2013-12-30 21:36:50
«Η ανθρώπινη ευφυΐα και η ελεύθερη βούληση είναι οι ιερές αγελάδες της πεφωτισμένης θεολογίας. Η ελεύθερη βούληση πάσχει ήδη από τις σφοδρές επιθέσεις του Φρόυντ, ενώ η ευφυΐα απειλείται από τα οξυδερκή υπολογιστικά μηχανήματα. Δεν θα ανακατευθώ με αυτά τα φορτισμένα και αμφιλεγόμενα θέματα, αλλά θα προσπαθήσω να σχηματίσω μια αντικειμενική και δίχως προκαταλήψεις άποψη για το θέμα. Το αντικείμενο της παρατήρησής μου θα είναι οι πράξεις των ανθρώπων». Τσέζαρε Μαρκέττι
«Περνάμε μέσα απ’ όλα, όπως η κλωστή μέσα στην ύφανση, δίνουμε μορφή και σώμα σε εικόνες που εμείς οι ίδιοι αγνοούμε». Ρ. Μ. Ρίλκε
«Οι επιστήμονες φίλοι μου με κατηγορούν για μεταφυσικές αποκλίσεις και οι μεταφυσικοί φίλοι μου για υπερβολικό επιστημονισμό…» Άρθουρ Καίσλερ
Ο χώρος του Αοράτου και τα εξαρτημένα αντανακλαστικά. Η ανωτέρω ρήση του Καίσλερ οριοθετεί τον σωστό Τρίτο Δρόμο στον οποίο οφείλει να κινείται κάθε συνεπής και έντιμος ερευνητής του Κόσμου και αναζητητής της Αλήθειας: στην κόψη του ξυραφιού. Ωστόσο, παράλληλα υπάρχουν πολλοί τομείς της ανθρώπινης ζωής όπου μπορεί να εφαρμοστεί το πασίγνωστο πείραμα του Ρώσου φυσιολόγου Ιβάν Παβλόφ σχετικά με τα εξαρτημένα αντανακλαστικά, και ένας από αυτούς είναι κι εκείνος της Μεταφυσικής.
Πολλοί άνθρωποι, και μόνο στο άκουσμα της λέξης αντιδρούν αρνητικά, φέρνοντας συνειρμικά στο μυαλό τους τις εικόνες ενός επουράνιου γηραιού γενειοφόρου Θεού, ενός τραγόμορφου μοχθηρού Σατανά, υποθετικούς Παραδείσους και Κολάσεις, αυτόκλητους Προφήτες και ιδρυτές θρησκειών… Για άλλη μια φορά η (συχνά εντελώς δικαιολογημένη) απόρριψη των θρησκειών συμπαρασύρει μαζί της κι εκείνη μιας αόρατης πραγματικότητας που συνυπάρχει παράλληλα με το υλικό Σύμπαν.
Ωστόσο, ελάχιστοι από όλους αυτούς τους υλιστές-ορθολογιστές έχουν συνειδητοποιήσει ότι και η σύγχρονη μορφή της θρησκείας, η Επιστήμη, ασχολείται με παρόμοιες αόρατες δυνάμεις και οντότητες οι οποίες, είτε γίνονται αντιληπτές από τα φαινόμενα που προκαλούν στο υλικό Σύμπαν (βαρύτητα, μαγνητισμός, ηλεκτρισμός, Σκοτεινή Ύλη κι Ενέργεια), είτε η ύπαρξή τους έχει «προβλεφθεί» μαθηματικά αλλά δεν επικυρώθηκε πειραματικά (όπως το περίφημο μποζόνιο Χιγκς, κ.ά.). Επίσης, στην προσωπική τους ζωή πιστεύουν ακράδαντα σε άλλες αόρατες οντότητες όπως ο χρόνος, ο έρωτας, η αγάπη, η ευτυχία, η τύχη, κ.ά.
Επομένως, τίποτα δεν αποκλείει την ύπαρξη μιας μεταφυσικής πραγματικότητας πέρα από τα όρια που βάζει το ίδιο το μυαλό του «ορθολογικού» ανθρώπου, επηρεασμένου από τις – νεοθρησκευτικού τύπου – διδαχές του Διαφωτισμού σχετικά με την εξηγηματική παντοδυναμία της υλιστικής Επιστήμης και την ανθρωποκεντρική αντίληψη, που θεωρεί τον homo sapiens ως την κορωνίδα της εξέλιξης και το κέντρο του Κόσμου. Πόσοι αντιλαμβάνονται ότι ο περίφημος «ορθολογισμός» είναι άλλο ένα ανθρώπινο νοητικό εργαλείο, η πεποίθησή μας για το πώς οφείλουν να είναι τα πράγματα, έτσι ώστε να γίνονται απολύτως κατανοητά από εμάς;
Με δυο λόγια, ένα περιοριστικό-ακρωτηριαστικό κρεβάτι του Προκρούστη: ο,τιδήποτε περισσεύει απορρίπτεται ως «ανορθολογικό» ή αγνοείται. Ωστόσο, τίποτα δεν αποδεικνύει ότι η Φύση μπορεί να «συμμορφωθεί» ολοκληρωτικά στους ευσεβείς μεθοδολογικούς μας πόθους, τουναντίον μάλιστα Έτσι, παρά το γεγονός ότι η σύγχρονη Φυσική ρέπει συνεχώς προς τη Μεταφυσική (ψευδαισθητική φύση του υλικού κόσμου, σωματίδια-φαντάσματα, παράλληλα σύμπαντα, κ.ά), παρά τη διαπίστωση ότι ο ορθολογισμός είναι ένα εργαλείο που έχει τα όριά του (κβαντικός «ανορθολογισμός»), ωστόσο οι αρνητές του Αοράτου συνεχίζουν να κυριαρχούν, αποφεύγοντας να κάνουν την εξής απλή σκέψη: η Μεταφυσική είναι απλά μια Φυσική που δεν αποδείχτηκε ακόμη.
Ωστόσο, οι ενδείξεις περί της ύπαρξής της αρχίζουν να διαπιστώνονται πλέον από πολλούς «καθώς πρέπει» εκπροσώπους του επιστημονικού ορθολογισμού. Ένας από αυτούς είναι και ο Θεόδωρος Μόδης. Πρόκειται για έναν επιστήμονα με σπουδές στις Θετικές Επιστήμες (Ηλεκτρολογία-Μηχανολογία, Φυσική) ο οποίος, αφού εργάστηκε σε διάφορα πειραματικά εργαστήρια (Μπρουκχέηβεν, CERN) και δίδαξε στο Πανεπιστήμιο της Γενεύης, από το 1984 ασχολείται με τη μεθοδολογία προβλέψεων κοινωνικού ενδιαφέροντος.
Τα άκρως ενδιαφέροντα πορίσματα της ερευνητικής του δραστηριότητας τα κατέγραψε σε ένα βιβλίο που εκδόθηκε το 1992 με τον τίτλο «Προβλέψεις» (ελληνική έκδοση 1995). Κι ενώ θα έπρεπε να είχε προκαλέσει παγκόσμιο ενδιαφέρον εξ αιτίας των «μεταφυσικών» συμπερασμάτων του, πέρασε στα «ψιλά» σαν άλλο ένα ενδιαφέρον πόνημα της Στατιστικής Επιστήμης. Αυτή τη «διαφορετική»(;) ανάγνωση του έργου θα επιχειρήσουμε εδώ.
Από το χάος στην τάξη: παράξενοι ελκυστές. Η Θεωρία του Χάους έφερε στο προσκήνιο δύο πολύ ενδιαφέρουσες ανακαλύψεις. Η πρώτη είναι ότι φαινομενικά αμελητέοι παράγοντες μπορούν, μακροπρόθεσμα και αθροιστικά, να αποδειχτούν καταλυτικοί στην εξέλιξη ενός συστήματος. Η δεύτερη είναι ότι κάθε σύστημα κινείται από την οργανωμένη τάξη προς το αποδιοργανωμένο χάος, μέσα από το οποίο αναδύονται κατόπιν νέες μορφές τάξης. Τα αόρατα και μυστηριώδη πρότυπα γύρω από τα οποία δομείται αυτή η εκάστοτε αναδυόμενη τάξη ονομάστηκαν παράξενοι ελκυστές (λόγω της ανεξιχνίαστης φύσης τους).
Η μεγάλη συνεισφορά της μελέτης του Θ. Μόδη είναι ότι καταγράφει τη δράση πολλών τέτοιων αόρατων οργανωτικών προτύπων, ανοίγοντας ένα μικρό παράθυρο στον χώρο του Αοράτου. Τα δύο βασικά στατιστικά εργαλεία πάνω στα οποία βασίζει την έρευνά του είναι η κωδωνοειδής και η σιγμοειδής καμπύλη (με μορφή χαλαρού λατινικού S). Η πρώτη καταγράφει τον κύκλο ζωής κάποιου πράγματος, και η δεύτερη τη συνολική αθροιστική του ανάπτυξη.
Η ύπαρξη αυτών των δύο αντικειμενικών στατιστικών εργαλείων και η επιτυχής εφαρμογή τους σε εξωανθρώπινα φυσικά συστήματα ήταν ήδη αρκετά παλιά και με μάλλον φυσιολογικά και δίχως εκπλήξεις αποτελέσματα. Τα παράξενα και ανατρεπτικά συμπεράσματα άρχισαν να διαφαίνονται όταν ο φυσικός Τσέζαρε Μαρκέττι αποφάσισε, στις αρχές της δεκαετίας του ’70, να ασχοληθεί με τις στατιστικές προβλέψεις που αφορούν τα ανθρώπινα και κοινωνικά φαινόμενα.
(Εδώ, οφείλουμε έναν αναφορικό φόρο τιμής στον οξυδερκή και πολυσχιδή Άρθουρ Καίσλερ, που ήταν ο πρώτος ο οποίος ασχολήθηκε με παρόμοια φαινόμενα στο βιβλίο του Οι ρίζες της σύμπτωσης, που εκδόθηκε το 1973).
Τα δυναμικά πεδία του Αόρατου Μαγνήτη. Ο Μαρκέττι ενδιαφερόταν από καιρό για την επιστήμη των προβλέψεων. Ξεκίνησε τις έρευνές του με την αναζήτηση αυτών που οι φυσικοί ονομάζουν σταθερές. Πρόκειται για αναλλοίωτα χαρακτηριστικά που έχουν καθολική ισχύ και δεν μεταβάλλονται με την πάροδο του χρόνου. Πίστευε ότι αυτοί οι δείκτες περιγράφουν ένα είδος περιοδικής δραστηριότητας (ισορροπία-ανισορροπία, κ.ο.κ.) που διέπει όχι μόνο τα φυσικά και βιολογικά συστήματα αλλά και τις ανθρώπινες κοινωνίες.
