2013-03-20 09:39:15
By Martin Wolf
Λέγεται ότι η καμήλα είναι ένα άλογο σχεδιασμένο από επιτροπή. Είναι άδικο για τις καμήλες, που είναι τόσο προσαρμοστικές στο σκληρό περιβάλλον όπου ζουν. Το ίδιο όμως δυστυχώς, δενμπορούμε να πούμε ότι ισχύει για τα προγράμματα διάσωσης της ευρωζώνης. Η προτεινόμενη παρέμβαση στην Κύπρο, που απέρριψε χθες το κοινοβούλιο της Λευκωσίας, δεν θα βοηθήσει την ευρωζώνη να καταφέρει μια αναίμακτη έξοδο από τα κύματα κρίσεων. Πράγματι, οιπεριπλοκές θα πρέπει να γίνουν μάθημα για το πώς δεν αντιμετωπίζονται τα προβλήματα των τραπεζών και των κρατικών χρεών.
Ας αρχίσουμε με το γιατί ήταν αναπόφευκτη κάποιου είδους τραπεζική αναδιοργάνωση. Η κυβέρνηση της Κύπρου είναι αφενός πολύ χρεωμένη και αφετέρου υπεύθυνη για έναν τραπεζικό κλάδο που σίγουρα είναι «πολύ μεγάλος για διάσωση». Σύμφωνα με το ΔΝΤ, το ακαθάριστο κρατικό χρέος ανήλθε στο 87% του ΑΕΠ πέρσι και θα φτάσει στο 106% του ΑΕΠ ως το 2017, χωρίς πρόγραμμα διάσωσης. Η αξιολόγηση της πιστοληπτικής της ικανότητας είναι πολύ χαμηλότερα από την επενδυτική βαθμίδα: Η Standard & Poor’s αξιολογεί την Κύπρο με CCC+. Λογικό, αν σκεφτούμε ότι ο τραπεζικός κλαδος εξακολουθεί να έχει ενεργητικά επτά φορές το ΑΕΠ κ αι πάνω.
Οι τράπεζες βρίσκονται στα πρόθυρα της κατάρρευσης. Και είναι η ΕΚΤ που τις τράβηξε από την πρίζα, όταν απείλησε να μην δέχεται τα κυπριακα κρατικά χρεόγραφα ως εγγύηση για να παράσχει στήριξη με ρευστότητα. Οι τράπεζες πρέπει να ανακεφαλαιοποιηθούν. Οι φορολογούμενοι δεν μπορούν να το κάνουν, με δικά τους χρήματα. Αν δεν «κουρευτούν» οι καταθέσεις, το προτεινόμενο πακέτο διάσωσης θα πρέπει να γίνει 17,2 δισ. ευρώ αντί για 10 δισ. ευρώ ή κοντά στο 70% του ΑΕΠ. Ετσι το κρατικό χρέος θα ανέβαινε στο 160% του ΑΕΠ που είναι οπωσδήποτε αφόρητο βάρος. Η αλήθεια είναι ότι και το υπό συζήτηση πακέτο διάσωσης δείχνει αφόρητο, αφού θα φέρει το ακαθάριστο χρέος στο 130% του ΑΕΠ. Με βάση το πρόγραμμα, το δημόσιο χρέος πρόκειται να μειωθεί στο 100% του ΑΕΠ ως το 2020. Για να επιτευχθεί αυτός ο στόχος θα απαιτηθεί μεγάλη δημοσιονομική αυστηρότητα και δανεισμός στην Κύπρο με ευνοϊκούς όρους. Μια αναδιοργάνωση του δημοσίου χρέους παραμένει αμφίβολη.
Υπάρχει εναλλακτική λύση στην «υποχρεωτική συμμετοχή» στην διάσωση; Ναι: Η άμεση τραπεζική ανακεφαλαιοποίηση από την ευρωζώνη, για την οποία είναι μικρό το ποσό που απαιτείται. Αν η τραπεζική ένωση λειτουργούσε ήδη, θα μπορούσε να γίνει έτσι. Δεν γίνεται όμως, υποθέτουμε επειδή οι χώρες του πυρήνα δεν θέλουν να διασώσουν δυσλειτουργικά τραπεζικά συστήματα, όπως η «κρυψώνα» που βρήκαν τα ρωσικά κεφάλαια στις κυπριακές τράπεζες. Η τραπεζική ένωση δεν θα γίνει αν δεν καθαριστούν τα παλαιά σφάλματα και δεν συμφωνηθούν νέα πράγματα.
