αλλά υπάρχει και ένας μεγαλύτερος παράγοντας στο παιχνίδι: η άνοδος του Αζερμπαϊτζάν ως οικονομικού και στρατιωτικού παίκτη. Αυτό, περισσότερο από οτιδήποτε άλλο, υποχρεώνει την Τεχεράνη να επανακαθορίσει την συνολική προσέγγισή της στο Νότιο Καύκασο.
Είτε η αντιπαράθεση μεταξύ του Ιράν και της Δύσης κορυφωθεί το 2013 είτε όχι, ο Νότιος Καύκασος θα παραμείνει μπλεγμένος στο αδιέξοδο με πολλά να διακυβεύονται. Το Αζερμπαϊτζάν είναι απίθανο να εγκαταλείψει τη σύσφιγξη των δεσμών του με το Ισραήλ ή να προβεί σε περιπετειώδεις ενέργειες κατά του Ιράν. Από την πλευρά του Μπακού, το να πολιορκείται τόσο από το Ιράν όσο και από το Ισραήλ έχει τα οφέλη του, παρά το γεγονός ότι το Ισραήλ είναι πιο αξιόπιστος εταίρος. Αυτή η περιφερειακή δυναμική, με τη σειρά της, αποδυναμώνει την Αρμενία, η οποία φοβάται δικαιολογημένα μια πιο επιθετική στάση του Αζερμπαϊτζάν. Σε γενικές γραμμές, η αντιπαράθεση μεταξύ του Ιράν και της Δύσης αλλάζει την γεωπολιτική του Νοτίου Καυκάσου. Τόσο μια πιο σταθερή ειρήνη όσο και μια ακόμα διολίσθηση σε πόλεμο, φαίνεται να απέχουν όσο το πάχος μιας τρίχας.
pentapostagma.gr
Οι ελπίδες για μια διπλωματική λύση ξεθωριάζουν και ένα ισραηλινό ή αμερικανικό στρατιωτικό χτύπημα στο πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν φαίνεται όλο και πιο πιθανό. Το δυνητικό εξαγόμενο από μια τέτοια ενέργεια για τις Ηνωμένες Πολιτείες, την Ευρώπη και τη Μέση Ανατολή ήταν το αντικείμενο συχνών εικασιών. Έχει συζητηθεί πολύ λιγότερο, αν και δεν είναι λιγότερο σημαντικό, το τι θα σήμαινε μια βίαιη αντιπαράθεση για τον Νότιο Καύκασο - μια περιοχή ακριβώς βόρεια του Ιράν, όπου η αντιπαράθεση μεταξύ της Ισλαμικής Δημοκρατίας και της Δύσης είναι ήδη προφανής στην καθημερινή ζωή. Θεωρούμενη από παλιά ως μια πυριτιδαποθήκη, η περιοχή, η οποία περιλαμβάνει την Αρμενία, το Αζερμπαϊτζάν και τη Γεωργία, για άλλη μια φορά βρίσκεται στο χείλος του γκρεμού.
Στο επίκεντρο των εντάσεων στην περιοχή βρίσκεται το Αζερμπαϊτζάν, μια χώρα με σταθερούς ιστορικούς και πολιτιστικούς δεσμούς με το Ιράν αλλά του οποίου τα συμφέροντα έχουν ταιριάξει με εκείνα του Ισραήλ, του θανάσιμου εχθρού της Ισλαμικής Δημοκρατίας. Κατά τη διάρκεια της επίσκεψής του στο Μπακού τον περασμένο Οκτώβριο, ο Ιρανός πρόεδρος Μαχμούντ Αχμαντινετζάντ περιέγραψε την σχέση της χώρας του με το Αζερμπαϊτζάν ως «αδελφική και πολύ βαθιά», βασισμένη στην κοινή εθνοτική και θρησκευτική κληρονομιά των δύο χωρών. (Αζέροι κατοικούν μεγάλο μέρος της βορειοδυτικής περιοχής του Ιράν που είναι επίσης γνωστή ως Αζερμπαϊτζάν, όπως επίσης, και οι δύο χώρες κατοικούνται κυρίως από σιίτες). Η δήλωση του Αχμαντινετζάντ, όμως, διαστρέβλωσε κατάφωρα την τρέχουσα κατάσταση των πραγμάτων. Σήμερα, δεν είναι η ιστορική συγγένεια αλλά μάλλον η έντονη καχυποψία και η αντιπαλότητα που χαρακτηρίζουν τους δεσμούς μεταξύ Μπακού και Τεχεράνης. Τον ίδιο μήνα που ο Αχμαντινετζάντ έκανε τη δήλωση, ένα δικαστήριο στο Μπακού επέβαλλε μεγάλες ποινές φυλάκισης σε 22 Αζέρους που κατηγορήθηκαν για κατασκοπεία για λογαριασμό της ιρανικής Φρουράς της Ισλαμικής Επανάστασης (IRGC) και ότι σχεδίαζαν να πραγματοποιήσουν επιθέσεις εναντίον αμερικανικών και ισραηλινών στόχων στο Αζερμπαϊτζάν. Εν τω μεταξύ, τον Δεκέμβριο, η Τεχεράνη έκανε φασαρία αφότου εθνοτικοί αυτονομιστές από την περιοχή «Αζερμπαϊτζάν» βορειοδυτικά του Ιράν πραγματοποίησαν ένα συνέδριο στο Μπακού.
