2013-10-05 22:00:08
Του Κωνσταντή Σεβρή*
Η νεανική ανεργία στην Ελλάδα αγγίζει το 60%, ενώ η μαύρη νεανική εργασία στην Ελλάδα των «γκαρσονιών» διογκώνεται με γεωμετρική πρόοδο. Η ελληνική νεολαία, μεγαλωμένη στα χρυσά χρόνια του ελληνικού παρασιτισμού, έχει βρεθεί σε ένα ιδιόμορφο αδιέξοδο. Από τη μία μεριά είναι τα τεράστια κεφάλαια που έχουν δαπανηθεί για την πολυετή εκπαίδευσή της, και δεν μπορεί να το χωνέψει πως θα αμείβεται με τα 390 ευρώ του κατώτερου μισθού. Από την άλλη μεριά, ο παρηκμασμένος οικονομικός ιστός και η μονοκαλλιέργεια του τουριστικού προϊόντος δεν επιτρέπουν την απορρόφηση των νέων, βυθίζοντάς τους στη στείρα αγγελιοφαγεία, την κατάθλιψη και τη φυγή.
Στη φυγή και στο φαινόμενο της «διαρροής εγκεφάλων» στρέφει την προσοχή της η Γερμανία, διαμορφώνοντας μια επιθετική πολιτική εισαγωγής ξένων νεαρών επιστημόνων. Προς αυτόν το σχεδιασμό, ενεργοποιεί το σύνολο των ευρωπαϊκών θεσμών. Ενώ, ταυτόχρονα, στήνει μηχανισμούς εξαγωγής εγκεφάλων από τις χώρες του ευρωπαϊκού Νότου.
Η βιομηχανία εξαγωγής εγκεφάλων που έχει στήσει η Γερμανία στην Ελλάδα
Η Γερμανία είναι η μόνη χώρα της ΕΕ που δίδει τα δικαιώματα μόνιμου κατοίκου στους ξένους φοιτητές που σπουδάζουν εκεί, εφόσον οι γονείς τους είναι ασφαλισμένοι στη χώρα προέλευσης. Μια διάταξη που περιλαμβάνει σειρά προνομίων (ιατροφαρμακευτική περίθαλψη, νομικά δικαιώματα), που συμβάλλουν καθοριστικά στη γερμανοποίηση των νεαρών φοιτητών.
«Ζητώ από τους πτυχιούχους των τεχνικών και τεχνολογικών σχολών σας να έρθουν να εργαστούν στη Γερμανία, γνωρίζοντας ότι θα φροντίσουμε εμείς να μάθουν τη γλώσσα και να βρουν εργασία», είχε υπογραμμίσει η Άνγκελα Μέρκελ κατά τη διάρκεια μιας εκ των επισκέψεων του Πάσος Κοέλιο στο Βερολίνο.
«Σε σύγκριση με τον υπόλοιπο κόσμο, είμαστε μια μάλλον γερασμένη ήπειρος, η οποία δεν έχει το περιθώριο να χάσει τα παιδιά της από τους λαϊκιστές και τους εξτρεμιστές», έγραψε ο κ. Σόιμπλε στην εφημερίδα Der Tagesspiegel, και τόνιζε, «όσοι ενδιαφέρονται για εκπαίδευση ή όσοι είναι άνεργοι επαγγελματίες είναι ευπρόσδεκτοι εδώ».
Οι συγκεκριμένες δημόσιες τοποθετήσεις συνοψίζουν τη στρατηγική που προωθούν για την αρπαγή των «εγκεφάλων» του ευρωπαϊκού Νότου, προς χάριν της γερμανικής βιομηχανίας. Μια ολοκληρωμένη στρατηγική που υλοποιείται σε πολλαπλά επίπεδα. Βλέποντάς την ως σύνολο, μπορούμε να εντοπίσουμε τα «βιομηχανικά» χαρακτηριστικά που έχει αποκτήσει η «βιομηχανία εξαγωγής εγκεφάλων», και αποτελεί οργανικό κομμάτι των ευρύτερων σχεδιασμών της Γερμανίας, στην προσπάθειά της να ποδηγετήσει τον ευρωπαϊκό κόσμο και να διαμορφώσει εκείνες τις συνθήκες που θα την αναδείξουν σε κραταιά υπερδύναμη.
Οι Γερμανοί είναι ο πιο γερασμένος λαός της Ευρώπης, σύμφωνα με τα στατιστικά μεγέθη. Το 2012, το 20,4% του γερμανικού πληθυσμού ήταν άνω των 65 ετών. Ενώ γεννιούνται μόλις 8 παιδιά ανά 1000 κατοίκους, ποσοστό που είναι το μικρότερο παγκοσμίως και, σύμφωνα με όλες τις εκτιμήσεις, όχι μόνο δεν θα αλλάξει, αλλά, αντίθετα, προβλέπεται η επιδείνωσή του. Σε αυτή τη κατεύθυνση συγκλίνει ο συνδυασμός του υψηλού προσδόκιμου ζωής των Γερμανών και η μείωση των γυναικών σε ηλικία τεκνοποιίας.
Οι οικονομικοί δείκτες της Γερμανίας, πλήττονται, εκτός από τους αρνητικούς δημογραφικούς δείκτες και από τη μειωμένη παρουσία ντόπιου επιστημονικού προσωπικού. Στις ηλικίες 15 έως 65 ετών των Γερμανών, μόλις το 26% διαθέτει πτυχίο από ανώτερη ή ανώτατη σχολή.
Αμφότερα τα γνωρίσματα της γερμανικής δημογραφίας και της επιστημονικής της κατάρτισης οδηγούν τις γερμανικές ελίτ σε μια συγκεκριμένη επιλογή: στην εισαγωγή ξένου επιστημονικού προσωπικού, νεαρής ηλικίας. Μια τακτική που είχε εφαρμόσει τα προηγούμενα χρόνια, με στόχο, τότε, κυρίως το ανειδίκευτο εργατικό προσωπικό από τις χώρες της τέως Σοβιετικής Ένωσης. Αξίζει να σημειώσουμε σε αυτό το σημείο πως, σύμφωνα με έρευνα του ιδρύματος Μπέρτελσμαν, ήδη το 43% των νέων μεταναστών, από 15 έως 65 ετών στη Γερμανία, διαθέτει πτυχίο από ανώτερη ή ανώτατη σχολή.
Μόνο από τον Ιατρικό Σύλλογο Λάρισας, μεταξύ του 2012 με τις αρχές του 2013, έχουν μεταναστεύσει 84 ιατροί (40 ειδικευμένοι και 44 χωρίς ειδικότητα), ενώ από τον Ιατρικό Σύλλογο Αθηνών 4000 νέοι ιατροί έχουν μεταναστεύσει την τελευταία τριετία.
Η Γερμανία είναι η μόνη χώρα της ΕΕ που δίδει τα δικαιώματα μόνιμου κατοίκου στους ξένους φοιτητές που σπουδάζουν εκεί, εφόσον οι γονείς τους είναι ασφαλισμένοι στη χώρα προέλευσης. Μια διάταξη που περιλαμβάνει σειρά προνομίων (ιατροφαρμακευτική περίθαλψη, νομικά δικαιώματα), που συμβάλλουν καθοριστικά στη γερμανοποίηση των νεαρών φοιτητών. Ταυτόχρονα, έχει διαμορφώσει ένα ιδιαίτερα δραστήριο σύστημα για την ένταξη των μεταναστών στον νέο τους τόπο.
Οι τοπικές αρχές, οι μεταναστευτικές ομοσπονδίες και ενώσεις (π.χ. η ελληνική κοινότητα Βερολίνου) και διάφορες Μ.Κ.Ο. ειδικευμένες στην ένταξη μεταναστών στον κοινωνικό ιστό, χρησιμοποιούνται μεθοδικά προς αυτή την κατεύθυνση. Οι εν λόγω φορείς βοηθούν τους νέους μετανάστες στην εύρεση κατοικίας, την ταχύρρυθμη εκμάθηση της γερμανικής γλώσσας και σε άλλα προγράμματα που αφορούν την επαγγελματική απασχόληση, ενώ συμβάλλουν καθοριστικά στην κατανόηση του κοινωνικού και νομικού πλαισίου στο οποίο εντάσσεται ο νέος επιστήμονας-μετανάστης.
Παράλληλα, η Γερμανία απλουστεύει τις διαδικασίες αναγνώρισης των βιογραφικών στοιχείων και επαγγελματικών δεξιοτήτων των νέων μεταναστών. Το γερμανικό υπουργείο Απασχόλησης συνέστησε ένα συμβούλιο από γνώστες και χρήστες πολλών ξένων γλωσσών, ώστε να είναι σε θέση να μεταφραστεί και να λάβει επίσημη γερμανική αναγνώριση το πτυχίο και το βιογραφικό που κρατά στα χέρια του ο νέος μετανάστης. Ενώ αναδιαμορφώθηκε ριζικά το γερμανικό μοντέλο πιστοποίησης της επιστημονικής κατάρτισης και ειδίκευσης, ώστε να είναι συμβατό με τους τίτλους που δίδονται στην υπόλοιπη Ευρώπη.
Και όλα αυτά, την ίδια στιγμή που η γερμανική κυβέρνηση επιδοτεί εταιρείες για την πρόσληψη νεαρών επιστημόνων μεταναστών, αλλάζει τις ποσοστώσεις ξένων και ντόπιων σπουδαστών στα πανεπιστήμιά της και εκπονεί, σε μηνιαία βάση, νέα προγράμματα ειδίκευσης, πρακτικής άσκησης και εργασίας για τους νεαρούς μετανάστες.