Ας στραφούμε τώρα στο αν ήταν σωστό ό,τι έγινε. Η απάντηση είναι: Ναι, αλλά μέχρι ενός σημείου.
Πολλοί επιμένουν ότι ο φόρος στις καταθέσεις είναι κλοπή. Αυτό είναι ανοησία. Οι τράπεζεςδεν είναι θησαυροφυλάκια. Είναι διαχειριστές κεφαλαίων με ελαφρά κεφαλαιοποίηση που δίνουν μια υπόσχεση –να επιστρέψουν στους καταθέτες τα χρήματά τους όποια στιγμή τα ζητήσουν στο ολόκληρο- την οποία δεν μπορούν πάντα να κρατήσουν, χωρίς την βοήθεια ενός οικονομικά εύρωστου κράτους. Οποιοσδήποτε δανείζει στις τράπεζες πρέπει να το καταλαβαίνει αυτό. Είναι ασύλληπτο να μπορεί να λειτουργήσει η τραπεζική βιομηχανία –μια ριψοκίνδυνη χρηματοπιστωτική βιομηχανία- χωρίς κάποιο άνοιγμα στον κίνδυνο για ορισμένες, τουλάχιστον, τάξεις πιστωτών. Αλλιώς, το τραπεζικό ομόλογο θα ήταν κρατικό ομόλογο. Καμία ιδιωτική επιχείρηση δεν επιτρέπεται να τζογάρει έτσι με τα λεφτά των φορολογούμενων. Αυτό είναι προφανές.
Το ερώτημα, λοιπόν, δεν αφορά την αρχή ότι οι πιστωτές μπορεί να αντιμετωπίσουν ζημίες. Αφορά το ποιοι μπορούν να το πάθουν και σε ποιο βαθμό. Προφανώς με την επιμονή του Προέδρου της Κύπρου Νίκου Αναστασιάδη, οι ζημίες πρόκειται να επιβληθούν σε καταθέσεις μικρότερες των 100.000 ευρώ, που είναι το α νώτατο όριο της ασφάλισης καταθέσεων στην ευρωζώνη. Η ιδέα είναι να φορολογηθούν αυτές οι μικρότερες καταθέσεις με 6,75% και οι μεγαλύτερες με 9,9%. Αυτό ίσως αλλάξει τώρα –και δικαίως. Όμως για να αφαιρεθούν οι πρώτοι, θα πρέπει να αυξηθεί ο συντελεστής για τις καταθέσεις άνω των 100.000 ευρώ στο 15%, ώστε να συγκεντρωθεί το απαιτούμενο ποσό των 5,8 δισ. ευρώ. Σωστό, θα έλεγα εγώ. Αλλά η κυβέρνηση της Ρωσίας δεν συμφωνεί. Ούτε εκείνη της Κύπρου.
Ένα μεγάλο ερώτημα είναι γιατί να πρέπει να σώσουν οι Κύπριοι φορολογούμενοι τις τράπεζες; Χωρίς διάσωση και με πλήρη προστασία των καταθέσεων κατω των €100.000 το κούρεμα στα υπόλοιπα (αφού αφαιρεθούν 1,4 δισ. ευρώ από την εξαίρεση των junior πιστωτών) θα αυξηθεί πολύ περισσότερο. Είναι άδικο; Όχι. Το μόνο επιχείρημα για το αντίθετο είναι ότι η κυβέρνηση, ως μεσολαβητής των φορολογούμενων, δημιούργησε ένα επικίνδυνο χρηματοπιστωτικό σύστημα. Οπότε οι φορολογούμενοι πρέπει να επωμιστούν τμήμα του κόστους.
