2013-12-18 16:17:53
Το πελατειακό σύστημα
Του Παναγη Βουρλουμη
Οταν ήμουν στην Εμπορική Τράπεζα, τέλος δεκαετίας του 1970, κάναμε κάποιον διαγωνισμό για να προσλάβουμε προσωπικό. Ενας υπουργός με πίεζε να του δώσω τα θέματα, προφανώς για να τα περάσει στους δικούς του. Οταν το πήρε απόφαση πως δεν γινόταν τίποτε άλλαξε τροπάριο. Ζητούσε να καθυστερήσω την ανακοίνωση των επιτυχόντων και να δώσω τα ονόματα πρώτα σ’ εκείνον για να τους πει ότι πέτυχαν «κατόπιν ενεργειών του». Οταν ξανά αρνήθηκα μου είπε -ήταν κι άλλοι μπροστά- «για κάτι σαν κι εσένα θα χάσουμε τις εκλογές», δεν χρειάζονται σχόλια.
Υπήρξα κι εγώ στην πιο πρόσφατη μετεμψύχωσή μου προϊόν του πελατειακού συστήματος. Εκεί όμως ίσως κάποιοι ελαφρώς την πάτησαν. Στο ΟΤΕ, την περίοδο 2004 - 2010 καταφέραμε να απαλλαγούμε από τρεις πληγές του πελατειακού συστήματος, οι οποίες είναι οι εξής:
- Ελεγχος διορισμών - προαγωγών - θέσεων «κλειδιών».
- Ελεγχος προμηθειών.
- Ελεγχος διαφημιστικών κονδυλίων.
Αποτύχαμε στην αξιολόγηση που είναι ανάθεμα για τον συνδικαλισμό. Οπου επικρατεί απόλυτη μονιμότητα και όσο η Δικαιοσύνη λειτουργεί όπως ξέρουμε, πειθαρχία στον χώρο εργασίας δεν μπορεί να παγιωθεί.
Η αντίσταση στο πελατειακό κράτος έχει κόστος. Το πελατειακό κράτος εκδικείται με όπλα τα φιλικά του ΜΜΕ και ελεγχόμενους δικαστικούς. Στοχεύουν να εξουδετερώσουν όσους το μπλοκάρουν γιατί θέλουν να κάνουν σωστά τη δουλειά και παράπλευρη απώλεια είναι βέβαια ο Οργανισμός ή άλλη μονάδα που διευθύνουν. Πάντως στην περίπτωση του ΟΤΕ αποδείχτηκε για ακόμη μία φορά ότι όταν εφαρμόζονται οι κανόνες που ισχύουν στην ιδιωτική οικονομία, τα αποτελέσματα είναι θετικά και άμεσα.
Το πελατειακό σύστημα οδηγεί σε ηθική πώρωση και τα δύο κύρια χαρακτηριστικά του είναι:
- Η παγίωση και αναπαραγωγή της αναξιοκρατίας.
- Η απαξίωση των θεσμών.
Στις δημοκρατίες σαν την δική μας η ψήφος είναι εμπορεύσιμη με αντίκρισμα προνομιακής μεταχείρισης. Οι στόχοι και σκοπιμότητες που κατευθύνουν τις αποφάσεις των κέντρων εξουσίας είναι οι στενές κομματικές και ατομικές επιδιώξεις. Ξένες και συχνά αντίθετες προς το γενικό συμφέρον. Η κατάσταση δεν περιορίζεται στην κεντρική κυβέρνηση, αλλά διαχέεται παντού, όπου ασκείται εξουσία – Τοπική Αυτοδιοίκηση, εκπαίδευση, δικαιοσύνη, συνδικαλισμός.
Είναι εύκολα κατανοητό ότι διακυβέρνηση που στηρίζεται σε τέτοιες αρχές όπως π.χ. επιλογή στελεχών σε όλα τα επίπεδα με κριτήρια άσχετα με ικανότητα και ακεραιότητα, οδηγεί αργά ή γρηγορότερα σε αποτυχία. Δεν κάνει διαφορά αν πρόκειται για Οργανισμό, επιχείρηση, ή όπως στην περίπτωσή μας, το κράτος.