Σε αυτή τη στρατηγική, προσπαθεί να αξιοποιήσει το ευρύτερο μπάχαλο που επικρατεί στην ΕΕ. Με πρόσχημα τους δείκτες νεανικής ανεργίας του ευρωπαϊκού Νότου, εκπονεί ένα πανευρωπαϊκό πρόγραμμα κατά της νεανικής ανεργίας, της τάξης των 6 δισ. ευρώ, για την κατάρτιση και την πρακτική εργασία των νέων σε επιχειρήσεις της. Κύριος αποδέκτης ωστόσο των χρημάτων αυτών θα είναι η Γερμανία, διότι εκεί βρίσκεται ο κυριότερος όγκος των παραγωγικών εξαγωγικών βιομηχανικών μονάδων και αυτή έχει διαμορφώσει τις καλύτερες συνθήκες αξιοποίησης της νεανικής κινητικότητας.
Στις αρχές Σεπτεμβρίου πρόκειται να ξεκινήσει το γερμανικό πρόγραμμα «επιδοτούμενης μετανάστευσης», που περιλαμβάνει επαγγελματική εκπαίδευση και κατάρτιση διάρκειας 2,5 έως 3,5 ετών για νέους 18 έως 35 ετών, με απολυτήριο λυκείου, με στόχο τον ευρωπαϊκό Νότο. Πρόγραμμα που θα διαδεχθεί στη χώρα μας το υπάρχον πρόγραμμα του ΟΑΕΔ για επιδοτούμενη πρακτική άσκηση στο εξωτερικό φοιτητών πανεπιστημίων (μέχρι 3 μήνες) και σπουδαστών ΤΕΙ (μέχρι 6 μήνες).
Αναπόσπαστο κομμάτι της γερμανικής στρατηγικής αποτελεί η επιδότηση μαθημάτων της γερμανικής γλώσσας στο εσωτερικό των χωρών προέλευσης, ενώ, με τη χρήση άλλων προγραμμάτων, μπορεί κάποιος να εξασφαλίσει επιδοτούμενο ταξίδι προς τη Γερμανία για πρακτική ειδίκευση ή εργασία στη Γερμανία, αλλά ακόμη και για μια απλή συνέντευξη.
Τα συνεργαζόμενα δίκτυα στον ευρωπαϊκό Νότο
Όλα αυτά δεν θα ήταν σε θέση να συντονίσουν τη μετανάστευση των νέων προς τη Γερμανία, εάν δεν υπήρχε ένα οργανωμένο δίκτυο στις χώρες προέλευσης (τον ευρωπαϊκό Νότο) που θα επιτελούσε τον ρόλο αυτό.
Στις αρχές της «δημοσιονομικής προσαρμογής» της Ελλάδας, τα γραφεία ευρέσεως εργασίας προχώρησαν στη βελτίωση των μηχανισμών εξασφάλισης εργασίας στη Γερμανία και στη διαμόρφωση ενός ενιαίου συστήματος διακίνησης βιογραφικών, χρησιμοποιώντας τις υπάρχουσες δομές της Ε.Ε.. Ενώ η ένταση στην αναζήτηση εργασίας στο εξωτερικό προκάλεσε και τη γέννηση ειδικών γραφείων ευρέσεως εργασίας στο εξωτερικό, τα οποία προχώρησαν σε απευθείας συμφωνίες με πανεπιστημιακά ιδρύματα και επιχειρήσεις της Γερμανίας.
Το φαινόμενο της διαρροής εγκεφάλων γιγαντώθηκε
ωστόσο στα χρόνια της παγκοσμιοποίησης, δηλαδή από το 1991 και μετά
Οι εν λόγω οργανισμοί, σε συνδυασμό με επιχειρηματικά ιδρύματα και ενώσεις, πραγματοποιούν συνέχεια ημερίδες, συνέδρια και εκδηλώσεις, με τον εύηχο τίτλο «Ημέρα Καριέρας», στις οποίες αναδεικνύονται όλες εκείνες οι νομικές φόρμουλες, τα κίνητρα και οι προοπτικές της μετανάστευσης για εργασία στο εξωτερικό, δίνοντας ιδιαίτερη σημασία στις προοπτικές μετανάστευσης στη Γερμανία. Κομμάτι της ίδιας «ενημερωτικής» εκστρατείας των εν λόγω οργανισμών είναι και η ανάδειξη των «ακαδημαϊκών» εμπορικών πακέτων, για τα πανεπιστήμια της Γερμανίας και της Βρετανίας, τα πλεονεκτήματά τους και κυρίως την ανταποδοτικότητα των τίτλων τους στη βορειοευρωπαϊκή αγορά εργασίας.
Παρά τις διατυπωμένες ανησυχίες των ντόπιων ακαδημαϊκών ελίτ για τη μετανάστευση των νέων Ελλήνων, δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις που τα ελληνικά πανεπιστήμια προβαίνουν στη διοργάνωση τέτοιων ημερίδων και σεμιναρίων, ενώ αρκετά ιδρύματα προχωρούν σε αλλαγές στα μεταπτυχιακά τους προγράμματα, ώστε να γίνεται ευκολότερη η «διεθνοποίηση» του παρεχόμενου τίτλου.
Στο ίδιο μήκος κύματος κινούνται οι αρχές της τοπικής αυτοδιοίκησης που, με τη σειρά τους, άλλες έχουν οργανώσει ημερίδες «καριέρας», σε συνεργασία με υπερεθνικούς φορείς, άλλες διδάσκουν δωρεάν τη γερμανική γλώσσα για όσους διατίθενται να μεταναστεύσουν για εργασία στη Γερμανία (Δήμος Θεσσαλονίκης). Ο Δήμος Λαγκαδά προχώρησε ένα βήμα παραπέρα, συντονίζοντας ο ίδιος τη μετανάστευση νέων στη Γερμανία, μετά από διαδημοτική συμφωνία με τον Δήμο Βερολίνου και τις ευλογίες του απεσταλμένου της γερμανικής καγκελαρίας, κυρίου Φούχτελ.
Σε όλα αυτά αξίζει να σημειώσουμε την καθημερινή έκθεση των νέων σε διαφημίσεις για τη «γη της επαγγελίας» που τους περιμένει εκτός συνόρων, τις διακηρύξεις υπουργών για τη συμβολή της μετανάστευσης των νέων στην τόνωση της εγχώριας οικονομίας και, τέλος, τις δεκάδες επιτυχημένες ιστορίες Ελλήνων που διαπρέπουν στο εξωτερικό, σε ένθετα, μονόστηλα ή τηλεοπτικά ρεπορτάζ.
Για να καταλάβουμε την ένταση της διαφημιστικής προβολής και την πληθώρα των εκδηλώσεων για τις εργασιακές προοπτικές στο εξωτερικό, αξίζει να αναφέρουμε πως, σε εκδήλωση της Κίνησης Πολιτών Άρδην, στη Θεσσαλονίκη, ενάντια στη μετανάστευση των νέων, με τίτλο, «Μένουμε ή φεύγουμε;» αρκετοί από τους παρευρισκόμενους νόμισαν πως πρόκειται για ακόμα μια εκδήλωση προβολής των εργασιακών προοπτικών στο εξωτερικό.
Το παράδειγμα του ιατρικού κλάδου
Για να αντιληφθούμε τον χαρακτήρα της σύνθετης βιομηχανίας εξαγωγής «εγκεφάλων», ας εξετάσουμε τα όσα γίνονται στον ιατρικό κλάδο και τους νέους ανέργους ιατρούς, οι οποίοι, στους δείκτες νεανικής επιστημονικής μετανάστευσης, καταλαμβάνουν κυρίαρχη θέση.
Το πρώτο τρίμηνο του 2013, καταγράφηκε αλματώδης αύξηση, της τάξης του 250%, σε σχέση με το αντίστοιχο του 2012, στη μετανάστευση στον ιατρικό κλάδο. Μόνο από τον Ιατρικό Σύλλογο Λάρισας, μεταξύ του 2012 με τις αρχές του 2013, έχουν μεταναστεύσει 84 ιατροί (40 ειδικευμένοι και 44 χωρίς ειδικότητα), ενώ από τον Ιατρικό Σύλλογο Αθηνών 4000 νέοι ιατροί έχουν μεταναστεύσει την τελευταία τριετία. Από τους 110 αποφοιτήσαντες από την Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου της Κρήτης, πάνω απ’ τους μισούς βρίσκονται ήδη στο εξωτερικό. Συνοπτικά, την τελευταία πενταετία, πενταπλασιάστηκε ο αριθμός των γιατρών που μετανάστευσε.
Στην προσπάθεια όμως να απαντήσουν στην ανεργία των νέων ιατρών, οι Ιατρικοί Σύλλογοι έλαβαν «πρωτοβουλίες» που εντάσσονται στη βιομηχανία εξαγωγής εγκεφάλων που έχει στήσει η Γερμανία. Στις 27 Μαΐου 2013, πραγματοποιήθηκε ενημερωτική συγκέντρωση για ανέργους γιατρούς, στα πλαίσια του Ευρωπαϊκού Προγράμματος MobiPro-EU, ενώ στις 28-29 Μαΐου ακολούθησαν συνεδρίες για ατομική συμβουλευτική ενημέρωση των ιατρών από στελέχη της Κεντρικής Υπηρεσίας Προσωπικού (ZAV) του Ομοσπονδιακού Υπουργείου Εργασίας και Κοινωνικών Υποθέσεων (BMAS) της Γερμανίας. Το εν λόγω ευρωπαϊκό πρόγραμμα απευθύνεται σε ανέργους ιατρούς κάτω των 40 ετών, που επιθυμούν να εξασφαλίσουν συγκεκριμένη θέση εργασίας στη Γερμανία, ενώ περιλαμβάνει πρόνοια για την εκμάθηση της γερμανικής γλώσσας με επιδότηση από το γερμανικό κράτος. Το αποτέλεσμα τις πολυήμερης ημερίδας; Από τους 270 ιατρούς που παρακολούθησαν την ενημερωτική εκδήλωση, 50 ζήτησαν εξειδικευμένη ατομική συμβουλευτική ενημέρωση, βάσει της ειδικότητας, και 2 από αυτούς εντάχθηκαν αμέσως στο πρόγραμμα.