Όμως η υποχρεωτική συμμετοχή στις διασώσεις δημιουργεί κινδύνους. Το πραγματικό πακέτο που συζητείται αποτελεί μια άσκηση ισορροπίας ανάμεσα σε εκείνους που τρέμουν μην δημιουργήσουν περισσότερο πανικό και τους άλλους που είναι αποφασισμένοι να πατάξουν το «κακό παράδειγμα.» Το αποτέλεσμα μπορεί να είναι το χειρότερο για όλους. Το γεγονός ότι οι καταθέτες πιάνονται στο αγκίστρι μπορεί να προκαλέσει εξόδους αλλού. Παράλληλα, οι φορολογούμενοι συνεχίζουν να επωμίζονται μεγάλο τμήματα του κόστους των ζημιών.
Κι αυτό που προκαλεί ορισμένες μεγάλες ανησυχίες.
Η πρώτη ανησυχία είναι η ίδια η διάσωση. Η απόφαση να επιβληθεί κούρεμα σε ασφαλισμένες καταθέσεις είναι πράγματι μεγάλο λάθος. (Ναι, είναι στάση πληρωμών, όχι φόρος). Αλλά η απόφαση της υποχρεωτικής συμμετοχής ορισμένων καταθετών δεν είναι λάθος. Όσο απωθητικό κι αν είναι, είναι απαραίτητο να υπάρξει ένα καθεστώς εκκαθαρίσεων που θα το κάνει αυτό πραγματικότητα στην Κύπρο και αλλού. Μια άλλη ανησυχία είναι η ομοιόμορφη κάλυψη του κουρέματος, που δεν ποικίλει από τράπεζα σε τράπεζα. Αυτό κλέβει ακόμη και από τους μεγάλους καταθέτες το κίνητρο να παρακολουθούν το τραπεζικό αξιόχρεο.
Η μεγαλύτερη ανησυχία προκύπτει από το βιβλίο «Η καινούργια φορεσιά του τραπεζίτη» (Banker’s New Clothes), των Anat Admati του Stanford και Martin Hellwig του Max Planck Institute, που διάβαση πρόσφατα. Οι τράπεζες έχουν τόσο μικρή δυνατότητα απορρόφησης ζημιών που βρίσκονται μόνιμα στο χείλος της καταστροφής.
Η περίπτωση της Κύπρου είναι ακραίο παράδειγμα: Δίπλα σε ένα μικρό ποσό μετοχικού κεφαλαίου υπήρχαν μόνο περίπου 2,7 δισ. ευρώ σε μη εξασφαλισμένα ομόλογα (2,5 δισ. ευρώ junior και 200 εκατ. ευρώ senior) που προστάτευαν 68 δισ. ευρώ σε καταθέσεις. Σωστά ή λάθος, τα υπόλοιπα, μεταξύ των οποίων και τα διατραπεζικά δάνεια, θεωρούνταν απρόσβλητα. Αυτή η δομή δημιουργεί στις αρχές όχι μόνο της Κύπρου αλλά και παντού, ουσιαστικά, ένα φοβερό δίλημμα: Ή να σώσουν όλες τις τράπεζες, επιβραβεύοντας έτσι το πλέον επικίνδυνο επιχειρηματικό μοντέλο και, ακόμη χειρότερα, διακυβεύοντας το κρατικό αξιόχρεο ή να αρνηθούν να τις σώσουν και να κινδυνεύσουν έτσι να προκαλέσουν βαθιά ύφεση στην πατρίδα τους και πανικό στο εξωτερικό, ειδικά μέσα στην στενά ενοποιημένη ευρωζώνη.
Η ευρωζώνη οφείλει είτε να κάνει τον κλάδο πολύ πιο δυνατό, αυξάνοντας πάρα πολύ τα μετοχικά κεφάλαια ή να ενοποιήσει την δημοσιονομική δυνατότητα και να αυστηροποιήσει την ρύθμιση, ώστε να εξασφαλίσει επαρκή επόπτευση σε όλη την ευρωζώνη και δημοσιονομική στήριξη. Το τρομερό δεν είναι ότι η μικρή Κύπρος μπλέχτηκε σε πρόβλημα αλλά ότι αυτό αποτελεί πηγή μεγαλύτερου κινδύνου. Οι τράπεζες κινδυνεύουν παντού. Αλλά εξακολουθούν να απειλούν την επιβίωση της ευρωζώνης. Αυτό πρέπει να αλλάξει –άμεσα.