Είναι επίσης αυτονόητο ότι σε πελατειακό σύστημα δεν λειτουργεί ισονομία, η λέξη κλειδί είναι «εξαίρεση», εξαίρεση από τους γενικούς κανόνες. Ετσι υπονομεύεται η εμπιστοσύνη του πολίτη στους θεσμούς. Είναι κατ’ εξοχήν διαβρωτικό, εκτρέφει τη διαφθορά και κάμπτει την ηθική αντίσταση των πιο πολλών. Η προσαρμογή σ’ ένα τέτοιο περιβάλλον είναι συχνά θέμα επιβίωσης για τον πολίτη, άσχετα αν το σιχαίνεται. Οταν ζεις σε ζούγκλα ή θα τους φας ή θα σε φάνε.
Ο στρεβλός αυτός τρόπος διακυβέρνησης έπαιξε πάντα σημαντικό ρόλο στη χώρα μας, αλλά μεταπολιτευτικά επικράτησε εντελώς και θεσμοθετήθηκε κιόλας όπως π.χ. με την κατάργηση των υπηρεσιακών γενικών διευθυντών στα υπουργεία. Παραμερίστηκε εκείνο που οι αφελείς ιδεολόγοι αποκαλούν γενικό συμφέρον και χρηστή διοίκηση. Το πελατειακό σύστημα και το ανεξέλεγκτο μεγάλωμα του δημόσιου τομέα, χέρι χέρι έφτιαξαν το κράτος που έχουμε. Εχει το σύστημα απόλυτη ανάγκη από το μεγάλο κράτος για να ελέγχει τους πόρους.
Με εξαίρεση τα δημογραφικά, οι υπόλοιπες πληγές που εξετάζουμε εδώ σήμερα εκεί έχουν τη ρίζα τους, είναι παράγωγά του. Το πελατειακό σύστημα είναι η γενεσιουργός αιτία, η μαμά των άλλων κακών.
Δεν είναι καθόλου παράξενο ότι η Ελλάδα χρεοκόπησε. Θα είχε γίνει πολύ νωρίτερα αν το σύστημα για να συντηρηθεί δεν δανειζόταν. Δάνεια στην πλάτη αυτής και των επόμενων γενεών που οδήγησαν στην υποδούλωση. Πρέπει να ασχοληθούμε κάποτε με το πού τελειώνει η βλακεία, η επιπολαιότητα, η ανικανότητα και πού αρχίζει η ιδιοτέλεια, ο δόλος και η εγκληματική αμέλεια.
Αν η χώρα ήταν μια οποιαδήποτε επιχείρηση, η διοίκησή της θα είχε εκπαραθυρωθεί προ πολλού. Το σύστημα όμως δεν το προβλέπει. Οι επιλογές που μας προσφέρει είναι να διαλέξουμε ανάμεσα στην πελατοκρατία Α ή Β ή Γ κ.λπ.
Με τη διάγνωση ότι το πελατειακό σύστημα είναι στη ρίζα του προβλήματός μας προφανώς πολύ λίγοι συμφωνούν. Αλλιώς δεν εξηγείται γιατί το υπομένουμε ενώ ξέρουμε – είναι γνωστοί και δοκιμασμένοι οι τρόποι, τα μέτρα που θα μας απάλλασσαν από αυτό; Να αναφέρω μερικά:
- Αξιολόγηση προσωπικού στο Δημόσιο.
- Υπηρεσιακή ιεραρχία στα υπουργεία.
- Ηλεκτρονική οργάνωση της φορολογίας ώστε να μην έρχεται σε επαφή ο φορολογούμενος με τον εφοριακό.
- Ηλεκτρονικές προμήθειες.
Και άλλες φαινομενικά απλές αλλαγές που όμως και όταν ακόμη νομοθετούνται καταργούνται στην πράξη.
