2013-02-22 13:53:04
Η διδασκόμενη ιστορία στην Ελλάδα και σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες είναι κυρίως εθνική και ευρωκεντρική. Μείναμε απομακρυσμένοι από την γοητεία άλλων ηπείρων, όπως αυτήν της Αφρικής. Μια πρώτη γεύση για την ιστορία της Μαύρης Αφρικής παίρνουμε από αποσπάσματα της «Γραμματικής των Πολιτισμών» του Fernard Braudel.
H Μαύρη Αφρική είναι σχεδόν περιφραγμένη από δύο ωκεανούς και δύο ερήμους. Η αχανής Σαχάρα προς βορρά, η εκτεταμένη Καλαχάρι προς νότο, ο Ατλαντικός Ωκεανός προς δυσμάς, ο Ινδικός προς ανατολάς. Όμως, οι φραγμοί αυτοί δεν είναι αξεπέραστοι, γράφει ο Fernand Braudel στην «Γραμματική των Πολιτισμών».
Από πολύ νωρίς, ο Ινδικός Ωκεανός είχε γεμίσει από ιστιοφόρα, που τον διέσχιζαν χρησιμοποιώντας την εναλλαγή φοράς των μουσώνων. Τον Ατλαντικό τον κατέκτησαν οι Ευρωπαίοι, ήδη από τον 15ο αιώνα, με τις Μεγάλες Ανακαλύψεις.
Τη Σαχάρα δε, τη διέσχισε ο άνθρωπος από τα πανάρχαια χρόνια και η άφιξη της δρομάδας στη Βόρειο Αφρική, κατά τους πρώτους μ.Χ αιώνες, δεκαπλασίασε τη διακίνηση στην αχανή έρημο. Αλάτι και αργότερα υφάσματα ταξιδεύουν προς νότο, καθώς και δούλοι και σκόνη χρυσού προς βορρά.
Οι άνθρωποι
Εθνοτικά είναι φρόνιμο, υπογραμμίζει ο Braudel, να μην υποθέσουμε ούτε για μία στιγμή ότι οι μαύροι ανήκουν σε μία και μόνο φυλή. Πάντως οι δύο μεγάλες ομάδες είναι οι Σουδανίδες και οι Μπαντού. Και οι δύο αποτελούν ενότητες πρωτίστως γλωσσικές και πολιτισμικές.
Ένας λεπτομερής χάρτης εθνοτήτων της Μαύρης Αφρικής αποτελεί πρόκληση ακόμη και για την πιο ισχυρή μνήμη. Ο χάρτης αυτός καταγράφει ατέλειωτες συγκρούσεις, μετακινήσεις, μεταναστεύσεις, άλλοι προωθούνται, κάποιοι άλλοι εκτοπίζονται. Σε αυτό οφείλονται και οι επιμιξίες και οι εντάσεις που διαπιστώνει κανείς από τη μία ως την άλλη άκρη της Μαύρης Ηπείρου.
Επιπλέον, στην κλίμακα των μεγάλων συνόλων, που διαβιούν ανάμεσα στο ισημερινό δάσος και στη Σαχάρα ζουν πολλοί ακόμη λαοί, καθένας από τους οποίους έχει τις δοξασίες του, τους τρόπους ζωής, τις κοινωνικές δομές, τις πολιτισμικές παραδόσεις του, που δεν είναι ποτέ απολύτως όμοιες με των άλλων.
Σε αυτή την ποικιλία συνίσταται και το τεράστιο ενδιαφέρον που παρουσιάζει η Αφρική, όπου οι εμπειρίες συνεχώς εναλλάσσονται, οι διαφορές μεγαλώνουν όσο προχωρεί κανείς από τη μία άκρη στην άλλη, και όπου, βέβαια, είναι δύσκολο να διαφανούν κοινά πεπρωμένα.
«Πολλές φορές οι ζώνες καταφύγια των ιθαγενών που προβάλλουν αντίσταση και δεν δέχονται καμία εξουσία προερχόμενη από έξω, βρίσκονται σε άμεση γειτνίαση με τις πιο ανεπτυγμένες πρωτεύουσες».