Μια ομαδοποίηση των συμπερασμάτων στα οποία έφτασαν, τόσο ο ίδιος όσο και άλλοι επιστήμονες που εργάζονταν παράλληλα, αποδεικνύεται χαρακτηριστική και ανησυχητική για τις θεμελιώδεις ανθρώπινες πεποιθήσεις περί «αυτονομίας» κι «ελεύθερης βούλησης». Κι αυτό επειδή, όπως γράφει χαρακτηριστικά ο Μόδης, «η δυνατότητα πρόβλεψης της συμπεριφοράς ενός συστήματος προϋποθέτει ένα ποσοστό προκαθορισμού, κάτι που είναι ταμπού για τη Δυτική κοινωνία».
α) Κοσμικοί ρυθμοί και αριθμοί. Η περιοδικότητα των ρυθμών της Φύσης παρατηρήθηκε από πολύ νωρίς από τους ανθρώπους (κίνηση της Γης γύρω από τον Ήλιο, της Σελήνης γύρω από τη Γη, των διαφόρων πλανητών και αστερισμών, εναλλαγή των τεσσάρων εποχών, κλπ.) και προσάρμοσαν πολλές από τις δραστηριότητές τους (οικονομικές, κοινωνικές, μαγικο-θρησκευτικές) σε αυτούς τους κοσμικούς κύκλους. Αργότερα διαπιστώθηκαν οι μαθηματικές αναλογίες του Χρυσού Αριθμού φ (1/1,618) που συναντώνται παντού στη Φύση, η επίδραση του κύκλου της Σελήνης στις παλίρροιες και στη γυναικεία έμμηνο ρύση, του ενδεκαετούς κύκλου των ηλιακών κηλίδων στα κοινωνικά δρώμενα, της ύπαρξης βιορυθμών στον ανθρώπινο οργανισμό.
Αυτό που ανακαλύφθηκε τελευταία ήταν ότι και οι καθαρά ανθρώπινες δραστηριότητες μπορούν να υπαχθούν σε παρόμοιους κύκλους και ρυθμούς. Ο Μάικλ Ρόυστον, καθηγητής Οικολογικών Επιστημών στη Γενεύη, το 1982 δημοσίευσε μια μελέτη που δείχνει ότι τόσο η οικονομικο-κοινωνική όσο και η ατομική ανθρώπινη εξέλιξη ακολουθούν συγκεκριμένους σπειροειδείς κύκλους.
Ο μεν ατομικός κύκλος εκτυλίσσεται σε μια περίοδο 28 ετών με υποπεριόδους 7 ετών. «Οι άνθρωποι περνούν τα 28 πρώτα χρόνια της ζωής τους αποκτώντας διαδοχικά μια συναισθηματική, μια σωματική, μια διανοητική, και τελικά μια πνευματική ικανότητα, που η κάθε μία αναπτύσσεται διαδοχικά πάνω σε μια σπείρα 7 ετών.. Τα δεύτερα 28 χρόνια της ζωής βρίσκουν τον άνθρωπο σε μια κατάσταση πατέρα, δημιουργού, και στοχαστή. Τα τελευταία 28 χρόνια το άτομο φθίνει σταδιακά και στα τέσσερα επίπεδα, φτάνοντας στην πλήρη ηλικία των 84 ετών (28Χ3), για να γνωρίσει τελικά την αιώνια ειρήνη».
Σε οικονομικο-κοινωνικό επίπεδο, θέση του Ρόυτον είναι ότι η ζωή εξελίσσεται σπειροειδώς ακολουθώντας τέσσερα στάδια, συνολικής διάρκειας 56 ετών: την αποφόρτιση, τη χαλάρωση, τη φόρτιση, και την ένταση, μετά από την οποία επιστρέφει στο σημείο εκκίνησης εμπλουτισμένη με νέα γνώση, εμπειρία, και δύναμη. Η περίοδος της αποφόρτισης χαρακτηρίζεται από οικονομική ευημερία και της χαλάρωσης από οικονομική ύφεση. Η φόρτιση είναι μια εισαγωγική περίοδος νέας οργάνωσης και νέας τεχνολογίας και η ένταση μια περίοδος πλήρους ανάπτυξης. Ο Ρόυστον έκανε μια ιστορική αναδρομή υπογραμμίζοντας ορισμένα γεγονότα που αποτέλεσαν σημεία καμπής της Ιστορίας, και τα οποία συνέβησαν σε διάστημα 56 ετών το ένα από το άλλο.
Ο κατάλογός του περιελάμβανε την εφεύρεση της ναυτικής πυξίδας (1324), την ανακάλυψη της πυρίτιδας και την κατασκευή πυροβόλων όπλων (1380), την εφεύρεση της τυπογραφίας (1436), την ανακάλυψη της Αμερικής (1492), την έναρξη της Μεταρρύθμισης (1548), την ήττα των Ισπανών και την άνοδο της Δανίας ( 1604), την ενθρόνιση του Λουδοβίκου ΙΔ΄ στη Γαλλία (1660), την άνοδο της Αγγλικής Αυτοκρατορίας (1716), και τον Αμερικανικό Πόλεμο Ανεξαρτησίας (!772).
Οι περίοδοι των 56 ετών που οριοθετούνται από τέτοια γεγονότα χαρακτηρίζονται από διαδοχές κυριαρχίας: από τους Γάλλους στους Άγγλους μετά από την πτώση του Ναπολέοντα (1828-1884), από τους Άγγλους στους Γερμανούς με τις νέες τεχνολογίες χημικών προϊόντων, αυτοκινήτων, αεροπλάνων, και ηλεκτρισμού (1884-1940), και από τους Γερμανούς στους Αμερικανούς με νέες τεχνολογίες όπως πλαστικών, τρανζίστορ, αντιβιοτικών, οργανικών φυτοφαρμάκων, αεριωθούμενων μηχανών και πυρηνικής ενέργειας (1940-1996). (Ως η νέα ανερχόμενη δύναμη μπορεί να θεωρηθεί η Ιαπωνία, η οποία αναπτύσσεται αλματωδώς στους τομείς της ρομποτικής και της βιοτεχνολογίας).
β) Κουνέλια και αυτοκίνητα. Έχουν γίνει πάμπολλες παρατηρήσεις που επιβεβαιώνουν ότι ο πληθυσμός των έμβιων όντων αναπτύσσεται ακολουθώντας σιγμοειδείς καμπύλες. Επίσης, υπάρχουν όντως καταγεγραμμένες ομοιότητες ανάμεσα στην ανάπτυξη των κουνελιών σε ένα λιβάδι και των αυτοκινήτων σε μια κοινωνία. Και στις δύο περιπτώσεις η ανάπτυξη γίνεται σε μια έκταση περιορισμένων πόρων, που αρχίζουν να σπανίζουν καθώς παράλληλα εντείνεται ο ανταγωνισμός για την απόκτησή τους. Για τα κουνέλια είναι το γρασίδι και για τα αυτοκίνητα ο χώρος, που περιορίζεται διαρκώς τόσο τις πόλεις όσο και στους αυτοκινητοδρόμους, σε συνδυασμό με τις οικονομικές δυνατότητες της κοινωνίας. Στα πρώτα στάδια, η ανάπτυξη ενός πληθυσμού κουνελιών είναι γρήγορη, υποκείμενη στη μαθηματική απεικόνιση.
Αν το κάθε ζευγάρι γεννά δύο μικρά, ο πληθυσμός μετά από κάθε ζευγάρωμα διπλασιάζεται. Το ίδιο στοιχείο της γρήγορης εκθετικής ανάπτυξης παρατηρείται και στους «πληθυσμούς» των αυτοκινήτων. Σε μια αναπτυσσόμενη κοινωνία το ένα αυτοκίνητο φέρνει το άλλο, ο αριθμός των αυτοκινήτων που έχουν οι γείτονες παίζει ρόλο, και συχνά υπάρχουν οικογένειες με πολλά είδη αυτοκινήτων για διάφορες χρήσεις. Η ομοιότητα ανάμεσα στον τρόπο που τα κουνέλια αποικίζουν ένα λιβάδι και στον τρόπο που τα αυτοκίνητα «αποικίζουν» μια κοινωνία υποδηλώνει έναν θεμελιώδη νόμο. Η διαφορά έγκειται μόνο στις χρονικές κλίμακες. Τα κουνέλια μπορεί να χρειαστούν μήνες ή χρόνια για να γεμίσουν τον ζωτικό τους χώρο, ενώ τα αυτοκίνητα μπορεί να χρειαστούν δεκαετίες για τον δικό τους.
γ) Γοτθικοί ναοί και Ερυθρές Ταξιαρχίες. Η ύπαρξη της βασικής σιγμοειδούς καμπύλης ανάπτυξης έχει καταγραφεί σε πολλούς τομείς των ανθρώπινων δραστηριοτήτων. Στην ανάπτυξη των συγκοινωνιών (οδικές, θαλάσσιες, σιδηροδρομικές, αεροπορικές). Στην ανάπτυξη της κατασκευής των γοτθικών ναών και των υπερδεξαμενόπλοιων. Στην ανάπτυξη εξάπλωσης των αλωνιστικών μηχανών. Στην εμπορική ανάπτυξη διαφόρων νέων προϊόντων (κοντραπλακέ, καουτσούκ, ηλεκτρονικοί υπολογιστές, κ.ά.) και των τεχνολογικών καινοτομιών. Στην ανάπτυξη κατασκευής των επιταχυντών σωματιδίων. Ακόμη και στην ανάπτυξη της δράσης των Ερυθρών Ταξιαρχιών στην Ιταλία!…
δ) Μακάβριες ρυθμικές δραστηριότητες. Μια άλλη διαπίστωση είναι η αντιστοίχηση των κωδωνοειδών καμπυλών εξέλιξης (ακμή-ύφεση-ακμή, κ.ο.κ.) του κύκλου 56 ετών μεταξύ της κατανάλωσης ενέργειας και της ανθρώπινης εγκληματικότητας στις Η.Π.Α. Οι ανθρωποκτονίες φτάνουν στο χαμηλότερο σημείο τους κατά την περίοδο της ανάπτυξης, ενώ ο ρυθμός τους υποδιπλασιάζεται κατά τη μετάβαση από την ύφεση στην ανάπτυξη. Ακόμη πιο έντονη, με μια τριπλάσια διαφορά μεταξύ κορυφής και κοιλάδας της καμπύλης, είναι η μεταβολή στην προτίμηση του όπλου του εγκλήματος. Ο λόγος των πυροβόλων όπλων προς τα μαχαίρια ταλαντώνεται με την ίδια σχεδόν συχνότητα.
