2013-08-23 12:14:51
Γράφει ο Βλαδίμηρος Κατρανίδης
«Όποιος ελεύθερα συλλογάται, συλλογάται καλά» υποστηρίζει ο Ρήγας Βελεστινλής.
Η ελευθερία, λοιπόν, στη σκέψη είναι μια πορεία αμφίδρομη για την πνευματική καλλιέργεια του ανθρώπου. Βέβαια, για να είναι αποτελεσματική πρέπει το άτομο που ενεργεί να έχει επίγνωση της πλεονεκτικής του θέσης σε σχέση με έναν υποταγμένο –στην εξουσία ή τις δεισιδαιμονίες- νου, διαφορετικά θα στοχάζεται ελεύθερα περί ανέμων και υδάτων. Ελεύθερα και υποδουλωμένα ταυτόχρονα.
Γενικότερα όμως, τι σημαίνει ελεύθερος λογισμός;
Η ελευθερία στον στοχασμό προκύπτει από τη στιγμή που αρχίζει η αμφισβήτηση κάποιων από τις ανεπίσημες, αλλά θεμελιώδεις, αρχές της κοινωνικής πραγματικότητας. Σύμφωνα με τον Μαρξ αυτό συμβαίνει αυθόρμητα στη φύση αφού «η λογική υπήρχε πάντα, αλλά όχι πάντα σε λογική μορφή».Παρόλα αυτά, για να συμβεί ολοκληρωμένα σε μια οργανωμένη κοινότητα ανθρώπων απαιτείται η ανάπτυξη της ορθολογικής σκέψης. Έτσι ο ορθολογισμός καθίσταται μια κοινωνική αναγκαιότητα για να αποφευχθεί κάθε λογής απόκλιση από την επιστημονική αντίληψη των πραγμάτων, που πιθανότατα έχει στόχο τη χειραγώγηση του λαού –είτε πνευματική, είτε σωματική-.
Κι όμως η σημερινή κοινωνία πλήττεται από την μάστιγα του ανορθολογισμού. Αυτό δικαιολογείται, γιατί σε περιόδους ευημερίας ο ανορθολογισμός έχει μια παράξενη γοητεία. Είναι εύκολο να το αντιληφθεί κανείς, αφού στην αρχαιότητα η επιστημονική αναζήτηση ήταν σε αρχικό στάδιο, επομένως η ενασχόληση με αυτήν ήταν αρκετά διαδεδομένη. Στις μέρες μας όμως, που η τεχνολογία βρίσκεται σε ύψιστο επίπεδο και η έρευνα είναι αποκλειστικά αντικείμενο εξειδικευμένων επιστημόνων (δηλαδή μειοψηφίας), ο ημιμαθής λαός αρέσκεται στην «μεταφυσική έρευνα». Αποτελέσματα αυτής της ανορθολογικότητας είναι 1) η συντήρηση της και 2) η διαιώνιση της. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι το ζήτημα της εξελικτικής θεωρίας στην εκπαίδευση. Σύμφωνα με σχετικό άρθρο στο περιοδικό Scientific American (Ιούλιος 2002) γύρω στο 1995 ερευνήθηκαν συστηματικά μερικές εκατοντάδες χιλιάδες επιστημονικά άρθρα σε όλα τα ερευνητικά περιοδικά της βιολογίας και δεν εντοπίστηκε ούτε μια δημοσίευση που να αμφισβητεί τη θεωρία της εξέλιξης ή να υποστηρίζει εναλλακτικές ερμηνείες. Αυτό φανερώνει την μεγάλη επιστημονική ισχύ της δαρβινικής θεωρίας, όμως δεν πτοεί την συντηρητική πολιτεία η οποία περήφανα αρνείται να την συμπεριλάβει στην σχολική ύλη μέχρι σήμερα.
Ψήφισμα με πρωτοβουλία της πανελλήνιας ένωσης βιολόγων σχετικά με το παραπάνω ζήτημα.
