2013-02-10 18:09:04
Η συνταγματική πορεία του νεοελληνικού κράτους μετά την επανάσταση του 1821 δεν ήταν μια αυτονόητη μετάβαση και απλώς κάτι που έπρεπε να γίνει ως επόμενο βήμα. Της Έφης Μήτσιου «Σύμφωνα με τον Μπωντλαίρ ο σύγχρονος άνθρωπος δεν είναι εκείνος που προσπαθεί να ανακαλύψει τον εαυτό του, τα μυστικά του και την κρυμμένη αλήθεια, αλλά εκείνος που ξεκινά να επινοεί τον εαυτό του (Μισέλ Φουκώ, Τι είναι Διαφωτισμός) ».
Χρειάστηκε μια διαδικασία χρόνων και κάποιες προϋποθέσεις για την συνταγματική ολοκλήρωση. Στον ελληνικό χώρο η δημιουργία Συνταγμάτων ακολούθησε και υιοθέτησε τα πρότυπα της Γαλλικής Επανάστασης και των Διαφωτιστών κατά κύριο λόγο.
Πρώτη προϋπόθεση ήταν η πολιτικοποίηση της σκέψης ή για να το θέσουμε ακόμα καλύτερα, η πολιτική σκέψη έπρεπε να μπει στη δημόσια σφαίρα, όπου πολιτική και κοινωνικός παλμός συναντιούνται και ακολουθούν ίδιες πορείες.
Σε αυτό το σημείο θα πρέπει να αναφερθούμε στον όρο Έλληνας και το νέο νόημα που απέκτησε. Από τις ύστερες δεκαετίες του 17ου αιώνα και μετά ο όρος Έλληνας απέκτησε ένα εντελώς διαφορετικό περιεχόμενο από αυτό που είχε παλαιότερα.
Ενώ μέχρι τότε ο όρος σηματοδοτούσε μια πολιτισμική διαφοροποίηση από τους Βυζαντινούς και Οθωμανούς, τώρα αποκτά ένα πολιτικό περιεχόμενο και εντοπίζονται κάποια εθνικά ψήγματα. Επίσης, σε έναν αμιγώς χριστιανικό κόσμο ο όρος Έλληνας σήμαινε τον ειδωλολάτρη και αιρετικό.
Σε αυτό σημαντικό ρόλο έπαιξαν και οι έλληνες Διαφωτιστές, οι οποίοι άρχισαν να αναζητούν μια ιστορική καταγωγή αντλώντας την από την αρχαιότητα. Αυτή η στροφή προς το παρελθόν δεν ήταν ελληνική καινοτομία, αλλά συμπορευόταν με το γενικότερο πνεύμα της εποχής. Η Δύση ήδη εξυμνούσε το αρχαίο ελληνικό πνεύμα, πολύ πριν την Γαλλική Επανάσταση. Η αρχαιολατρία ήταν από τις ευρύτερες τάσεις της ευρωπαϊκής κοινωνίας.
Δεύτερη ιστορική προϋπόθεση και η πιο σημαντική ήταν η Γαλλική Επανάσταση. Η συμβολή της Γαλλικής Επανάστασης αυτής καθαυτής αλλά και οι Διαφωτιστές, ήταν καθοριστική. Πλέον η ανθρώπινη ιστορία αποκτούσε κάποια δυναμική, η οποία ήταν έξω από κάποιο θεϊκό σχέδιο. Η έννοια της ελευθερίας αποκτά πολιτικές αποχρώσεις και η νομιμοποίηση της μπορεί να γίνει μόνο μέσα σε ένα δημοκρατικό πλαίσιο ισονομίας και κρατικής αυτονομίας.
Μέσα σε αυτά τα πλαίσια και πλήρως επηρεασμένοι έδρασαν οι Έλληνες λόγιοι. Ο Κωνσταντίνος Δημαράς εντοπίζει κάποια έργα τα οποία είναι χαρακτηριστικά του κλίματος της εποχής. Ενδεικτικά αναφέρουμε την Ελληνική Νομαρχία του Ανώνυμου, και το έργο του Αδαμάντιου Κοραή, Υπόμνημα. Τα δύο αυτά έργα αποτελούν εξαιρετικά παραδείγματα πολιτικής και κρατικής σκέψης.[1]
Τρίτη προϋπόθεση, λοιπόν, είναι ο νεοελληνικός Διαφωτισμός, όχι τόσο για το περιεχόμενο του, αλλά για αυτά που έφερε μαζί του, τα οποία οδήγησαν στον εθνικό προσανατολισμό. Η σύνδεση με την βυζαντινή κληρονομιά ξεφτίζει σιγά σιγά, ο αρχαιοελληνικός κόσμος έρχεται πιο κοντά και τίθεται το ζήτημα της παλιννόστησης στην αρχαία παράδοση. Αυτό είναι πολύ σημαντικό καθώς πάνω σε αυτή τη βάση στήθηκε η ελληνική εθνική ταυτότητα. «Παιδιά» αυτής της ιστορικής πραγματικότητας ήταν και η Φιλική Εταιρεία και ο Φιλελληνισμός. Όλα αυτά οδήγησαν στην Ελληνική Επανάσταση του ’21.