Και πάνω απ’ όλα η αναθεώρηση ενός παρωχημένου Συντάγματος που έχει γίνει ο κύριος στυλοβάτης του πελατειακού συστήματος, που δημιουργεί πολίτες διαφορετικών ταχυτήτων και εξασφαλίζει το απυρόβλητο – την ασυδοσία των λειτουργών του συστήματος, γιατί τελικά με άτομα έχουμε να κάνουμε και όχι με αφηρημένες έννοιες.
Ατομα όπως εσείς κι εγώ, που αποζούν από το σύστημα – είτε ως πελάτες του είτε ως νονοί ή και τα δύο κατά περίπτωση. Ενα απέραντο μωσαϊκό από μικροσυμφέροντα και αλληλεξαρτήσεις που μπλοκάρει κάθε μεταρρύθμιση. Πρόσφατο παράδειγμα οι 300 αγκυλώσεις που εντοπίζει ο ΟΟΣΑ και η αντίδραση των συμφερόντων. Και δεν μιλάμε εδώ για μεγάλες μεταρρυθμίσεις αλλά για τα σχετικά εύκολα.
Θα έλεγε κανείς ότι το σοκ της κρίσης, το ενάμισι εκατομμύριο άνεργοι, τα «κουρέματα», η εθνική ταπείνωση, θα οδηγούσαν την πολιτική τάξη σε αυτοκριτική, σε αναθεώρηση του τρόπου που κυβερνήθηκε η χώρα τις πρόσφατες δεκαετίες. Τίποτε απ’ όλα αυτά.
Αντίθετα, η φροντίδα των περισσοτέρων είναι πώς θα σωθεί το πελατειακό κεφάλαιο που έχουν μαζέψει κι επειδή δεν υπάρχουν τώρα δανεικά να μοιράσουν το έχουν στρέψει στην προστασία. Πώς δεν θα θιγούν οι μεγάλες ομάδες πελατείας τους – δηλαδή κυρίως το Δημόσιο και αν πρέπει να θιγούν να μην πειραχτεί το υπόβαθρο, η νομοθεσία, τα κεκτημένα και προνόμια που συντηρούν το πελατειακό κράτος.
Να διατηρηθεί με κάθε τρόπο το κομματικό κράτος. Τα μονοπώλια στην Παιδεία και αλλού. Εκεί είναι η δεξαμενή της πελατείας. Η πηγή της δύναμης και όλα αυτά με τον ιδεολογικό μανδύα του αριστερισμού από τη μία και του λαϊκισμού και από τις δύο μεριές.
Πανεπιστήμιο Αθηνών
Και φοβούμαι πως αν δεν γίνουν οι θεσμικές και διαρθρωτικές αλλαγές, που όλοι ξέρουμε ποιες είναι, οι θυσίες που περνά ο λαός μας θα πάνε χαμένες.
Αν η χώρα μας ήταν σε απομόνωση, ο τρόπος διακυβέρνησής της θα είχε λίγη σημασία. Ομως είναι αδύνατο να αποφύγουμε τον παγκόσμιο ανταγωνισμό και η φόρμουλα που ακολουθήσαμε ώς τώρα μάς έχει περιθωριοποιήσει και τη φτώχεια και μιζέρια θα ακολουθήσουν εθνικοί κίνδυνοι.
Ζητούμε από τους πρωταγωνιστές του πελατειακού συστήματος να το καταργήσουν, περίπου να αυτοκτονήσουν. Ομως δεν υπάρχει άλλος δρόμος μέσα στο πλαίσιο της δημοκρατίας. Και ας βιαστούμε.
