2013-09-22 12:00:17
Του Δημήτρη Χαραλάμπη*
Ακόμη και μετά την τηλεοπτική αντιπαράθεση Μέρκελ – Στάινμπρουκ, σχεδόν τίποτα στη Γερμανία δεν θυμίζει προεκλογική περίοδο. Ουσιαστικά οι εκλογές εστιάζονται στο ερώτημα: θα παραμείνει η κ. Μέρκελ ηγέτιδα του ίδιου συνασπισμού ή θα ηγηθεί ενός συνασπισμού με τους Σοσιαλδημοκράτες, όπως το 2005-2009, ή ενός συνασπισμού με τους Πράσινους, που θα είναι και η μεγαλύτερη πρωτοτυπία; Και τελικά, θα σημάνει αυτό κάτι για την Ευρώπη;
Παρ’ όλες τις προσπάθειες του κ. Σόιμπλε να μας πείσει ότι η Γερμανία δεν θέλει να ηγηθεί της Ευρώπης, η Ευρώπη στην οποία ζούμε είναι πλέον μια γερμανική Ευρώπη. Αυτό, όχι γιατί η Γερμανία το είχε προγραμματίσει, αλλά γιατί απλούστατα σε μία νομισματική -αλλά όχι πολιτική και δημοσιονομική- ένωση η προϋπάρχουσα ασυμμετρία δεν οδηγεί σε αναδιανομές και εξισορροπήσεις μεταξύ των ισχυρών και των αδυνάτων, αλλά θεμελιώνει την υπεροχή του ισχυρού και την κατάδυση του αδύνατου.
Ετσι όλοι οι άλλοι συζητούν για τις εκλογές στη Γερμανία, αφού μόνο στην ηγεμονεύουσα χώρα οι δημοκρατικές διαδικασίες φαίνεται να μπορούν να έχουν κάποιο νόημα ή ίσως και κάποιο αποτέλεσμα. Η ίδια η Γερμανία, όμως, δίνει την εικόνα μιας όασης ηρεμίας και απουσίας προβληματισμού.
Γιατί; Γιατί ουσιαστικά εκλείπει η πολιτική συζήτηση. Η Αριστερά («Die Linke») και καμιά φορά και ο Στάινμπρουκ προσπαθούν, αλλά μάταια. Κάτι πήγε να χαλάσει με την NSA, αλλά το σκάνδαλο δεν έγινε σκάνδαλο. Πρώτον, γιατί κανείς δεν υπέθετε ότι τα πράγματα μπορεί να ήταν αλλιώς και δεύτερον, γιατί αυτό είναι το ανομολόγητο γερμανικό τίμημα της «ασφάλειας», με κόστος των Αμερικανών αλλά όχι των Γερμανών. Ούτε και με τη Συρία άλλαξε κάτι. Στην προσπάθειά της να αποφύγει οποιαδήποτε πολιτική θέση, η κ. Μέρκελ παραλίγο να δημιουργήσει πρόβλημα. Πρώτα δεν υπέγραψε, μετά υπέγραψε αλλά ευτυχώς (και για τον Ομπάμα) τα μπέρδεψε πρώτα ο Κέρι, άρπαξε την ευκαιρία ο Πούτιν και προέκυψε η δυνατότητα να κερδίσουμε χρόνο με στόχο να μη γίνει τίποτα, που αποτελεί και την πεμπτουσία της τακτικής της κ. Μέρκελ.