Τα Συντάγματα που ακολούθησαν μετά την Επανάσταση, δηλαδή αυτό της Επιδαύρου το 1822, του Άστρους το 1823 και της Τροιζήνας το 1827[2], ήταν μεν η νομιμοποίηση της Ελληνικής Επανάστασης στα μάτια της Ευρώπης, αλλά προέκυψε και από μια σειρά ιστορικών επιδράσεων. Η επίδραση αυτή αποτυπώνεται με εκκωφαντικό τρόπο ακόμα και στα ίδια τα Συντάγματα. Της Επιδαύρου ήταν μια ‘‘αντιγραφή’’, όχι με την συγκαταβατική έννοια, του Γαλλικού Συντάγματος. Υιοθετούσε την αρχή διάκρισης των εξουσιών ( εκτελεστική εξουσία, νομοθετική, βουλευτική και δικαστική). Τα υπόλοιπα δύο ήταν επί της ουσίας αναθεώρηση του πρώτου με κάποιες μικρές διαφοροποιήσεις.
Τέλος, θα πρέπει να αναφέρουμε πως μερικές από τις πολιτικές ομάδες που συγκροτήθηκαν στο νεοελληνικό κράτος, ήταν αυτές οι οποίες αποτελούσαν τις Ελίτ στην Οθωμανική Αυτοκρατορία. Οι Οθωμανοί είχαν δημιουργήσει μια κοινωνική οργάνωση και διαμόρφωση σχέσεων εξουσίας, την οποία επέβαλλαν με την βοήθεια ελληνορθόδοξης χριστιανικής αριστοκρατίας.
*Η Έφη Μήτσιου είναι μεταπτυχιακή φοιτήτρια Ιστορίας του Ιονίου Πανεπιστημίου.
[1] Κ. Θ. Δημαράς, «Ο Ανώνυμος του 1789», στη Συλλογή μελετών του ίδιου Νεοελληνικός Διαφωτισμός, Αθήνα, 1985, σελ. 412-460.
[2] Ν. Αλιβιζάτος, «Τα Συντάγματα του Αγώνα 1821-1828», στο Β. Παναγιωτόπουλος, Ιστορία του Νέου Ελληνισμού 1700-2000, Τόμος 3ος, Ελληνικά Γράμματα,2003, σελ. 71.
tvxs.gr
Χρειάστηκε μια διαδικασία χρόνων και κάποιες προϋποθέσεις για την συνταγματική ολοκλήρωση. Στον ελληνικό χώρο η δημιουργία Συνταγμάτων ακολούθησε και υιοθέτησε τα πρότυπα της Γαλλικής Επανάστασης και των Διαφωτιστών κατά κύριο λόγο.
Πρώτη προϋπόθεση ήταν η πολιτικοποίηση της σκέψης ή για να το θέσουμε ακόμα καλύτερα, η πολιτική σκέψη έπρεπε να μπει στη δημόσια σφαίρα, όπου πολιτική και κοινωνικός παλμός συναντιούνται και ακολουθούν ίδιες πορείες.
Σε αυτό το σημείο θα πρέπει να αναφερθούμε στον όρο Έλληνας και το νέο νόημα που απέκτησε. Από τις ύστερες δεκαετίες του 17ου αιώνα και μετά ο όρος Έλληνας απέκτησε ένα εντελώς διαφορετικό περιεχόμενο από αυτό που είχε παλαιότερα.
Ενώ μέχρι τότε ο όρος σηματοδοτούσε μια πολιτισμική διαφοροποίηση από τους Βυζαντινούς και Οθωμανούς, τώρα αποκτά ένα πολιτικό περιεχόμενο και εντοπίζονται κάποια εθνικά ψήγματα. Επίσης, σε έναν αμιγώς χριστιανικό κόσμο ο όρος Έλληνας σήμαινε τον ειδωλολάτρη και αιρετικό.
Σε αυτό σημαντικό ρόλο έπαιξαν και οι έλληνες Διαφωτιστές, οι οποίοι άρχισαν να αναζητούν μια ιστορική καταγωγή αντλώντας την από την αρχαιότητα. Αυτή η στροφή προς το παρελθόν δεν ήταν ελληνική καινοτομία, αλλά συμπορευόταν με το γενικότερο πνεύμα της εποχής. Η Δύση ήδη εξυμνούσε το αρχαίο ελληνικό πνεύμα, πολύ πριν την Γαλλική Επανάσταση. Η αρχαιολατρία ήταν από τις ευρύτερες τάσεις της ευρωπαϊκής κοινωνίας.
