2013-06-24 15:40:03
από την Κατερίνα Οικονομάκου
Πίτερ Σίνγκερ: "Περνώντας μπροστά από μια ρηχή λίμνη βλέπετε ένα παιδάκι που κινδυνεύει να πνιγεί. Για να το σώσετε, αρκεί να κάνετε μερικά βήματα, να μπείτε στη λίμνη και να το τραβήξετε έξω. Αλλά φοράτε ένα ακριβό ζευγάρι παπούτσια. Ε, και; Υπάρχει κανείς που θα έδινε μεγαλύτερη αξία στα παπούτσια παρά στη ζωή του παιδιού;"
Αυτήν τη μικρή παραβολή επινόησε ο Σίνγκερ, που επιμένει ότι όσο δεν κάνουμε τίποτε -σε ατομικό επίπεδο- για την καταπολέμηση της φτώχειας που μαστίζει τον αναπτυσσόμενο κόσμο, είναι σαν να αρνούμαστε να βρέξουμε τα παπούτσια μας.
«Είμαστε υπεύθυνοι για όσα δεν πράττουμε. Είναι μύθος ότι φέρουμε ευθύνη μόνο για τις πράξεις μας. Είναι μάλιστα ένας βλαβερός μύθος, γιατί μας δίνει τη δυνατότητα να αγνοούμε την ευθύνη που φέρουμε για τα 27.000 παιδιά που πεθαίνουν κάθε μέρα από αιτίες που συνδέονται με τη φτώχεια», επισημαίνει ο Σίνγκερ, του οποίου η φιλοσοφία είναι μια σύγχρονη εκδοχή του ωφελιμισμού του Τζέρεμι Μπένθαμ, σύμφωνα με την οποία σωστή τακτική είναι εκείνη που εξασφαλίζει μεγαλύτερη ευτυχία στο μεγαλύτερο αριθμό ανθρώπων.
«Ναι, στο βαθμό που δεν κάνουμε τίποτε για να σώσουμε τις ζωές αυτών των παιδιών, έχουμε ευθύνη για το θάνατό τους», λέει. Ακραίος; Δεν είναι η πρώτη φορά που του το καταλογίζουν. Ο 63χρονος Αυστραλός φιλόσοφος, που έγινε διεθνώς γνωστός τη δεκαετία του '70 για την υπεράσπιση των δικαιωμάτων των ζώων, έχει καταπιαστεί με όλα τα μεγάλα ηθικά ζητήματα της εποχής μας - από την κλωνοποίηση μέχρι τη γονιδιακή χειραγώγηση και την ευθανασία· ο Σίνγκερ παίρνει πάντα θέση στα δυσκολότερα ερωτήματα. Ενα παράδειγμα; Εχει υποστηρίξει ότι οι γονείς ενός βρέφους με βαριές αναπηρίες θα πρέπει, αν το θέλουν, να έχουν το δικαίωμα να κάνουν ευθανασία στο νεογέννητο.
Το βιβλίο του με τίτλο «The Life You Can Save: Acting Now to End World Poverty» («Η ζωή που μπορείς να σώσεις: Να δράσουμε τώρα για να εξαλείψουμε την παγκόσμια φτώχεια») είναι ένας πρακτικός οδηγός για την καταπολέμηση της φτώχειας. Και μέσω του σάιτ www. thelife youcansave.com, ο Σίνγκερ φέρνει κοντά όσους δηλώνουν πρόθυμοι να δώσουν ένα μικρό κομμάτι από το ετήσιο εισόδημά τους για να σώσουν τον κόσμο.
Μοιάζει σαν να είστε σε αποστολή με το νέο βιβλίο σας και μας καλείτε σε συστράτευση.
«Απολύτως. Λέω ότι οι περισσότεροι άνθρωποι του ανεπτυγμένου κόσμου μπορούν άνετα να δίνουν το 1% του ετήσιου εισοδήματός τους σε οργανώσεις που δραστηριοποιούνται για την καταπολέμηση της φτώχειας στον Τρίτο Κόσμο - αυτή είναι η μεγάλη κατηγορία εκείνων που κερδίζουν κάτω από 105.001 δολάρια το χρόνο. Από εκεί και πέρα, έχω φτιάξει μια κλίμακα όπου τα ποσοστά αυξάνονται ανάλογα με το ύψος του εισοδήματος. Οσο πιο πλούσιος είναι κάποιος τόσο μεγαλύτερο ποσοστό του εισοδήματός του μπορεί να στερείται - φτάνοντας στο 33,3% στις περιπτώσεις ανθρώπων που κερδίζουν πολλά εκατομμύρια δολάρια το χρόνο. Μετά υπολογίζω τα χρήματα που θα συγκεντρώνονταν και προκύπτει ένα εκπληκτικά υψηλό νούμερο - θα μαζεύαμε οκτώ φορές περισσότερα από όσα υπολόγισε ο Τζέφρι Σακς ότι χρειαζόμαστε για να πετύχουμε τους στόχους που θέτει το Σχέδιο της Χιλιετίας του ΟΗΕ».