Ωστόσο, η δήλωση του Αχμαντινετζάντ στο Μπακού δεν ήταν εντελώς ανειλικρινής. Κατά τη διάρκεια των προηγούμενων λίγων μηνών, Ιρανοί αξιωματούχοι και τα κρατικά ελεγχόμενα μέσα μαζικής ενημέρωσης είχαν τονίσει την επιθυμία της Τεχεράνης για πιο φιλικές σχέσεις με το Μπακού. Την ίδια στιγμή, σπρώχνουν την κυβέρνηση του Αζερμπαϊτζάν να επανεξετάσει τις γραμμές της εξωτερικής της πολιτικής - κυρίως τους στενούς δεσμούς της με το Ισραήλ. Πουθενά στην άμεση γειτονιά του το Ιράν δεν βλέπει ένα τόσο ξεκάθαρο ισραηλινό αποτύπωμα όσο στο Αζερμπαϊτζάν. Το Ισραήλ και το Αζερμπαϊτζάν μοιράζονται τον κοινό στόχο να αναχαιτίσουν την επιρροή του Ιράν. Σε αυτό το κοινό μέτωπο, το Αζερμπαϊτζάν παρέχει εγγύτητα με το Ιράν - με πολλές εικασίες ότι το έδαφος του Αζερμπαϊτζάν χρησιμοποιείται ως ενδιάμεση βάση για ισραηλινές στρατιωτικές επιχειρήσεις - ενώ το Ισραήλ διαθέτει όπλα ανώτερης τεχνολογίας και άλλους πόρους. Αλλά η συνεργασία Αζερμπαϊτζάν-Ισραήλ δεν βασίζεται αποκλειστικά και μόνο στο θέμα του Ιράν. Εκτείνεται σε ευρύτερη οικονομική και στρατιωτική συνεργασία, στο εμπόριο και τις επενδύσεις, καθώς και σε αμοιβαία διπλωματική υποστήριξη. Για τους Ιρανούς ηγέτες, αυτή η δυσάρεστη πραγματικότητα έθεσε τον πήχη ψηλότερα, αναγκάζοντάς τους να ταλαντεύονται μεταξύ απειλών και ανοιγμάτων φιλίας, στην προσπάθειά τους να διακόψουν τη σχέση του Μπακού με το Ισραήλ.
Παρ' όλα αυτά, αν και η ισραηλινή παρουσία στο Αζερμπαϊτζάν αποτελεί μια σημαντική ανησυχία για την ασφάλεια του Ιράν, αντιπροσωπεύει μία μόνο πτυχή των συμφερόντων της Τεχεράνης στον Νότιο Καύκασο. Στην πραγματικότητα, οι τρεις χώρες της περιοχής βλέπουν τον μεγάλο νότιο γείτονά τους με πολύ διαφορετικούς τρόπους. Το Ιράν έχει εγκάρδιες σχέσεις με τη Γεωργία και στενές σχέσεις με την Αρμενία, η οποία μέσω του τραπεζικού της τομέα βοήθησε την Τεχεράνη να αποφύγει κυρώσεις. Καθώς η Δυτική αντιπαράθεση με το Ιράν θα εξελίσσεται το επόμενο διάστημα, οι μελετητές και οι φορείς χάραξης πολιτικής δεν έχουν την πολυτέλεια να αγνοήσουν τις παράλληλες εξελίξεις στον Νότιο Καύκασο.