Αυτή η αποβολή της πολιτικής από τον δημόσιο λόγο είναι και το μυστικό της τεράστιας αποδοχής της κ. Μέρκελ στη Γερμανία και λόγω αυτού της δύναμής της στην Ευρώπη. Η θέση-κλειδί της λογικής που εκφράζει η κ. Μέρκελ, η προσαρμοσμένη στην αγορά Δημοκρατία, είναι ακριβώς αυτό: η Δημοκρατία στην οποία η οικονομία, ως υποτίθεται απόλυτα ορθολογική ερμηνεία-διαχείριση της πραγματικότητας, αποβάλλει την πολιτική, γιατί θεωρεί την πολιτική ανορθολογικό εμπόδιο. Το ζητούμενο είναι να μην κινδυνεύσει το κυρίαρχο παράδειγμα του νεοφιλελευθερισμού, που τόσο θετικά έχει λειτουργήσει για τη Γερμανία μέσα στην Ευρώπη και ειδικότερα τόσο θετικά για τα πλουσιότερα κοινωνικά στρώματα μέσα στη Γερμανία. Η υποκατάσταση της πολιτικής από τις επιταγές της οικονομίας σημαίνει επιβολή της ανισότητας, γιατί ελευθερία χωρίς πολιτική ρύθμιση σημαίνει την επιβολή των συμφερόντων του ισχυρότερου. Αυτή η πολιτική της ανισότητας δεν ενοχλεί εκλογικά την τακτική της κ. Μέρκελ. Η οικονομική ηγεμονία της Γερμανίας επιτρέπει, συγκριτικά με την υπόλοιπη Ευρώπη, μεγαλύτερη διανομή και αναδιανομή πόρων στο εσωτερικό της, ενώ σύμφωνα με έρευνες το 1/4 έως 1/5 του πληθυσμού που βρίσκεται κάτω από το όριο της φτώχειας δεν συμμετέχει στην εκλογική διαδικασία. Οι κοινωνικά και οικονομικά αποκλεισμένοι αυτοαποκλείονται πολιτικά.
Ετσι η Γερμανία λειτουργεί σαν ένας ιδιότυπος βιότοπος μέσα στην υπόλοιπη Ευρώπη. Καμία ουσιαστική συζήτηση για την Ευρώπη κατά την προεκλογική περίοδο. Απλούστατα γιατί η Γερμανία δεν έχει καμία σχέση με την υπόλοιπη Ευρώπη. Είναι πλούσια, χτίζει, επενδύει, καταναλώνει (οι τόκοι των στεγαστικών, των καταναλωτικών και των δανείων προς τις επιχειρήσεις ποτέ δεν ήταν χαμηλότεροι) και απωθεί τη συζήτηση για την κατάσταση της Ενωσης, γιατί σχεδόν όλη η Ευρώπη βρίσκεται σε κρίση και ο γερμανικός εφιάλτης είναι μήπως αυτή η κρίση χτυπήσει και τη γερμανική πόρτα.
Η κ. Μέρκελ θεωρείται η εγγύηση ότι η κρίση δεν θα αγγίξει τη Γερμανία. Μέσα από έναν απλουστευτικό λόγο (έχει λεχθεί εύστοχα ότι κανένας ξένος δεν θα μπορούσε να μάθει γερμανικά ακούγοντας μόνον την κ. Μέρκελ) καλής αλλά και αυστηρής νοικοκυράς-μανούλας («Mutti») η κ. Μέρκελ νουθετεί αυστηρά (austerity) όλους αυτούς που «έζησαν πάνω από τις δυνατότητές τους» (αγοράζοντας γερμανικά προϊόντα και θεμελιώνοντας την ηγεμονία της Γερμανίας στην Ευρώπη) να υποστούν θυσίες, όπως οι Γερμανοί (οι οποίοι βέβαια θυσίες έκαναν υπό τις κυβερνήσεις Σρέντερ, γι’ αυτό και η σοσιαλδημοκρατία δεν μπορεί να συνέλθει εκλογικά, ενώ υπό την κ. Μέρκελ η μόνη θυσία στην οποία έχουν υποβληθεί τα τελευταία 8 χρόνια είναι η αύξηση του ΦΠΑ κατά 2% το 2005), να δεχθούν ανεργία και φτώχεια, γιατί μόνον η λιτότητα θα επιτρέψει οικονομική ανάπτυξη και έξοδο από την κρίση. Αλλωστε η όπερα της πεντάρας των Ευρωπαίων αρχηγίσκων, κυρίως του Νότου, λειτουργεί υπέρ του κύρους της κ. Μέρκελ.