Πιστεύετε ότι μπορούμε να εξαλείψουμε τη φτώχεια από τον πλανήτη; Είναι ρεαλιστικό;
«Μπορούμε να εξαφανίσουμε τη μεγάλης κλίμακας, μόνιμη παρουσία της παγκόσμιας φτώχειας. Πάντα θα υπάρχουν άνθρωποι που θα ζουν σε συνθήκες απόλυτης ένδειας, καθώς είμαι βέβαιος ότι δεν θα εκλείψουν οι συνθήκες που ορίζουν ότι σε κάποιες περιοχές του κόσμου μεγάλες μάζες ανθρώπων θα υποφέρουν από φτώχεια -είτε αυτές οι συνθήκες συνδέονται με απολυταρχικά, διεφθαρμένα καθεστώτα είτε με φυσικές καταστροφές. Αλλά η ιδέα ότι 1,4 δισεκατομμύριο άνθρωποι ζουν χωρίς τα στοιχειώδη για την κάλυψη των βασικών αναγκών τους... Αυτή είναι μια κατάσταση που δεν χρειάζεται να διαιωνίζεται».
Πώς υπολογίσατε το ποσοστό που θα μπορούσε -και ηθικά θα όφειλε, όπως λέτε- να προσφέρει ο καθένας από τους πολίτες του ανεπτυγμένου κόσμου;
«Φρόντισα να τα υπολογίσω έτσι ώστε να μην αισθανθεί κάποιος ότι καλείται να κάνει μεγάλη θυσία. Αλλά να ξέρει την ίδια στιγμή ότι αν ικανός αριθμός ανθρώπων δώσει το ποσό που έχω υπολογίσει ότι του αντιστοιχεί, τότε θα μετράμε μια μεγάλη επιτυχία στην καταπολέμηση της φτώχειας. Πάντως, κατά τη γνώμη μου, μέρος του προβλήματος αυτή τη στιγμή είναι ψυχολογικής φύσεως: εννοώ ότι είναι λίγοι εκείνοι που δίνουν χρήματα για να σώσουν ανθρώπους σε μακρινούς τόπους. Αυτό τι σημαίνει; Ψυχολογικές έρευνες έχουν δείξει ότι είναι πιο πιθανό να προσφέρει κανείς χρήματα όταν βλέπει ότι και άλλοι γύρω του κάνουν το ίδιο. Γι' αυτό πιστεύω ότι πρέπει και μπορούμε να αλλάξουμε την κουλτούρα της προσφοράς, έτσι ώστε να θεωρείται αυτονόητη η φιλανθρωπική προσφορά».
Η απληστία είναι βασικό χαρακτηριστικό του ανθρώπινου είδους. Σήμερα συνώνυμό της είναι το όνομα του Φρεντ Γκούντγουιν, του πρώην αφεντικού τής Royal Bank Of Scotland (ο «χειρότερος τραπεζίτης του κόσμου» αρνήθηκε να δεχτεί περικοπή της σκανδαλωδώς τεράστιας σύνταξής του). Πώς θα δοκιμάζατε να τον πείσετε να δώσει χρήματα για τα φτωχά παιδάκια της Αφρικής;
«Με τον ίδιο τρόπο που θα δοκίμαζα να πείσω οποιονδήποτε έχει πολύ περισσότερα χρήματα από όσα χρειάζεται για να τα ξοδεύει σε τεράστιες πολυτέλειες. Θα χρησιμοποιούσα τα ίδια επιχειρήματα: πρώτον, θα του υπενθύμιζα πόσο εύκολο είναι για κάποιον σαν αυτόν να σώσει τις ζωές πάμφτωχων ανθρώπων ή να τους βοηθήσει να ζήσουν με αξιοπρέπεια, όπως δικαιούνται όλοι ανεξαιρέτως οι άνθρωποι στον πλανήτη. Και είναι αλήθεια ότι αυτό θα οδηγούσε σε μια καλύτερη ζωή για τον ίδιο, μια ζωή πιο πλήρη, πιο πλούσια, τελικά πιο ανθρώπινη. Εχω τη σιγουριά ότι όλοι γνωρίζουν για τι πράγμα μιλάω. Οι περισσότεροι άνθρωποι ξέρουν τις πραγματικές αξίες των πραγμάτων. Βέβαια, πάντα θα υπάρχουν και εκείνοι που είναι σοβαρά άπληστοι και δύσκολα θα πείθονταν να δώσουν έστω και λίγα».