Τα πυροβόλα όπλα κυριαρχούν κατά το τέλος της οικονομικής ευημερίας. Τα μαχαιρώματα αυξάνουν γρήγορα το μερίδιό τους στη διάρκεια των υφέσεων και μεσουρανούν στο τέλος των σκοτεινών ημερών. Επίσης, ο λόγος των θυμάτων ανδρών-γυναικών πάλλεται με την ίδια συχνότητα. Όταν οι καιροί δυσκολεύουν κι εντείνεται η ύφεση, αυξάνεται και η τάση για τις δολοφονίες ανδρών, ιδίως με μαχαιρώματα. Οι γυναίκες γίνονται στόχος δολοφονιών, ιδίως με πυροβόλα όπλα, κατά την περίοδο της ανάπτυξης. Ο αριθμός των δολοφονημένων γυναικών φτάνει σε ένα μέγιστο λίγο πριν από την είσοδο σε περίοδο οικονομικής ευημερίας.
ε) Ένα δισεκατομμύριο παλμοί για όλους. Η ιδέα ότι όλα τα ζώα πεθαίνουν στην ίδια ηλικία φαίνεται εντελώς παράλογη αν μετρηθεί σε έτη ζωής, αλλά γίνεται ανησυχητικά εμφανής αν την μετρήσουμε σε καρδιακούς παλμούς. Ο καθηγητής Προληπτικής Ιατρικής, Βασίλειος Βαλαώρας, διαπίστωσε ότι τα περισσότερα θηλαστικά που ζουν ελεύθερα στη Φύση έχουν στο συνολικό διάστημα της ζωής τους ένα δισεκατομμύριο καρδιακούς παλμούς, απλά ο ρυθμός των παλμών ανά λεπτό ποικίλλει σημαντικά από είδος σε είδος. Τα μικρά ζώα, που έχουν πολύ γρήγορους παλμούς, ζουν περίπου τρία χρόνια.
Τα μεσαίου μεγέθους (λαγοί, σκύλοι, πρόβατα, κλπ.) που έχουν πιο αργούς παλμούς, ζουν συνήθως δώδεκα με είκοσι χρόνια. Οι ελέφαντες, με ακόμη αργότερους παλμούς, ζουν πάνω από πενήντα χρόνια, κ.ο.κ. «Όποιο κι αν είναι το μέγεθός της, η καρδιά των θηλαστικών φαίνεται να είναι φτιαγμένη για ένα δισεκατομμύριο παλμούς και όχι για περισσότερους», είχε ήδη επισημάνει, πριν από την έρευνα του Βαλαώρα, ο επιστήμονας και συγγραφέας έργων επιστημονικής φαντασίας Ισαάκ Ασίμοφ.
Επί εκατοντάδες χιλιάδες χρόνια οι άνθρωποι είχαν μια μέση διάρκεια ζωής μεταξύ εικοσιπέντε και τριανταπέντε χρόνια, η οποία συμφωνεί απόλυτα με τον μέσο ρυθμό των εβδομηνταδύο παλμών ανά λεπτό. Μόνο κατά τις τελευταίες εκατονταετίες η διάρκεια της ανθρώπινης ζωής έχει ξεπεράσει σημαντικά αυτόν τον αριθμό (κυρίως λόγω μειωμένης παιδικής θνησιμότητας, καλύτερες βιοτικές συνθήκες, πρόοδο της Ιατρικής).
Ωστόσο, σύμφωνα με τον Μαρκέττι, η διάρκεια ζωής από τη στιγμή της γέννησης αυξήθηκε κυρίως επειδή ελαττώθηκε η βρεφική θνησιμότητα. Ταυτόχρονα όμως αυξήθηκε και ο αριθμός των νόμιμων και ασφαλών εκτρώσεων, γεγονός που προκάλεσε μια αύξηση στην προγεννητική θνησιμότητα, αφαιρώντας έτσι ένα μεγάλο μέρος από τα «κέρδη» στη διάρκεια ζωής. Το τελικό αποτέλεσμα δείχνει ότι η μέση διάρκεια ζωής, από τη στιγμή της σύλληψης, δεν ξεπερνά τα σαράντα χρόνια, διατηρώντας μας κοντά στη σταθερά του ενός δισεκατομμυρίου καρδιακών παλμών.
Επίσης, διαπιστώθηκε τυχαία και η ύπαρξη κάποιων άλλων παρόμοιων «σταθερών». Όλοι οι άνθρωποι στον κόσμο αισθάνονται καλύτερα όταν βρίσκονται σε κίνηση κατά μέσο όρο 70 λεπτά της ώρας ημερησίως. Οι φτωχοί περπατούν, οι πιο εύποροι οδηγούν αυτοκίνητο, οι πλούσιοι πετούν με αεροπλάνο. Η παρατεταμένη απόκλιση από αυτόν τον κανόνα προκαλεί στο άτομο δυσφορία και δυσαρέσκεια.
Σε αυτές τους τις μετακινήσεις οι άνθρωποι ξοδεύουν το 15% του εισοδήματός τους στα διάφορα μεταφορικά μέσα. Από τους Ζουλού της Αφρικής μέχρι τους κατοίκους της Νέας Υόρκης, όλοι προσπαθούν, μέσα σε εβδομήντα λεπτά και αναλώνοντας το 15% του εισοδήματός τους, να φτάσουν όσο μακρύτερα μπορούν. Ένα άλλο παράδοξο είναι η διαπίστωση ότι απαιτούνται περίπου 20.000 πινελιές για τη δημιουργία ενός κλασικού ζωγραφικού πορτραίτου, και ο ίδιος αριθμός κινήσεων των χεριών χρειάζεται για να πλεχτεί ένα ζευγάρι κάλτσες!
στ) Ο μέσος όρος πρέπει να διατηρηθεί. Οι θάνατοι από τροχαία ατυχήματα είχαν ανοδική πορεία με την εμφάνιση του αυτοκινήτου, στις αρχές του 20ου αιώνα και μέχρι το 1920, οπότε και σταθεροποιήθηκαν στους 24 ανά έτος και ανά 100.000 κατοίκους. Στις Η.Π.Α. στη δεκαετία του 1960, παρατηρήθηκε μια μικρή αυξητική απόκλιση από αυτόν τον παγκόσμιο μέσο όρο. Τότε εμφανίστηκε ο Ραλφ Νέιντερ, ο οποίος έγραψε ένα βιβλίο με τίτλο Ανασφαλής με οποιαδήποτε ταχύτητα και ξεκίνησε μια σταυροφορία για την οδική ασφάλεια. Αποτέλεσμα ήταν να επανέλθουν οι θάνατοι στη «σταθερά» των 24 θανάτων ανά έτος και ανά 100.000 κατοίκους!
ζ) Ό,τι διατυμπανίζεται μαγνητίζει. Το 1974 εμφανίστηκε στις Η.Π.Α. το πρώτο κύμα κατασκευής πυρηνικών αντιδραστήρων παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας, συνολικά εβδομήντα τεσσάρων. Παράλληλα, μια παρόμοια αυξητική τάση είχε και η σχετική ειδησεογραφία (κυρίως για θέματα ασφαλείας) στα Μ.Μ.Ε. της χώρας. Στα τέλη Φεβρουαρίου του 1979 κυκλοφόρησε η προφητική (όπως αποδείχτηκε) ταινία Το σύνδρομο της Κίνας, που είχε ως θέμα ένα ατύχημα σε πυρηνικό σταθμό και τη διαρροή ραδιενέργειας. Στις 28 Μαρτίου συνέβη το γνωστό πρώτο πυρηνικό ατύχημα του Θρη Μάιλ Άιλαντ και ακολούθησαν και αρκετά άλλα.
Οι καταγεγραμμένες καμπύλες της σχετικής ειδησεογραφίας και των ατυχημάτων είναι παράλληλες με μια σημαντική κι εκπληκτική λεπτομέρεια: η πρώτη προπορεύεται κατά δύο χρόνια της δεύτερης! Κι εδώ τίθεται το εύλογο ερώτημα: πόσο επηρεάζει η ευρεία δημοσιότητα ενός συμβάντος τη μελλοντική επανάληψή του; Παρόμοιες αντιστοιχίες βρέθηκαν και στην περίπτωση διαδοχικών αεροπορικών δυστυχημάτων. Ο Ντέηβιντ Φίλιπς το ονόμασε «φαινόμενο αντήχησης» και βρήκε και μια άλλη εκδοχή του: το αποτέλεσμα της δημοσιότητας που παίρνει η δολοφονία ή η αυτοκτονία κάποιας δημοφιλούς προσωπικότητας. Παρατήρησε ότι μέσα στις επόμενες μέρες αυξάνονται σημαντικά οι θάνατοι από τροχαία και μάλιστα σε αυτοκίνητα με έναν επιβάτη (τους ονόμασε «μεταμφιεσμένες αυτοκτονίες»).
Μελετώντας τα στοιχεία βρήκε ότι υπάρχει μια πρώτη σημαντική αύξηση τρεις μέρες μετά από την είδηση, και μια δεύτερη μικρότερη ύστερα από οκτώ μέρες. Στην περίπτωση των αεροπορικών δυστυχημάτων οι αντίστοιχες περίοδοι κορύφωσης είναι τρεις και επτά μέρες μετά από το συμβάν. (Ωστόσο, μια προσεκτικότερη εμπειρική παρατήρηση αποδεικνύει ότι η «αντήχηση» μπορεί να φτάσει και σε χρονικό διάστημα πολλών εβδομάδων μετά από το αρχικό συμβάν. Οποιοσδήποτε μπορεί να κάνει προσωπικά την επιβεβαίωση όταν συμβεί το επόμενο αεροπορικό δυστύχημα).
