2013-02-16 13:29:14
Μπασκόζος Γιάννης Ν.
Ο άνθρωπος που πέθανε την περασμένη Πέμπτη ήταν ένας εμβληματικός φιλόσοφος της θεωρίας της δικαιοσύνης και των δικαιωμάτων,
Ο Ρόναλντ Ντουόρκιν που πέθανε την περασμένη Πέμπτη ήταν ένας εμβληματικός φιλόσοφος της θεωρίας της δικαιοσύνης και των δικαιωμάτων. Είχε γεννηθεί το 1931 στη Μασσαχουσέτη. Σπούδασε φιλοσοφία και νομικά στα Πανεπιστήμια Χάρβαρντ, Γέιλ και Oξφόρδης. Διατέλεσε καθηγητής φιλοσοφίας του δικαίου στο Πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης (NYU) και στο University College του Λονδίνου, όπως και διετέλεσε καθηγητής των Πανεπιστημίων Γέιλ και Oξφόρδης. Ανέλαβε σημαντικές υποθέσεις που αφορούν τα ανθρώπινα και πολιτικά δικαιώματα στο Ανώτατο Δικαστήριο των ΗΠΑ και υπήρξε νομικός σύμβουλος του Δημοκρατικού Κόμματος.
Ο Ρόναλντ Ντουόρκιν δεν ήταν ένας φιλόσοφος της θεωρίας και μόνον. Έχοντας αναπτύξει μια θεωρία για τα δικαιώματα και τις ελευθερίες στα σύγχρονα κράτη προσπάθησε πολλές φορές να παρέμβει στο πολιτικό γίγνεσθαι είτε με τις διαλέξεις του σε Πανεπιστήμια (πολύ γνωστές αυτές στο Πρίνστον, που εξεδόθησαν σε βιβλίο και στην Ελλάδα με τίτλο ««Η αμερικάνικη δημοκρατία σε κίνδυνο», εκδ
. Πόλις),είτε με άρθρα , όπως αυτά στο New York Review of Books, αναπτύσσοντας τις απόψεις του πάνω σε θέματα τρομοκρατίας, ατομικών δικαιωμάτων , ελευθερίας της άμβλωσης, διορισμούς δικαστικών κ.ά.
Η φιλοσοφική του θεωρία βρίσκεται στον ρεύμα του φιλελευθερισμού και της αντίληψης του Τζον Ρολς για τη δικαιοσύνη ως «ακριβοδικία». Ο Τζον Ρολς και οι φιλόσοφοι που συνέπλευσαν μαζί του όπως ο Ντουόρκιν, ο Σεν, ο Νόζικ και ο Ντουόρκιν επανασύνδεσαν την σύγχρονη πολιτική φιλοσοφία με την μεγάλη κλασική παράδοση του Πλάτωνα γύρω από το θέμα της δικαιοσύνης. Οι φιλελεύθερες φιλοσοφικές αντιλήψεις περί δικαιοσύνης προσπαθούν να διερευνήσουν το πλαίσιο για τη νόμιμη χρήση της πολιτικής εξουσίας. Ωστόσο, η νομιμότητα είναι μόνο το ελάχιστο επίπεδο της πολιτικής αποδοχής. Μια πολιτική πράξη μπορεί να είναι νόμιμη χωρίς να είναι δίκαιη. Η δικαιοσύνη είναι το μέγιστο ηθικό πρότυπο: η πλήρης περιγραφή του τρόπου οργάνωσης των κύριων θεσμών μιας κοινωνίας.
Ο Τζον Ρολς προσπάθησε να διατυπώσει μια κανονιστική θεωρία για την οργάνωση των θεμελιωδών κοινωνικών - πολιτικών θεσμών ως εναλλακτική πρόταση στην ωφελιμιστική θεωρία. Η ωφελιμιστική θεωρία (όρος παρεξηγήσιμος, σίγουρα) αξίωνε το γενικό καλό να είναι το έσχατο κριτήριο για την ατομική και δημόσια ηθική, τη λήψη των αποφάσεων, τη χάραξη δημόσιας πολιτικής, την αποτίμηση κοινωνικών δομών. Ο Ρολς υποστήριξε το ακριβώς αντίθετο: το συλλογικό αγαθό δεν μπορεί να είναι πάνω από τα δικαιώματα του ανθρώπου. Η ηθική δεν μπορεί να λειτουργεί συμψηφιστικά αντισταθμίζοντας τις απώλειες που μπορεί να υφίσταται ένα πρόσωπο με τα περισσότερα οφέλη που αποκομίζει κάποιο άλλο πρόσωπο. Έτσι μπορεί τα δικαιώματα , στο βαθμό που είναι θεμελιώδη, να φέρουν προσκόμματα στην προαγωγή του γενικού αγαθού ή της κοινωνικής ευημερίας. Δηλαδή το τι κατανέμεται σε μια κοινωνία με στόχο την προαγωγή του κοινού καλού σταματάει στα εμπόδια που υψώνουν τα δικαιώματα και οι φορείς τους.