Λέτε ότι είμαι ηθικά υποχρεωμένη να βοηθήσω τους ανθρώπους που υποφέρουν από πείνα στη Ζιμπάμπουε. Γιατί να μη δώσω το ίδιο ποσό για να βοηθήσω ανθρώπους που ζουν δίπλα μου;
«Στην πραγματικότητα, εσείς ως ξεχωριστό πρόσωπο μπορείτε να κάνετε πολύ λιγότερα για να βοηθήσετε τους φτωχούς στην πατρίδα σας, απ' ό,τι για να βοηθήσετε εκείνους που πεθαίνουν στον αναπτυσσόμενο κόσμο. Για παράδειγμα, το πρόβλημα των αστέγων στις πλούσιες κοινωνίες του δυτικού κόσμου είναι πολύ πιο περίπλοκο και δύσκολο να λυθεί με τη βοήθεια μεμονωμένων πολιτών απ' ό,τι το πρόβλημα του υποσιτισμού στα χωριά της αφρικανικής ηπείρου. Κι αν ακούγεται παράδοξο, πάντως δεν είναι. Εχει να κάνει με το εξής: σε ποια περίπτωση έχεις το καλύτερο δυνατό αποτέλεσμα για το ίδιο χρηματικό ποσό; Στην περίπτωση του αναπτυσσόμενου κόσμου, όπου μ' ένα πολύ μικρό ποσό μπορεί ο καθένας από εμάς να επιφέρει δραστικές αλλαγές προς το καλύτερο. Βέβαια, συμφωνώ ότι παρεμβαίνει ο ψυχολογικός παράγοντας όταν πρόκειται να βοηθήσουμε ανθρώπους που δεν μπορούμε να δούμε σαν ξεχωριστά πρόσωπα. Ομως αυτό είναι ηθικά άσχετο. Και έχουμε ηθικό χρέος να πασχίζουμε να αναγνωρίζουμε και να ξεπερνάμε τα ψυχολογικά εμπόδια, να προσπαθούμε αντί για εξαθλιωμένες μάζες να βλέπουμε διακριτές ατομικότητες».
Η φιλανθρωπία βοηθάει στην ανάπτυξη και την παραγωγή πλούτου;
«Εξαρτάται από τον ορισμό που δίνει κανείς στον όρο φιλανθρωπία. Αν για παράδειγμα δίνω χρήματα στην Oxfam -και γενικώς σε αξιόπιστες οργανώσεις με αποδεδειγμένο έργο- η οργάνωση μπορεί να αποφασίσει ότι θα τα διαθέσει για να ταΐσει πεινασμένους ανθρώπους ή για να κατασκευάσει τις υποδομές που θα εξασφαλίσουν καθαρό νερό σε κάποια χωριά.'Ή μπορεί να τα αξιοποιήσει για να επεκτείνει το δίκτυο μικρο-δανεισμού, συμβάλλοντας έτσι ουσιαστικά στην ανάπτυξη και στην παραγωγή πλούτου» (σ.σ. Ο Σίνγκερ δίνει το 25% του ετήσιου εισοδήματός του στη διεθνή φιλανθρωπική οργάνωση Oxfam).
Μήπως αυτή η επίκληση στα φιλάνθρωπα αισθήματα των πολιτών του ανεπτυγμένου κόσμου μετατοπίζει το ηθικό χρέος για την εξάλειψη της φτώχειας σε λάθος ώμους;
«Με κανέναν τρόπο, όχι. Πιστεύω ότι οι κυβερνήσεις μας θα έπρεπε να κάνουν πολύ περισσότερα για να καταπολεμήσουν τη φτώχεια τόσο έξω όσο και μέσα από τα σύνορά τους. Οσο για τις επιχειρήσεις που έχουν φιλανθρωπική δράση, αυτή είναι ευπρόσδεκτη αλλά δεν είναι και συγχωροχάρτι. Αν μια επιχείρηση συνολικά παράγει μεγαλύτερη δυστυχία από όση καταπολεμάει μέσω της φιλανθρωπίας, τότε οπωσδήποτε δεν εμπίπτει στην κατηγορία των ηθικών επιχειρήσεων. Πάντως εσείς, ως ξεχωριστό πρόσωπο, έχετε ηθικό χρέος να κάνετε κάτι για να βοηθήσετε τους φτωχούς σε μια μακρινή χώρα».
Η Εστέρ Ντιφλό, η Γαλλίδα οικονομολόγος που μελετάει τους λόγους για τους οποίους έχει αποδειχτεί τόσο δύσκολο να καταπολεμήσουμε την παγκόσμια φτώχεια, λέει ότι αντί να διοχετεύουμε δισεκατομμύρια σε αυτή την προσπάθεια, θα έπρεπε να κάνουμε τα προγράμματα κατά της φτώχειας περισσότερο αποτελεσματικά.