Οταν η πίεση ανέβει πολύ, συχνά το καπάκι του τέντζερη πετάγεται και ας θυμηθούμε ότι κανένα από τα Συντάγματά μας δεν είναι αποτέλεσμα αναθεώρησης με τις διαδικασίες που προέβλεπε το προηγούμενο.
kathimerini
InfoGnomon
Του Παναγη Βουρλουμη
Οταν ήμουν στην Εμπορική Τράπεζα, τέλος δεκαετίας του 1970, κάναμε κάποιον διαγωνισμό για να προσλάβουμε προσωπικό. Ενας υπουργός με πίεζε να του δώσω τα θέματα, προφανώς για να τα περάσει στους δικούς του. Οταν το πήρε απόφαση πως δεν γινόταν τίποτε άλλαξε τροπάριο. Ζητούσε να καθυστερήσω την ανακοίνωση των επιτυχόντων και να δώσω τα ονόματα πρώτα σ’ εκείνον για να τους πει ότι πέτυχαν «κατόπιν ενεργειών του». Οταν ξανά αρνήθηκα μου είπε -ήταν κι άλλοι μπροστά- «για κάτι σαν κι εσένα θα χάσουμε τις εκλογές», δεν χρειάζονται σχόλια.
Υπήρξα κι εγώ στην πιο πρόσφατη μετεμψύχωσή μου προϊόν του πελατειακού συστήματος. Εκεί όμως ίσως κάποιοι ελαφρώς την πάτησαν. Στο ΟΤΕ, την περίοδο 2004 - 2010 καταφέραμε να απαλλαγούμε από τρεις πληγές του πελατειακού συστήματος, οι οποίες είναι οι εξής:
- Ελεγχος διορισμών - προαγωγών - θέσεων «κλειδιών».
- Ελεγχος προμηθειών.
- Ελεγχος διαφημιστικών κονδυλίων.
Αποτύχαμε στην αξιολόγηση που είναι ανάθεμα για τον συνδικαλισμό. Οπου επικρατεί απόλυτη μονιμότητα και όσο η Δικαιοσύνη λειτουργεί όπως ξέρουμε, πειθαρχία στον χώρο εργασίας δεν μπορεί να παγιωθεί.
Η αντίσταση στο πελατειακό κράτος έχει κόστος. Το πελατειακό κράτος εκδικείται με όπλα τα φιλικά του ΜΜΕ και ελεγχόμενους δικαστικούς. Στοχεύουν να εξουδετερώσουν όσους το μπλοκάρουν γιατί θέλουν να κάνουν σωστά τη δουλειά και παράπλευρη απώλεια είναι βέβαια ο Οργανισμός ή άλλη μονάδα που διευθύνουν. Πάντως στην περίπτωση του ΟΤΕ αποδείχτηκε για ακόμη μία φορά ότι όταν εφαρμόζονται οι κανόνες που ισχύουν στην ιδιωτική οικονομία, τα αποτελέσματα είναι θετικά και άμεσα.
Το πελατειακό σύστημα οδηγεί σε ηθική πώρωση και τα δύο κύρια χαρακτηριστικά του είναι:
- Η παγίωση και αναπαραγωγή της αναξιοκρατίας.
- Η απαξίωση των θεσμών.
Στις δημοκρατίες σαν την δική μας η ψήφος είναι εμπορεύσιμη με αντίκρισμα προνομιακής μεταχείρισης. Οι στόχοι και σκοπιμότητες που κατευθύνουν τις αποφάσεις των κέντρων εξουσίας είναι οι στενές κομματικές και ατομικές επιδιώξεις. Ξένες και συχνά αντίθετες προς το γενικό συμφέρον. Η κατάσταση δεν περιορίζεται στην κεντρική κυβέρνηση, αλλά διαχέεται παντού, όπου ασκείται εξουσία – Τοπική Αυτοδιοίκηση, εκπαίδευση, δικαιοσύνη, συνδικαλισμός.
Είναι εύκολα κατανοητό ότι διακυβέρνηση που στηρίζεται σε τέτοιες αρχές όπως π.χ. επιλογή στελεχών σε όλα τα επίπεδα με κριτήρια άσχετα με ικανότητα και ακεραιότητα, οδηγεί αργά ή γρηγορότερα σε αποτυχία. Δεν κάνει διαφορά αν πρόκειται για Οργανισμό, επιχείρηση, ή όπως στην περίπτωσή μας, το κράτος.