Είναι ικανότατη στο να υιοθετεί όλες τις προτάσεις των άλλων ως δικές της, είτε αυτές αφορούν το περιβάλλον είτε τον κατώτατο μισθό είτε οτιδήποτε άλλο. Αυτή η υιοθεσία, βέβαια, καταδικάζει τα υιοθετημένα σε αργό θάνατο, αλλά αυτό δεν σημαίνει τίποτα, γιατί επικοινωνιακά οι φυσικοί γονείς έχουν χάσει ήδη το παιχνίδι. Το μόνο που δεν υιοθετεί η κ. Μέρκελ είναι οι προτάσεις για την αύξηση των φόρων των πλουσιότερων στρωμάτων.
Αν αναγκαστεί να κυβερνήσει με τους Σοσιαλδημοκράτες ή με τους Πράσινους και αναγκαστεί να κάνει κάποιες υποχωρήσεις, τα πράγματα δεν θα είναι τραγικά. Οι υποχωρήσεις θα είναι μικρές, γιατί η κυρίαρχη νεοφιλελεύθερη τάση έχει ριζώσει στον γερμανικό βιότοπο, ενώ η προσαρμογή είναι η μεγαλύτερη αρετή της κ. Μέρκελ. Γιατί ο εκπληκτικός τακτικισμός της έχει συγκεκριμένο περιεχόμενο και όνομα: Μέρκελ.
* Καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης στο Τμήμα Επικοινωνίας και ΜΜΕ του Πανεπιστημίου Αθηνών
efsyn logioshermes
Ακόμη και μετά την τηλεοπτική αντιπαράθεση Μέρκελ – Στάινμπρουκ, σχεδόν τίποτα στη Γερμανία δεν θυμίζει προεκλογική περίοδο. Ουσιαστικά οι εκλογές εστιάζονται στο ερώτημα: θα παραμείνει η κ. Μέρκελ ηγέτιδα του ίδιου συνασπισμού ή θα ηγηθεί ενός συνασπισμού με τους Σοσιαλδημοκράτες, όπως το 2005-2009, ή ενός συνασπισμού με τους Πράσινους, που θα είναι και η μεγαλύτερη πρωτοτυπία; Και τελικά, θα σημάνει αυτό κάτι για την Ευρώπη;
Παρ’ όλες τις προσπάθειες του κ. Σόιμπλε να μας πείσει ότι η Γερμανία δεν θέλει να ηγηθεί της Ευρώπης, η Ευρώπη στην οποία ζούμε είναι πλέον μια γερμανική Ευρώπη. Αυτό, όχι γιατί η Γερμανία το είχε προγραμματίσει, αλλά γιατί απλούστατα σε μία νομισματική -αλλά όχι πολιτική και δημοσιονομική- ένωση η προϋπάρχουσα ασυμμετρία δεν οδηγεί σε αναδιανομές και εξισορροπήσεις μεταξύ των ισχυρών και των αδυνάτων, αλλά θεμελιώνει την υπεροχή του ισχυρού και την κατάδυση του αδύνατου.
Ετσι όλοι οι άλλοι συζητούν για τις εκλογές στη Γερμανία, αφού μόνο στην ηγεμονεύουσα χώρα οι δημοκρατικές διαδικασίες φαίνεται να μπορούν να έχουν κάποιο νόημα ή ίσως και κάποιο αποτέλεσμα. Η ίδια η Γερμανία, όμως, δίνει την εικόνα μιας όασης ηρεμίας και απουσίας προβληματισμού.