«Εκτιμώ πάρα πολύ την Ντιφλό και τον συνεργάτη της, τον Αμπιτζίτ Μπανερτζί. Και είμαι 100% υπέρ της δουλειάς που κάνουν στο Poverty Action Lab (το εργαστήριο αυτό, του ΜΙΤ, μελετά την αποτελεσματικότητα των αναπτυξιακών προγραμμάτων κατά της φτώχειας με τη μέθοδο των "τυχαίων δοκιμών"). Μάλιστα, αναφέρομαι στην Ντιφλό και στο βιβλίο. Ομως δεν υπάρχει κανένα δίλημμα, δηλ. να δώσουμε κι άλλα χρήματα ή να βελτιώσουμε τη λειτουργικότητα των προγραμμάτων. Εξάλλου, αξίζει να θυμόμαστε ότι η έρευνα χρειάζεται χρήματα: χωρίς χρήματα πώς θα μελετήσει το PAL τα αδύναμα και τα δυνατά σημεία των προγραμμάτων; Κάποια στιγμή είχα φέρει σε επαφή την Ντιφλό με τους ανθρώπους της Oxfam στις ΗΠΑ, για να συζητήσουν πώς θα μπορούσαν να συνδυάσουν ένα από τα προγράμματα της οργάνωσης με τις "τυχαίες δοκιμές" της Ντιφλό. Διαπίστωσαν ότι αυτό θα διπλασίαζε το κόστος του προγράμματος, οπότε η Oxfam αποφάσισε ότι δεν είχε τα περιθώρια να το κάνει. Αν όμως συνεισφέραμε το ποσοστό του εισοδήματος που προτείνω, τότε θα μπορούσαμε να εκτιμήσουμε με μεγαλύτερη ακρίβεια ποια προγράμματα δουλεύουν και ποια όχι».
Λέτε ότι σπαταλάμε με ευκολία χρήματα για να απολαύσουμε ένα ακριβό δείπνο, να πάμε σε μια συναυλία ή στο σινεμά· ακόμη και μια κινηματογραφική προβολή είναι πολυτέλεια που θα έπρεπε να είμαστε σε θέση να στερηθούμε;
«Νομίζω πως ο κινηματογράφος είναι πολυτέλεια, ναι. Αλλά δεν λέω ότι πρέπει να στερηθούμε κάθε είδους πολυτέλειες. Λέω ότι μας κοστίζει ελάχιστα να σώσουμε τη ζωή ενός ανθρώπου. Καταλαβαίνω πού το πάτε: αν αρχίσουμε να σκεφτόμαστε ακόμη και μια κινηματογραφική προβολή σαν πολυτέλεια, τότε κάθε φορά που θα θέλουμε να ξοδέψουμε το αντίτιμο ενός εισιτηρίου, θα πρέπει να σκεφτόμαστε πόσο θα βοηθούσε αυτό το μικροποσό έναν άνθρωπο που δεν έχει ούτε τα βασικά. Ναι, το κατανοώ. Γι' αυτό και λέω ότι πρέπει να καταλήξουμε σε ενός τύπου κοινωνική συναίνεση γύρω από το ποιες πολυτέλειες είναι ηθικά σωστό να επιτρέπουμε στους εαυτούς μας. Πάντως, όσο περισσότεροι άνθρωποι συμφωνούν να στερούνται κάτι ελάχιστο, τόσο λιγότερες πολυτέλειες θα χρειάζεται να στερείται η πλειοψηφία».
Αν κάποιος έχει να διαλέξει ανάμεσα στο να ξοδέψει το 1% του εισοδήματός του για να μειώσει το οικολογικό του αποτύπωμα ή για να σώσει έναν άνθρωπο στον αναπτυσσόμενο κόσμο, τι θα του λέγατε ότι είναι ηθικά σωστό να κάνει;
«Αυτό είναι δύσκολο, γιατί και οι δύο επιλογές είναι πολύ σημαντικές. Θα έλεγα ότι εξαρτάται από το πόσο μειώνει κανείς το οικολογικό του αποτύπωμα - κάτι που θα έπρεπε όλοι να φροντίζουμε. Πάντως αν κάποιος έχει φτάσει να αντιμετωπίζει αυτό το δίλημμα, τότε ήδη βρίσκεται σε πολύ καλό δρόμο. Ο,τι και να κάνει, θα φέρει θετικό αποτέλεσμα. Οπότε δεν θα του έλεγα τι να διαλέξει».