Είναι επίσης αυτονόητο ότι σε πελατειακό σύστημα δεν λειτουργεί ισονομία, η λέξη κλειδί είναι «εξαίρεση», εξαίρεση από τους γενικούς κανόνες. Ετσι υπονομεύεται η εμπιστοσύνη του πολίτη στους θεσμούς. Είναι κατ’ εξοχήν διαβρωτικό, εκτρέφει τη διαφθορά και κάμπτει την ηθική αντίσταση των πιο πολλών. Η προσαρμογή σ’ ένα τέτοιο περιβάλλον είναι συχνά θέμα επιβίωσης για τον πολίτη, άσχετα αν το σιχαίνεται. Οταν ζεις σε ζούγκλα ή θα τους φας ή θα σε φάνε.
Ο στρεβλός αυτός τρόπος διακυβέρνησης έπαιξε πάντα σημαντικό ρόλο στη χώρα μας, αλλά μεταπολιτευτικά επικράτησε εντελώς και θεσμοθετήθηκε κιόλας όπως π.χ. με την κατάργηση των υπηρεσιακών γενικών διευθυντών στα υπουργεία. Παραμερίστηκε εκείνο που οι αφελείς ιδεολόγοι αποκαλούν γενικό συμφέρον και χρηστή διοίκηση. Το πελατειακό σύστημα και το ανεξέλεγκτο μεγάλωμα του δημόσιου τομέα, χέρι χέρι έφτιαξαν το κράτος που έχουμε. Εχει το σύστημα απόλυτη ανάγκη από το μεγάλο κράτος για να ελέγχει τους πόρους.
Με εξαίρεση τα δημογραφικά, οι υπόλοιπες πληγές που εξετάζουμε εδώ σήμερα εκεί έχουν τη ρίζα τους, είναι παράγωγά του. Το πελατειακό σύστημα είναι η γενεσιουργός αιτία, η μαμά των άλλων κακών.
Δεν είναι καθόλου παράξενο ότι η Ελλάδα χρεοκόπησε. Θα είχε γίνει πολύ νωρίτερα αν το σύστημα για να συντηρηθεί δεν δανειζόταν. Δάνεια στην πλάτη αυτής και των επόμενων γενεών που οδήγησαν στην υποδούλωση. Πρέπει να ασχοληθούμε κάποτε με το πού τελειώνει η βλακεία, η επιπολαιότητα, η ανικανότητα και πού αρχίζει η ιδιοτέλεια, ο δόλος και η εγκληματική αμέλεια.
Αν η χώρα ήταν μια οποιαδήποτε επιχείρηση, η διοίκησή της θα είχε εκπαραθυρωθεί προ πολλού. Το σύστημα όμως δεν το προβλέπει. Οι επιλογές που μας προσφέρει είναι να διαλέξουμε ανάμεσα στην πελατοκρατία Α ή Β ή Γ κ.λπ.
Με τη διάγνωση ότι το πελατειακό σύστημα είναι στη ρίζα του προβλήματός μας προφανώς πολύ λίγοι συμφωνούν. Αλλιώς δεν εξηγείται γιατί το υπομένουμε ενώ ξέρουμε – είναι γνωστοί και δοκιμασμένοι οι τρόποι, τα μέτρα που θα μας απάλλασσαν από αυτό; Να αναφέρω μερικά:
- Αξιολόγηση προσωπικού στο Δημόσιο.
- Υπηρεσιακή ιεραρχία στα υπουργεία.
- Ηλεκτρονική οργάνωση της φορολογίας ώστε να μην έρχεται σε επαφή ο φορολογούμενος με τον εφοριακό.
- Ηλεκτρονικές προμήθειες.
Και άλλες φαινομενικά απλές αλλαγές που όμως και όταν ακόμη νομοθετούνται καταργούνται στην πράξη.
Και πάνω απ’ όλα η αναθεώρηση ενός παρωχημένου Συντάγματος που έχει γίνει ο κύριος στυλοβάτης του πελατειακού συστήματος, που δημιουργεί πολίτες διαφορετικών ταχυτήτων και εξασφαλίζει το απυρόβλητο – την ασυδοσία των λειτουργών του συστήματος, γιατί τελικά με άτομα έχουμε να κάνουμε και όχι με αφηρημένες έννοιες.