Εν τέλει, συμπεραίνει ο Braudel, η ποικιλία των χρωμάτων της επιδερμίδας που ξεκινά από το πολύ σκούρο μαύρο των Σουδανιδών και φτάνει στο ανοιχτό, μάλλον κίτρινο, χρώμα των Οττεντότων και των Βουσμάνων, δεν είναι τίποτε άλλο παρά η ανθρωπολογική, η σωματική ένδειξη μιας πολύ πιο σημαντικής ποικιλίας, που τη διαπιστώνουμε στους ανθρώπους, στις κοινωνίες, στις κουλτούρες.
Ένα λαμπρό παρελθόν
Παρά το γεγονός ότι αυτή η ήπειρος υπέφερε στο παρελθόν και εξακολουθεί να υποφέρει από πολλές ελλείψεις και αδυναμίες, δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι το παρελθόν της Μαύρης Αφρικής έχει να επιδείξει επιτεύγματα που συντελέστηκαν με μια ταχύτητα, η οποιά δεν έχει τίποτα να ζηλέψει από τις διάφορες παλαιές προόδους και της ίδιας της Ευρώπης ακόμη.
Στον τομέα της τέχνης υπάρχουν ολοφάνερες επιτυχίες, οι οποίες μάλιστα δεν περιορίζονται στα γλυπτά από ορείχαλκο ή ελεφαντοστούν του Μπενίν (11ος-15ος αι.) ούτε στα εξίσου θαυμαστά υφάσματα, που υφαίνονταν με διάφορες φυτικές ίνες.
Τέλος το σημαντικότερο όλων, η Αφρική γνώρισε από πολύ νωρίς τη μεταλλουργία. Ήδη το 3000 π.Χ ο σίδηρος της ήταν γνωστός. Είναι παράλογο, και πάνω απ’ όλα, να διατείνεται κανείς ότι οι Μαύροι περίμεναν να φτάσουν οι Πορτογάλοι στο ακρωτήριο Μποχαδόρ για να γνωρίσουν τον σίδηρο, τονίζει ο Braudel. Μάλιστα, οι μέθοδοι που εφάρμοσαν οι Ροδεσιανοί στη μεταλλουργία ήταν ήδη τελειοποιημένες από την εποχή του Μεσαίωνα.
Η ιστορία ευνόησε την εκκόλαψη ανώτερων πολιτικών και πολιτιστικών μορφών στη Μαύρη Αφρική μόνο εκεί που υπήρχε ο συνδυασμός των γεωγραφικών και των κτηνοτροφικών πόρων και όπου ήταν εξασφαλισμένη η επαφή με τον έξω κόσμο, δηλαδή κατά μήκος των παρυφών της Σαχάρας και κατά μήκος του Ινδικού Ωκεανού. Εκεί ακριβώς βρίσκονταν οι παλαιές αυτοκρατορίες και οι άλλοτε ακμάζουσες πόλεις.
Οι αυτοκρατορίες στο τόξο του Νίγηρα μας μεταφέρουν σε άλλα πολιτισμικά σύνορα με το Ισλάμ, σύνορα γόνιμα και πολυτάραχα. Η πρώτη Αυτοκρατορία της Γκάνας, φαίνεται ότι ιδρύθηκε γύρω στο έτος 800 μ.Χ, ήταν δηλαδή σύγχρονη του Καρλομάγνου. Η πρωτεύουσά της, η Γκάνα, παροιμιώδης για τα πλούτη της, βρισκόταν στο Κούμπι Σάλεχ. Το 1077, η πρωτεύουσα δέχτηκε την επίθεση των Μουσουλμάνων, οι οποίοι την κατέλαβαν και την κατέστρεψαν.
Επειδή όμως το εμπόριο χρυσού (με αφετηρία τα χρυσοφόρα εδάφη των ποταμών Σενεγάλη, Μπενέουε και του Άνω Νίγηρα) δεν έπαψε ποτέ να διεξάγεται, δεν άργησε να κάνει την εμφάνισή της και μια δεύτερη αυτοκρατορία, ανατολικότερα από την προηγούμενη, με πληθυσμό αποτελούμενο από Μαντίγκο και με ιδιαίτερο γνώρισμα τη θρησκεία του Ισλάμ: πρόκειτα για την Αυτοκρατορία του Μάλι (που επρόκειτο να εξαπλωθεί σε όλο το τόξου του Νίγηρα).