EURO2DAY
InfoGnomon
Λέγεται ότι η καμήλα είναι ένα άλογο σχεδιασμένο από επιτροπή. Είναι άδικο για τις καμήλες, που είναι τόσο προσαρμοστικές στο σκληρό περιβάλλον όπου ζουν. Το ίδιο όμως δυστυχώς, δενμπορούμε να πούμε ότι ισχύει για τα προγράμματα διάσωσης της ευρωζώνης. Η προτεινόμενη παρέμβαση στην Κύπρο, που απέρριψε χθες το κοινοβούλιο της Λευκωσίας, δεν θα βοηθήσει την ευρωζώνη να καταφέρει μια αναίμακτη έξοδο από τα κύματα κρίσεων. Πράγματι, οιπεριπλοκές θα πρέπει να γίνουν μάθημα για το πώς δεν αντιμετωπίζονται τα προβλήματα των τραπεζών και των κρατικών χρεών.
Ας αρχίσουμε με το γιατί ήταν αναπόφευκτη κάποιου είδους τραπεζική αναδιοργάνωση. Η κυβέρνηση της Κύπρου είναι αφενός πολύ χρεωμένη και αφετέρου υπεύθυνη για έναν τραπεζικό κλάδο που σίγουρα είναι «πολύ μεγάλος για διάσωση». Σύμφωνα με το ΔΝΤ, το ακαθάριστο κρατικό χρέος ανήλθε στο 87% του ΑΕΠ πέρσι και θα φτάσει στο 106% του ΑΕΠ ως το 2017, χωρίς πρόγραμμα διάσωσης. Η αξιολόγηση της πιστοληπτικής της ικανότητας είναι πολύ χαμηλότερα από την επενδυτική βαθμίδα: Η Standard & Poor’s αξιολογεί την Κύπρο με CCC+. Λογικό, αν σκεφτούμε ότι ο τραπεζικός κλαδος εξακολουθεί να έχει ενεργητικά επτά φορές το ΑΕΠ κ αι πάνω.
Οι τράπεζες βρίσκονται στα πρόθυρα της κατάρρευσης. Και είναι η ΕΚΤ που τις τράβηξε από την πρίζα, όταν απείλησε να μην δέχεται τα κυπριακα κρατικά χρεόγραφα ως εγγύηση για να παράσχει στήριξη με ρευστότητα. Οι τράπεζες πρέπει να ανακεφαλαιοποιηθούν. Οι φορολογούμενοι δεν μπορούν να το κάνουν, με δικά τους χρήματα. Αν δεν «κουρευτούν» οι καταθέσεις, το προτεινόμενο πακέτο διάσωσης θα πρέπει να γίνει 17,2 δισ. ευρώ αντί για 10 δισ. ευρώ ή κοντά στο 70% του ΑΕΠ. Ετσι το κρατικό χρέος θα ανέβαινε στο 160% του ΑΕΠ που είναι οπωσδήποτε αφόρητο βάρος. Η αλήθεια είναι ότι και το υπό συζήτηση πακέτο διάσωσης δείχνει αφόρητο, αφού θα φέρει το ακαθάριστο χρέος στο 130% του ΑΕΠ. Με βάση το πρόγραμμα, το δημόσιο χρέος πρόκειται να μειωθεί στο 100% του ΑΕΠ ως το 2020. Για να επιτευχθεί αυτός ο στόχος θα απαιτηθεί μεγάλη δημοσιονομική αυστηρότητα και δανεισμός στην Κύπρο με ευνοϊκούς όρους. Μια αναδιοργάνωση του δημοσίου χρέους παραμένει αμφίβολη.
Υπάρχει εναλλακτική λύση στην «υποχρεωτική συμμετοχή» στην διάσωση; Ναι: Η άμεση τραπεζική ανακεφαλαιοποίηση από την ευρωζώνη, για την οποία είναι μικρό το ποσό που απαιτείται. Αν η τραπεζική ένωση λειτουργούσε ήδη, θα μπορούσε να γίνει έτσι. Δεν γίνεται όμως, υποθέτουμε επειδή οι χώρες του πυρήνα δεν θέλουν να διασώσουν δυσλειτουργικά τραπεζικά συστήματα, όπως η «κρυψώνα» που βρήκαν τα ρωσικά κεφάλαια στις κυπριακές τράπεζες. Η τραπεζική ένωση δεν θα γίνει αν δεν καθαριστούν τα παλαιά σφάλματα και δεν συμφωνηθούν νέα πράγματα.