Ατομα όπως εσείς κι εγώ, που αποζούν από το σύστημα – είτε ως πελάτες του είτε ως νονοί ή και τα δύο κατά περίπτωση. Ενα απέραντο μωσαϊκό από μικροσυμφέροντα και αλληλεξαρτήσεις που μπλοκάρει κάθε μεταρρύθμιση. Πρόσφατο παράδειγμα οι 300 αγκυλώσεις που εντοπίζει ο ΟΟΣΑ και η αντίδραση των συμφερόντων. Και δεν μιλάμε εδώ για μεγάλες μεταρρυθμίσεις αλλά για τα σχετικά εύκολα.
Θα έλεγε κανείς ότι το σοκ της κρίσης, το ενάμισι εκατομμύριο άνεργοι, τα «κουρέματα», η εθνική ταπείνωση, θα οδηγούσαν την πολιτική τάξη σε αυτοκριτική, σε αναθεώρηση του τρόπου που κυβερνήθηκε η χώρα τις πρόσφατες δεκαετίες. Τίποτε απ’ όλα αυτά.
Αντίθετα, η φροντίδα των περισσοτέρων είναι πώς θα σωθεί το πελατειακό κεφάλαιο που έχουν μαζέψει κι επειδή δεν υπάρχουν τώρα δανεικά να μοιράσουν το έχουν στρέψει στην προστασία. Πώς δεν θα θιγούν οι μεγάλες ομάδες πελατείας τους – δηλαδή κυρίως το Δημόσιο και αν πρέπει να θιγούν να μην πειραχτεί το υπόβαθρο, η νομοθεσία, τα κεκτημένα και προνόμια που συντηρούν το πελατειακό κράτος.
Να διατηρηθεί με κάθε τρόπο το κομματικό κράτος. Τα μονοπώλια στην Παιδεία και αλλού. Εκεί είναι η δεξαμενή της πελατείας. Η πηγή της δύναμης και όλα αυτά με τον ιδεολογικό μανδύα του αριστερισμού από τη μία και του λαϊκισμού και από τις δύο μεριές.
Πανεπιστήμιο Αθηνών
Και φοβούμαι πως αν δεν γίνουν οι θεσμικές και διαρθρωτικές αλλαγές, που όλοι ξέρουμε ποιες είναι, οι θυσίες που περνά ο λαός μας θα πάνε χαμένες.
Αν η χώρα μας ήταν σε απομόνωση, ο τρόπος διακυβέρνησής της θα είχε λίγη σημασία. Ομως είναι αδύνατο να αποφύγουμε τον παγκόσμιο ανταγωνισμό και η φόρμουλα που ακολουθήσαμε ώς τώρα μάς έχει περιθωριοποιήσει και τη φτώχεια και μιζέρια θα ακολουθήσουν εθνικοί κίνδυνοι.
Ζητούμε από τους πρωταγωνιστές του πελατειακού συστήματος να το καταργήσουν, περίπου να αυτοκτονήσουν. Ομως δεν υπάρχει άλλος δρόμος μέσα στο πλαίσιο της δημοκρατίας. Και ας βιαστούμε.
Οταν η πίεση ανέβει πολύ, συχνά το καπάκι του τέντζερη πετάγεται και ας θυμηθούμε ότι κανένα από τα Συντάγματά μας δεν είναι αποτέλεσμα αναθεώρησης με τις διαδικασίες που προέβλεπε το προηγούμενο.
kathimerini
InfoGnomon
ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ
ΜΟΙΡΑΣΤΕΙΤΕ
ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ
ΠΡΟΗΓΟΥΜΕΝΟ ΑΡΘΡΟ
Μπρούσκο: Απρόβλεπτες οι συνέπειες της κίνησης του Αχιλλέα
ΣΧΟΛΙΑΣΤΕ