Επιπλέον, στην προσπάθεια του να «βοηθήσει» τους ανέργους του κλάδου, ο Ιατρικός Σύλλογος Αθηνών ίδρυσε Γραφείο Πληροφόρησης και Απασχόλησης για την Ελλάδα και το Εξωτερικό, ώστε οι άνεργοι ιατροί να απευθύνονται σε αυτό για να συντονιστεί η εύρεση θέσης εργασίας. Στο ίδιο μήκος κύματος, ο ΙΣΑ προχώρησε, το 2012, σε αδελφοποίηση με τον αντίστοιχο σύλλογο του Βερολίνου, στις αρχές του 2013, με την Ελληνική Ιατρική Εταιρεία Νέας Υόρκης και, μέσα στους επόμενους μήνες, σχεδιάζει την αδελφοποίηση με τον Γαλλικό Ιατρικό Σύλλογο, ώστε να ανοίξουν ορίζοντες και διευκολύνσεις στην αναζήτηση εργασίας των νέων ανέργων ιατρών στις εν λόγω χώρες.
Κι όλα αυτά, την ίδια στιγμή που οι ελλείψεις στο δημόσιο σύστημα υγείας, το οποίο πλέον καταρρέει, είναι τραγικές. Λείπουν 6.500 γιατροί από το ΕΣΥ και 10.000 περίπου από τον ΕΟΠΥΥ, καθώς οι προσλήψεις μόνιμου προσωπικού αποτελούν πλέον παρελθόν.
Πέραν του κοινωνικού κόστους της απώλειας των ιατρών έχει σημασία να δούμε και το οικονομικό κόστος της ανελέητης ληστείας που πραγματοποιείται. Σύμφωνα με τον πρόεδρο του τμήματος Κοινωνικής Πολιτικής του Παντείου, Γιάννη Κουζή, ένας φοιτητής της Ιατρικής κοστίζει στο ελληνικό κράτος 12.000 ευρώ τον χρόνο και έως ότου ολοκληρώσει τις σπουδές του, σε 7 χρόνια κατά μέσο όρο, στοιχίζει 84.000 ευρώ.
Το κοινωνικό δίκτυο LinkedIn και το ευρωπαϊκό πρόγραμμα «Εράσμους»
Δύο ακόμη είναι οι παράγοντες που παίζουν καθοριστικό ρόλο. Από τη μία μεριά το κοινωνικό δίκτυο LinkedIn και, από την άλλη, το πανευρωπαϊκό πρόγραμμα ανταλλαγής φοιτητών Εράσμους. Ας τα δούμε ένα-ένα:
Το δίκτυο LinkedIn είναι δίκτυο επαγγελματικών στοιχείων. Στον προσωπικό του λογαριασμό, ο χρήστης είναι σε θέση να ανεβάσει τα βιογραφικά του στοιχεία (επαγγελματική προϋπηρεσία, εκπαιδευτικές πιστοποιήσεις κ.λπ.) και η διαδικτυακή του κοινότητα συγκροτείται βάσει αυτών των στοιχείων. Στην Ελλάδα, το εν λόγω κοινωνικό δίκτυο εμφανίζει σχεδόν 5.000 μέλη στην Ελλάδα, 3.244 εταιρείες και 447 ομάδες με γλώσσα την ελληνική. Συνολικά έχει ξεπεράσει τα 100 εκατ. μέλη ανά τον κόσμο (με στοιχεία του 2011).
Με τη χρήση του συγκεκριμένου κοινωνικού δικτύου δίνεται η δυνατότητα στον καθένα να παρακολουθήσει την επαγγελματική και εκπαιδευτική διαδρομή του χρήστη. Να ανταλλάξει επαγγελματικές εμπειρίες ή απορίες. Τα γραφεία ευρέσεως εργασίας, με αρμοδιότητά τους την εύρεση εργασίας στο εξωτερικό, δίνουν ιδιαίτερη σημασία, ο άνεργος πελάτης τους να διαμορφώσει άμεσα λογαριασμό στο LinkedIn. Δίνοντάς τους συγκεκριμένες κατευθύνσεις για το πώς θα ενεργοποιήσουν τον λογαριασμό τους.
Το LinkedIn είναι ιδιαίτερα δημοφιλές σε υψηλόβαθμα στελέχη επιχειρήσεων και διευθυντές ανά τον κόσμο, αλλά και σε εταιρείες εύρεσης προσωπικού, μικρές και μεγάλες επιχειρήσεις, συμβούλους, νεοεισερχόμενους στην αγορά εργασίας κ.ά. Όλο και περισσότερα τμήματα προσλήψεων αξιοποιούν το εν λόγω δίκτυο για προσκλήσεις ενδιαφέροντος προσλήψεων. Οι σχεδιαστές του δικτύου, αντιλαμβανόμενοι τη διάσταση αυτή και τη σημασία της, δημιούργησαν μια νέα εφαρμογή ονόματι Apply With LinkedIn, η οποία επιτρέπει σε υποψήφιους εργαζόμενους να αναζητούν θέσεις εργασίας, παρέχοντας ως βιογραφικό το προφίλ τους στο LinkedIn.
Η συγκεκριμένη εφαρμογή δίνει τη δυνατότητα απευθείας συνέντευξης με τον εργοδότη, καθώς ο τελευταίος, λαμβάνοντας το βιογραφικό του χρήστη, αποκτά το δικαίωμα να του καταθέσει ηλεκτρονικά πέντε ερωτήσεις.
Πώς όμως το εν λόγω κοινωνικό δίκτυο αποτελεί κομμάτι της βιομηχανίας εξαγωγής εγκεφάλων; Ο νέος επιστήμονας-μετανάστης, με την υπαγωγή του σε κάποιο ξένο ευρωπαϊκό εκπαιδευτικό πρόγραμμα, ή απλώς με την εγκατάστασή του σε νέα ευρωπαϊκή πόλη, εντάσσεται άμεσα σε μια νέα κοινότητα χρηστών. Και το βιογραφικό του, από την ασημαντότητα της ελληνικής αγοράς εργασίας, λαμβάνει προνομιακή αξία και προσοχή στο νέο του περιβάλλον. Ενώ επαγγελματίες κυνηγοί ταλέντων, χρησιμοποιώντας την αλγοριθμική ροή στις δυνατότητες του δικτύου, επιτυγχάνουν την άμεση προσέγγιση με τον νέο επιστήμονα μετανάστη.
Τη δεκαετία του ’90, για παράδειγμα, καταγράφηκε, σε μεγάλη λατινοαμερικάνικη έρευνα, πως η Αργεντινή έχασε 19,1% των επιστημόνων της, η Χιλή το 15,6% και το Περού το 10%. Το φαινόμενο συνεχίστηκε και τη δεκαετία του 2000, αλλά περιορίστηκε σε μονοψήφια ποσοστά σε Αργεντινή (2,2%), Βραζιλία (3,3%), ή Χιλή (5,3%), αλλά εκτινάχτηκε στο Μεξικό (14,3%), στην Κολομβία (11%) και στο Εκουαδόρ (10,9%).
Το πρόγραμμα Εράσμους
Το πρόγραμμα Εράσμους ειδικεύεται στην ανταλλαγή φοιτητών στα πλαίσια της ΕΕ και διαμορφώθηκε το 1987. Το πρόγραμμα, μολονότι στις αρχές του αφορούσε τον σκληρό πυρήνα της ΕΕ, τα επόμενα χρόνια έλαβε πανευρωπαϊκό χαρακτήρα. Την πρώτη χρονιά που λειτούργησε, έλαβαν μέρος 3.244 φοιτητές. Το 2006, περισσότεροι από 150.000 φοιτητές έλαβαν μέρος στο πρόγραμμα, το 1% δηλαδή των Ευρωπαίων σπουδαστών. Τα τελευταία είκοσι χρόνια, πάνω από 2 εκατ. φοιτητές συμμετείχαν στο πρόγραμμα.
Το πρόγραμμα Εράσμους διαμορφώθηκε από τις ευρωπαϊκές ελίτ, για να προκαλέσουν την κινητικότητα των νέων στις ευρωπαϊκές χώρες, την άμβλυνση των εθνικών ετεροτήτων των νέων Ευρωπαίων και την προοδευτική πανευρωπαϊκή συνεργασία των εκπαιδευτικών ιδρυμάτων. Με αυτό το πρίσμα, διαμορφώθηκε ένα ολόκληρο δίκτυο συντονισμού της νεανικής εκπαιδευτικής κίνησης, με ειδικευμένα γραφεία διασύνδεσης, τα οποία απλούστευσαν τη διαδικασία μετάβασης, εγκατάστασης και διαβίωσης των νεαρών φοιτητών. Η φυσιογνωμία του προγράμματος λειτουργεί καθοριστικά στην άμβλυνση των δυσκολιών στη λήψη της απόφασης για μόνιμη εγκατάσταση στο εξωτερικό, ενώ ένα μεγάλο τμήμα των έως τώρα νέων επιστημόνων μεταναστών μετείχε στο πρόγραμμα Εράσμους.