Κατά τον Ντουόρκιν «τα ατομικά δικαιώματα είναι πολιτικά ατού που διαθέτουν τα άτομα. Τα άτομα έχουν δικαιώματα όταν για κάποιο λόγο ένα συλλογικό αγαθό δεν είναι επαρκής δικαιολόγηση για να τους αρνηθούν αυτό που ως άτομα επιθυμούν να έχουν ή να κάνουν ή δεν είναι μια επαρκής δικαιολόγηση για να υποστούν κάποια απώλεια ή ζημία σε αυτά»
Ο Ντουόρκιν ανέπτυξε ιδιαίτερα τη θεωρία της σημασίας και της προτεραιότητας του δικαιώματος έναντι του καθήκοντος, καθώς γι αυτόν «μια θεωρία που εκλαμβάνει τα δικαιώματα ως θεμελιώδη είναι εντελώς διαφορετική από μια θεωρία που εκλαμβάνει τα καθήκοντα ως θεμελιώδη». Ο Ντουόρκιν δεν αμφισβητεί το συλλογικό δικαίωμα της κοινωνίας να αυτοκυβερνηθεί με τους νόμους που επιθυμεί. Εκείνο που αμφισβητεί είναι ότι το δικαίωμα αυτό μπορεί να καταργεί το ατομικό δικαίωμα έναντι της κυβέρνησης, διότι η κυβέρνηση θα μπορούσε να επικαλεστεί το δικαίωμα της κοινωνίας να αυτοκυβερνηθεί, στη συνέχεια να το αναγάγει στις προτιμήσεις της πλειοψηφίας και να καταργήσει ή να καταπατήσει έτσι το ατομικό δικαίωμα.
Τι σημαίνουν αυτές οι απόψεις για την πολιτική ο Ντουόρκιν το έδειξε στις διαλέξεις του. Το ερώτημα που έθεσε είναι μέχρι που και πώς μπορεί να παρέμβει το κράτος. Θεωρεί ότι το κριτήριο της πλειοψηφίας από μόνο του δεν δίνει νομιμοποίηση στις κρατικές αποφάσεις. Λέει ότι πολιτικές αποφάσεις που στερούν θεμελιώδη δικαιώματα από μια μειοψηφία δεν μπορούν να θεωρηθούν δημοκρατικές ακόμα κι αν έχουν την πλειονότητα των πολιτών μαζί τους. Γι αυτόν κάθε δημοκρατική απόφαση πρέπει να παίρνεται με βάση τον σεβασμό όλων. Για παράδειγμα αν το κράτος θέλει να προστατέψει τη θρησκευτική ελευθερία δεν μπορεί να παίρνει μέτρα που διαμορφώνουν εκ των προτέρων ένα συγκεκριμένο πνευματικό περιβάλλον. Ή μια ευνομούμενη πολιτεία πρέπει να χρησιμοποιεί την φορολογική πολιτική για να άρει τις ανισότητες της αγοράς. Στην Αμερική συζητήθηκε ιδίως στην περίοδο Μπους πολύ και η θέση του ότι το αίτημα εθνικής ασφάλειας δεν μπορεί να αποτελεί προτεραιότητα έναντι του δικαιώματος ελευθερίας των πολιτών.
Οι βασικές θέσεις του Ντουόρκιν είναι η αρχή της εγγενούς αξίας κάθε ανθρώπινης ζωής όπως και η αρχή της προσωπικής ευθύνης του καθενός για την πορεία της δικής του ζωής. Είναι, όπως λέει, οι αρχές που μας προσομοιάζουν σαν δύο κολυμβητές σε διπλανά κουλουάρ. Ο καθένας δικαιούται ένα κουλουάρ ίσου πλάτους αλλά εξαρτάται από τον ίδιο πόσο αργά ή γρήγορα θέλει να τρέξει.