Η εποχή των μεγάλων αυτοκρατοριών, τον 18ο αιώνα ανήκε στο παρελθόν. Μόνη αιτία για τη λαμπρή και πρόωρη ανάπτυξή τους είχε σταθεί το πλούσιο εμπόριο της Σαχάρας. Μετά την παρακμή τους, δεν μπόρεσαν να επιζήσουν.
tvxs.gr
H Μαύρη Αφρική είναι σχεδόν περιφραγμένη από δύο ωκεανούς και δύο ερήμους. Η αχανής Σαχάρα προς βορρά, η εκτεταμένη Καλαχάρι προς νότο, ο Ατλαντικός Ωκεανός προς δυσμάς, ο Ινδικός προς ανατολάς. Όμως, οι φραγμοί αυτοί δεν είναι αξεπέραστοι, γράφει ο Fernand Braudel στην «Γραμματική των Πολιτισμών».
Από πολύ νωρίς, ο Ινδικός Ωκεανός είχε γεμίσει από ιστιοφόρα, που τον διέσχιζαν χρησιμοποιώντας την εναλλαγή φοράς των μουσώνων. Τον Ατλαντικό τον κατέκτησαν οι Ευρωπαίοι, ήδη από τον 15ο αιώνα, με τις Μεγάλες Ανακαλύψεις.
Τη Σαχάρα δε, τη διέσχισε ο άνθρωπος από τα πανάρχαια χρόνια και η άφιξη της δρομάδας στη Βόρειο Αφρική, κατά τους πρώτους μ.Χ αιώνες, δεκαπλασίασε τη διακίνηση στην αχανή έρημο. Αλάτι και αργότερα υφάσματα ταξιδεύουν προς νότο, καθώς και δούλοι και σκόνη χρυσού προς βορρά.
Οι άνθρωποι
Εθνοτικά είναι φρόνιμο, υπογραμμίζει ο Braudel, να μην υποθέσουμε ούτε για μία στιγμή ότι οι μαύροι ανήκουν σε μία και μόνο φυλή. Πάντως οι δύο μεγάλες ομάδες είναι οι Σουδανίδες και οι Μπαντού. Και οι δύο αποτελούν ενότητες πρωτίστως γλωσσικές και πολιτισμικές.
Ένας λεπτομερής χάρτης εθνοτήτων της Μαύρης Αφρικής αποτελεί πρόκληση ακόμη και για την πιο ισχυρή μνήμη. Ο χάρτης αυτός καταγράφει ατέλειωτες συγκρούσεις, μετακινήσεις, μεταναστεύσεις, άλλοι προωθούνται, κάποιοι άλλοι εκτοπίζονται. Σε αυτό οφείλονται και οι επιμιξίες και οι εντάσεις που διαπιστώνει κανείς από τη μία ως την άλλη άκρη της Μαύρης Ηπείρου.
Επιπλέον, στην κλίμακα των μεγάλων συνόλων, που διαβιούν ανάμεσα στο ισημερινό δάσος και στη Σαχάρα ζουν πολλοί ακόμη λαοί, καθένας από τους οποίους έχει τις δοξασίες του, τους τρόπους ζωής, τις κοινωνικές δομές, τις πολιτισμικές παραδόσεις του, που δεν είναι ποτέ απολύτως όμοιες με των άλλων.
Σε αυτή την ποικιλία συνίσταται και το τεράστιο ενδιαφέρον που παρουσιάζει η Αφρική, όπου οι εμπειρίες συνεχώς εναλλάσσονται, οι διαφορές μεγαλώνουν όσο προχωρεί κανείς από τη μία άκρη στην άλλη, και όπου, βέβαια, είναι δύσκολο να διαφανούν κοινά πεπρωμένα.
«Πολλές φορές οι ζώνες καταφύγια των ιθαγενών που προβάλλουν αντίσταση και δεν δέχονται καμία εξουσία προερχόμενη από έξω, βρίσκονται σε άμεση γειτνίαση με τις πιο ανεπτυγμένες πρωτεύουσες».
Εν τέλει, συμπεραίνει ο Braudel, η ποικιλία των χρωμάτων της επιδερμίδας που ξεκινά από το πολύ σκούρο μαύρο των Σουδανιδών και φτάνει στο ανοιχτό, μάλλον κίτρινο, χρώμα των Οττεντότων και των Βουσμάνων, δεν είναι τίποτε άλλο παρά η ανθρωπολογική, η σωματική ένδειξη μιας πολύ πιο σημαντικής ποικιλίας, που τη διαπιστώνουμε στους ανθρώπους, στις κοινωνίες, στις κουλτούρες.