ΑΛΛΗΛΕΝΔΕΤΗ ΙΣΤΟΡΙΑ
Έχουν περάσει σχεδόν 200 χρόνια από τότε που το Ιράν έχασε την πρόσβασή του στον Νότιο Καύκασο. Το 1813 και το 1828, έχοντας αποτύχει επανειλημμένα να αποκρούσει την εισβολή του ρωσικού στρατού, η περσική δυναστεία Qajar υπέγραψε τις συνθήκες του Gulistan και του Turkmenchay. Με τις δύο συμφωνίες, η Περσία εγκατέλειψε υπέρ της Ρωσικής Αυτοκρατορίας τις εδαφικές διεκδικήσεις της για τα περισσότερα από τα ανατολικά τμήματα της σημερινής Γεωργίας και τα εδάφη που απαρτίζουν σήμερα την Αρμενία και το Αζερμπαϊτζάν. Στο Ιράν, η λέξη «Qajar» εξακολουθεί να είναι συνώνυμη με την εδαφική απώλεια και την εθνική ταπείνωση.
Περιστασιακές δηλώσεις από την Τεχεράνη δεν αφήνουν καμία αμφιβολία ότι πολλοί Ιρανοί εξακολουθούν να θεωρούν τον Νότιο Καύκασο μέρος της ιστορικής περιοχής τους, μια σφαίρα όπου ο σεβασμός στα ιρανικά συμφέροντα είναι αναμενόμενος, αν δεν είναι φωναχτά απαιτητός. Τον Αύγουστο του 2011, ο στρατηγός Hassan Firouzabadi, ο αρχηγός του επιτελείου των ενόπλων δυνάμεων του Ιράν, επιτέθηκε στην κυβέρνηση του Αζερμπαϊτζάν για τις κοσμικές πολιτικές της και τις σχέσεις της με το Ισραήλ. Σε μια σαφή απειλή, ο Firouzabadi προειδοποίησε για εξέγερση στο Αζερμπαϊτζάν, αναφέροντας ότι «ιρανικό αίμα ρέει στις φλέβες των κατοίκων του [Αζερμπαϊτζάν] και η καρδιά τους χτυπάει για το Ισλάμ».
Ως δύο από τις μόλις τέσσερις σιιτικής πλειοψηφίας χώρες του κόσμου, το Αζερμπαϊτζάν και το Ιράν μοιράζονται σημαντικούς θρησκευτικούς δεσμούς. Και υπάρχουν περισσότεροι Αζέροι που ζουν στο Ιράν (ο πληθυσμός τους εκτιμάται σε 15-20 εκατ.) από όσοι στην ίδια την Δημοκρατία του Αζερμπαϊτζάν (περίπου εννέα εκατομμύρια). Πολλές οικογένειες έχουν υποκαταστήματα και στις δύο πλευρές των συνόρων Αζερμπαϊτζάν-Ιράν. Με τόσα πολλά κοινά σημεία, το Αζερμπαϊτζάν και το Ιράν θα φαινόταν πιο πιθανό να είναι φυσικοί σύμμαχοι.