Γιατί; Γιατί ουσιαστικά εκλείπει η πολιτική συζήτηση. Η Αριστερά («Die Linke») και καμιά φορά και ο Στάινμπρουκ προσπαθούν, αλλά μάταια. Κάτι πήγε να χαλάσει με την NSA, αλλά το σκάνδαλο δεν έγινε σκάνδαλο. Πρώτον, γιατί κανείς δεν υπέθετε ότι τα πράγματα μπορεί να ήταν αλλιώς και δεύτερον, γιατί αυτό είναι το ανομολόγητο γερμανικό τίμημα της «ασφάλειας», με κόστος των Αμερικανών αλλά όχι των Γερμανών. Ούτε και με τη Συρία άλλαξε κάτι. Στην προσπάθειά της να αποφύγει οποιαδήποτε πολιτική θέση, η κ. Μέρκελ παραλίγο να δημιουργήσει πρόβλημα. Πρώτα δεν υπέγραψε, μετά υπέγραψε αλλά ευτυχώς (και για τον Ομπάμα) τα μπέρδεψε πρώτα ο Κέρι, άρπαξε την ευκαιρία ο Πούτιν και προέκυψε η δυνατότητα να κερδίσουμε χρόνο με στόχο να μη γίνει τίποτα, που αποτελεί και την πεμπτουσία της τακτικής της κ. Μέρκελ.
Αυτή η αποβολή της πολιτικής από τον δημόσιο λόγο είναι και το μυστικό της τεράστιας αποδοχής της κ. Μέρκελ στη Γερμανία και λόγω αυτού της δύναμής της στην Ευρώπη. Η θέση-κλειδί της λογικής που εκφράζει η κ. Μέρκελ, η προσαρμοσμένη στην αγορά Δημοκρατία, είναι ακριβώς αυτό: η Δημοκρατία στην οποία η οικονομία, ως υποτίθεται απόλυτα ορθολογική ερμηνεία-διαχείριση της πραγματικότητας, αποβάλλει την πολιτική, γιατί θεωρεί την πολιτική ανορθολογικό εμπόδιο. Το ζητούμενο είναι να μην κινδυνεύσει το κυρίαρχο παράδειγμα του νεοφιλελευθερισμού, που τόσο θετικά έχει λειτουργήσει για τη Γερμανία μέσα στην Ευρώπη και ειδικότερα τόσο θετικά για τα πλουσιότερα κοινωνικά στρώματα μέσα στη Γερμανία. Η υποκατάσταση της πολιτικής από τις επιταγές της οικονομίας σημαίνει επιβολή της ανισότητας, γιατί ελευθερία χωρίς πολιτική ρύθμιση σημαίνει την επιβολή των συμφερόντων του ισχυρότερου. Αυτή η πολιτική της ανισότητας δεν ενοχλεί εκλογικά την τακτική της κ. Μέρκελ. Η οικονομική ηγεμονία της Γερμανίας επιτρέπει, συγκριτικά με την υπόλοιπη Ευρώπη, μεγαλύτερη διανομή και αναδιανομή πόρων στο εσωτερικό της, ενώ σύμφωνα με έρευνες το 1/4 έως 1/5 του πληθυσμού που βρίσκεται κάτω από το όριο της φτώχειας δεν συμμετέχει στην εκλογική διαδικασία. Οι κοινωνικά και οικονομικά αποκλεισμένοι αυτοαποκλείονται πολιτικά.
Ετσι η Γερμανία λειτουργεί σαν ένας ιδιότυπος βιότοπος μέσα στην υπόλοιπη Ευρώπη. Καμία ουσιαστική συζήτηση για την Ευρώπη κατά την προεκλογική περίοδο. Απλούστατα γιατί η Γερμανία δεν έχει καμία σχέση με την υπόλοιπη Ευρώπη. Είναι πλούσια, χτίζει, επενδύει, καταναλώνει (οι τόκοι των στεγαστικών, των καταναλωτικών και των δανείων προς τις επιχειρήσεις ποτέ δεν ήταν χαμηλότεροι) και απωθεί τη συζήτηση για την κατάσταση της Ενωσης, γιατί σχεδόν όλη η Ευρώπη βρίσκεται σε κρίση και ο γερμανικός εφιάλτης είναι μήπως αυτή η κρίση χτυπήσει και τη γερμανική πόρτα.