Ας στραφούμε τώρα στο αν ήταν σωστό ό,τι έγινε. Η απάντηση είναι: Ναι, αλλά μέχρι ενός σημείου.
Πολλοί επιμένουν ότι ο φόρος στις καταθέσεις είναι κλοπή. Αυτό είναι ανοησία. Οι τράπεζεςδεν είναι θησαυροφυλάκια. Είναι διαχειριστές κεφαλαίων με ελαφρά κεφαλαιοποίηση που δίνουν μια υπόσχεση –να επιστρέψουν στους καταθέτες τα χρήματά τους όποια στιγμή τα ζητήσουν στο ολόκληρο- την οποία δεν μπορούν πάντα να κρατήσουν, χωρίς την βοήθεια ενός οικονομικά εύρωστου κράτους. Οποιοσδήποτε δανείζει στις τράπεζες πρέπει να το καταλαβαίνει αυτό. Είναι ασύλληπτο να μπορεί να λειτουργήσει η τραπεζική βιομηχανία –μια ριψοκίνδυνη χρηματοπιστωτική βιομηχανία- χωρίς κάποιο άνοιγμα στον κίνδυνο για ορισμένες, τουλάχιστον, τάξεις πιστωτών. Αλλιώς, το τραπεζικό ομόλογο θα ήταν κρατικό ομόλογο. Καμία ιδιωτική επιχείρηση δεν επιτρέπεται να τζογάρει έτσι με τα λεφτά των φορολογούμενων. Αυτό είναι προφανές.
Το ερώτημα, λοιπόν, δεν αφορά την αρχή ότι οι πιστωτές μπορεί να αντιμετωπίσουν ζημίες. Αφορά το ποιοι μπορούν να το πάθουν και σε ποιο βαθμό. Προφανώς με την επιμονή του Προέδρου της Κύπρου Νίκου Αναστασιάδη, οι ζημίες πρόκειται να επιβληθούν σε καταθέσεις μικρότερες των 100.000 ευρώ, που είναι το α νώτατο όριο της ασφάλισης καταθέσεων στην ευρωζώνη. Η ιδέα είναι να φορολογηθούν αυτές οι μικρότερες καταθέσεις με 6,75% και οι μεγαλύτερες με 9,9%. Αυτό ίσως αλλάξει τώρα –και δικαίως. Όμως για να αφαιρεθούν οι πρώτοι, θα πρέπει να αυξηθεί ο συντελεστής για τις καταθέσεις άνω των 100.000 ευρώ στο 15%, ώστε να συγκεντρωθεί το απαιτούμενο ποσό των 5,8 δισ. ευρώ. Σωστό, θα έλεγα εγώ. Αλλά η κυβέρνηση της Ρωσίας δεν συμφωνεί. Ούτε εκείνη της Κύπρου.
Ένα μεγάλο ερώτημα είναι γιατί να πρέπει να σώσουν οι Κύπριοι φορολογούμενοι τις τράπεζες; Χωρίς διάσωση και με πλήρη προστασία των καταθέσεων κατω των €100.000 το κούρεμα στα υπόλοιπα (αφού αφαιρεθούν 1,4 δισ. ευρώ από την εξαίρεση των junior πιστωτών) θα αυξηθεί πολύ περισσότερο. Είναι άδικο; Όχι. Το μόνο επιχείρημα για το αντίθετο είναι ότι η κυβέρνηση, ως μεσολαβητής των φορολογούμενων, δημιούργησε ένα επικίνδυνο χρηματοπιστωτικό σύστημα. Οπότε οι φορολογούμενοι πρέπει να επωμιστούν τμήμα του κόστους.
Όμως η υποχρεωτική συμμετοχή στις διασώσεις δημιουργεί κινδύνους. Το πραγματικό πακέτο που συζητείται αποτελεί μια άσκηση ισορροπίας ανάμεσα σε εκείνους που τρέμουν μην δημιουργήσουν περισσότερο πανικό και τους άλλους που είναι αποφασισμένοι να πατάξουν το «κακό παράδειγμα.» Το αποτέλεσμα μπορεί να είναι το χειρότερο για όλους. Το γεγονός ότι οι καταθέτες πιάνονται στο αγκίστρι μπορεί να προκαλέσει εξόδους αλλού. Παράλληλα, οι φορολογούμενοι συνεχίζουν να επωμίζονται μεγάλο τμήματα του κόστους των ζημιών.