antikleidi.com
Πίτερ Σίνγκερ: "Περνώντας μπροστά από μια ρηχή λίμνη βλέπετε ένα παιδάκι που κινδυνεύει να πνιγεί. Για να το σώσετε, αρκεί να κάνετε μερικά βήματα, να μπείτε στη λίμνη και να το τραβήξετε έξω. Αλλά φοράτε ένα ακριβό ζευγάρι παπούτσια. Ε, και; Υπάρχει κανείς που θα έδινε μεγαλύτερη αξία στα παπούτσια παρά στη ζωή του παιδιού;"
Αυτήν τη μικρή παραβολή επινόησε ο Σίνγκερ, που επιμένει ότι όσο δεν κάνουμε τίποτε -σε ατομικό επίπεδο- για την καταπολέμηση της φτώχειας που μαστίζει τον αναπτυσσόμενο κόσμο, είναι σαν να αρνούμαστε να βρέξουμε τα παπούτσια μας.
«Είμαστε υπεύθυνοι για όσα δεν πράττουμε. Είναι μύθος ότι φέρουμε ευθύνη μόνο για τις πράξεις μας. Είναι μάλιστα ένας βλαβερός μύθος, γιατί μας δίνει τη δυνατότητα να αγνοούμε την ευθύνη που φέρουμε για τα 27.000 παιδιά που πεθαίνουν κάθε μέρα από αιτίες που συνδέονται με τη φτώχεια», επισημαίνει ο Σίνγκερ, του οποίου η φιλοσοφία είναι μια σύγχρονη εκδοχή του ωφελιμισμού του Τζέρεμι Μπένθαμ, σύμφωνα με την οποία σωστή τακτική είναι εκείνη που εξασφαλίζει μεγαλύτερη ευτυχία στο μεγαλύτερο αριθμό ανθρώπων.
«Ναι, στο βαθμό που δεν κάνουμε τίποτε για να σώσουμε τις ζωές αυτών των παιδιών, έχουμε ευθύνη για το θάνατό τους», λέει. Ακραίος; Δεν είναι η πρώτη φορά που του το καταλογίζουν. Ο 63χρονος Αυστραλός φιλόσοφος, που έγινε διεθνώς γνωστός τη δεκαετία του '70 για την υπεράσπιση των δικαιωμάτων των ζώων, έχει καταπιαστεί με όλα τα μεγάλα ηθικά ζητήματα της εποχής μας - από την κλωνοποίηση μέχρι τη γονιδιακή χειραγώγηση και την ευθανασία· ο Σίνγκερ παίρνει πάντα θέση στα δυσκολότερα ερωτήματα. Ενα παράδειγμα; Εχει υποστηρίξει ότι οι γονείς ενός βρέφους με βαριές αναπηρίες θα πρέπει, αν το θέλουν, να έχουν το δικαίωμα να κάνουν ευθανασία στο νεογέννητο.
Το βιβλίο του με τίτλο «The Life You Can Save: Acting Now to End World Poverty» («Η ζωή που μπορείς να σώσεις: Να δράσουμε τώρα για να εξαλείψουμε την παγκόσμια φτώχεια») είναι ένας πρακτικός οδηγός για την καταπολέμηση της φτώχειας. Και μέσω του σάιτ www. thelife youcansave.com, ο Σίνγκερ φέρνει κοντά όσους δηλώνουν πρόθυμοι να δώσουν ένα μικρό κομμάτι από το ετήσιο εισόδημά τους για να σώσουν τον κόσμο.
Μοιάζει σαν να είστε σε αποστολή με το νέο βιβλίο σας και μας καλείτε σε συστράτευση.
«Απολύτως. Λέω ότι οι περισσότεροι άνθρωποι του ανεπτυγμένου κόσμου μπορούν άνετα να δίνουν το 1% του ετήσιου εισοδήματός τους σε οργανώσεις που δραστηριοποιούνται για την καταπολέμηση της φτώχειας στον Τρίτο Κόσμο - αυτή είναι η μεγάλη κατηγορία εκείνων που κερδίζουν κάτω από 105.001 δολάρια το χρόνο. Από εκεί και πέρα, έχω φτιάξει μια κλίμακα όπου τα ποσοστά αυξάνονται ανάλογα με το ύψος του εισοδήματος. Οσο πιο πλούσιος είναι κάποιος τόσο μεγαλύτερο ποσοστό του εισοδήματός του μπορεί να στερείται - φτάνοντας στο 33,3% στις περιπτώσεις ανθρώπων που κερδίζουν πολλά εκατομμύρια δολάρια το χρόνο. Μετά υπολογίζω τα χρήματα που θα συγκεντρώνονταν και προκύπτει ένα εκπληκτικά υψηλό νούμερο - θα μαζεύαμε οκτώ φορές περισσότερα από όσα υπολόγισε ο Τζέφρι Σακς ότι χρειαζόμαστε για να πετύχουμε τους στόχους που θέτει το Σχέδιο της Χιλιετίας του ΟΗΕ».