η) Χειραγωγούνται οι συνδικαλιστές από το… Υπερπέραν; Στη διάρκεια του 20ου αιώνα η καμπύλη εξόρυξης γαιάνθρακα ακολουθούσε διεθνώς μια φθίνουσα καμπύλη, σε αντίθεση με την αντίστοιχη αυξανόμενη του πετρελαίου. Η παραγωγή γαιάνθρακα στη Μεγάλη Βρετανία άρχισε να ελαττώνεται το 1950, ακολουθώντας μια συνηθισμένη κατεύθυνση εξόδου από την αγορά. Η πορεία της έδειχνε ότι η παραγωγή έπρεπε να πέσει, στο τέλος του αιώνα, κάτω από 20 εκατομμύρια τόννους τον χρόνο.
Το 1975, η κυβέρνηση, προσπαθώντας να εξουδετερώσει τα τραντάγματα που δεχόταν η βρετανική οικονομία από την πρώτη πετρελαϊκή κρίση, αποφάσισε την αύξηση της εξόρυξης γαιάνθρακα σε 125 εκατομμύρια τόννους τον χρόνο, προκαλώντας μια σαφή απόκλιση από τη φυσιολογική καμπύλη της καθοδικής της πορείας. Και τότε, οι Βρετανοί ανθρακωρύχοι έκαναν τη μεγαλύτερη απεργία που είχε γίνει ποτέ, μειώνοντας έτσι σημαντικά την ποσότητα παραγωγής. Το επίπεδό της έπεσε τελικά στο σημείο που επρόκειτο να είχε ακολουθήσει αν η κυβέρνηση δεν είχε πάρει την απόφαση για αύξηση της παραγωγής!
θ) Η δημιουργικότητα κορυφώνεται με τον θάνατο. Μια άλλη περίπτωση που υπακούει στη γνωστή σιγμοειδή καμπύλη ανάπτυξης είναι η δημιουργικότητα των συγγραφέων και των καλλιτεχνών. Μια λιγότερο «φυσιολογική» διαπίστωση είναι ότι η ολοκλήρωση αυτής της καμπύλης συμπίπτει με τον θάνατο του δημιουργού. Μια εξωφρενική διαπίστωση είναι ότι όταν συμπληρωθεί η καμπύλη παραγωγής και ο δημιουργός χαίρει άκρας υγείας, υπάρχει το ενδεχόμενο… να αυτοκτονήσει! Αυτό ακριβώς συνέβη και με τον συγγραφέα Έρνεστ Χέμινγουεη! Η συμπληρωμένη σιγμοειδής καμπύλη του απεικονίζει τον θάνατό του ως φυσιολογικό, υπό την έννοια ότι «ήταν η ώρα του να πεθάνει» κι έθεσε μόνος του τέρμα στη ζωή του! Ένα άλλο παράδοξο σχετίζεται με την αυτοκτονία του Γερμανού συνθέτη Ρόμπερτ Σούμαν.
Ο Σούμαν έκανε μια απόπειρα αυτοκτονίας στην ηλικία των σαραντατεσσάρων ετών πηδώντας στον Ρήνο. Σώθηκε από φίλους του αλλά δεν ανέκαμψε ποτέ, και πέθανε δύο χρόνια αργότερα σε ψυχιατρικό ίδρυμα. Το παράδοξο είναι ότι ο ρυθμός δημοσίευσης των ανέκδοτων έργων του συνεχίστηκε επί δεκαοκτώ χρόνια μετά από τον θάνατό του, συμπληρώνοντας τη γνωστή σιγμοειδή καμπύλη παραγωγής! Τα αναρίθμητα μουσικά έργα που άφησε έκαναν τη δημόσια εμφάνισή τους με έναν ρυθμό ο οποίος αντιστοιχούσε στη δημιουργική πορεία που θα είχε ακολουθήσει αν δεν είχε πεθάνει! Και όμως, όλα συνέβησαν εν απουσία του! Ο Μαρκέττι αναφέρει σχετικά:
«Δεν υπάρχουν δυστυχήματα. Οι άνθρωποι πεθαίνουν τότε και μόνον όταν εξαντλήσουν τη δημιουργικότητά τους, ακόμη και όταν οι θάνατοί τους φαίνονται σαν αυτοκτονίες ή δυστυχήματα»!
ι) Σταχανοβίτες εγκληματίες. Ένα άλλο απίστευτο γεγονός που εντόπισε ο Μαρκέττι είναι ότι και η παραβατική-εγκληματική συμπεριφορά υπακούει στη σταθερά της σιγμοειδούς καμπύλης. Οι παραβάτες συνήθως αυξάνουν τις παράνομες πράξεις τους μόλις βγουν από τη φυλακή, λες και προσπαθούν να καλύψουν τον χαμένο χρόνο του εγκλεισμού τους! «Φαίνεται πώς η φυλακή δεν έχει επίδραση πάνω στο συνολικό αποτέλεσμα.
Οι περίοδοι εγκλεισμού των εγκληματιών αντισταθμίζονται από μια αυξανόμενη δραστηριότητά τους, μόλις το πουλί βγει από το κλουβί. Αυτή η άκαμπτη θέληση του εγκληματία να συμμορφωθεί προς το έμφυτο πρόγραμμά του τον κάνει προβλέψιμο. Η προηγούμενη δραστηριότητά του περιέχει αρκετές πληροφορίες για να διαγράψεις το μέλλον του, όπως ακριβώς ένα τμήμα της τροχιάς ενός βλήματος μπορεί να χρησιμεύσει για να υπολογίσει κανείς το προηγούμενο και το επόμενο τμήμα της»!
κ) «Μεταμφιεσμένες» αυτοκτονίες. Ένας άλλος ερευνητής, ο Ντέηβιντ Φίλιπς έκανε μια άλλη εκπληκτική διαπίστωση, που συνδέεται με το «φαινόμενο αντήχησης» που διέπει τα αεροπορικά δυστυχήματα. Ανακάλυψε ότι, σε περίπτωση αυτοκτονίας ή φόνου μιας δημοφιλούς προσωπικότητας, τα τροχαία δυστυχήματα (ιδιαίτερα με έναν μόνο επιβάτη) αυξάνονται σημαντικά σε σύγκριση με τη συνηθισμένη μέση τιμή τους.
Τα στοιχεία δείχνουν μια σημαντική αύξηση τρεις μέρες μετά από την δημοσιοποίηση της είδησης, και μια δεύτερη – μικρότερη – μετά από οκτώ μέρες. (Εδώ, υπάρχει μια ένσταση ως προς το γεγονός ότι για να μιλήσουμε για «μεταμφιεσμένες αυτοκτονίες» πρέπει να γνωρίζουμε αν οι αποβιώσαντες στα συγκεκριμένα τροχαία ήταν όντως θαυμαστές των διασημοτήτων των οποίων ο θάνατος προηγήθηκε. Ως προς αυτό, ο Φίλιπς δεν αναφέρει σχετικά στοιχεία, απλώς διαπιστώνει το γεγονός).
λ) Μιας ανακάλυψης μύριες έπονται. «Η συσσωρευμένη τύχη σε ρουλέτες καζίνου μπορεί να απομυθοποιηθεί εύκολα από τους μαθηματικούς, που επικαλούνται τους νόμους της στατιστικής και την πιθανότητα “φτιαγμένων” ρουλετών. Οι συσσωρευμένες επιτυχίες με το άλλο φίλο εξηγούνται από τους ψυχολόγους ως μια γενική κατάσταση ευεξίας του ατόμου, που του προσθέτει γοητεία και προσελκύει πολλά άτομα του αντίθετου φύλου. Αυτό που εξηγείται ίσως πιο δύσκολα είναι οι ομαδοποιήσεις γεγονότων που έχουν παρατηρηθεί στην ιστορία των ανακαλύψεων, στις καινοτομίες, στις εξεγέρσεις και στις πολιτικές αναταραχές, στη βία και στον πόλεμο».
Ο Γκέρχαρντ Μενς, στο βιβλίο του Αδιέξοδο στην Τεχνολογία, έκανε ένα διάγραμμα με τον αριθμό και τον χρόνο εμφάνισης όλων των βασικών τεχνολογικών καινοτομιών που έγιναν στη Δύση. Ταξινόμησε τις καινοτομίες των τελευταίων διακοσίων ετών που θεώρησε βασικές, και διαπίστωσε ότι δεν εμφανίζονταν με έναν σταθερά αυξητικό ρυθμό αλλά με τον ρυθμό της γνωστής κωδωνοειδούς καμπύλης, που ακολουθεί ευδιάκριτες περιόδους κορυφών και κοιλάδων. Ο Μενς ορίζει ως βασική καινοτομία κάτι με το οποίο αρχίζει ένας νέος τομέας της βιομηχανίας ή καταλήγει στην εμφάνιση ενός νέου προϊόντος, όπως είναι για παράδειγμα ο φωνογράφος.
Κάθε καινοτομία βασίζεται σε μια εφεύρεση ή ανακάλυψη που έχει γίνει από καιρό και επιτρέπει πλέον μια υλοποίησή της. Στο διάγραμμα ξεχωρίζουν τέσσερις καθαρές κορυφές που απέχουν μεταξύ τους με κανονικά σχεδόν διαστήματα 56 ετών. (Σε έναν παρόμοιο κύκλο που διέπει τις οικονομικές δραστηριότητες, είχε καταλήξει, ήδη από τη δεκαετία του 1920, και ο Ρώσος οικονομολόγος Νικολάι Κοντράντιεφ). Επίσης, μια αναδρομή στην ιστορία της ανακάλυψης των διαφόρων χημικών στοιχείων δείχνει ότι κι εδώ υπάρχουν ομαδοποιήσεις που υπακούουν σε σιγμοειδείς και κωδωνοειδείς καμπύλες.
μ) Και οι καινοτομίες έχουν τα όρια τους. Ένα άλλο εκπληκτικό γεγονός είναι η διαπίστωση ότι, στον τομέα της λογοτεχνικής-καλλιτεχνικής δημιουργίας, για να καθιερωθεί ένας νέος δημιουργός πρέπει οι καινοτομίες που εισάγει το έργο του να περιέχουν τη σωστή ποσότητα. Αν είναι περισσότερες από αυτές που μπορεί να «αντέξει» το κοινό της εποχής του, το πιο πιθανό είναι να μην αναγνωριστεί καθόλου ή, στην καλύτερη περίπτωση, μετά θάνατον, λαμβάνοντας συχνά τον τιμητικό τίτλο του «προφήτη».