Αξίζει να σημειώσουμε πως οι γερμανικές ελίτ, το επόμενο διάστημα, σχεδιάζουν, πλάι στα διάφορα προγράμματα νεανικής επαγγελματικής κινητικότητας, την εκπόνηση ενός νέου προγράμματος Εράσμους, που θα περιλαμβάνει, πέραν της εκπαίδευσης, και την πρακτική εργασία σε διάφορες ευρωπαϊκές χώρες.
Το φαινόμενο της διαρροής εγκεφάλων
Ο όρος διαρροή εγκεφάλων (brain drain) επινοήθηκε από το βρετανικό ίδρυμα Royal Society για να περιγράψει τη μετανάστευση επιστημόνων και τεχνολόγων στη Βόρεια Αμερική από τη μεταπολεμική Ευρώπη. Ο ίδιος όρος χρησιμοποιήθηκε λίγο αργότερα στο Ηνωμένο Βασίλειο για να περιγράψει την εισροή Ινδών επιστημόνων και μηχανικών.
Δύο είναι τα κύρια αίτια που οδηγούν στη γέννηση και εξέλιξη του φαινομένου: από τη μια μεριά οι συνθήκες ζωής στη χώρα προέλευσης του νέου επιστήμονα μετανάστη, από την άλλη, οι επιλογές του ιδίου του επιστήμονα μετανάστη. Η έφεσή του στην εξερεύνηση, οι φιλοδοξίες του για καριέρα και η προσδοκία του για καλύτερες οικονομικές απολαβές. Με τον όρο διαρροή εγκεφάλων περιγράφουμε τόσο την κίνηση των ανθρώπων, όσο και το οικονομικό και κοινωνικό κόστος που επιφέρει η μετανάστευση.
Τις πρώτες σαφείς ενδείξεις δημιουργίας και πορείας του φαινομένου τις συναντούμε στη ναζιστική Γερμανία. Ο χαρακτήρας του 3ου Ράιχ και η γενικευμένη του επίθεση έναντι στους Εβραίους είχε ως αποτέλεσμα, μεγάλο τμήμα των επιστημόνων να μεταναστεύσουν εκτός Γερμανίας. Τέτοιες ήταν οι περιπτώσεις του Άλμπερτ Αϊνστάιν, του Σίγκμουντ Φρόιντ κ.ά. Το τέλος του Β΄ ΠΠ διόγκωσε το φαινόμενο, αφού από τις υπό ανασυγκρότηση χώρες μετανάστευαν μαζικά στις ΗΠΑ.
Το φαινόμενο της διαρροής εγκεφάλων γιγαντώθηκε ωστόσο στα χρόνια της παγκοσμιοποίησης, δηλαδή από το 1991 και μετά. Ο συνδυασμός της διαμόρφωσης υποτυπωδών δομών εκπαίδευσης στον τέως αποικιακό κόσμο, η κατάρρευση της επιστημονικής ατμομηχανής της Ε.Σ.Σ.Δ. και η φυσιογνωμία της οικονομικής παγκοσμιοποίησης συνέβαλαν στον να λάβει πλανητικές διαστάσεις το φαινόμενο αυτό. Νέοι επιστήμονες από την Αφρική μετανάστευσαν μαζικά, τη δεκαετία του ’90 μέχρι αρχές του 2000, κυρίως στις Η.Π.Α. Φαινόμενο που συνεχίζει μέχρι τις ημέρες μας. Χαρακτηριστικά αναφέρουμε, πως τη δεκαετία του ’90, στο Σικάγο, εργάζονταν περισσότεροι Αιθίοπες γιατροί σε σχέση με τους γιατρούς της Αιθιοπίας. Ενώ αντίστοιχα, σύμφωνα με τις στατιστικές υπηρεσίας της Γκάνας, από το 1993 μέχρι το 2003, το 68% του ειδικευμένου υγειονομικού προσωπικού εγκατέλειψε τη χώρα για τις Η.Π.Α. και την Αγγλία. Μόνο για τη Νότιο Αφρική, υπολογίζεται πως η μετανάστευση ειδικευμένων γιατρών κόστισε στη χώρα 1.41 δισ. δολάρια.
Αντίστοιχη με τα κράτη της Αφρικής κίνηση παρατηρείται στην Ασία. Έρευνα του Ο.Η.Ε. ανέδειξε πως, μόνο από τη μετανάστευση των εξειδικευμένων σε θέματα πληροφορικής Ινδών, η Ινδία χάνει 2 δισ. δολάρια τον χρόνο. Ενώ η μετανάστευση για εκπαιδευτικούς και επαγγελματικούς λόγους οδηγεί την Ινδία στην απώλεια 10 δισ. δολαρίων κατ’ έτος. Στο γειτονικό Πακιστάν, το φαινόμενο αντιθέτως δεν έλαβε μεγάλες διαστάσεις.
Οι πολιτικές οικονομικής ανάπτυξης και η επίδραση της θρησκείας περιόρισαν την απώλεια ανθρώπινου ειδικευμένου προσωπικού. Από το μεταναστευτικό ρεύμα επιστημόνων, το μεγαλύτερο τμήμα του μετανάστευσε στα πετρελαιοπαραγωγά αραβικά κράτη. Στην Κίνα παρατηρείται όλα αυτά τα χρόνια μετανάστευση του ειδικευμένου επιστημονικού προσωπικού. Άξιο αναφοράς είναι η μόνιμη εγκατάσταση των Κινέζων μεταναστών στις χώρες παραμονής τους, καθώς μόλις 3 στους 10 επιστρέφουν. Στην Τουρκία, η μετανάστευση επιστημονικού προσωπικού εξελίχθηκε ανοδικά από το 1960 έως το 2000. Από το 2000 και έπειτα, η Τουρκία εφάρμοσε πολιτικές περιορισμού της μετανάστευσης επιστημόνων, οι οποίες, σε συνδυασμό με τους αναπτυξιακούς οικονομικούς ρυθμούς, πέτυχαν τον περιορισμό του φαινομένου.
Στη Λατινική Αμερική, που γειτνιάζει γεωγραφικά με τον κατ’ εξοχήν προορισμό των επιστημόνων μεταναστών, τις Η.Π.Α, έλαβε επίσης διαστάσεις το φαινόμενο. Τη δεκαετία του ’90, για παράδειγμα, καταγράφηκε, σε μεγάλη λατινοαμερικάνικη έρευνα, πως η Αργεντινή έχασε 19,1% των επιστημόνων της, η Χιλή το 15,6% και το Περού το 10%. Το φαινόμενο συνεχίστηκε και τη δεκαετία του 2000, αλλά περιορίστηκε σε μονοψήφια ποσοστά σε Αργεντινή (2,2%), Βραζιλία (3,3%), ή Χιλή (5,3%), αλλά εκτινάχτηκε στο Μεξικό (14,3%), στην Κολομβία (11%) και στο Εκουαδόρ (10,9%). Στη Λατινική Αμερική το φαινόμενο πήρε και μια άλλη τροπή, πιο ισορροπημένη: Μετά από συμφωνία ανάμεσα σε Κούβα και Βενεζουέλα, αποφασίστηκε η μετανάστευση 20.000 Κουβανών γιατρών στη Βενεζουέλα με αντάλλαγμα 100.000 βαρέλια πετρελαίου. Αναφέρουμε αυτή τη διακρατική συμφωνία ως μια δημόσια και συμφωνημένη μορφή μετανάστευσης επιστημόνων, από την οποία επωφελούνται και τα δύο μέρη.
Τα προηγούμενα χρόνια, στις αναπτυσσόμενες χώρες, η εκπαίδευση των νέων επιστημόνων στοίχιζε, συγκριτικά με τη Δύση, φθηνά. Το φαινόμενο της διαρροής εγκεφάλων μεταφέρεται όμως σταδιακά σε χώρες όπου η μέση δαπάνη για την επιστημονική κατάρτιση και ειδίκευση είναι αρκετά μεγάλη. Ενώ σημειώνεται και σε χώρες με αρνητικούς δημογραφικούς ρυθμούς. Επιπλέον, η οικονομική κρίση στις Η.Π.Α. και η ανάδυση νέων οικονομικών δυνάμεων (BRICS) έχει μετασχηματίσει αρκετές από τις μεταβλητές της περίπλοκης εξίσωσης της διαρροής εγκεφάλων. Έτσι σταδιακά βλέπουμε και ο ευρωπαϊκός Νότος να μετατρέπεται σε χώρα εξαγωγής εγκεφάλων.
Η οικονομική κρίση και η δημοσιονομική προσαρμογή, που έχει επιβληθεί στον ευρωπαϊκό Νότο, φέρνει τους νέους επιστήμονες πιο κοντά στη μετανάστευση. Κοινός τόπος; Οι χώρες που δέχονται τις εισροές επιστημονικού προσωπικού πετυχαίνουν την ανάπτυξη της παραγωγής τους και συνάμα εξασφαλίζουν καλύτερο βιοτικό επίπεδο για τον γηγενή πληθυσμό. Από την άλλη μεριά, οι χώρες που στερούνται το επιστημονικό τους δυναμικό βιώνουν την παρακμή του παραγωγικού τους μοντέλου και υποβαθμίζονται.