Πιστεύετε ότι μπορούμε να εξαλείψουμε τη φτώχεια από τον πλανήτη; Είναι ρεαλιστικό;
«Μπορούμε να εξαφανίσουμε τη μεγάλης κλίμακας, μόνιμη παρουσία της παγκόσμιας φτώχειας. Πάντα θα υπάρχουν άνθρωποι που θα ζουν σε συνθήκες απόλυτης ένδειας, καθώς είμαι βέβαιος ότι δεν θα εκλείψουν οι συνθήκες που ορίζουν ότι σε κάποιες περιοχές του κόσμου μεγάλες μάζες ανθρώπων θα υποφέρουν από φτώχεια -είτε αυτές οι συνθήκες συνδέονται με απολυταρχικά, διεφθαρμένα καθεστώτα είτε με φυσικές καταστροφές. Αλλά η ιδέα ότι 1,4 δισεκατομμύριο άνθρωποι ζουν χωρίς τα στοιχειώδη για την κάλυψη των βασικών αναγκών τους... Αυτή είναι μια κατάσταση που δεν χρειάζεται να διαιωνίζεται».
Πώς υπολογίσατε το ποσοστό που θα μπορούσε -και ηθικά θα όφειλε, όπως λέτε- να προσφέρει ο καθένας από τους πολίτες του ανεπτυγμένου κόσμου;
«Φρόντισα να τα υπολογίσω έτσι ώστε να μην αισθανθεί κάποιος ότι καλείται να κάνει μεγάλη θυσία. Αλλά να ξέρει την ίδια στιγμή ότι αν ικανός αριθμός ανθρώπων δώσει το ποσό που έχω υπολογίσει ότι του αντιστοιχεί, τότε θα μετράμε μια μεγάλη επιτυχία στην καταπολέμηση της φτώχειας. Πάντως, κατά τη γνώμη μου, μέρος του προβλήματος αυτή τη στιγμή είναι ψυχολογικής φύσεως: εννοώ ότι είναι λίγοι εκείνοι που δίνουν χρήματα για να σώσουν ανθρώπους σε μακρινούς τόπους. Αυτό τι σημαίνει; Ψυχολογικές έρευνες έχουν δείξει ότι είναι πιο πιθανό να προσφέρει κανείς χρήματα όταν βλέπει ότι και άλλοι γύρω του κάνουν το ίδιο. Γι' αυτό πιστεύω ότι πρέπει και μπορούμε να αλλάξουμε την κουλτούρα της προσφοράς, έτσι ώστε να θεωρείται αυτονόητη η φιλανθρωπική προσφορά».
Η απληστία είναι βασικό χαρακτηριστικό του ανθρώπινου είδους. Σήμερα συνώνυμό της είναι το όνομα του Φρεντ Γκούντγουιν, του πρώην αφεντικού τής Royal Bank Of Scotland (ο «χειρότερος τραπεζίτης του κόσμου» αρνήθηκε να δεχτεί περικοπή της σκανδαλωδώς τεράστιας σύνταξής του). Πώς θα δοκιμάζατε να τον πείσετε να δώσει χρήματα για τα φτωχά παιδάκια της Αφρικής;
«Με τον ίδιο τρόπο που θα δοκίμαζα να πείσω οποιονδήποτε έχει πολύ περισσότερα χρήματα από όσα χρειάζεται για να τα ξοδεύει σε τεράστιες πολυτέλειες. Θα χρησιμοποιούσα τα ίδια επιχειρήματα: πρώτον, θα του υπενθύμιζα πόσο εύκολο είναι για κάποιον σαν αυτόν να σώσει τις ζωές πάμφτωχων ανθρώπων ή να τους βοηθήσει να ζήσουν με αξιοπρέπεια, όπως δικαιούνται όλοι ανεξαιρέτως οι άνθρωποι στον πλανήτη. Και είναι αλήθεια ότι αυτό θα οδηγούσε σε μια καλύτερη ζωή για τον ίδιο, μια ζωή πιο πλήρη, πιο πλούσια, τελικά πιο ανθρώπινη. Εχω τη σιγουριά ότι όλοι γνωρίζουν για τι πράγμα μιλάω. Οι περισσότεροι άνθρωποι ξέρουν τις πραγματικές αξίες των πραγμάτων. Βέβαια, πάντα θα υπάρχουν και εκείνοι που είναι σοβαρά άπληστοι και δύσκολα θα πείθονταν να δώσουν έστω και λίγα».