Θα πρέπει να αναγνωρίσει κανείς ότι η θεωρία του Ντουόρκιν είναι πολύ πιο ταιριαστή με την αμερικάνικη κοινωνία παρά με την ευρωπαική. Η αμερικάνικη κοινωνία είναι περισσότερο ατομοκεντρική και πραγματιστική. Πολλά ζητήματα από αυτά που θίγει για τα ατομικά δικαιώματα ο Ντουόρκιν μοιάζουν πιο φυσικά σε μια τέτοια κοινωνία από ότι σε μια ευρωπαϊκή που προϋπάρχει η κουλτούρα του γενικού καλού (η ωφελιμιστική θεωρία) και για αυτό πολλές από τις καθαρά φιλελεύθερες απόψεις όταν πάνε να εφαρμοστούν συναντούν την κοινωνική δυσαρέσκεια αλλά και την πολιτική εναντίωση. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι οι απόψεις του Ντουόρκιν και όλης της γενιάς των φιλελεύθερων στοχαστών της θεωρίας της δικαιοσύνης και των δικαιωμάτων δεν πρέπει να είναι πεδίο αναστοχασμού των πράξεων μιας ευνομούμενης κοινωνίας. Το μήνυμα του Ντουόρκιν είναι ότι σε μια δημοκρατική κοινωνία πρέπει να υπάρχει ένας ανοικτός διάλογος , όπου ο ένας θα σέβεται την άποψη του άλλου και όπου οι πλειοψηφίες δεν αποφασίζουν για τα θεμελιώδη δικαιώματα των μειοψηφιών.
Info: Τα βιβλία του Ρόναλντ Ντουόρκιν στα ελληνικά είναι : «Η αμερικάνικη δημοκρατία σε κίνδυνο» (Πόλις), «Η αυτοκρατορία του νόμου»(Ευρασία), «Το δίκαιο της ελευθερίας» (Παπαζήσης) και «Ισότητα» (Πόλις). Επίσης αναλυτική και διεξοδική θεώρηση των δικαιωμάτων και θεωριών δικαιοσύνης υπάρχει στο βιβλίο του Γρηγόρη Μολυβά «Δικαιώματα και Θεωρίες Δικαιοσύνης, Rawls, Dworkin, Nozick, Sen». (Πόλις)
Αναδημοσιευσα Απο Βημα
molibixarti
Ο άνθρωπος που πέθανε την περασμένη Πέμπτη ήταν ένας εμβληματικός φιλόσοφος της θεωρίας της δικαιοσύνης και των δικαιωμάτων,
Ο Ρόναλντ Ντουόρκιν που πέθανε την περασμένη Πέμπτη ήταν ένας εμβληματικός φιλόσοφος της θεωρίας της δικαιοσύνης και των δικαιωμάτων. Είχε γεννηθεί το 1931 στη Μασσαχουσέτη. Σπούδασε φιλοσοφία και νομικά στα Πανεπιστήμια Χάρβαρντ, Γέιλ και Oξφόρδης. Διατέλεσε καθηγητής φιλοσοφίας του δικαίου στο Πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης (NYU) και στο University College του Λονδίνου, όπως και διετέλεσε καθηγητής των Πανεπιστημίων Γέιλ και Oξφόρδης. Ανέλαβε σημαντικές υποθέσεις που αφορούν τα ανθρώπινα και πολιτικά δικαιώματα στο Ανώτατο Δικαστήριο των ΗΠΑ και υπήρξε νομικός σύμβουλος του Δημοκρατικού Κόμματος.
Ο Ρόναλντ Ντουόρκιν δεν ήταν ένας φιλόσοφος της θεωρίας και μόνον. Έχοντας αναπτύξει μια θεωρία για τα δικαιώματα και τις ελευθερίες στα σύγχρονα κράτη προσπάθησε πολλές φορές να παρέμβει στο πολιτικό γίγνεσθαι είτε με τις διαλέξεις του σε Πανεπιστήμια (πολύ γνωστές αυτές στο Πρίνστον, που εξεδόθησαν σε βιβλίο και στην Ελλάδα με τίτλο ««Η αμερικάνικη δημοκρατία σε κίνδυνο», εκδ
Η φιλοσοφική του θεωρία βρίσκεται στον ρεύμα του φιλελευθερισμού και της αντίληψης του Τζον Ρολς για τη δικαιοσύνη ως «ακριβοδικία». Ο Τζον Ρολς και οι φιλόσοφοι που συνέπλευσαν μαζί του όπως ο Ντουόρκιν, ο Σεν, ο Νόζικ και ο Ντουόρκιν επανασύνδεσαν την σύγχρονη πολιτική φιλοσοφία με την μεγάλη κλασική παράδοση του Πλάτωνα γύρω από το θέμα της δικαιοσύνης. Οι φιλελεύθερες φιλοσοφικές αντιλήψεις περί δικαιοσύνης προσπαθούν να διερευνήσουν το πλαίσιο για τη νόμιμη χρήση της πολιτικής εξουσίας. Ωστόσο, η νομιμότητα είναι μόνο το ελάχιστο επίπεδο της πολιτικής αποδοχής. Μια πολιτική πράξη μπορεί να είναι νόμιμη χωρίς να είναι δίκαιη. Η δικαιοσύνη είναι το μέγιστο ηθικό πρότυπο: η πλήρης περιγραφή του τρόπου οργάνωσης των κύριων θεσμών μιας κοινωνίας.