«Ο Μπάρτοκ έκανε καινοτομίες στη μουσική. Όλοι οι συνθέτες το κάνουν, αλλά οι καινοτομίες του ταίριαζαν περισσότερο με αυτό που μπορούσαν να αφομοιώσουν οι φιλόμουσοι της εποχής του. Αν ο Σοπέν είχε συνθέσει μουσική ανάλογη με εκείνη του Μπάρτοκ θα είχε αποτύχει, απλά και μόνο λόγω της εποχής στην οποία έζησε. Η εξέλιξη της μουσικής ακολουθεί μια φυσιολογική πορεία, κι ένας συνθέτης δεν εκτιμάται από το ακροατήριό του αν καινοτομεί με γρηγορότερο ή με αργότερο ρυθμό (…) Η φυσιολογική εξέλιξη ακολουθεί σιγμοειδείς καμπύλες και αυτό ακριβώς έκανε και η κλασική μουσική.
Γεννήθηκε, ας πούμε, σε μια στιγμή τον 15ο αιώνα και κατόπιν αναπτύχθηκε σε πολυπλοκότητα, σπουδαιότητα, καινοτομία, και αναγνώριση. Στον εικοστό αιώνα άρχισε να πλησιάζει το ανώτατο όριό της. Ενδιάμεσα, τον 18ο αιώνα, ο ρυθμός ανάπτυξης έφτασε στο αποκορύφωμα. Εκείνη την εποχή οι προσπάθειες των συνθετών ανταμείβονταν πιο γενναιόδωρα από ό,τι σήμερα. Στις μέρες μας προσφέρεται στους συνθέτες ένας περιορισμένος χώρος, έστω κι αν έχουν ταλέντο. Αν καινοτομήσουν βρίσκονται γρήγορα πάνω από την καμπύλη αποδοχής του κοινού, η οποία έχει οριζοντιωθεί. Αν δεν το κάνουν, δεν λένε τίποτα το καινούργιο. Και στις δύο περιπτώσεις δεν τους αναγνωρίζεται κάποιο επίτευγμα».
ν) Μια αυθόρμητη ανθρωπο-πολεοδομία. Το ερώτημα σχετικά με το πώς λειτουργεί ικανοποιητικά μια εμφανώς χαοτική μητρόπολη, όπως είναι η Αθήνα, οδήγησε το «Αθηναϊκό Ίδρυμα Οικιστικής» να εκπονήσει, πριν από μερικά χρόνια, μια σχετική μελέτη με πολύ ενδιαφέροντα συμπεράσματα. Οι ερευνητές κατέγραψαν και ταξινόμησαν όλες τις υπηρεσίες που παρείχε η πόλη (καταστήματα τροφίμων, ταβέρνες, κινηματογράφους σιδηροδρομικούς σταθμούς, γήπεδα, κλπ.). Κάνοντάς το ανακάλυψαν μέσα στην πόλη επί μέρους δομές μικρών κοινοτήτων που καθορίζονταν από την κοινή χρήση των βασικότερων υπηρεσιών.
Ανακάλυψαν επίσης ότι τα συνολικά χιλιόμετρα που διένυαν οι κάτοικοι της κάθε κοινότητας, για να εξυπηρετήσουν τις ανάγκες τους, ήταν περίπου τα ίδια για όλες τις κοινότητες. Όποτε αυξήθηκε η πυκνότητα του πληθυσμού σε μια κοινότητα, και επομένως και τα συνολικώς διανυόμενα χιλιόμετρα, δημιουργήθηκαν νέες υπηρεσίες και η κοινότητα χωρίστηκε στα δύο. Η ισορροπία σε οποιονδήποτε χρόνο καθοριζόταν με τη στάθμιση των εξόδων για τη μετακίνηση και των εξόδων για τη δημιουργία νέων υπηρεσιών. Όλα γίνονταν με τρόπο ώστε να ελαχιστοποιούν τη δαπάνη ενέργειας (βιολογικό ισοδύναμο των χρημάτων). Οι υπηρεσίες που χρησιμοποιούνται πιο σπάνια (θέατρο, πισίνα, κλπ.) υπήρχαν σε μία ανά επτά κοινότητες, αλλά εξυπηρετούσαν και τις έξι κοντινότερες.
Αυτή η ιεραρχία συνεχιζόταν και προς τα πάνω, έτσι ώστε για υπηρεσίες που χρησιμοποιούνται ακόμη σπανιότερα (στάδια, μουσεία, αίθουσες μουσικής) έπρεπε να ταξιδέψει κανείς ακόμη περισσότερο και περισσότερες κοινότητες μοιράζονταν τις ίδιες υπηρεσίες. Η πιο ενδιαφέρουσα διαπίστωση είναι ότι ο λόγος επτά καταγράφηκε σε όλα τα ιεραρχικά επίπεδα. Επί πλέον, η μελέτη ανακάλυψε ένα σύνολο πέντε τέτοιων ιεραρχικών επιπέδων, εγκιβωτισμένων το ένα μέσα στο άλλο, σαν ρωσικές κούκλες.
ξ) Η ειρήνη είναι στατιστικά απίθανη. Το 1967 κυκλοφόρησε στις Η.Π.Α. μια σύντομη μελέτη που έγινε από έναν πανεπιστημιακό με το ψευδώνυμο Τζον Ντόε και την ομάδα του για λογαριασμό της κυβέρνησης, με τον παράξενο τίτλο Αναφορά από το Σιδηρούν Όρος για την πιθανότητα και την επιθυμία της ειρήνης. Τα συμπεράσματά της ήταν τόσο συγκλονιστικά ώστε οι συντελεστές της επέμεναν να διατηρήσουν την ανωνυμία τους. Στον πρόλογό της, που έγραψε ο επίσης πανεπιστημιακός Λέοναρντ Λιούιν, αναφέρεται χαρακτηριστικά:
«Η διαρκής ειρήνη, ενώ δεν είναι θεωρητικά αδύνατη είναι πιθανώς ανέφικτη. Ακόμη κι αν μπορούσε να επιτευχθεί, είναι σχεδόν βέβαιο ότι η επιδίωξή της δεν θα ήταν προς όφελος μιας σταθερής κοινωνίας (…) Ο πόλεμος διεκπεραιώνει ορισμένες λειτουργίες που είναι ουσιαστικές για τη σταθερότητα της κοινωνίας μας. Μέχρι να βρεθούν άλλοι τρόποι για να την διεκπεραιώσουν, το εμπόλεμο σύστημα πρέπει να διατηρηθεί και να βελτιωθεί ως προς την αποτελεσματικότητά του (…) Τα οικονομικά υποκατάστατα του πολέμου πρέπει να ικανοποιούν δύο βασικά κριτήρια.
Πρέπει να είναι “σπάταλα”, με την κοινή έννοια της λέξης, και πρέπει να λειτουργούν έξω από το συνηθισμένο σύστημα προσφοράς και ζήτησης. Μια προφανής συνέπεια είναι ότι το μέγεθος της σπατάλης πρέπει να είναι αρκετό για να ικανοποιεί τις ανάγκες της συγκεκριμένης κοινωνίας. Μια οικονομία τόσο ανεπτυγμένη και σύνθετη όσο η δική μας, απαιτεί την προγραμματισμένη μέση ετήσια καταστροφή τουλάχιστον του 10% του ακαθάριστου εθνικού προϊόντος, αν θέλουμε η καταστροφή αυτή να εκπληρώσει αποτελεσματικά τη σταθεροποιητική λειτουργία της.
Όταν η μάζα ενός τροχού αντιστάθμισης είναι ανεπαρκής για τη δύναμη που προορίζεται να ελέγχει, η επίδρασή του μπορεί να είναι αυτοκαταστροφική, όπως στην περίπτωση μιας ανεξέλεγκτης ατμομηχανής. Η αναλογία, αν και χονδροειδής, ταιριάζει ιδιαίτερα στην αμερικανική οικονομία, όπως δείχνει και η καταγραφή των κυκλικών υφέσεων. Όλες έχουν συμβεί κατά τη διάρκεια περιόδων που οι στρατιωτικές δαπάνες ήταν έντονα ανεπαρκείς».
Το 1972, όταν ο Λευκός Οίκος, ύστερα από σχετική έρευνα κατέληξε ότι το έργο ήταν πλαστό, ο Λιούιν αναγκάστηκε να παραδεχτεί ότι ήταν ο ίδιος που είχε κάνει τη μελέτη και δήλωσε: «Αυτό που ήθελα να κάνω ήταν να θέσω το θέμα του πολέμου και της ειρήνης κατά έναν προκλητικό τρόπο. Να αντιμετωπίσω τον ουσιαστικό παραλογισμό του γεγονότος ότι ο πόλεμος, όσο κι αν αποδοκιμάζεται είναι ωστόσο αποδεκτός ως μέρος της αναγκαίας τάξης πραγμάτων. Να γελοιοποιήσω τη χρεοκοπία μιας νοοτροπίας επαγγελματιών διανοητών, ακολουθώντας την επιστημονικοφανή της σκέψη μέχρι τα όριά της. Και τέλος να επεκτείνω, αν είχα τύχη, την εμβέλεια της δημόσια συζήτησης για το “σχέδιο ειρήνης” πέρα από τα συνηθισμένα δυσκίνητα όριά της». Το ανησυχητικό είναι ότι ο Λιούιν μάλλον το πέτυχε!
Και άλλες «ανησυχητικές» διαπιστώσεις. Υπάρχουν και άλλοι τρεις επιστημονικοί τομείς όπου η διαπίστωση ότι οι επιδράσεις από τον χώρο του Αοράτου είναι εμφανείς είναι αναμφισβήτητες: η Αστροφυσική, η Βιολογία, και η Νευροφυσιολογία. Πριν από μερικές δεκαετίες, οι αστροφυσικοί κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι η ορατή ύλη του Σύμπαντος αποτελεί μόνο ένα μικρό μέρος του συνόλου του. Μετά από την αρχική Μεγάλη Έκρηξη και πριν διαμορφωθούν οι γαλαξίες, το Σύμπαν αποτελείτο από πλάσμα, μια ιονισμένη μορφή ύλης, ένα νέφος από πυρήνες ατόμων και υποατομικά σωματίδια.