Η κ. Μέρκελ θεωρείται η εγγύηση ότι η κρίση δεν θα αγγίξει τη Γερμανία. Μέσα από έναν απλουστευτικό λόγο (έχει λεχθεί εύστοχα ότι κανένας ξένος δεν θα μπορούσε να μάθει γερμανικά ακούγοντας μόνον την κ. Μέρκελ) καλής αλλά και αυστηρής νοικοκυράς-μανούλας («Mutti») η κ. Μέρκελ νουθετεί αυστηρά (austerity) όλους αυτούς που «έζησαν πάνω από τις δυνατότητές τους» (αγοράζοντας γερμανικά προϊόντα και θεμελιώνοντας την ηγεμονία της Γερμανίας στην Ευρώπη) να υποστούν θυσίες, όπως οι Γερμανοί (οι οποίοι βέβαια θυσίες έκαναν υπό τις κυβερνήσεις Σρέντερ, γι’ αυτό και η σοσιαλδημοκρατία δεν μπορεί να συνέλθει εκλογικά, ενώ υπό την κ. Μέρκελ η μόνη θυσία στην οποία έχουν υποβληθεί τα τελευταία 8 χρόνια είναι η αύξηση του ΦΠΑ κατά 2% το 2005), να δεχθούν ανεργία και φτώχεια, γιατί μόνον η λιτότητα θα επιτρέψει οικονομική ανάπτυξη και έξοδο από την κρίση. Αλλωστε η όπερα της πεντάρας των Ευρωπαίων αρχηγίσκων, κυρίως του Νότου, λειτουργεί υπέρ του κύρους της κ. Μέρκελ.
Είναι ικανότατη στο να υιοθετεί όλες τις προτάσεις των άλλων ως δικές της, είτε αυτές αφορούν το περιβάλλον είτε τον κατώτατο μισθό είτε οτιδήποτε άλλο. Αυτή η υιοθεσία, βέβαια, καταδικάζει τα υιοθετημένα σε αργό θάνατο, αλλά αυτό δεν σημαίνει τίποτα, γιατί επικοινωνιακά οι φυσικοί γονείς έχουν χάσει ήδη το παιχνίδι. Το μόνο που δεν υιοθετεί η κ. Μέρκελ είναι οι προτάσεις για την αύξηση των φόρων των πλουσιότερων στρωμάτων.
Αν αναγκαστεί να κυβερνήσει με τους Σοσιαλδημοκράτες ή με τους Πράσινους και αναγκαστεί να κάνει κάποιες υποχωρήσεις, τα πράγματα δεν θα είναι τραγικά. Οι υποχωρήσεις θα είναι μικρές, γιατί η κυρίαρχη νεοφιλελεύθερη τάση έχει ριζώσει στον γερμανικό βιότοπο, ενώ η προσαρμογή είναι η μεγαλύτερη αρετή της κ. Μέρκελ. Γιατί ο εκπληκτικός τακτικισμός της έχει συγκεκριμένο περιεχόμενο και όνομα: Μέρκελ.
* Καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης στο Τμήμα Επικοινωνίας και ΜΜΕ του Πανεπιστημίου Αθηνών
efsyn logioshermes
ΜΟΙΡΑΣΤΕΙΤΕ
ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ
ΕΠΟΜΕΝΟ ΑΡΘΡΟ
Το σχέδιο για το νέο ΕΟΠΥΥ - η πρόταση του Ν. Πολύζου
ΣΧΟΛΙΑΣΤΕ