Πηγή: περιοδικό Άρδην τ. 93, κυκλοφορεί.
eranistis
logioshermes
Η νεανική ανεργία στην Ελλάδα αγγίζει το 60%, ενώ η μαύρη νεανική εργασία στην Ελλάδα των «γκαρσονιών» διογκώνεται με γεωμετρική πρόοδο. Η ελληνική νεολαία, μεγαλωμένη στα χρυσά χρόνια του ελληνικού παρασιτισμού, έχει βρεθεί σε ένα ιδιόμορφο αδιέξοδο. Από τη μία μεριά είναι τα τεράστια κεφάλαια που έχουν δαπανηθεί για την πολυετή εκπαίδευσή της, και δεν μπορεί να το χωνέψει πως θα αμείβεται με τα 390 ευρώ του κατώτερου μισθού. Από την άλλη μεριά, ο παρηκμασμένος οικονομικός ιστός και η μονοκαλλιέργεια του τουριστικού προϊόντος δεν επιτρέπουν την απορρόφηση των νέων, βυθίζοντάς τους στη στείρα αγγελιοφαγεία, την κατάθλιψη και τη φυγή.
Στη φυγή και στο φαινόμενο της «διαρροής εγκεφάλων» στρέφει την προσοχή της η Γερμανία, διαμορφώνοντας μια επιθετική πολιτική εισαγωγής ξένων νεαρών επιστημόνων. Προς αυτόν το σχεδιασμό, ενεργοποιεί το σύνολο των ευρωπαϊκών θεσμών. Ενώ, ταυτόχρονα, στήνει μηχανισμούς εξαγωγής εγκεφάλων από τις χώρες του ευρωπαϊκού Νότου.
Η βιομηχανία εξαγωγής εγκεφάλων που έχει στήσει η Γερμανία στην Ελλάδα
Η Γερμανία είναι η μόνη χώρα της ΕΕ που δίδει τα δικαιώματα μόνιμου κατοίκου στους ξένους φοιτητές που σπουδάζουν εκεί, εφόσον οι γονείς τους είναι ασφαλισμένοι στη χώρα προέλευσης. Μια διάταξη που περιλαμβάνει σειρά προνομίων (ιατροφαρμακευτική περίθαλψη, νομικά δικαιώματα), που συμβάλλουν καθοριστικά στη γερμανοποίηση των νεαρών φοιτητών.
«Ζητώ από τους πτυχιούχους των τεχνικών και τεχνολογικών σχολών σας να έρθουν να εργαστούν στη Γερμανία, γνωρίζοντας ότι θα φροντίσουμε εμείς να μάθουν τη γλώσσα και να βρουν εργασία», είχε υπογραμμίσει η Άνγκελα Μέρκελ κατά τη διάρκεια μιας εκ των επισκέψεων του Πάσος Κοέλιο στο Βερολίνο.
«Σε σύγκριση με τον υπόλοιπο κόσμο, είμαστε μια μάλλον γερασμένη ήπειρος, η οποία δεν έχει το περιθώριο να χάσει τα παιδιά της από τους λαϊκιστές και τους εξτρεμιστές», έγραψε ο κ. Σόιμπλε στην εφημερίδα Der Tagesspiegel, και τόνιζε, «όσοι ενδιαφέρονται για εκπαίδευση ή όσοι είναι άνεργοι επαγγελματίες είναι ευπρόσδεκτοι εδώ».
Οι συγκεκριμένες δημόσιες τοποθετήσεις συνοψίζουν τη στρατηγική που προωθούν για την αρπαγή των «εγκεφάλων» του ευρωπαϊκού Νότου, προς χάριν της γερμανικής βιομηχανίας. Μια ολοκληρωμένη στρατηγική που υλοποιείται σε πολλαπλά επίπεδα. Βλέποντάς την ως σύνολο, μπορούμε να εντοπίσουμε τα «βιομηχανικά» χαρακτηριστικά που έχει αποκτήσει η «βιομηχανία εξαγωγής εγκεφάλων», και αποτελεί οργανικό κομμάτι των ευρύτερων σχεδιασμών της Γερμανίας, στην προσπάθειά της να ποδηγετήσει τον ευρωπαϊκό κόσμο και να διαμορφώσει εκείνες τις συνθήκες που θα την αναδείξουν σε κραταιά υπερδύναμη.
Οι Γερμανοί είναι ο πιο γερασμένος λαός της Ευρώπης, σύμφωνα με τα στατιστικά μεγέθη. Το 2012, το 20,4% του γερμανικού πληθυσμού ήταν άνω των 65 ετών. Ενώ γεννιούνται μόλις 8 παιδιά ανά 1000 κατοίκους, ποσοστό που είναι το μικρότερο παγκοσμίως και, σύμφωνα με όλες τις εκτιμήσεις, όχι μόνο δεν θα αλλάξει, αλλά, αντίθετα, προβλέπεται η επιδείνωσή του. Σε αυτή τη κατεύθυνση συγκλίνει ο συνδυασμός του υψηλού προσδόκιμου ζωής των Γερμανών και η μείωση των γυναικών σε ηλικία τεκνοποιίας.
Οι οικονομικοί δείκτες της Γερμανίας, πλήττονται, εκτός από τους αρνητικούς δημογραφικούς δείκτες και από τη μειωμένη παρουσία ντόπιου επιστημονικού προσωπικού. Στις ηλικίες 15 έως 65 ετών των Γερμανών, μόλις το 26% διαθέτει πτυχίο από ανώτερη ή ανώτατη σχολή.
Αμφότερα τα γνωρίσματα της γερμανικής δημογραφίας και της επιστημονικής της κατάρτισης οδηγούν τις γερμανικές ελίτ σε μια συγκεκριμένη επιλογή: στην εισαγωγή ξένου επιστημονικού προσωπικού, νεαρής ηλικίας. Μια τακτική που είχε εφαρμόσει τα προηγούμενα χρόνια, με στόχο, τότε, κυρίως το ανειδίκευτο εργατικό προσωπικό από τις χώρες της τέως Σοβιετικής Ένωσης. Αξίζει να σημειώσουμε σε αυτό το σημείο πως, σύμφωνα με έρευνα του ιδρύματος Μπέρτελσμαν, ήδη το 43% των νέων μεταναστών, από 15 έως 65 ετών στη Γερμανία, διαθέτει πτυχίο από ανώτερη ή ανώτατη σχολή.
Μόνο από τον Ιατρικό Σύλλογο Λάρισας, μεταξύ του 2012 με τις αρχές του 2013, έχουν μεταναστεύσει 84 ιατροί (40 ειδικευμένοι και 44 χωρίς ειδικότητα), ενώ από τον Ιατρικό Σύλλογο Αθηνών 4000 νέοι ιατροί έχουν μεταναστεύσει την τελευταία τριετία.
Η Γερμανία είναι η μόνη χώρα της ΕΕ που δίδει τα δικαιώματα μόνιμου κατοίκου στους ξένους φοιτητές που σπουδάζουν εκεί, εφόσον οι γονείς τους είναι ασφαλισμένοι στη χώρα προέλευσης. Μια διάταξη που περιλαμβάνει σειρά προνομίων (ιατροφαρμακευτική περίθαλψη, νομικά δικαιώματα), που συμβάλλουν καθοριστικά στη γερμανοποίηση των νεαρών φοιτητών. Ταυτόχρονα, έχει διαμορφώσει ένα ιδιαίτερα δραστήριο σύστημα για την ένταξη των μεταναστών στον νέο τους τόπο.
Οι τοπικές αρχές, οι μεταναστευτικές ομοσπονδίες και ενώσεις (π.χ. η ελληνική κοινότητα Βερολίνου) και διάφορες Μ.Κ.Ο. ειδικευμένες στην ένταξη μεταναστών στον κοινωνικό ιστό, χρησιμοποιούνται μεθοδικά προς αυτή την κατεύθυνση. Οι εν λόγω φορείς βοηθούν τους νέους μετανάστες στην εύρεση κατοικίας, την ταχύρρυθμη εκμάθηση της γερμανικής γλώσσας και σε άλλα προγράμματα που αφορούν την επαγγελματική απασχόληση, ενώ συμβάλλουν καθοριστικά στην κατανόηση του κοινωνικού και νομικού πλαισίου στο οποίο εντάσσεται ο νέος επιστήμονας-μετανάστης.
Παράλληλα, η Γερμανία απλουστεύει τις διαδικασίες αναγνώρισης των βιογραφικών στοιχείων και επαγγελματικών δεξιοτήτων των νέων μεταναστών. Το γερμανικό υπουργείο Απασχόλησης συνέστησε ένα συμβούλιο από γνώστες και χρήστες πολλών ξένων γλωσσών, ώστε να είναι σε θέση να μεταφραστεί και να λάβει επίσημη γερμανική αναγνώριση το πτυχίο και το βιογραφικό που κρατά στα χέρια του ο νέος μετανάστης. Ενώ αναδιαμορφώθηκε ριζικά το γερμανικό μοντέλο πιστοποίησης της επιστημονικής κατάρτισης και ειδίκευσης, ώστε να είναι συμβατό με τους τίτλους που δίδονται στην υπόλοιπη Ευρώπη.
Και όλα αυτά, την ίδια στιγμή που η γερμανική κυβέρνηση επιδοτεί εταιρείες για την πρόσληψη νεαρών επιστημόνων μεταναστών, αλλάζει τις ποσοστώσεις ξένων και ντόπιων σπουδαστών στα πανεπιστήμιά της και εκπονεί, σε μηνιαία βάση, νέα προγράμματα ειδίκευσης, πρακτικής άσκησης και εργασίας για τους νεαρούς μετανάστες.