Λέτε ότι είμαι ηθικά υποχρεωμένη να βοηθήσω τους ανθρώπους που υποφέρουν από πείνα στη Ζιμπάμπουε. Γιατί να μη δώσω το ίδιο ποσό για να βοηθήσω ανθρώπους που ζουν δίπλα μου;
«Στην πραγματικότητα, εσείς ως ξεχωριστό πρόσωπο μπορείτε να κάνετε πολύ λιγότερα για να βοηθήσετε τους φτωχούς στην πατρίδα σας, απ' ό,τι για να βοηθήσετε εκείνους που πεθαίνουν στον αναπτυσσόμενο κόσμο. Για παράδειγμα, το πρόβλημα των αστέγων στις πλούσιες κοινωνίες του δυτικού κόσμου είναι πολύ πιο περίπλοκο και δύσκολο να λυθεί με τη βοήθεια μεμονωμένων πολιτών απ' ό,τι το πρόβλημα του υποσιτισμού στα χωριά της αφρικανικής ηπείρου. Κι αν ακούγεται παράδοξο, πάντως δεν είναι. Εχει να κάνει με το εξής: σε ποια περίπτωση έχεις το καλύτερο δυνατό αποτέλεσμα για το ίδιο χρηματικό ποσό; Στην περίπτωση του αναπτυσσόμενου κόσμου, όπου μ' ένα πολύ μικρό ποσό μπορεί ο καθένας από εμάς να επιφέρει δραστικές αλλαγές προς το καλύτερο. Βέβαια, συμφωνώ ότι παρεμβαίνει ο ψυχολογικός παράγοντας όταν πρόκειται να βοηθήσουμε ανθρώπους που δεν μπορούμε να δούμε σαν ξεχωριστά πρόσωπα. Ομως αυτό είναι ηθικά άσχετο. Και έχουμε ηθικό χρέος να πασχίζουμε να αναγνωρίζουμε και να ξεπερνάμε τα ψυχολογικά εμπόδια, να προσπαθούμε αντί για εξαθλιωμένες μάζες να βλέπουμε διακριτές ατομικότητες».
Η φιλανθρωπία βοηθάει στην ανάπτυξη και την παραγωγή πλούτου;
«Εξαρτάται από τον ορισμό που δίνει κανείς στον όρο φιλανθρωπία. Αν για παράδειγμα δίνω χρήματα στην Oxfam -και γενικώς σε αξιόπιστες οργανώσεις με αποδεδειγμένο έργο- η οργάνωση μπορεί να αποφασίσει ότι θα τα διαθέσει για να ταΐσει πεινασμένους ανθρώπους ή για να κατασκευάσει τις υποδομές που θα εξασφαλίσουν καθαρό νερό σε κάποια χωριά.'Ή μπορεί να τα αξιοποιήσει για να επεκτείνει το δίκτυο μικρο-δανεισμού, συμβάλλοντας έτσι ουσιαστικά στην ανάπτυξη και στην παραγωγή πλούτου» (σ.σ. Ο Σίνγκερ δίνει το 25% του ετήσιου εισοδήματός του στη διεθνή φιλανθρωπική οργάνωση Oxfam).
Μήπως αυτή η επίκληση στα φιλάνθρωπα αισθήματα των πολιτών του ανεπτυγμένου κόσμου μετατοπίζει το ηθικό χρέος για την εξάλειψη της φτώχειας σε λάθος ώμους;
«Με κανέναν τρόπο, όχι. Πιστεύω ότι οι κυβερνήσεις μας θα έπρεπε να κάνουν πολύ περισσότερα για να καταπολεμήσουν τη φτώχεια τόσο έξω όσο και μέσα από τα σύνορά τους. Οσο για τις επιχειρήσεις που έχουν φιλανθρωπική δράση, αυτή είναι ευπρόσδεκτη αλλά δεν είναι και συγχωροχάρτι. Αν μια επιχείρηση συνολικά παράγει μεγαλύτερη δυστυχία από όση καταπολεμάει μέσω της φιλανθρωπίας, τότε οπωσδήποτε δεν εμπίπτει στην κατηγορία των ηθικών επιχειρήσεων. Πάντως εσείς, ως ξεχωριστό πρόσωπο, έχετε ηθικό χρέος να κάνετε κάτι για να βοηθήσετε τους φτωχούς σε μια μακρινή χώρα».
Η Εστέρ Ντιφλό, η Γαλλίδα οικονομολόγος που μελετάει τους λόγους για τους οποίους έχει αποδειχτεί τόσο δύσκολο να καταπολεμήσουμε την παγκόσμια φτώχεια, λέει ότι αντί να διοχετεύουμε δισεκατομμύρια σε αυτή την προσπάθεια, θα έπρεπε να κάνουμε τα προγράμματα κατά της φτώχειας περισσότερο αποτελεσματικά.