Δεύτερη ιστορική προϋπόθεση και η πιο σημαντική ήταν η Γαλλική Επανάσταση. Η συμβολή της Γαλλικής Επανάστασης αυτής καθαυτής αλλά και οι Διαφωτιστές, ήταν καθοριστική. Πλέον η ανθρώπινη ιστορία αποκτούσε κάποια δυναμική, η οποία ήταν έξω από κάποιο θεϊκό σχέδιο. Η έννοια της ελευθερίας αποκτά πολιτικές αποχρώσεις και η νομιμοποίηση της μπορεί να γίνει μόνο μέσα σε ένα δημοκρατικό πλαίσιο ισονομίας και κρατικής αυτονομίας.
Μέσα σε αυτά τα πλαίσια και πλήρως επηρεασμένοι έδρασαν οι Έλληνες λόγιοι. Ο Κωνσταντίνος Δημαράς εντοπίζει κάποια έργα τα οποία είναι χαρακτηριστικά του κλίματος της εποχής. Ενδεικτικά αναφέρουμε την Ελληνική Νομαρχία του Ανώνυμου, και το έργο του Αδαμάντιου Κοραή, Υπόμνημα. Τα δύο αυτά έργα αποτελούν εξαιρετικά παραδείγματα πολιτικής και κρατικής σκέψης.[1]
Τρίτη προϋπόθεση, λοιπόν, είναι ο νεοελληνικός Διαφωτισμός, όχι τόσο για το περιεχόμενο του, αλλά για αυτά που έφερε μαζί του, τα οποία οδήγησαν στον εθνικό προσανατολισμό. Η σύνδεση με την βυζαντινή κληρονομιά ξεφτίζει σιγά σιγά, ο αρχαιοελληνικός κόσμος έρχεται πιο κοντά και τίθεται το ζήτημα της παλιννόστησης στην αρχαία παράδοση. Αυτό είναι πολύ σημαντικό καθώς πάνω σε αυτή τη βάση στήθηκε η ελληνική εθνική ταυτότητα. «Παιδιά» αυτής της ιστορικής πραγματικότητας ήταν και η Φιλική Εταιρεία και ο Φιλελληνισμός. Όλα αυτά οδήγησαν στην Ελληνική Επανάσταση του ’21.
Τα Συντάγματα που ακολούθησαν μετά την Επανάσταση, δηλαδή αυτό της Επιδαύρου το 1822, του Άστρους το 1823 και της Τροιζήνας το 1827[2], ήταν μεν η νομιμοποίηση της Ελληνικής Επανάστασης στα μάτια της Ευρώπης, αλλά προέκυψε και από μια σειρά ιστορικών επιδράσεων. Η επίδραση αυτή αποτυπώνεται με εκκωφαντικό τρόπο ακόμα και στα ίδια τα Συντάγματα. Της Επιδαύρου ήταν μια ‘‘αντιγραφή’’, όχι με την συγκαταβατική έννοια, του Γαλλικού Συντάγματος. Υιοθετούσε την αρχή διάκρισης των εξουσιών ( εκτελεστική εξουσία, νομοθετική, βουλευτική και δικαστική). Τα υπόλοιπα δύο ήταν επί της ουσίας αναθεώρηση του πρώτου με κάποιες μικρές διαφοροποιήσεις.
Τέλος, θα πρέπει να αναφέρουμε πως μερικές από τις πολιτικές ομάδες που συγκροτήθηκαν στο νεοελληνικό κράτος, ήταν αυτές οι οποίες αποτελούσαν τις Ελίτ στην Οθωμανική Αυτοκρατορία. Οι Οθωμανοί είχαν δημιουργήσει μια κοινωνική οργάνωση και διαμόρφωση σχέσεων εξουσίας, την οποία επέβαλλαν με την βοήθεια ελληνορθόδοξης χριστιανικής αριστοκρατίας.
*Η Έφη Μήτσιου είναι μεταπτυχιακή φοιτήτρια Ιστορίας του Ιονίου Πανεπιστημίου.
[1] Κ. Θ. Δημαράς, «Ο Ανώνυμος του 1789», στη Συλλογή μελετών του ίδιου Νεοελληνικός Διαφωτισμός, Αθήνα, 1985, σελ. 412-460.
[2] Ν. Αλιβιζάτος, «Τα Συντάγματα του Αγώνα 1821-1828», στο Β. Παναγιωτόπουλος, Ιστορία του Νέου Ελληνισμού 1700-2000, Τόμος 3ος, Ελληνικά Γράμματα,2003, σελ. 71.
tvxs.gr
ΜΟΙΡΑΣΤΕΙΤΕ
ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ
ΠΡΟΗΓΟΥΜΕΝΟ ΑΡΘΡΟ
Νέα ήττα για την Παναχαϊκή από τον Απόλλωνα Σμύρνης
ΕΠΟΜΕΝΟ ΑΡΘΡΟ
«Έφυγε» η γνωστή δημοσιογράφος Αριστέα Μπουγάτσου
ΣΧΟΛΙΑΣΤΕ