Ο Τζον Ρολς προσπάθησε να διατυπώσει μια κανονιστική θεωρία για την οργάνωση των θεμελιωδών κοινωνικών - πολιτικών θεσμών ως εναλλακτική πρόταση στην ωφελιμιστική θεωρία. Η ωφελιμιστική θεωρία (όρος παρεξηγήσιμος, σίγουρα) αξίωνε το γενικό καλό να είναι το έσχατο κριτήριο για την ατομική και δημόσια ηθική, τη λήψη των αποφάσεων, τη χάραξη δημόσιας πολιτικής, την αποτίμηση κοινωνικών δομών. Ο Ρολς υποστήριξε το ακριβώς αντίθετο: το συλλογικό αγαθό δεν μπορεί να είναι πάνω από τα δικαιώματα του ανθρώπου. Η ηθική δεν μπορεί να λειτουργεί συμψηφιστικά αντισταθμίζοντας τις απώλειες που μπορεί να υφίσταται ένα πρόσωπο με τα περισσότερα οφέλη που αποκομίζει κάποιο άλλο πρόσωπο. Έτσι μπορεί τα δικαιώματα , στο βαθμό που είναι θεμελιώδη, να φέρουν προσκόμματα στην προαγωγή του γενικού αγαθού ή της κοινωνικής ευημερίας. Δηλαδή το τι κατανέμεται σε μια κοινωνία με στόχο την προαγωγή του κοινού καλού σταματάει στα εμπόδια που υψώνουν τα δικαιώματα και οι φορείς τους.
Κατά τον Ντουόρκιν «τα ατομικά δικαιώματα είναι πολιτικά ατού που διαθέτουν τα άτομα. Τα άτομα έχουν δικαιώματα όταν για κάποιο λόγο ένα συλλογικό αγαθό δεν είναι επαρκής δικαιολόγηση για να τους αρνηθούν αυτό που ως άτομα επιθυμούν να έχουν ή να κάνουν ή δεν είναι μια επαρκής δικαιολόγηση για να υποστούν κάποια απώλεια ή ζημία σε αυτά»
Ο Ντουόρκιν ανέπτυξε ιδιαίτερα τη θεωρία της σημασίας και της προτεραιότητας του δικαιώματος έναντι του καθήκοντος, καθώς γι αυτόν «μια θεωρία που εκλαμβάνει τα δικαιώματα ως θεμελιώδη είναι εντελώς διαφορετική από μια θεωρία που εκλαμβάνει τα καθήκοντα ως θεμελιώδη». Ο Ντουόρκιν δεν αμφισβητεί το συλλογικό δικαίωμα της κοινωνίας να αυτοκυβερνηθεί με τους νόμους που επιθυμεί. Εκείνο που αμφισβητεί είναι ότι το δικαίωμα αυτό μπορεί να καταργεί το ατομικό δικαίωμα έναντι της κυβέρνησης, διότι η κυβέρνηση θα μπορούσε να επικαλεστεί το δικαίωμα της κοινωνίας να αυτοκυβερνηθεί, στη συνέχεια να το αναγάγει στις προτιμήσεις της πλειοψηφίας και να καταργήσει ή να καταπατήσει έτσι το ατομικό δικαίωμα.