Αλλά έχει συμβεί το αντίθετο. Όταν το Αζερμπαϊτζάν αποκόπηκε από τη Σοβιετική Ένωση το 1991, η Τεχεράνη γρήγορα το αναγνώρισε ως ανεξάρτητο κράτος, με την ελπίδα ότι θα χρησιμεύσει ως γόνιμο έδαφος για τη διάδοση της ισλαμικής επανάστασης. Όμως, από τις πρώτες μέρες της ανεξαρτησίας, η ελίτ του Αζερμπαϊτζάν δεν βρήκε κανένα ενδιαφέρον να μιμηθεί τον γάμο θρησκείας και πολιτικής του Ιράν, ενώ αντί για αυτό είδε την κοσμική Τουρκία ως τον πρωταρχικό πολιτικό και οικονομικό εταίρο της. Η αρχική ευφορία του Ιράν στην προοπτική ενός νέου κράτους σιιτών, γρήγορα μετατράπηκε σε τρόμο, καθώς το Μπακού εξέφρασε αλυτρωτικά αισθήματα και προώθησε την ιδέα του «Μεγάλου Αζερμπαϊτζάν», που θα ενώσει το Αζερμπαϊτζάν (την χώρα) με το Αζερμπαϊτζάν (την περιοχή στο βορειοδυτικό Ιράν). Φοβούμενοι ότι οι προθέσεις του Μπακού θα τροφοδοτήσουν αποσχιστικές τάσεις μέσα από τα σύνορά του, το Ιράν παρέσχε ζωτικής σημασίας υποστήριξη στην Αρμενία στον πόλεμο εναντίον τού Αζερμπαϊτζάν για την αμφισβητούμενη περιοχή του Ναγκόρνο-Καραμπάχ, η οποία διήρκεσε από το 1988 ως το 1994 και τελείωσε με μια ασαφή κατάπαυση του πυρός. Στο Αζερμπαϊτζάν, η στάση του Ιράν στον εν λόγω ημιτελή πόλεμο δεν έχει ποτέ συγχωρεθεί και η Τεχεράνη συνεχίζει να υποστηρίζει την Αρμενία έκτοτε.
Από το τέλος του πολέμου για το Ναγκόρνο-Καραμπάχ το 1994 ως τα πρώτα χρόνια του εικοστού πρώτου αιώνα, οι επίσημες σχέσεις μεταξύ Αζερμπαϊτζάν και Ιράν έγιναν πιο σταθερές. Η Τεχεράνη παραδέχθηκε ανοιχτά ότι ο Νότιος Καύκασος περιέπεσε στη σφαίρα επιρροής της Ρωσίας και έτσι απέφυγε να παίξει το ισλαμιστικό χαρτί της πολύ εμφανώς στο Αζερμπαϊτζάν. Η Μόσχα είναι εξαιρετικά ευαίσθητη με τον Ισλαμισμό στη νότια πλευρά της. Εν τω μεταξύ, κατά τη διάρκεια της θητείας του προέδρου του Αζερμπαϊτζάν, Γκαϊντάρ Αλίεφ, από το 1993 ως το 2003, το Μπακού σιγάνεψε τις εκκλήσεις του για ενοποίηση με την βορειοδυτική ιρανική περιοχή «Αζερμπαϊτζάν». Σε αναγνώριση των βελτιωμένων σχέσεων, το Ιράν αντάμειψε το Αζερμπαϊτζάν με ένα προξενείο στην βόρεια ιρανική πόλη Ταμπρίζ, την δεύτερη μεγαλύτερη κατοικούμενη από Αζέρους πόλη στον κόσμο.
Από τότε που ο Ilham Aliyev έγινε πρόεδρος του Αζερμπαϊτζάν το 2003, ωστόσο, το Μπακού έχει αναπτυχθεί τόσο από πλευράς σημαντικού πλούτου - χάρη στα έσοδα από τις εξαγωγές ενέργειας – όσο και από πλευράς αισθητά μεγαλύτερης τόλμης στην εξωτερική του πολιτική. Τίποτα δεν εξηγεί αυτή την τελευταία εξέλιξη πιο ζωηρά από όσο οι στενοί δεσμοί που έχει αναπτύξει το Αζερμπαϊτζάν με το Ισραήλ, παρότι γνωρίζει πολύ καλά ότι αυτό θα επισύρει την οργή του Ιράν. Το Αζερμπαϊτζάν ήταν ανένδοτο ότι το Ιράν δεν έχει καμία βάση για να επικρίνει τους δεσμούς του με το εβραϊκό κράτος, δεδομένου ότι η Τεχεράνη έχει αγνοήσει για πολύ καιρό τις εκκλήσεις του Μπακού να κρατά σε απόσταση την χριστιανική Αρμενία.