Με το πέρασμα του χρόνου το πλάσμα άρχισε να δημιουργεί συσσωρεύσεις, εξ αιτίας των διακυμάνσεων της πυκνότητάς του, κι έτσι δημιουργήθηκαν οι γαλαξίες. Ωστόσο, σύμφωνα με τους αστροφυσικούς, ο χρόνος που πέρασε από τη στιγμή της Μεγάλης Έκρηξης μέχρι τη δημιουργία των γαλαξιών δεν ήταν αρκετός ώστε να εξηγεί τον ταχύ σχηματισμό τους. Υπολόγισαν λοιπόν ότι η ορατή ύλη του Σύμπαντος είναι μόνο το 4% του συνόλου του. Το 23% αποτελείται από μια άγνωστης μορφής και σύστασης ύλη, την οποία ονόμασαν Σκοτεινή, και το 73% από την Σκοτεινή Ενέργεια, η οποία είναι υπεύθυνη για την αυξανόμενη διαστολή του Σύμπαντος.
Το 1981 ο Βρετανός βιολόγος Ρούπερτ Σέλντρεηκ δημοσίευσε ένα βιβλίο με τίτλο Για μια νέα επιστήμη της ζωής, προκαλώντας τις έντονες αντιδράσεις των οπαδών της μηχανιστικής βιολογίας, που αντιμετωπίζουν τα έμβια όντα σαν μηχανές. Ο Σέλντρεηκ, ξεκίνησε την έρευνά του από το πρόβλημα της μορφογένεσης. Διαπίστωσε ότι ενώ, στη διάδοχη φάση των βλαστοκυττάρων, τα κύτταρα κάθε οργάνου εξειδικεύονται σταδιακά στη λειτουργία για την οποία προορίζονται, δεν υπάρχουν ειδικά γονίδια τα οποία να ορίζουν τη θέση του κάθε οργάνου στο σώμα και να κατευθύνουν τον σχηματισμό της γενικής μορφής του κάθε έμβιου όντος.
Το άλλο πρόβλημα είναι εκείνο της ήδη υπάρχουσας γνώσης στους έμβιους οργανισμούς, των περίφημων ενστίκτων, πολλά από τα οποία επίσης δεν σχετίζονται με τα γονίδια, και το ερώτημα της προέλευσής τους. Επίσης, ο Σέλντρεηκ παρατήρησε ότι όταν μια χρήσιμη, για την επιβίωση ενός είδους, συμπεριφορά υιοθετείται από έναν ικανό αριθμό ατόμων μιας ομάδας, αυτομάτως αυτή εμφανίζεται και σε άλλες απομακρυσμένες ομάδες, μέχρι να υιοθετηθεί τελικά από ολόκληρο τον πληθυσμό του είδους.
Συνοψίζοντας όλες αυτές τις παρατηρήσεις του, κατέληξε στο συμπέρασμα ότι υπάρχουν για κάθε είδος κάποια αόρατα πεδία που έχουν μια διπλή λειτουργία: κατευθύνουν τον μορφολογικό σχηματισμό τους, και περιέχουν πληροφορίες χρήσιμες για την επιβίωσή τους. Τους έδωσε το όνομα μορφογενετικά πεδία. Φυσικά, δεδομένου ότι ο Σέλντερηκ έκανε άλλη μια «αιρετική» αναγωγή στον χώρο του Αοράτου, έγινε – και παραμένει – το κόκκινο πανί της επιστημονικής κοινότητας των κλασικών βιολόγων.
Η επόμενη ανακάλυψη έχει σχέση με την έννοια της ελεύθερης βούλησης του ανθρώπου. Η μεγάλη συνεισφορά του Φρόυντ σίγουρα δεν είναι ο ισχυρισμός του ότι όλα τα ψυχολογικά προβλήματα του ανθρώπου έχουν σεξουαλικές αιτίες, ούτε η ανακάλυψη και η υποθετική καθολικότητα του οιδιπόδειου συμπλέγματος. Η μεγάλη του συνεισφορά είναι ο εντοπισμός του κρυμμένου παγόβουνου της ανθρώπινης συνείδησης, του ανεξιχνίαστου και καθοριστικού ασυνείδητου. Όντως, σύγχρονες επιστημονικές έρευνες της Νευροφυσιολογίας έδειξαν ότι στις περισσότερες περιπτώσεις ο άνθρωπος δρα ασυνείδητα, ότι η περίφημη ελεύθερη βούληση δεν είναι μια ιδιότητα που υπάρχει αφ’ εαυτής στον άνθρωπο, αλλά κατακτάται με κόπο και προσπάθεια (αν κατακτηθεί ποτέ!). Το περιοδικό Focus (Οκτώβριος 2009) σε σχετικό του άρθρο αναφέρει τα εξής:
«Σύμφωνα με την παράδοση της χριστιανικής πίστης, ο Θεός γνωρίζει τα πάντα και αποφασίζει για τον Κόσμο, αλλά και ο άνθρωπος διέπεται από τη θεία χάρη της ελεύθερης βούλησης. Ωστόσο, σύμφωνα με κορυφ logioshermes
«Περνάμε μέσα απ’ όλα, όπως η κλωστή μέσα στην ύφανση, δίνουμε μορφή και σώμα σε εικόνες που εμείς οι ίδιοι αγνοούμε». Ρ. Μ. Ρίλκε
«Οι επιστήμονες φίλοι μου με κατηγορούν για μεταφυσικές αποκλίσεις και οι μεταφυσικοί φίλοι μου για υπερβολικό επιστημονισμό…» Άρθουρ Καίσλερ
Ο χώρος του Αοράτου και τα εξαρτημένα αντανακλαστικά. Η ανωτέρω ρήση του Καίσλερ οριοθετεί τον σωστό Τρίτο Δρόμο στον οποίο οφείλει να κινείται κάθε συνεπής και έντιμος ερευνητής του Κόσμου και αναζητητής της Αλήθειας: στην κόψη του ξυραφιού. Ωστόσο, παράλληλα υπάρχουν πολλοί τομείς της ανθρώπινης ζωής όπου μπορεί να εφαρμοστεί το πασίγνωστο πείραμα του Ρώσου φυσιολόγου Ιβάν Παβλόφ σχετικά με τα εξαρτημένα αντανακλαστικά, και ένας από αυτούς είναι κι εκείνος της Μεταφυσικής.
Πολλοί άνθρωποι, και μόνο στο άκουσμα της λέξης αντιδρούν αρνητικά, φέρνοντας συνειρμικά στο μυαλό τους τις εικόνες ενός επουράνιου γηραιού γενειοφόρου Θεού, ενός τραγόμορφου μοχθηρού Σατανά, υποθετικούς Παραδείσους και Κολάσεις, αυτόκλητους Προφήτες και ιδρυτές θρησκειών… Για άλλη μια φορά η (συχνά εντελώς δικαιολογημένη) απόρριψη των θρησκειών συμπαρασύρει μαζί της κι εκείνη μιας αόρατης πραγματικότητας που συνυπάρχει παράλληλα με το υλικό Σύμπαν.
Ωστόσο, ελάχιστοι από όλους αυτούς τους υλιστές-ορθολογιστές έχουν συνειδητοποιήσει ότι και η σύγχρονη μορφή της θρησκείας, η Επιστήμη, ασχολείται με παρόμοιες αόρατες δυνάμεις και οντότητες οι οποίες, είτε γίνονται αντιληπτές από τα φαινόμενα που προκαλούν στο υλικό Σύμπαν (βαρύτητα, μαγνητισμός, ηλεκτρισμός, Σκοτεινή Ύλη κι Ενέργεια), είτε η ύπαρξή τους έχει «προβλεφθεί» μαθηματικά αλλά δεν επικυρώθηκε πειραματικά (όπως το περίφημο μποζόνιο Χιγκς, κ.ά.). Επίσης, στην προσωπική τους ζωή πιστεύουν ακράδαντα σε άλλες αόρατες οντότητες όπως ο χρόνος, ο έρωτας, η αγάπη, η ευτυχία, η τύχη, κ.ά.
Επομένως, τίποτα δεν αποκλείει την ύπαρξη μιας μεταφυσικής πραγματικότητας πέρα από τα όρια που βάζει το ίδιο το μυαλό του «ορθολογικού» ανθρώπου, επηρεασμένου από τις – νεοθρησκευτικού τύπου – διδαχές του Διαφωτισμού σχετικά με την εξηγηματική παντοδυναμία της υλιστικής Επιστήμης και την ανθρωποκεντρική αντίληψη, που θεωρεί τον homo sapiens ως την κορωνίδα της εξέλιξης και το κέντρο του Κόσμου. Πόσοι αντιλαμβάνονται ότι ο περίφημος «ορθολογισμός» είναι άλλο ένα ανθρώπινο νοητικό εργαλείο, η πεποίθησή μας για το πώς οφείλουν να είναι τα πράγματα, έτσι ώστε να γίνονται απολύτως κατανοητά από εμάς;
Με δυο λόγια, ένα περιοριστικό-ακρωτηριαστικό κρεβάτι του Προκρούστη: ο,τιδήποτε περισσεύει απορρίπτεται ως «ανορθολογικό» ή αγνοείται. Ωστόσο, τίποτα δεν αποδεικνύει ότι η Φύση μπορεί να «συμμορφωθεί» ολοκληρωτικά στους ευσεβείς μεθοδολογικούς μας πόθους, τουναντίον μάλιστα Έτσι, παρά το γεγονός ότι η σύγχρονη Φυσική ρέπει συνεχώς προς τη Μεταφυσική (ψευδαισθητική φύση του υλικού κόσμου, σωματίδια-φαντάσματα, παράλληλα σύμπαντα, κ.ά), παρά τη διαπίστωση ότι ο ορθολογισμός είναι ένα εργαλείο που έχει τα όριά του (κβαντικός «ανορθολογισμός»), ωστόσο οι αρνητές του Αοράτου συνεχίζουν να κυριαρχούν, αποφεύγοντας να κάνουν την εξής απλή σκέψη: η Μεταφυσική είναι απλά μια Φυσική που δεν αποδείχτηκε ακόμη.
Ωστόσο, οι ενδείξεις περί της ύπαρξής της αρχίζουν να διαπιστώνονται πλέον από πολλούς «καθώς πρέπει» εκπροσώπους του επιστημονικού ορθολογισμού. Ένας από αυτούς είναι και ο Θεόδωρος Μόδης. Πρόκειται για έναν επιστήμονα με σπουδές στις Θετικές Επιστήμες (Ηλεκτρολογία-Μηχανολογία, Φυσική) ο οποίος, αφού εργάστηκε σε διάφορα πειραματικά εργαστήρια (Μπρουκχέηβεν, CERN) και δίδαξε στο Πανεπιστήμιο της Γενεύης, από το 1984 ασχολείται με τη μεθοδολογία προβλέψεων κοινωνικού ενδιαφέροντος.