Ένα λαμπρό παρελθόν
Παρά το γεγονός ότι αυτή η ήπειρος υπέφερε στο παρελθόν και εξακολουθεί να υποφέρει από πολλές ελλείψεις και αδυναμίες, δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι το παρελθόν της Μαύρης Αφρικής έχει να επιδείξει επιτεύγματα που συντελέστηκαν με μια ταχύτητα, η οποιά δεν έχει τίποτα να ζηλέψει από τις διάφορες παλαιές προόδους και της ίδιας της Ευρώπης ακόμη.
Στον τομέα της τέχνης υπάρχουν ολοφάνερες επιτυχίες, οι οποίες μάλιστα δεν περιορίζονται στα γλυπτά από ορείχαλκο ή ελεφαντοστούν του Μπενίν (11ος-15ος αι.) ούτε στα εξίσου θαυμαστά υφάσματα, που υφαίνονταν με διάφορες φυτικές ίνες.
Τέλος το σημαντικότερο όλων, η Αφρική γνώρισε από πολύ νωρίς τη μεταλλουργία. Ήδη το 3000 π.Χ ο σίδηρος της ήταν γνωστός. Είναι παράλογο, και πάνω απ’ όλα, να διατείνεται κανείς ότι οι Μαύροι περίμεναν να φτάσουν οι Πορτογάλοι στο ακρωτήριο Μποχαδόρ για να γνωρίσουν τον σίδηρο, τονίζει ο Braudel. Μάλιστα, οι μέθοδοι που εφάρμοσαν οι Ροδεσιανοί στη μεταλλουργία ήταν ήδη τελειοποιημένες από την εποχή του Μεσαίωνα.
Η ιστορία ευνόησε την εκκόλαψη ανώτερων πολιτικών και πολιτιστικών μορφών στη Μαύρη Αφρική μόνο εκεί που υπήρχε ο συνδυασμός των γεωγραφικών και των κτηνοτροφικών πόρων και όπου ήταν εξασφαλισμένη η επαφή με τον έξω κόσμο, δηλαδή κατά μήκος των παρυφών της Σαχάρας και κατά μήκος του Ινδικού Ωκεανού. Εκεί ακριβώς βρίσκονταν οι παλαιές αυτοκρατορίες και οι άλλοτε ακμάζουσες πόλεις.
Οι αυτοκρατορίες στο τόξο του Νίγηρα μας μεταφέρουν σε άλλα πολιτισμικά σύνορα με το Ισλάμ, σύνορα γόνιμα και πολυτάραχα. Η πρώτη Αυτοκρατορία της Γκάνας, φαίνεται ότι ιδρύθηκε γύρω στο έτος 800 μ.Χ, ήταν δηλαδή σύγχρονη του Καρλομάγνου. Η πρωτεύουσά της, η Γκάνα, παροιμιώδης για τα πλούτη της, βρισκόταν στο Κούμπι Σάλεχ. Το 1077, η πρωτεύουσα δέχτηκε την επίθεση των Μουσουλμάνων, οι οποίοι την κατέλαβαν και την κατέστρεψαν.
Επειδή όμως το εμπόριο χρυσού (με αφετηρία τα χρυσοφόρα εδάφη των ποταμών Σενεγάλη, Μπενέουε και του Άνω Νίγηρα) δεν έπαψε ποτέ να διεξάγεται, δεν άργησε να κάνει την εμφάνισή της και μια δεύτερη αυτοκρατορία, ανατολικότερα από την προηγούμενη, με πληθυσμό αποτελούμενο από Μαντίγκο και με ιδιαίτερο γνώρισμα τη θρησκεία του Ισλάμ: πρόκειτα για την Αυτοκρατορία του Μάλι (που επρόκειτο να εξαπλωθεί σε όλο το τόξου του Νίγηρα).
Η εποχή των μεγάλων αυτοκρατοριών, τον 18ο αιώνα ανήκε στο παρελθόν. Μόνη αιτία για τη λαμπρή και πρόωρη ανάπτυξή τους είχε σταθεί το πλούσιο εμπόριο της Σαχάρας. Μετά την παρακμή τους, δεν μπόρεσαν να επιζήσουν.
tvxs.gr
ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ
ΜΟΙΡΑΣΤΕΙΤΕ
ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ
ΠΡΟΗΓΟΥΜΕΝΟ ΑΡΘΡΟ
Δικαστής για Πιστόριους: Κι αν κάνει εγχείρηση αλλαγής προσώπου;
ΣΧΟΛΙΑΣΤΕ