Όταν η Τεχεράνη έκανε επίκληση στην ισλαμική ταυτότητα του Αζερμπαϊτζάν, οι Αζέροι γρήγορα επισήμαναν ότι οι σχέσεις της Τεχεράνης με την Αρμενία ήταν χωρίς προβλήματα, συγκρινόμενες με τους δεσμούς της με τους μουσουλμάνους γείτονές της. Η Αρμενία και το Ιράν έχουν υπογράψει πάνω από 30 διμερείς συμφωνίες, και το Ιράν παρέχει στην Αρμενία περίπου το 23% του φυσικού αερίου του – την κύρια πηγή ενέργειας της χώρας. Όπως το έθεσε πρόσφατα ο Araz Azimov, ο αναπληρωτής υπουργός Εξωτερικών του Αζερμπαϊτζάν: «Το Ιράν δίνει ζωή στην Αρμενία».
ΜΙΑ ΕΥΘΡΑΥΣΤΗ ΙΣΟΡΡΟΠΙΑ
Ένας κύκλος προκλήσεων και αντιποίνων έχει γίνει το κεντρικό χαρακτηριστικό των σχέσεων Ιράν - Αζερμπαϊτζάν στα τελευταία χρόνια. Μέτρα του τύπου «οφθαλμόν αντί οφθαλμού» που περιλαμβάνουν συλλήψεις πολιτών της άλλης πλευράς με την κατηγορία της κατασκοπείας (οι πιο πρόσφατες τον Μάρτιο και τον Ιούλιο του 2012), φονικά περιστατικά στα σύνορα (τον Ιούλιο και τον Οκτώβριο του προηγούμενου έτους), η ανάκληση των πρεσβευτών τον Μάιο του 2012 (αφότου η Τεχεράνη διαμαρτυρήθηκε για το κάψιμο εικόνων του ανώτατου ηγέτη του Ιράν, Αγιατολάχ Αλί Χαμενεΐ, σε ένα συλλαλητήριο στο Μπακού) και πολλή εμπρηστική ρητορεία.
Τον περασμένο Φεβρουάριο, όταν το Αζερμπαϊτζάν υπέγραψε μια αμυντική συμφωνία με το Ισραήλ αξίας 1,6 δισ. δολαρίων που περιελάμβανε συστήματα αντιαεροπορικής άμυνας, εξοπλισμό συλλογής πληροφοριών και μη επανδρωμένα εναέρια οχήματα, το Ιράν αμέσως καταδίκασε την κυβέρνηση Aliyev. Η Τεχεράνη ισχυρίζεται ότι το Μπακού έχει δώσει στην Μοσάντ λευκή επιταγή για να διεξάγει επιχειρήσεις εναντίον του Ιράν από το έδαφος του Αζερμπαϊτζάν. Ο Esmail Kosari, ένα ανώτερο στέλεχος του ιρανικού κοινοβουλίου και πρώην διοικητής της IRGC, δήλωσε ότι «η συνεργασία του Αζερμπαϊτζάν με τις υπηρεσίες κατασκοπείας των ΗΠΑ και του Ισραήλ θα βλάψει τον λαό του Αζερμπαϊτζάν» και υποστήριξε ότι το Ιράν είχε έγγραφα που αποδεικνύουν ότι «αξιωματούχοι του Αζερμπαϊτζάν έχουν βοηθήσει την Μοσάντ και πράκτορες της CIA» για «τη δολοφονία Ιρανών πυρηνικών επιστημόνων». (Τα έγγραφα δεν έχουν ακόμη δημοσιοποιηθεί). Το Μπακού, εν τω μεταξύ, διαμαρτύρεται ότι η Τεχεράνη δεν σέβεται την κυριαρχία του Αζερμπαϊτζάν, χρηματοδοτεί ριζοσπαστικές ισλαμικές ομάδες στην περιοχή και είναι πρόθυμοι να κάνουν το οτιδήποτε για να υπονομεύσουν τη νομιμότητα της ηγεσίας του, συμπεριλαμβανομένης της χρηματοδότησης εκπομπών κατά του Aliyev στην αζέρικη γλώσσα.