Τα άκρως ενδιαφέροντα πορίσματα της ερευνητικής του δραστηριότητας τα κατέγραψε σε ένα βιβλίο που εκδόθηκε το 1992 με τον τίτλο «Προβλέψεις» (ελληνική έκδοση 1995). Κι ενώ θα έπρεπε να είχε προκαλέσει παγκόσμιο ενδιαφέρον εξ αιτίας των «μεταφυσικών» συμπερασμάτων του, πέρασε στα «ψιλά» σαν άλλο ένα ενδιαφέρον πόνημα της Στατιστικής Επιστήμης. Αυτή τη «διαφορετική»(;) ανάγνωση του έργου θα επιχειρήσουμε εδώ.
Από το χάος στην τάξη: παράξενοι ελκυστές. Η Θεωρία του Χάους έφερε στο προσκήνιο δύο πολύ ενδιαφέρουσες ανακαλύψεις. Η πρώτη είναι ότι φαινομενικά αμελητέοι παράγοντες μπορούν, μακροπρόθεσμα και αθροιστικά, να αποδειχτούν καταλυτικοί στην εξέλιξη ενός συστήματος. Η δεύτερη είναι ότι κάθε σύστημα κινείται από την οργανωμένη τάξη προς το αποδιοργανωμένο χάος, μέσα από το οποίο αναδύονται κατόπιν νέες μορφές τάξης. Τα αόρατα και μυστηριώδη πρότυπα γύρω από τα οποία δομείται αυτή η εκάστοτε αναδυόμενη τάξη ονομάστηκαν παράξενοι ελκυστές (λόγω της ανεξιχνίαστης φύσης τους).
Η μεγάλη συνεισφορά της μελέτης του Θ. Μόδη είναι ότι καταγράφει τη δράση πολλών τέτοιων αόρατων οργανωτικών προτύπων, ανοίγοντας ένα μικρό παράθυρο στον χώρο του Αοράτου. Τα δύο βασικά στατιστικά εργαλεία πάνω στα οποία βασίζει την έρευνά του είναι η κωδωνοειδής και η σιγμοειδής καμπύλη (με μορφή χαλαρού λατινικού S). Η πρώτη καταγράφει τον κύκλο ζωής κάποιου πράγματος, και η δεύτερη τη συνολική αθροιστική του ανάπτυξη.
Η ύπαρξη αυτών των δύο αντικειμενικών στατιστικών εργαλείων και η επιτυχής εφαρμογή τους σε εξωανθρώπινα φυσικά συστήματα ήταν ήδη αρκετά παλιά και με μάλλον φυσιολογικά και δίχως εκπλήξεις αποτελέσματα. Τα παράξενα και ανατρεπτικά συμπεράσματα άρχισαν να διαφαίνονται όταν ο φυσικός Τσέζαρε Μαρκέττι αποφάσισε, στις αρχές της δεκαετίας του ’70, να ασχοληθεί με τις στατιστικές προβλέψεις που αφορούν τα ανθρώπινα και κοινωνικά φαινόμενα.
(Εδώ, οφείλουμε έναν αναφορικό φόρο τιμής στον οξυδερκή και πολυσχιδή Άρθουρ Καίσλερ, που ήταν ο πρώτος ο οποίος ασχολήθηκε με παρόμοια φαινόμενα στο βιβλίο του Οι ρίζες της σύμπτωσης, που εκδόθηκε το 1973).
Τα δυναμικά πεδία του Αόρατου Μαγνήτη. Ο Μαρκέττι ενδιαφερόταν από καιρό για την επιστήμη των προβλέψεων. Ξεκίνησε τις έρευνές του με την αναζήτηση αυτών που οι φυσικοί ονομάζουν σταθερές. Πρόκειται για αναλλοίωτα χαρακτηριστικά που έχουν καθολική ισχύ και δεν μεταβάλλονται με την πάροδο του χρόνου. Πίστευε ότι αυτοί οι δείκτες περιγράφουν ένα είδος περιοδικής δραστηριότητας (ισορροπία-ανισορροπία, κ.ο.κ.) που διέπει όχι μόνο τα φυσικά και βιολογικά συστήματα αλλά και τις ανθρώπινες κοινωνίες.
Μια ομαδοποίηση των συμπερασμάτων στα οποία έφτασαν, τόσο ο ίδιος όσο και άλλοι επιστήμονες που εργάζονταν παράλληλα, αποδεικνύεται χαρακτηριστική και ανησυχητική για τις θεμελιώδεις ανθρώπινες πεποιθήσεις περί «αυτονομίας» κι «ελεύθερης βούλησης». Κι αυτό επειδή, όπως γράφει χαρακτηριστικά ο Μόδης, «η δυνατότητα πρόβλεψης της συμπεριφοράς ενός συστήματος προϋποθέτει ένα ποσοστό προκαθορισμού, κάτι που είναι ταμπού για τη Δυτική κοινωνία».
α) Κοσμικοί ρυθμοί και αριθμοί. Η περιοδικότητα των ρυθμών της Φύσης παρατηρήθηκε από πολύ νωρίς από τους ανθρώπους (κίνηση της Γης γύρω από τον Ήλιο, της Σελήνης γύρω από τη Γη, των διαφόρων πλανητών και αστερισμών, εναλλαγή των τεσσάρων εποχών, κλπ.) και προσάρμοσαν πολλές από τις δραστηριότητές τους (οικονομικές, κοινωνικές, μαγικο-θρησκευτικές) σε αυτούς τους κοσμικούς κύκλους. Αργότερα διαπιστώθηκαν οι μαθηματικές αναλογίες του Χρυσού Αριθμού φ (1/1,618) που συναντώνται παντού στη Φύση, η επίδραση του κύκλου της Σελήνης στις παλίρροιες και στη γυναικεία έμμηνο ρύση, του ενδεκαετούς κύκλου των ηλιακών κηλίδων στα κοινωνικά δρώμενα, της ύπαρξης βιορυθμών στον ανθρώπινο οργανισμό.
Αυτό που ανακαλύφθηκε τελευταία ήταν ότι και οι καθαρά ανθρώπινες δραστηριότητες μπορούν να υπαχθούν σε παρόμοιους κύκλους και ρυθμούς. Ο Μάικλ Ρόυστον, καθηγητής Οικολογικών Επιστημών στη Γενεύη, το 1982 δημοσίευσε μια μελέτη που δείχνει ότι τόσο η οικονομικο-κοινωνική όσο και η ατομική ανθρώπινη εξέλιξη ακολουθούν συγκεκριμένους σπειροειδείς κύκλους.
Ο μεν ατομικός κύκλος εκτυλίσσεται σε μια περίοδο 28 ετών με υποπεριόδους 7 ετών. «Οι άνθρωποι περνούν τα 28 πρώτα χρόνια της ζωής τους αποκτώντας διαδοχικά μια συναισθηματική, μια σωματική, μια διανοητική, και τελικά μια πνευματική ικανότητα, που η κάθε μία αναπτύσσεται διαδοχικά πάνω σε μια σπείρα 7 ετών.. Τα δεύτερα 28 χρόνια της ζωής βρίσκουν τον άνθρωπο σε μια κατάσταση πατέρα, δημιουργού, και στοχαστή. Τα τελευταία 28 χρόνια το άτομο φθίνει σταδιακά και στα τέσσερα επίπεδα, φτάνοντας στην πλήρη ηλικία των 84 ετών (28Χ3), για να γνωρίσει τελικά την αιώνια ειρήνη».
Σε οικονομικο-κοινωνικό επίπεδο, θέση του Ρόυτον είναι ότι η ζωή εξελίσσεται σπειροειδώς ακολουθώντας τέσσερα στάδια, συνολικής διάρκειας 56 ετών: την αποφόρτιση, τη χαλάρωση, τη φόρτιση, και την ένταση, μετά από την οποία επιστρέφει στο σημείο εκκίνησης εμπλουτισμένη με νέα γνώση, εμπειρία, και δύναμη. Η περίοδος της αποφόρτισης χαρακτηρίζεται από οικονομική ευημερία και της χαλάρωσης από οικονομική ύφεση. Η φόρτιση είναι μια εισαγωγική περίοδος νέας οργάνωσης και νέας τεχνολογίας και η ένταση μια περίοδος πλήρους ανάπτυξης. Ο Ρόυστον έκανε μια ιστορική αναδρομή υπογραμμίζοντας ορισμένα γεγονότα που αποτέλεσαν σημεία καμπής της Ιστορίας, και τα οποία συνέβησαν σε διάστημα 56 ετών το ένα από το άλλο.
Ο κατάλογός του περιελάμβανε την εφεύρεση της ναυτικής πυξίδας (1324), την ανακάλυψη της πυρίτιδας και την κατασκευή πυροβόλων όπλων (1380), την εφεύρεση της τυπογραφίας (1436), την ανακάλυψη της Αμερικής (1492), την έναρξη της Μεταρρύθμισης (1548), την ήττα των Ισπανών και την άνοδο της Δανίας ( 1604), την ενθρόνιση του Λουδοβίκου ΙΔ΄ στη Γαλλία (1660), την άνοδο της Αγγλικής Αυτοκρατορίας (1716), και τον Αμερικανικό Πόλεμο Ανεξαρτησίας (!772).
Οι περίοδοι των 56 ετών που οριοθετούνται από τέτοια γεγονότα χαρακτηρίζονται από διαδοχές κυριαρχίας: από τους Γάλλους στους Άγγλους μετά από την πτώση του Ναπολέοντα (1828-1884), από τους Άγγλους στους Γερμανούς με τις νέες τεχνολογίες χημικών προϊόντων, αυτοκινήτων, αεροπλάνων, και ηλεκτρισμού (1884-1940), και από τους Γερμανούς στους Αμερικανούς με νέες τεχνολογίες όπως πλαστικών, τρανζίστορ, αντιβιοτικών, οργανικών φυτοφαρμάκων, αεριωθούμενων μηχανών και πυρηνικής ενέργειας (1940-1996). (Ως η νέα ανερχόμενη δύναμη μπορεί να θεωρηθεί η Ιαπωνία, η οποία αναπτύσσεται αλματωδώς στους τομείς της ρομποτικής και της βιοτεχνολογίας).