«Εκτιμώ πάρα πολύ την Ντιφλό και τον συνεργάτη της, τον Αμπιτζίτ Μπανερτζί. Και είμαι 100% υπέρ της δουλειάς που κάνουν στο Poverty Action Lab (το εργαστήριο αυτό, του ΜΙΤ, μελετά την αποτελεσματικότητα των αναπτυξιακών προγραμμάτων κατά της φτώχειας με τη μέθοδο των "τυχαίων δοκιμών"). Μάλιστα, αναφέρομαι στην Ντιφλό και στο βιβλίο. Ομως δεν υπάρχει κανένα δίλημμα, δηλ. να δώσουμε κι άλλα χρήματα ή να βελτιώσουμε τη λειτουργικότητα των προγραμμάτων. Εξάλλου, αξίζει να θυμόμαστε ότι η έρευνα χρειάζεται χρήματα: χωρίς χρήματα πώς θα μελετήσει το PAL τα αδύναμα και τα δυνατά σημεία των προγραμμάτων; Κάποια στιγμή είχα φέρει σε επαφή την Ντιφλό με τους ανθρώπους της Oxfam στις ΗΠΑ, για να συζητήσουν πώς θα μπορούσαν να συνδυάσουν ένα από τα προγράμματα της οργάνωσης με τις "τυχαίες δοκιμές" της Ντιφλό. Διαπίστωσαν ότι αυτό θα διπλασίαζε το κόστος του προγράμματος, οπότε η Oxfam αποφάσισε ότι δεν είχε τα περιθώρια να το κάνει. Αν όμως συνεισφέραμε το ποσοστό του εισοδήματος που προτείνω, τότε θα μπορούσαμε να εκτιμήσουμε με μεγαλύτερη ακρίβεια ποια προγράμματα δουλεύουν και ποια όχι».
Λέτε ότι σπαταλάμε με ευκολία χρήματα για να απολαύσουμε ένα ακριβό δείπνο, να πάμε σε μια συναυλία ή στο σινεμά· ακόμη και μια κινηματογραφική προβολή είναι πολυτέλεια που θα έπρεπε να είμαστε σε θέση να στερηθούμε;
«Νομίζω πως ο κινηματογράφος είναι πολυτέλεια, ναι. Αλλά δεν λέω ότι πρέπει να στερηθούμε κάθε είδους πολυτέλειες. Λέω ότι μας κοστίζει ελάχιστα να σώσουμε τη ζωή ενός ανθρώπου. Καταλαβαίνω πού το πάτε: αν αρχίσουμε να σκεφτόμαστε ακόμη και μια κινηματογραφική προβολή σαν πολυτέλεια, τότε κάθε φορά που θα θέλουμε να ξοδέψουμε το αντίτιμο ενός εισιτηρίου, θα πρέπει να σκεφτόμαστε πόσο θα βοηθούσε αυτό το μικροποσό έναν άνθρωπο που δεν έχει ούτε τα βασικά. Ναι, το κατανοώ. Γι' αυτό και λέω ότι πρέπει να καταλήξουμε σε ενός τύπου κοινωνική συναίνεση γύρω από το ποιες πολυτέλειες είναι ηθικά σωστό να επιτρέπουμε στους εαυτούς μας. Πάντως, όσο περισσότεροι άνθρωποι συμφωνούν να στερούνται κάτι ελάχιστο, τόσο λιγότερες πολυτέλειες θα χρειάζεται να στερείται η πλειοψηφία».
Αν κάποιος έχει να διαλέξει ανάμεσα στο να ξοδέψει το 1% του εισοδήματός του για να μειώσει το οικολογικό του αποτύπωμα ή για να σώσει έναν άνθρωπο στον αναπτυσσόμενο κόσμο, τι θα του λέγατε ότι είναι ηθικά σωστό να κάνει;
«Αυτό είναι δύσκολο, γιατί και οι δύο επιλογές είναι πολύ σημαντικές. Θα έλεγα ότι εξαρτάται από το πόσο μειώνει κανείς το οικολογικό του αποτύπωμα - κάτι που θα έπρεπε όλοι να φροντίζουμε. Πάντως αν κάποιος έχει φτάσει να αντιμετωπίζει αυτό το δίλημμα, τότε ήδη βρίσκεται σε πολύ καλό δρόμο. Ο,τι και να κάνει, θα φέρει θετικό αποτέλεσμα. Οπότε δεν θα του έλεγα τι να διαλέξει».
antikleidi.com
ΜΟΙΡΑΣΤΕΙΤΕ
ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ
ΠΡΟΗΓΟΥΜΕΝΟ ΑΡΘΡΟ
Βάσεις 2013 και Μηχανογραφικό 2013: Το μεγάλο κουίζ!
ΣΧΟΛΙΑΣΤΕ