Ωστόσο, παρ' όλη την πικρία, καμία πλευρά δεν φαίνεται έτοιμη να αφήσει τους δεσμούς να διαρραγούν πολύ περισσότερο. Στο συνέδριο του Κινήματος των Αδεσμεύτων στην Τεχεράνη τον περασμένο Σεπτέμβριο, ο υπουργός Εξωτερικών του Αζερμπαϊτζάν Elmar Mammadyarov σύμφωνα με πληροφορίες είπε στους Ιρανούς οικοδεσπότες του ότι «το Αζερμπαϊτζάν δεν θα επιτρέψει ποτέ ενέργειες κατά του Ιράν από το έδαφός του». Λίγο αργότερα, ο αντιπρόεδρος του Ιράν, Χασάν Μουσαβί, έτεινε κλάδον ελαίας επισκεπτόμενος τον Αλίεφ στο Μπακού, και το Ιράν απελευθέρωσε δύο Αζέρους που είχαν συλληφθεί με την κατηγορία της κατασκοπείας. Με τη σειρά του, το Μπακού απελευθέρωσε έναν πολίτη του Αζερμπαϊτζάν ο οποίος είχε κατηγορηθεί για κατασκοπεία υπέρ του Ιράν.
Τα πρόσφατα ανοίγματα της Τεχεράνης προς το Αζερμπαϊτζάν είναι μέρος μιας ευρύτερης προσπάθειας να περιορίσει την απομόνωση του Ιράν και να αποτρέψει το Μπακού από το να υποβοηθήσει ή να συμμετάσχει σε μια ισραηλινή ή αμερικανική στρατιωτική επιχείρηση κατά του πυρηνικού προγράμματός του. Αλλά αυτές οι ανησυχίες είναι πολύ υπερβολικές. Τα Μπακού κατανοεί πλήρως τους κινδύνους ασφαλείας που θα αντιμετωπίσει σε περίπτωση ενός πολέμου μεταξύ του Ιράν και της Δύσης, συμπεριλαμβανομένης της μαζικής εισροής προσφύγων, της αδυναμίας πρόσβασης στον ημι-αυτόνομο θύλακα του Ναχιτσεβάν (μια περιοχή του Αζερμπαϊτζάν ανάμεσα σε νότια Αρμενία και βόρειο Ιράν), και, στη χειρότερη περίπτωση, άμεσα ιρανικά στρατιωτικά αντίποινα. Επιπλέον, δεν υπάρχει καμία απόδειξη ότι το Μπακού θα εκλάβει μια επίθεση στο Ιράν ως την κατάλληλη στιγμή για να πραγματοποιήσει τα όνειρά του περί αλυτρωτισμού. Είναι σαφές ότι η ιδέα δεν έχει δυναμική μεταξύ των Αζέρων που ζουν στο Ιράν, ένα γεγονός που η ηγεσία στο Μπακού το γνωρίζει πολύ καλά. Όπως ένας παλιός βουλευτής του Αζερμπαϊτζάν, ο Asim Mollazade, το έθεσε σε μένα στο Μπακού, «Δεν υπάρχει σοβαρός άνθρωπος στο Αζερμπαϊτζάν που να μιλά για ενοποίηση [με τον νότο]».
Η αντιπαράθεση μεταξύ του Ιράν και της Δύσης απειλεί επίσης και την Αρμενία. Από τότε που τα σύνορα της Αρμενίας με την Τουρκία και το Αζερμπαϊτζάν έκλεισαν το 1993, το Ερεβάν είναι περισσότερο εξαρτημένο από το Ιράν και τη Γεωργία, χώρες οι οποίες έχουν καταστεί αποκλειστικές διέξοδοι της Αρμενίας στις παγκόσμιες αγορές και οι κυριότεροι εμπορικοί εταίροι της. Ένας πόλεμος που θα εμπλέξει το Ιράν, ως εκ τούτου, θα ήταν σχεδόν σίγουρα επιβλαβής για τα οικονομικά συμφέροντα της Αρμενίας.