Τι σημαίνουν αυτές οι απόψεις για την πολιτική ο Ντουόρκιν το έδειξε στις διαλέξεις του. Το ερώτημα που έθεσε είναι μέχρι που και πώς μπορεί να παρέμβει το κράτος. Θεωρεί ότι το κριτήριο της πλειοψηφίας από μόνο του δεν δίνει νομιμοποίηση στις κρατικές αποφάσεις. Λέει ότι πολιτικές αποφάσεις που στερούν θεμελιώδη δικαιώματα από μια μειοψηφία δεν μπορούν να θεωρηθούν δημοκρατικές ακόμα κι αν έχουν την πλειονότητα των πολιτών μαζί τους. Γι αυτόν κάθε δημοκρατική απόφαση πρέπει να παίρνεται με βάση τον σεβασμό όλων. Για παράδειγμα αν το κράτος θέλει να προστατέψει τη θρησκευτική ελευθερία δεν μπορεί να παίρνει μέτρα που διαμορφώνουν εκ των προτέρων ένα συγκεκριμένο πνευματικό περιβάλλον. Ή μια ευνομούμενη πολιτεία πρέπει να χρησιμοποιεί την φορολογική πολιτική για να άρει τις ανισότητες της αγοράς. Στην Αμερική συζητήθηκε ιδίως στην περίοδο Μπους πολύ και η θέση του ότι το αίτημα εθνικής ασφάλειας δεν μπορεί να αποτελεί προτεραιότητα έναντι του δικαιώματος ελευθερίας των πολιτών.
Οι βασικές θέσεις του Ντουόρκιν είναι η αρχή της εγγενούς αξίας κάθε ανθρώπινης ζωής όπως και η αρχή της προσωπικής ευθύνης του καθενός για την πορεία της δικής του ζωής. Είναι, όπως λέει, οι αρχές που μας προσομοιάζουν σαν δύο κολυμβητές σε διπλανά κουλουάρ. Ο καθένας δικαιούται ένα κουλουάρ ίσου πλάτους αλλά εξαρτάται από τον ίδιο πόσο αργά ή γρήγορα θέλει να τρέξει.
Θα πρέπει να αναγνωρίσει κανείς ότι η θεωρία του Ντουόρκιν είναι πολύ πιο ταιριαστή με την αμερικάνικη κοινωνία παρά με την ευρωπαική. Η αμερικάνικη κοινωνία είναι περισσότερο ατομοκεντρική και πραγματιστική. Πολλά ζητήματα από αυτά που θίγει για τα ατομικά δικαιώματα ο Ντουόρκιν μοιάζουν πιο φυσικά σε μια τέτοια κοινωνία από ότι σε μια ευρωπαϊκή που προϋπάρχει η κουλτούρα του γενικού καλού (η ωφελιμιστική θεωρία) και για αυτό πολλές από τις καθαρά φιλελεύθερες απόψεις όταν πάνε να εφαρμοστούν συναντούν την κοινωνική δυσαρέσκεια αλλά και την πολιτική εναντίωση. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι οι απόψεις του Ντουόρκιν και όλης της γενιάς των φιλελεύθερων στοχαστών της θεωρίας της δικαιοσύνης και των δικαιωμάτων δεν πρέπει να είναι πεδίο αναστοχασμού των πράξεων μιας ευνομούμενης κοινωνίας. Το μήνυμα του Ντουόρκιν είναι ότι σε μια δημοκρατική κοινωνία πρέπει να υπάρχει ένας ανοικτός διάλογος , όπου ο ένας θα σέβεται την άποψη του άλλου και όπου οι πλειοψηφίες δεν αποφασίζουν για τα θεμελιώδη δικαιώματα των μειοψηφιών.
Info: Τα βιβλία του Ρόναλντ Ντουόρκιν στα ελληνικά είναι : «Η αμερικάνικη δημοκρατία σε κίνδυνο» (Πόλις), «Η αυτοκρατορία του νόμου»(Ευρασία), «Το δίκαιο της ελευθερίας» (Παπαζήσης) και «Ισότητα» (Πόλις). Επίσης αναλυτική και διεξοδική θεώρηση των δικαιωμάτων και θεωριών δικαιοσύνης υπάρχει στο βιβλίο του Γρηγόρη Μολυβά «Δικαιώματα και Θεωρίες Δικαιοσύνης, Rawls, Dworkin, Nozick, Sen». (Πόλις)
Αναδημοσιευσα Απο Βημα
molibixarti
ΜΟΙΡΑΣΤΕΙΤΕ
ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ
ΠΡΟΗΓΟΥΜΕΝΟ ΑΡΘΡΟ
ΗΠΑ: Ομολόγησε υπεξαίρεση χρημάτων ο γιός του Τζέσι Τζάκσον
ΕΠΟΜΕΝΟ ΑΡΘΡΟ
Φάμπρι: «Από εμάς εξαρτάται»
ΣΧΟΛΙΑΣΤΕ