Κι αυτό που προκαλεί ορισμένες μεγάλες ανησυχίες.
Η πρώτη ανησυχία είναι η ίδια η διάσωση. Η απόφαση να επιβληθεί κούρεμα σε ασφαλισμένες καταθέσεις είναι πράγματι μεγάλο λάθος. (Ναι, είναι στάση πληρωμών, όχι φόρος). Αλλά η απόφαση της υποχρεωτικής συμμετοχής ορισμένων καταθετών δεν είναι λάθος. Όσο απωθητικό κι αν είναι, είναι απαραίτητο να υπάρξει ένα καθεστώς εκκαθαρίσεων που θα το κάνει αυτό πραγματικότητα στην Κύπρο και αλλού. Μια άλλη ανησυχία είναι η ομοιόμορφη κάλυψη του κουρέματος, που δεν ποικίλει από τράπεζα σε τράπεζα. Αυτό κλέβει ακόμη και από τους μεγάλους καταθέτες το κίνητρο να παρακολουθούν το τραπεζικό αξιόχρεο.
Η μεγαλύτερη ανησυχία προκύπτει από το βιβλίο «Η καινούργια φορεσιά του τραπεζίτη» (Banker’s New Clothes), των Anat Admati του Stanford και Martin Hellwig του Max Planck Institute, που διάβαση πρόσφατα. Οι τράπεζες έχουν τόσο μικρή δυνατότητα απορρόφησης ζημιών που βρίσκονται μόνιμα στο χείλος της καταστροφής.
Η περίπτωση της Κύπρου είναι ακραίο παράδειγμα: Δίπλα σε ένα μικρό ποσό μετοχικού κεφαλαίου υπήρχαν μόνο περίπου 2,7 δισ. ευρώ σε μη εξασφαλισμένα ομόλογα (2,5 δισ. ευρώ junior και 200 εκατ. ευρώ senior) που προστάτευαν 68 δισ. ευρώ σε καταθέσεις. Σωστά ή λάθος, τα υπόλοιπα, μεταξύ των οποίων και τα διατραπεζικά δάνεια, θεωρούνταν απρόσβλητα. Αυτή η δομή δημιουργεί στις αρχές όχι μόνο της Κύπρου αλλά και παντού, ουσιαστικά, ένα φοβερό δίλημμα: Ή να σώσουν όλες τις τράπεζες, επιβραβεύοντας έτσι το πλέον επικίνδυνο επιχειρηματικό μοντέλο και, ακόμη χειρότερα, διακυβεύοντας το κρατικό αξιόχρεο ή να αρνηθούν να τις σώσουν και να κινδυνεύσουν έτσι να προκαλέσουν βαθιά ύφεση στην πατρίδα τους και πανικό στο εξωτερικό, ειδικά μέσα στην στενά ενοποιημένη ευρωζώνη.
Η ευρωζώνη οφείλει είτε να κάνει τον κλάδο πολύ πιο δυνατό, αυξάνοντας πάρα πολύ τα μετοχικά κεφάλαια ή να ενοποιήσει την δημοσιονομική δυνατότητα και να αυστηροποιήσει την ρύθμιση, ώστε να εξασφαλίσει επαρκή επόπτευση σε όλη την ευρωζώνη και δημοσιονομική στήριξη. Το τρομερό δεν είναι ότι η μικρή Κύπρος μπλέχτηκε σε πρόβλημα αλλά ότι αυτό αποτελεί πηγή μεγαλύτερου κινδύνου. Οι τράπεζες κινδυνεύουν παντού. Αλλά εξακολουθούν να απειλούν την επιβίωση της ευρωζώνης. Αυτό πρέπει να αλλάξει –άμεσα.
EURO2DAY
InfoGnomon
ΜΟΙΡΑΣΤΕΙΤΕ
ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ
ΠΡΟΗΓΟΥΜΕΝΟ ΑΡΘΡΟ
Ευχαριστίες Αναστασιάδη σε Σαμαρά για την «αδελφική αλληλεγγύη»
ΣΧΟΛΙΑΣΤΕ