Και ο πολιτικός αντίκτυπος θα μπορούσε να είναι ακόμη μεγαλύτερος: ο κύριος φόβος στο Ερεβάν αυτή τη στιγμή είναι ότι η Τεχεράνη θα μπορούσε να αναγκαστεί να επανεξετάσει τους στενούς δεσμούς της με την Αρμενία, ως αποτέλεσμα του αδιεξόδου. Εάν το Ιράν θέλει να κατευνάσει το Αζερμπαϊτζάν για να διασφαλίσει ότι δεν θα βοηθήσει τις Ηνωμένες Πολιτείες ή το Ισραήλ σε μια στρατιωτική επιχείρηση, η Τεχεράνη θα μπορούσε να συμφωνήσει να αποστασιοποιηθεί από την Αρμενία. Από την πλευρά της Αρμενίας, όμως, αυτό θα ήταν το χειρότερο σενάριο, διότι θα μπορούσε να ενθαρρύνει το Αζερμπαϊτζάν και να το δελεάσει να αναζητήσει μια στρατιωτική λύση στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ. Ο πρόεδρος της Αρμενίας Σερζ Σαργκσιάν πρόσφατα υπαινίχθηκε ότι η αμυντική ενίσχυση του Μπακού θα μπορούσε να είναι ένας πρόδρομος για ένα νέο γύρο πολέμου: το 2003, το Μπακού ξόδευε 175 εκατομμύρια δολάρια για την άμυνα. Το 2012, ο αριθμός αυτός υπολογίζεται σε 4,3 δισ. δολάρια. Κυβερνητικά στελέχη σε όλον τον Νότιο Καύκασο βιώνουν τώρα από πρώτο χέρι το κόστος των τριών ανεπίλυτων εδαφικών διαφορών της περιοχής (Ναγκόρνο-Καραμπάχ, Νότια Οσετία και Αμπχαζία): όταν το status quo είναι τόσο εύθραυστο, κάθε τράνταγμα στο γεωπολιτικό τοπίο έχει τη δυνατότητα να αναζωπυρώσει παλιές, βίαιες συγκρούσεις.
Και πού ταιριάζει το Ιράν στο γεωπολιτικό τοπίο του Νοτίου Καυκάσου; Κατ’ αρχήν, οι τελευταίοι πολιτικοί ελιγμοί της Τεχεράνης έναντι του Αζερμπαϊτζάν καθοδηγούνται από την αντίληψη ότι η ασφάλειά του βρίσκεται σε κίνδυνο. Αν και είναι συζητήσιμο το κατά πόσον το Αζερμπαϊτζάν συμφώνησε να γίνει βάση για ισραηλινές επιχειρήσεις, αυτό η Τεχεράνη το πιστεύει, γεγονός το οποίο με τη σειρά του κινητοποιεί το μείγμα των ιρανικών απειλών και διαλλακτικών μέτρων που στοχεύουν στο Μπακού. Αλλά υπάρχει και ένας μεγαλύτερος παράγοντας στο παιχνίδι: η άνοδος του Αζερμπαϊτζάν ως οικονομικού και στρατιωτικού παίκτη. Αυτό, περισσότερο από οτιδήποτε άλλο, υποχρεώνει την Τεχεράνη να επανακαθορίσει την συνολική προσέγγισή της στο Νότιο Καύκασο.
Είτε η αντιπαράθεση μεταξύ του Ιράν και της Δύσης κορυφωθεί το 2013 είτε όχι, ο Νότιος Καύκασος θα παραμείνει μπλεγμένος στο αδιέξοδο με πολλά να διακυβεύονται. Το Αζερμπαϊτζάν είναι απίθανο να εγκαταλείψει τη σύσφιγξη των δεσμών του με το Ισραήλ ή να προβεί σε περιπετειώδεις ενέργειες κατά του Ιράν. Από την πλευρά του Μπακού, το να πολιορκείται τόσο από το Ιράν όσο και από το Ισραήλ έχει τα οφέλη του, παρά το γεγονός ότι το Ισραήλ είναι πιο αξιόπιστος εταίρος. Αυτή η περιφερειακή δυναμική, με τη σειρά της, αποδυναμώνει την Αρμενία, η οποία φοβάται δικαιολογημένα μια πιο επιθετική στάση του Αζερμπαϊτζάν. Σε γενικές γραμμές, η αντιπαράθεση μεταξύ του Ιράν και της Δύσης αλλάζει την γεωπολιτική του Νοτίου Καυκάσου. Τόσο μια πιο σταθερή ειρήνη όσο και μια ακόμα διολίσθηση σε πόλεμο, φαίνεται να απέχουν όσο το πάχος μιας τρίχας.
pentapostagma.gr
ΜΟΙΡΑΣΤΕΙΤΕ
ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ
ΠΡΟΗΓΟΥΜΕΝΟ ΑΡΘΡΟ
Κατέλαβαν το γραφείο του Βρούτση
ΕΠΟΜΕΝΟ ΑΡΘΡΟ
Ποιες σχολές συγχωνεύονται, ποιες καταργούνται
ΣΧΟΛΙΑΣΤΕ