Ο ανορθολογισμός, δηλαδή, όχι μόνο επιδρά, αλλά και γεννιέται από τα σπλάχνα του κοινωνικοπολιτικού γίγνεσθαι. Και είναι πράγματι ένα ζήτημα κοινωνικοπολιτικό, γιατί δεν αφορά μόνο την κοινωνία, αλλά και την πολιτική ζωή του τόπου –και της ανθρωπότητας γενικότερα- μιας και ο καπιταλισμός, που είναι πλέον το ευρύτατα εδραιωμένο σύστημα οικονομίας και πολιτικής στον πλανήτη, έχει την εξής ιδιαιτερότητα (όπως αναφέρει ο Κορνήλιος Καστοριάδης στο βιβλίο του «η “ορθολογικότητα” του καπιταλισμού»): Έχει αυτοκυρηχθεί μια ιδέα ορθολογική, δηλαδή στρεβλώνει τον ορθολογισμό στα μέτρα του. Αντικειμενικά, θα έλεγε κανείς ότι κριτήριο ορθολογικότητας είναι η συμφωνία πράξης με τον σκοπό. Το σημείο, όμως, που διαφέρει στο καπιταλιστικό σύστημα είναι πως ο σκοπός, η «ελεύθερη αγορά» όπως λένε, θεωρείται –αυτομάτως- λογικός και δεν ερευνάται η ορθολογικότητα του. Και αυτό συμβαίνει γιατί στον καπιταλιστικό ορθολογισμό ο σκοπός είναι η ευημερία η οποία προκύπτει από ένα οικονομικό μέγιστο. Εύκολο στην κατανόηση από κάποιον που στερείται ακόμη και τα αναγκαία –και ειδικά στις μέρες μας δεν είναι λίγοι. Αυτό καθιστά τον σημερινό ανορθολογισμό, παραδόξως, ορθολογικά προβλέψιμο. Το αποτέλεσμα, που έχει ήδη γίνει εμφανές, είναι ένας κόσμος με κριτήρια κυρίως ιδιοτελή.
Δημιουργούνται επομένως εύλογα ερωτήματα σχετικά με το μέλλον μας, διότι αυτή η εμπορευματική και ανορθολογική κοσμοθεωρία απογυμνώνει τον άνθρωπο από τις ιδέες του και τον πολιτισμό που ανέπτυξε. Συνεπώς η ανάγκη για επιστροφή στην ορθολογική σκέψη είναι πλέον επιτακτική. Μάλιστα, πρόκειται για επιστροφή και όχι στροφή, γιατί οι πρόγονοι μας ήταν μεγάλοι υπέρμαχοι της λογικής και μοχθούσαν για να ανακαλύψουν και να βελτιώσουν τον κόσμο που ζούσαν προς όφελος των μελλούμενων γενιών. Αυτό είναι και το χρέος που μας έχουν αφήσει, να ακολουθήσουμε πεισματικά την πορεία τους για να αποκτήσουμε έτσι το δικαίωμα να λέμε πως είμαστε οι αληθινοί απόγονοι και συνεχιστές του ελληνικού πολιτισμού.
logioshermes
«Όποιος ελεύθερα συλλογάται, συλλογάται καλά» υποστηρίζει ο Ρήγας Βελεστινλής.
Η ελευθερία, λοιπόν, στη σκέψη είναι μια πορεία αμφίδρομη για την πνευματική καλλιέργεια του ανθρώπου. Βέβαια, για να είναι αποτελεσματική πρέπει το άτομο που ενεργεί να έχει επίγνωση της πλεονεκτικής του θέσης σε σχέση με έναν υποταγμένο –στην εξουσία ή τις δεισιδαιμονίες- νου, διαφορετικά θα στοχάζεται ελεύθερα περί ανέμων και υδάτων. Ελεύθερα και υποδουλωμένα ταυτόχρονα.
Γενικότερα όμως, τι σημαίνει ελεύθερος λογισμός;
Η ελευθερία στον στοχασμό προκύπτει από τη στιγμή που αρχίζει η αμφισβήτηση κάποιων από τις ανεπίσημες, αλλά θεμελιώδεις, αρχές της κοινωνικής πραγματικότητας. Σύμφωνα με τον Μαρξ αυτό συμβαίνει αυθόρμητα στη φύση αφού «η λογική υπήρχε πάντα, αλλά όχι πάντα σε λογική μορφή».Παρόλα αυτά, για να συμβεί ολοκληρωμένα σε μια οργανωμένη κοινότητα ανθρώπων απαιτείται η ανάπτυξη της ορθολογικής σκέψης. Έτσι ο ορθολογισμός καθίσταται μια κοινωνική αναγκαιότητα για να αποφευχθεί κάθε λογής απόκλιση από την επιστημονική αντίληψη των πραγμάτων, που πιθανότατα έχει στόχο τη χειραγώγηση του λαού –είτε πνευματική, είτε σωματική-.