Σε αυτή τη στρατηγική, προσπαθεί να αξιοποιήσει το ευρύτερο μπάχαλο που επικρατεί στην ΕΕ. Με πρόσχημα τους δείκτες νεανικής ανεργίας του ευρωπαϊκού Νότου, εκπονεί ένα πανευρωπαϊκό πρόγραμμα κατά της νεανικής ανεργίας, της τάξης των 6 δισ. ευρώ, για την κατάρτιση και την πρακτική εργασία των νέων σε επιχειρήσεις της. Κύριος αποδέκτης ωστόσο των χρημάτων αυτών θα είναι η Γερμανία, διότι εκεί βρίσκεται ο κυριότερος όγκος των παραγωγικών εξαγωγικών βιομηχανικών μονάδων και αυτή έχει διαμορφώσει τις καλύτερες συνθήκες αξιοποίησης της νεανικής κινητικότητας.
Στις αρχές Σεπτεμβρίου πρόκειται να ξεκινήσει το γερμανικό πρόγραμμα «επιδοτούμενης μετανάστευσης», που περιλαμβάνει επαγγελματική εκπαίδευση και κατάρτιση διάρκειας 2,5 έως 3,5 ετών για νέους 18 έως 35 ετών, με απολυτήριο λυκείου, με στόχο τον ευρωπαϊκό Νότο. Πρόγραμμα που θα διαδεχθεί στη χώρα μας το υπάρχον πρόγραμμα του ΟΑΕΔ για επιδοτούμενη πρακτική άσκηση στο εξωτερικό φοιτητών πανεπιστημίων (μέχρι 3 μήνες) και σπουδαστών ΤΕΙ (μέχρι 6 μήνες).
Αναπόσπαστο κομμάτι της γερμανικής στρατηγικής αποτελεί η επιδότηση μαθημάτων της γερμανικής γλώσσας στο εσωτερικό των χωρών προέλευσης, ενώ, με τη χρήση άλλων προγραμμάτων, μπορεί κάποιος να εξασφαλίσει επιδοτούμενο ταξίδι προς τη Γερμανία για πρακτική ειδίκευση ή εργασία στη Γερμανία, αλλά ακόμη και για μια απλή συνέντευξη.
Τα συνεργαζόμενα δίκτυα στον ευρωπαϊκό Νότο
Όλα αυτά δεν θα ήταν σε θέση να συντονίσουν τη μετανάστευση των νέων προς τη Γερμανία, εάν δεν υπήρχε ένα οργανωμένο δίκτυο στις χώρες προέλευσης (τον ευρωπαϊκό Νότο) που θα επιτελούσε τον ρόλο αυτό.
Στις αρχές της «δημοσιονομικής προσαρμογής» της Ελλάδας, τα γραφεία ευρέσεως εργασίας προχώρησαν στη βελτίωση των μηχανισμών εξασφάλισης εργασίας στη Γερμανία και στη διαμόρφωση ενός ενιαίου συστήματος διακίνησης βιογραφικών, χρησιμοποιώντας τις υπάρχουσες δομές της Ε.Ε.. Ενώ η ένταση στην αναζήτηση εργασίας στο εξωτερικό προκάλεσε και τη γέννηση ειδικών γραφείων ευρέσεως εργασίας στο εξωτερικό, τα οποία προχώρησαν σε απευθείας συμφωνίες με πανεπιστημιακά ιδρύματα και επιχειρήσεις της Γερμανίας.
Το φαινόμενο της διαρροής εγκεφάλων γιγαντώθηκε
ωστόσο στα χρόνια της παγκοσμιοποίησης, δηλαδή από το 1991 και μετά
Οι εν λόγω οργανισμοί, σε συνδυασμό με επιχειρηματικά ιδρύματα και ενώσεις, πραγματοποιούν συνέχεια ημερίδες, συνέδρια και εκδηλώσεις, με τον εύηχο τίτλο «Ημέρα Καριέρας», στις οποίες αναδεικνύονται όλες εκείνες οι νομικές φόρμουλες, τα κίνητρα και οι προοπτικές της μετανάστευσης για εργασία στο εξωτερικό, δίνοντας ιδιαίτερη σημασία στις προοπτικές μετανάστευσης στη Γερμανία. Κομμάτι της ίδιας «ενημερωτικής» εκστρατείας των εν λόγω οργανισμών είναι και η ανάδειξη των «ακαδημαϊκών» εμπορικών πακέτων, για τα πανεπιστήμια της Γερμανίας και της Βρετανίας, τα πλεονεκτήματά τους και κυρίως την ανταποδοτικότητα των τίτλων τους στη βορειοευρωπαϊκή αγορά εργασίας.
Παρά τις διατυπωμένες ανησυχίες των ντόπιων ακαδημαϊκών ελίτ για τη μετανάστευση των νέων Ελλήνων, δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις που τα ελληνικά πανεπιστήμια προβαίνουν στη διοργάνωση τέτοιων ημερίδων και σεμιναρίων, ενώ αρκετά ιδρύματα προχωρούν σε αλλαγές στα μεταπτυχιακά τους προγράμματα, ώστε να γίνεται ευκολότερη η «διεθνοποίηση» του παρεχόμενου τίτλου.
Στο ίδιο μήκος κύματος κινούνται οι αρχές της τοπικής αυτοδιοίκησης που, με τη σειρά τους, άλλες έχουν οργανώσει ημερίδες «καριέρας», σε συνεργασία με υπερεθνικούς φορείς, άλλες διδάσκουν δωρεάν τη γερμανική γλώσσα για όσους διατίθενται να μεταναστεύσουν για εργασία στη Γερμανία (Δήμος Θεσσαλονίκης). Ο Δήμος Λαγκαδά προχώρησε ένα βήμα παραπέρα, συντονίζοντας ο ίδιος τη μετανάστευση νέων στη Γερμανία, μετά από διαδημοτική συμφωνία με τον Δήμο Βερολίνου και τις ευλογίες του απεσταλμένου της γερμανικής καγκελαρίας, κυρίου Φούχτελ.
Σε όλα αυτά αξίζει να σημειώσουμε την καθημερινή έκθεση των νέων σε διαφημίσεις για τη «γη της επαγγελίας» που τους περιμένει εκτός συνόρων, τις διακηρύξεις υπουργών για τη συμβολή της μετανάστευσης των νέων στην τόνωση της εγχώριας οικονομίας και, τέλος, τις δεκάδες επιτυχημένες ιστορίες Ελλήνων που διαπρέπουν στο εξωτερικό, σε ένθετα, μονόστηλα ή τηλεοπτικά ρεπορτάζ.
Για να καταλάβουμε την ένταση της διαφημιστικής προβολής και την πληθώρα των εκδηλώσεων για τις εργασιακές προοπτικές στο εξωτερικό, αξίζει να αναφέρουμε πως, σε εκδήλωση της Κίνησης Πολιτών Άρδην, στη Θεσσαλονίκη, ενάντια στη μετανάστευση των νέων, με τίτλο, «Μένουμε ή φεύγουμε;» αρκετοί από τους παρευρισκόμενους νόμισαν πως πρόκειται για ακόμα μια εκδήλωση προβολής των εργασιακών προοπτικών στο εξωτερικό.
Το παράδειγμα του ιατρικού κλάδου
Για να αντιληφθούμε τον χαρακτήρα της σύνθετης βιομηχανίας εξαγωγής «εγκεφάλων», ας εξετάσουμε τα όσα γίνονται στον ιατρικό κλάδο και τους νέους ανέργους ιατρούς, οι οποίοι, στους δείκτες νεανικής επιστημονικής μετανάστευσης, καταλαμβάνουν κυρίαρχη θέση.
Το πρώτο τρίμηνο του 2013, καταγράφηκε αλματώδης αύξηση, της τάξης του 250%, σε σχέση με το αντίστοιχο του 2012, στη μετανάστευση στον ιατρικό κλάδο. Μόνο από τον Ιατρικό Σύλλογο Λάρισας, μεταξύ του 2012 με τις αρχές του 2013, έχουν μεταναστεύσει 84 ιατροί (40 ειδικευμένοι και 44 χωρίς ειδικότητα), ενώ από τον Ιατρικό Σύλλογο Αθηνών 4000 νέοι ιατροί έχουν μεταναστεύσει την τελευταία τριετία. Από τους 110 αποφοιτήσαντες από την Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου της Κρήτης, πάνω απ’ τους μισούς βρίσκονται ήδη στο εξωτερικό. Συνοπτικά, την τελευταία πενταετία, πενταπλασιάστηκε ο αριθμός των γιατρών που μετανάστευσε.
Στην προσπάθεια όμως να απαντήσουν στην ανεργία των νέων ιατρών, οι Ιατρικοί Σύλλογοι έλαβαν «πρωτοβουλίες» που εντάσσονται στη βιομηχανία εξαγωγής εγκεφάλων που έχει στήσει η Γερμανία. Στις 27 Μαΐου 2013, πραγματοποιήθηκε ενημερωτική συγκέντρωση για ανέργους γιατρούς, στα πλαίσια του Ευρωπαϊκού Προγράμματος MobiPro-EU, ενώ στις 28-29 Μαΐου ακολούθησαν συνεδρίες για ατομική συμβουλευτική ενημέρωση των ιατρών από στελέχη της Κεντρικής Υπηρεσίας Προσωπικού (ZAV) του Ομοσπονδιακού Υπουργείου Εργασίας και Κοινωνικών Υποθέσεων (BMAS) της Γερμανίας. Το εν λόγω ευρωπαϊκό πρόγραμμα απευθύνεται σε ανέργους ιατρούς κάτω των 40 ετών, που επιθυμούν να εξασφαλίσουν συγκεκριμένη θέση εργασίας στη Γερμανία, ενώ περιλαμβάνει πρόνοια για την εκμάθηση της γερμανικής γλώσσας με επιδότηση από το γερμανικό κράτος. Το αποτέλεσμα τις πολυήμερης ημερίδας; Από τους 270 ιατρούς που παρακολούθησαν την ενημερωτική εκδήλωση, 50 ζήτησαν εξειδικευμένη ατομική συμβουλευτική ενημέρωση, βάσει της ειδικότητας, και 2 από αυτούς εντάχθηκαν αμέσως στο πρόγραμμα.
Επιπλέον, στην προσπάθεια του να «βοηθήσει» τους ανέργους του κλάδου, ο Ιατρικός Σύλλογος Αθηνών ίδρυσε Γραφείο Πληροφόρησης και Απασχόλησης για την Ελλάδα και το Εξωτερικό, ώστε οι άνεργοι ιατροί να απευθύνονται σε αυτό για να συντονιστεί η εύρεση θέσης εργασίας. Στο ίδιο μήκος κύματος, ο ΙΣΑ προχώρησε, το 2012, σε αδελφοποίηση με τον αντίστοιχο σύλλογο του Βερολίνου, στις αρχές του 2013, με την Ελληνική Ιατρική Εταιρεία Νέας Υόρκης και, μέσα στους επόμενους μήνες, σχεδιάζει την αδελφοποίηση με τον Γαλλικό Ιατρικό Σύλλογο, ώστε να ανοίξουν ορίζοντες και διευκολύνσεις στην αναζήτηση εργασίας των νέων ανέργων ιατρών στις εν λόγω χώρες.
Κι όλα αυτά, την ίδια στιγμή που οι ελλείψεις στο δημόσιο σύστημα υγείας, το οποίο πλέον καταρρέει, είναι τραγικές. Λείπουν 6.500 γιατροί από το ΕΣΥ και 10.000 περίπου από τον ΕΟΠΥΥ, καθώς οι προσλήψεις μόνιμου προσωπικού αποτελούν πλέον παρελθόν.
Πέραν του κοινωνικού κόστους της απώλειας των ιατρών έχει σημασία να δούμε και το οικονομικό κόστος της ανελέητης ληστείας που πραγματοποιείται. Σύμφωνα με τον πρόεδρο του τμήματος Κοινωνικής Πολιτικής του Παντείου, Γιάννη Κουζή, ένας φοιτητής της Ιατρικής κοστίζει στο ελληνικό κράτος 12.000 ευρώ τον χρόνο και έως ότου ολοκληρώσει τις σπουδές του, σε 7 χρόνια κατά μέσο όρο, στοιχίζει 84.000 ευρώ.
Το κοινωνικό δίκτυο LinkedIn και το ευρωπαϊκό πρόγραμμα «Εράσμους»
Δύο ακόμη είναι οι παράγοντες που παίζουν καθοριστικό ρόλο. Από τη μία μεριά το κοινωνικό δίκτυο LinkedIn και, από την άλλη, το πανευρωπαϊκό πρόγραμμα ανταλλαγής φοιτητών Εράσμους. Ας τα δούμε ένα-ένα:
Το δίκτυο LinkedIn είναι δίκτυο επαγγελματικών στοιχείων. Στον προσωπικό του λογαριασμό, ο χρήστης είναι σε θέση να ανεβάσει τα βιογραφικά του στοιχεία (επαγγελματική προϋπηρεσία, εκπαιδευτικές πιστοποιήσεις κ.λπ.) και η διαδικτυακή του κοινότητα συγκροτείται βάσει αυτών των στοιχείων. Στην Ελλάδα, το εν λόγω κοινωνικό δίκτυο εμφανίζει σχεδόν 5.000 μέλη στην Ελλάδα, 3.244 εταιρείες και 447 ομάδες με γλώσσα την ελληνική. Συνολικά έχει ξεπεράσει τα 100 εκατ. μέλη ανά τον κόσμο (με στοιχεία του 2011).
Με τη χρήση του συγκεκριμένου κοινωνικού δικτύου δίνεται η δυνατότητα στον καθένα να παρακολουθήσει την επαγγελματική και εκπαιδευτική διαδρομή του χρήστη. Να ανταλλάξει επαγγελματικές εμπειρίες ή απορίες. Τα γραφεία ευρέσεως εργασίας, με αρμοδιότητά τους την εύρεση εργασίας στο εξωτερικό, δίνουν ιδιαίτερη σημασία, ο άνεργος πελάτης τους να διαμορφώσει άμεσα λογαριασμό στο LinkedIn. Δίνοντάς τους συγκεκριμένες κατευθύνσεις για το πώς θα ενεργοποιήσουν τον λογαριασμό τους.
Το LinkedIn είναι ιδιαίτερα δημοφιλές σε υψηλόβαθμα στελέχη επιχειρήσεων και διευθυντές ανά τον κόσμο, αλλά και σε εταιρείες εύρεσης προσωπικού, μικρές και μεγάλες επιχειρήσεις, συμβούλους, νεοεισερχόμενους στην αγορά εργασίας κ.ά. Όλο και περισσότερα τμήματα προσλήψεων αξιοποιούν το εν λόγω δίκτυο για προσκλήσεις ενδιαφέροντος προσλήψεων. Οι σχεδιαστές του δικτύου, αντιλαμβανόμενοι τη διάσταση αυτή και τη σημασία της, δημιούργησαν μια νέα εφαρμογή ονόματι Apply With LinkedIn, η οποία επιτρέπει σε υποψήφιους εργαζόμενους να αναζητούν θέσεις εργασίας, παρέχοντας ως βιογραφικό το προφίλ τους στο LinkedIn.
Η συγκεκριμένη εφαρμογή δίνει τη δυνατότητα απευθείας συνέντευξης με τον εργοδότη, καθώς ο τελευταίος, λαμβάνοντας το βιογραφικό του χρήστη, αποκτά το δικαίωμα να του καταθέσει ηλεκτρονικά πέντε ερωτήσεις.
Πώς όμως το εν λόγω κοινωνικό δίκτυο αποτελεί κομμάτι της βιομηχανίας εξαγωγής εγκεφάλων; Ο νέος επιστήμονας-μετανάστης, με την υπαγωγή του σε κάποιο ξένο ευρωπαϊκό εκπαιδευτικό πρόγραμμα, ή απλώς με την εγκατάστασή του σε νέα ευρωπαϊκή πόλη, εντάσσεται άμεσα σε μια νέα κοινότητα χρηστών. Και το βιογραφικό του, από την ασημαντότητα της ελληνικής αγοράς εργασίας, λαμβάνει προνομιακή αξία και προσοχή στο νέο του περιβάλλον. Ενώ επαγγελματίες κυνηγοί ταλέντων, χρησιμοποιώντας την αλγοριθμική ροή στις δυνατότητες του δικτύου, επιτυγχάνουν την άμεση προσέγγιση με τον νέο επιστήμονα μετανάστη.
Τη δεκαετία του ’90, για παράδειγμα, καταγράφηκε, σε μεγάλη λατινοαμερικάνικη έρευνα, πως η Αργεντινή έχασε 19,1% των επιστημόνων της, η Χιλή το 15,6% και το Περού το 10%. Το φαινόμενο συνεχίστηκε και τη δεκαετία του 2000, αλλά περιορίστηκε σε μονοψήφια ποσοστά σε Αργεντινή (2,2%), Βραζιλία (3,3%), ή Χιλή (5,3%), αλλά εκτινάχτηκε στο Μεξικό (14,3%), στην Κολομβία (11%) και στο Εκουαδόρ (10,9%).
Το πρόγραμμα Εράσμους
Το πρόγραμμα Εράσμους ειδικεύεται στην ανταλλαγή φοιτητών στα πλαίσια της ΕΕ και διαμορφώθηκε το 1987. Το πρόγραμμα, μολονότι στις αρχές του αφορούσε τον σκληρό πυρήνα της ΕΕ, τα επόμενα χρόνια έλαβε πανευρωπαϊκό χαρακτήρα. Την πρώτη χρονιά που λειτούργησε, έλαβαν μέρος 3.244 φοιτητές. Το 2006, περισσότεροι από 150.000 φοιτητές έλαβαν μέρος στο πρόγραμμα, το 1% δηλαδή των Ευρωπαίων σπουδαστών. Τα τελευταία είκοσι χρόνια, πάνω από 2 εκατ. φοιτητές συμμετείχαν στο πρόγραμμα.
Το πρόγραμμα Εράσμους διαμορφώθηκε από τις ευρωπαϊκές ελίτ, για να προκαλέσουν την κινητικότητα των νέων στις ευρωπαϊκές χώρες, την άμβλυνση των εθνικών ετεροτήτων των νέων Ευρωπαίων και την προοδευτική πανευρωπαϊκή συνεργασία των εκπαιδευτικών ιδρυμάτων. Με αυτό το πρίσμα, διαμορφώθηκε ένα ολόκληρο δίκτυο συντονισμού της νεανικής εκπαιδευτικής κίνησης, με ειδικευμένα γραφεία διασύνδεσης, τα οποία απλούστευσαν τη διαδικασία μετάβασης, εγκατάστασης και διαβίωσης των νεαρών φοιτητών. Η φυσιογνωμία του προγράμματος λειτουργεί καθοριστικά στην άμβλυνση των δυσκολιών στη λήψη της απόφασης για μόνιμη εγκατάσταση στο εξωτερικό, ενώ ένα μεγάλο τμήμα των έως τώρα νέων επιστημόνων μεταναστών μετείχε στο πρόγραμμα Εράσμους.