Κι όμως η σημερινή κοινωνία πλήττεται από την μάστιγα του ανορθολογισμού. Αυτό δικαιολογείται, γιατί σε περιόδους ευημερίας ο ανορθολογισμός έχει μια παράξενη γοητεία. Είναι εύκολο να το αντιληφθεί κανείς, αφού στην αρχαιότητα η επιστημονική αναζήτηση ήταν σε αρχικό στάδιο, επομένως η ενασχόληση με αυτήν ήταν αρκετά διαδεδομένη. Στις μέρες μας όμως, που η τεχνολογία βρίσκεται σε ύψιστο επίπεδο και η έρευνα είναι αποκλειστικά αντικείμενο εξειδικευμένων επιστημόνων (δηλαδή μειοψηφίας), ο ημιμαθής λαός αρέσκεται στην «μεταφυσική έρευνα». Αποτελέσματα αυτής της ανορθολογικότητας είναι 1) η συντήρηση της και 2) η διαιώνιση της. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι το ζήτημα της εξελικτικής θεωρίας στην εκπαίδευση. Σύμφωνα με σχετικό άρθρο στο περιοδικό Scientific American (Ιούλιος 2002) γύρω στο 1995 ερευνήθηκαν συστηματικά μερικές εκατοντάδες χιλιάδες επιστημονικά άρθρα σε όλα τα ερευνητικά περιοδικά της βιολογίας και δεν εντοπίστηκε ούτε μια δημοσίευση που να αμφισβητεί τη θεωρία της εξέλιξης ή να υποστηρίζει εναλλακτικές ερμηνείες. Αυτό φανερώνει την μεγάλη επιστημονική ισχύ της δαρβινικής θεωρίας, όμως δεν πτοεί την συντηρητική πολιτεία η οποία περήφανα αρνείται να την συμπεριλάβει στην σχολική ύλη μέχρι σήμερα.
Ψήφισμα με πρωτοβουλία της πανελλήνιας ένωσης βιολόγων σχετικά με το παραπάνω ζήτημα.
Ο ανορθολογισμός, δηλαδή, όχι μόνο επιδρά, αλλά και γεννιέται από τα σπλάχνα του κοινωνικοπολιτικού γίγνεσθαι. Και είναι πράγματι ένα ζήτημα κοινωνικοπολιτικό, γιατί δεν αφορά μόνο την κοινωνία, αλλά και την πολιτική ζωή του τόπου –και της ανθρωπότητας γενικότερα- μιας και ο καπιταλισμός, που είναι πλέον το ευρύτατα εδραιωμένο σύστημα οικονομίας και πολιτικής στον πλανήτη, έχει την εξής ιδιαιτερότητα (όπως αναφέρει ο Κορνήλιος Καστοριάδης στο βιβλίο του «η “ορθολογικότητα” του καπιταλισμού»): Έχει αυτοκυρηχθεί μια ιδέα ορθολογική, δηλαδή στρεβλώνει τον ορθολογισμό στα μέτρα του. Αντικειμενικά, θα έλεγε κανείς ότι κριτήριο ορθολογικότητας είναι η συμφωνία πράξης με τον σκοπό. Το σημείο, όμως, που διαφέρει στο καπιταλιστικό σύστημα είναι πως ο σκοπός, η «ελεύθερη αγορά» όπως λένε, θεωρείται –αυτομάτως- λογικός και δεν ερευνάται η ορθολογικότητα του. Και αυτό συμβαίνει γιατί στον καπιταλιστικό ορθολογισμό ο σκοπός είναι η ευημερία η οποία προκύπτει από ένα οικονομικό μέγιστο. Εύκολο στην κατανόηση από κάποιον που στερείται ακόμη και τα αναγκαία –και ειδικά στις μέρες μας δεν είναι λίγοι. Αυτό καθιστά τον σημερινό ανορθολογισμό, παραδόξως, ορθολογικά προβλέψιμο. Το αποτέλεσμα, που έχει ήδη γίνει εμφανές, είναι ένας κόσμος με κριτήρια κυρίως ιδιοτελή.
Δημιουργούνται επομένως εύλογα ερωτήματα σχετικά με το μέλλον μας, διότι αυτή η εμπορευματική και ανορθολογική κοσμοθεωρία απογυμνώνει τον άνθρωπο από τις ιδέες του και τον πολιτισμό που ανέπτυξε. Συνεπώς η ανάγκη για επιστροφή στην ορθολογική σκέψη είναι πλέον επιτακτική. Μάλιστα, πρόκειται για επιστροφή και όχι στροφή, γιατί οι πρόγονοι μας ήταν μεγάλοι υπέρμαχοι της λογικής και μοχθούσαν για να ανακαλύψουν και να βελτιώσουν τον κόσμο που ζούσαν προς όφελος των μελλούμενων γενιών. Αυτό είναι και το χρέος που μας έχουν αφήσει, να ακολουθήσουμε πεισματικά την πορεία τους για να αποκτήσουμε έτσι το δικαίωμα να λέμε πως είμαστε οι αληθινοί απόγονοι και συνεχιστές του ελληνικού πολιτισμού.
logioshermes
ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ
ΜΟΙΡΑΣΤΕΙΤΕ
ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ
ΣΧΟΛΙΑΣΤΕ