Αξίζει να σημειώσουμε πως οι γερμανικές ελίτ, το επόμενο διάστημα, σχεδιάζουν, πλάι στα διάφορα προγράμματα νεανικής επαγγελματικής κινητικότητας, την εκπόνηση ενός νέου προγράμματος Εράσμους, που θα περιλαμβάνει, πέραν της εκπαίδευσης, και την πρακτική εργασία σε διάφορες ευρωπαϊκές χώρες.
Το φαινόμενο της διαρροής εγκεφάλων
Ο όρος διαρροή εγκεφάλων (brain drain) επινοήθηκε από το βρετανικό ίδρυμα Royal Society για να περιγράψει τη μετανάστευση επιστημόνων και τεχνολόγων στη Βόρεια Αμερική από τη μεταπολεμική Ευρώπη. Ο ίδιος όρος χρησιμοποιήθηκε λίγο αργότερα στο Ηνωμένο Βασίλειο για να περιγράψει την εισροή Ινδών επιστημόνων και μηχανικών.
Δύο είναι τα κύρια αίτια που οδηγούν στη γέννηση και εξέλιξη του φαινομένου: από τη μια μεριά οι συνθήκες ζωής στη χώρα προέλευσης του νέου επιστήμονα μετανάστη, από την άλλη, οι επιλογές του ιδίου του επιστήμονα μετανάστη. Η έφεσή του στην εξερεύνηση, οι φιλοδοξίες του για καριέρα και η προσδοκία του για καλύτερες οικονομικές απολαβές. Με τον όρο διαρροή εγκεφάλων περιγράφουμε τόσο την κίνηση των ανθρώπων, όσο και το οικονομικό και κοινωνικό κόστος που επιφέρει η μετανάστευση.
Τις πρώτες σαφείς ενδείξεις δημιουργίας και πορείας του φαινομένου τις συναντούμε στη ναζιστική Γερμανία. Ο χαρακτήρας του 3ου Ράιχ και η γενικευμένη του επίθεση έναντι στους Εβραίους είχε ως αποτέλεσμα, μεγάλο τμήμα των επιστημόνων να μεταναστεύσουν εκτός Γερμανίας. Τέτοιες ήταν οι περιπτώσεις του Άλμπερτ Αϊνστάιν, του Σίγκμουντ Φρόιντ κ.ά. Το τέλος του Β΄ ΠΠ διόγκωσε το φαινόμενο, αφού από τις υπό ανασυγκρότηση χώρες μετανάστευαν μαζικά στις ΗΠΑ.
Το φαινόμενο της διαρροής εγκεφάλων γιγαντώθηκε ωστόσο στα χρόνια της παγκοσμιοποίησης, δηλαδή από το 1991 και μετά. Ο συνδυασμός της διαμόρφωσης υποτυπωδών δομών εκπαίδευσης στον τέως αποικιακό κόσμο, η κατάρρευση της επιστημονικής ατμομηχανής της Ε.Σ.Σ.Δ. και η φυσιογνωμία της οικονομικής παγκοσμιοποίησης συνέβαλαν στον να λάβει πλανητικές διαστάσεις το φαινόμενο αυτό. Νέοι επιστήμονες από την Αφρική μετανάστευσαν μαζικά, τη δεκαετία του ’90 μέχρι αρχές του 2000, κυρίως στις Η.Π.Α. Φαινόμενο που συνεχίζει μέχρι τις ημέρες μας. Χαρακτηριστικά αναφέρουμε, πως τη δεκαετία του ’90, στο Σικάγο, εργάζονταν περισσότεροι Αιθίοπες γιατροί σε σχέση με τους γιατρούς της Αιθιοπίας. Ενώ αντίστοιχα, σύμφωνα με τις στατιστικές υπηρεσίας της Γκάνας, από το 1993 μέχρι το 2003, το 68% του ειδικευμένου υγειονομικού προσωπικού εγκατέλειψε τη χώρα για τις Η.Π.Α. και την Αγγλία. Μόνο για τη Νότιο Αφρική, υπολογίζεται πως η μετανάστευση ειδικευμένων γιατρών κόστισε στη χώρα 1.41 δισ. δολάρια.
Αντίστοιχη με τα κράτη της Αφρικής κίνηση παρατηρείται στην Ασία. Έρευνα του Ο.Η.Ε. ανέδειξε πως, μόνο από τη μετανάστευση των εξειδικευμένων σε θέματα πληροφορικής Ινδών, η Ινδία χάνει 2 δισ. δολάρια τον χρόνο. Ενώ η μετανάστευση για εκπαιδευτικούς και επαγγελματικούς λόγους οδηγεί την Ινδία στην απώλεια 10 δισ. δολαρίων κατ’ έτος. Στο γειτονικό Πακιστάν, το φαινόμενο αντιθέτως δεν έλαβε μεγάλες διαστάσεις.
Οι πολιτικές οικονομικής ανάπτυξης και η επίδραση της θρησκείας περιόρισαν την απώλεια ανθρώπινου ειδικευμένου προσωπικού. Από το μεταναστευτικό ρεύμα επιστημόνων, το μεγαλύτερο τμήμα του μετανάστευσε στα πετρελαιοπαραγωγά αραβικά κράτη. Στην Κίνα παρατηρείται όλα αυτά τα χρόνια μετανάστευση του ειδικευμένου επιστημονικού προσωπικού. Άξιο αναφοράς είναι η μόνιμη εγκατάσταση των Κινέζων μεταναστών στις χώρες παραμονής τους, καθώς μόλις 3 στους 10 επιστρέφουν. Στην Τουρκία, η μετανάστευση επιστημονικού προσωπικού εξελίχθηκε ανοδικά από το 1960 έως το 2000. Από το 2000 και έπειτα, η Τουρκία εφάρμοσε πολιτικές περιορισμού της μετανάστευσης επιστημόνων, οι οποίες, σε συνδυασμό με τους αναπτυξιακούς οικονομικούς ρυθμούς, πέτυχαν τον περιορισμό του φαινομένου.
Στη Λατινική Αμερική, που γειτνιάζει γεωγραφικά με τον κατ’ εξοχήν προορισμό των επιστημόνων μεταναστών, τις Η.Π.Α, έλαβε επίσης διαστάσεις το φαινόμενο. Τη δεκαετία του ’90, για παράδειγμα, καταγράφηκε, σε μεγάλη λατινοαμερικάνικη έρευνα, πως η Αργεντινή έχασε 19,1% των επιστημόνων της, η Χιλή το 15,6% και το Περού το 10%. Το φαινόμενο συνεχίστηκε και τη δεκαετία του 2000, αλλά περιορίστηκε σε μονοψήφια ποσοστά σε Αργεντινή (2,2%), Βραζιλία (3,3%), ή Χιλή (5,3%), αλλά εκτινάχτηκε στο Μεξικό (14,3%), στην Κολομβία (11%) και στο Εκουαδόρ (10,9%). Στη Λατινική Αμερική το φαινόμενο πήρε και μια άλλη τροπή, πιο ισορροπημένη: Μετά από συμφωνία ανάμεσα σε Κούβα και Βενεζουέλα, αποφασίστηκε η μετανάστευση 20.000 Κουβανών γιατρών στη Βενεζουέλα με αντάλλαγμα 100.000 βαρέλια πετρελαίου. Αναφέρουμε αυτή τη διακρατική συμφωνία ως μια δημόσια και συμφωνημένη μορφή μετανάστευσης επιστημόνων, από την οποία επωφελούνται και τα δύο μέρη.
Τα προηγούμενα χρόνια, στις αναπτυσσόμενες χώρες, η εκπαίδευση των νέων επιστημόνων στοίχιζε, συγκριτικά με τη Δύση, φθηνά. Το φαινόμενο της διαρροής εγκεφάλων μεταφέρεται όμως σταδιακά σε χώρες όπου η μέση δαπάνη για την επιστημονική κατάρτιση και ειδίκευση είναι αρκετά μεγάλη. Ενώ σημειώνεται και σε χώρες με αρνητικούς δημογραφικούς ρυθμούς. Επιπλέον, η οικονομική κρίση στις Η.Π.Α. και η ανάδυση νέων οικονομικών δυνάμεων (BRICS) έχει μετασχηματίσει αρκετές από τις μεταβλητές της περίπλοκης εξίσωσης της διαρροής εγκεφάλων. Έτσι σταδιακά βλέπουμε και ο ευρωπαϊκός Νότος να μετατρέπεται σε χώρα εξαγωγής εγκεφάλων.
Η οικονομική κρίση και η δημοσιονομική προσαρμογή, που έχει επιβληθεί στον ευρωπαϊκό Νότο, φέρνει τους νέους επιστήμονες πιο κοντά στη μετανάστευση. Κοινός τόπος; Οι χώρες που δέχονται τις εισροές επιστημονικού προσωπικού πετυχαίνουν την ανάπτυξη της παραγωγής τους και συνάμα εξασφαλίζουν καλύτερο βιοτικό επίπεδο για τον γηγενή πληθυσμό. Από την άλλη μεριά, οι χώρες που στερούνται το επιστημονικό τους δυναμικό βιώνουν την παρακμή του παραγωγικού τους μοντέλου και υποβαθμίζονται.
Πηγή: περιοδικό Άρδην τ. 93, κυκλοφορεί.
eranistis
logioshermes
ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ
ΜΟΙΡΑΣΤΕΙΤΕ
ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ
ΠΡΟΗΓΟΥΜΕΝΟ ΑΡΘΡΟ
Σαββίδης και Αλαφουζος θα τα πουν στη Τούμπα
ΕΠΟΜΕΝΟ ΑΡΘΡΟ
Λακκοτρύπης: Δεν είναι καν επιλογή ο αγωγός στην Τουρκία
ΣΧΟΛΙΑΣΤΕ