β) Κουνέλια και αυτοκίνητα. Έχουν γίνει πάμπολλες παρατηρήσεις που επιβεβαιώνουν ότι ο πληθυσμός των έμβιων όντων αναπτύσσεται ακολουθώντας σιγμοειδείς καμπύλες. Επίσης, υπάρχουν όντως καταγεγραμμένες ομοιότητες ανάμεσα στην ανάπτυξη των κουνελιών σε ένα λιβάδι και των αυτοκινήτων σε μια κοινωνία. Και στις δύο περιπτώσεις η ανάπτυξη γίνεται σε μια έκταση περιορισμένων πόρων, που αρχίζουν να σπανίζουν καθώς παράλληλα εντείνεται ο ανταγωνισμός για την απόκτησή τους. Για τα κουνέλια είναι το γρασίδι και για τα αυτοκίνητα ο χώρος, που περιορίζεται διαρκώς τόσο τις πόλεις όσο και στους αυτοκινητοδρόμους, σε συνδυασμό με τις οικονομικές δυνατότητες της κοινωνίας. Στα πρώτα στάδια, η ανάπτυξη ενός πληθυσμού κουνελιών είναι γρήγορη, υποκείμενη στη μαθηματική απεικόνιση.
Αν το κάθε ζευγάρι γεννά δύο μικρά, ο πληθυσμός μετά από κάθε ζευγάρωμα διπλασιάζεται. Το ίδιο στοιχείο της γρήγορης εκθετικής ανάπτυξης παρατηρείται και στους «πληθυσμούς» των αυτοκινήτων. Σε μια αναπτυσσόμενη κοινωνία το ένα αυτοκίνητο φέρνει το άλλο, ο αριθμός των αυτοκινήτων που έχουν οι γείτονες παίζει ρόλο, και συχνά υπάρχουν οικογένειες με πολλά είδη αυτοκινήτων για διάφορες χρήσεις. Η ομοιότητα ανάμεσα στον τρόπο που τα κουνέλια αποικίζουν ένα λιβάδι και στον τρόπο που τα αυτοκίνητα «αποικίζουν» μια κοινωνία υποδηλώνει έναν θεμελιώδη νόμο. Η διαφορά έγκειται μόνο στις χρονικές κλίμακες. Τα κουνέλια μπορεί να χρειαστούν μήνες ή χρόνια για να γεμίσουν τον ζωτικό τους χώρο, ενώ τα αυτοκίνητα μπορεί να χρειαστούν δεκαετίες για τον δικό τους.
γ) Γοτθικοί ναοί και Ερυθρές Ταξιαρχίες. Η ύπαρξη της βασικής σιγμοειδούς καμπύλης ανάπτυξης έχει καταγραφεί σε πολλούς τομείς των ανθρώπινων δραστηριοτήτων. Στην ανάπτυξη των συγκοινωνιών (οδικές, θαλάσσιες, σιδηροδρομικές, αεροπορικές). Στην ανάπτυξη της κατασκευής των γοτθικών ναών και των υπερδεξαμενόπλοιων. Στην ανάπτυξη εξάπλωσης των αλωνιστικών μηχανών. Στην εμπορική ανάπτυξη διαφόρων νέων προϊόντων (κοντραπλακέ, καουτσούκ, ηλεκτρονικοί υπολογιστές, κ.ά.) και των τεχνολογικών καινοτομιών. Στην ανάπτυξη κατασκευής των επιταχυντών σωματιδίων. Ακόμη και στην ανάπτυξη της δράσης των Ερυθρών Ταξιαρχιών στην Ιταλία!…
δ) Μακάβριες ρυθμικές δραστηριότητες. Μια άλλη διαπίστωση είναι η αντιστοίχηση των κωδωνοειδών καμπυλών εξέλιξης (ακμή-ύφεση-ακμή, κ.ο.κ.) του κύκλου 56 ετών μεταξύ της κατανάλωσης ενέργειας και της ανθρώπινης εγκληματικότητας στις Η.Π.Α. Οι ανθρωποκτονίες φτάνουν στο χαμηλότερο σημείο τους κατά την περίοδο της ανάπτυξης, ενώ ο ρυθμός τους υποδιπλασιάζεται κατά τη μετάβαση από την ύφεση στην ανάπτυξη. Ακόμη πιο έντονη, με μια τριπλάσια διαφορά μεταξύ κορυφής και κοιλάδας της καμπύλης, είναι η μεταβολή στην προτίμηση του όπλου του εγκλήματος. Ο λόγος των πυροβόλων όπλων προς τα μαχαίρια ταλαντώνεται με την ίδια σχεδόν συχνότητα.
Τα πυροβόλα όπλα κυριαρχούν κατά το τέλος της οικονομικής ευημερίας. Τα μαχαιρώματα αυξάνουν γρήγορα το μερίδιό τους στη διάρκεια των υφέσεων και μεσουρανούν στο τέλος των σκοτεινών ημερών. Επίσης, ο λόγος των θυμάτων ανδρών-γυναικών πάλλεται με την ίδια συχνότητα. Όταν οι καιροί δυσκολεύουν κι εντείνεται η ύφεση, αυξάνεται και η τάση για τις δολοφονίες ανδρών, ιδίως με μαχαιρώματα. Οι γυναίκες γίνονται στόχος δολοφονιών, ιδίως με πυροβόλα όπλα, κατά την περίοδο της ανάπτυξης. Ο αριθμός των δολοφονημένων γυναικών φτάνει σε ένα μέγιστο λίγο πριν από την είσοδο σε περίοδο οικονομικής ευημερίας.
ε) Ένα δισεκατομμύριο παλμοί για όλους. Η ιδέα ότι όλα τα ζώα πεθαίνουν στην ίδια ηλικία φαίνεται εντελώς παράλογη αν μετρηθεί σε έτη ζωής, αλλά γίνεται ανησυχητικά εμφανής αν την μετρήσουμε σε καρδιακούς παλμούς. Ο καθηγητής Προληπτικής Ιατρικής, Βασίλειος Βαλαώρας, διαπίστωσε ότι τα περισσότερα θηλαστικά που ζουν ελεύθερα στη Φύση έχουν στο συνολικό διάστημα της ζωής τους ένα δισεκατομμύριο καρδιακούς παλμούς, απλά ο ρυθμός των παλμών ανά λεπτό ποικίλλει σημαντικά από είδος σε είδος. Τα μικρά ζώα, που έχουν πολύ γρήγορους παλμούς, ζουν περίπου τρία χρόνια.
Τα μεσαίου μεγέθους (λαγοί, σκύλοι, πρόβατα, κλπ.) που έχουν πιο αργούς παλμούς, ζουν συνήθως δώδεκα με είκοσι χρόνια. Οι ελέφαντες, με ακόμη αργότερους παλμούς, ζουν πάνω από πενήντα χρόνια, κ.ο.κ. «Όποιο κι αν είναι το μέγεθός της, η καρδιά των θηλαστικών φαίνεται να είναι φτιαγμένη για ένα δισεκατομμύριο παλμούς και όχι για περισσότερους», είχε ήδη επισημάνει, πριν από την έρευνα του Βαλαώρα, ο επιστήμονας και συγγραφέας έργων επιστημονικής φαντασίας Ισαάκ Ασίμοφ.
Επί εκατοντάδες χιλιάδες χρόνια οι άνθρωποι είχαν μια μέση διάρκεια ζωής μεταξύ εικοσιπέντε και τριανταπέντε χρόνια, η οποία συμφωνεί απόλυτα με τον μέσο ρυθμό των εβδομηνταδύο παλμών ανά λεπτό. Μόνο κατά τις τελευταίες εκατονταετίες η διάρκεια της ανθρώπινης ζωής έχει ξεπεράσει σημαντικά αυτόν τον αριθμό (κυρίως λόγω μειωμένης παιδικής θνησιμότητας, καλύτερες βιοτικές συνθήκες, πρόοδο της Ιατρικής).
Ωστόσο, σύμφωνα με τον Μαρκέττι, η διάρκεια ζωής από τη στιγμή της γέννησης αυξήθηκε κυρίως επειδή ελαττώθηκε η βρεφική θνησιμότητα. Ταυτόχρονα όμως αυξήθηκε και ο αριθμός των νόμιμων και ασφαλών εκτρώσεων, γεγονός που προκάλεσε μια αύξηση στην προγεννητική θνησιμότητα, αφαιρώντας έτσι ένα μεγάλο μέρος από τα «κέρδη» στη διάρκεια ζωής. Το τελικό αποτέλεσμα δείχνει ότι η μέση διάρκεια ζωής, από τη στιγμή της σύλληψης, δεν ξεπερνά τα σαράντα χρόνια, διατηρώντας μας κοντά στη σταθερά του ενός δισεκατομμυρίου καρδιακών παλμών.
Επίσης, διαπιστώθηκε τυχαία και η ύπαρξη κάποιων άλλων παρόμοιων «σταθερών». Όλοι οι άνθρωποι στον κόσμο αισθάνονται καλύτερα όταν βρίσκονται σε κίνηση κατά μέσο όρο 70 λεπτά της ώρας ημερησίως. Οι φτωχοί περπατούν, οι πιο εύποροι οδηγούν αυτοκίνητο, οι πλούσιοι πετούν με αεροπλάνο. Η παρατεταμένη απόκλιση από αυτόν τον κανόνα προκαλεί στο άτομο δυσφορία και δυσαρέσκεια.
Σε αυτές τους τις μετακινήσεις οι άνθρωποι ξοδεύουν το 15% του εισοδήματός τους στα διάφορα μεταφορικά μέσα. Από τους Ζουλού της Αφρικής μέχρι τους κατοίκους της Νέας Υόρκης, όλοι προσπαθούν, μέσα σε εβδομήντα λεπτά και αναλώνοντας το 15% του εισοδήματός τους, να φτάσουν όσο μακρύτερα μπορούν. Ένα άλλο παράδοξο είναι η διαπίστωση ότι απαιτούνται περίπου 20.000 πινελιές για τη δημιουργία ενός κλασικού ζωγραφικού πορτραίτου, και ο ίδιος αριθμός κινήσεων των χεριών χρειάζεται για να πλεχτεί ένα ζευγάρι κάλτσες!
στ) Ο μέσος όρος πρέπει να διατηρηθεί. Οι θάνατοι από τροχαία ατυχήματα είχαν ανοδική πορεία με την εμφάνιση του αυτοκινήτου, στις αρχές του 20ου αιώνα και μέχρι το 1920, οπότε και σταθεροποιήθηκαν στους 24 ανά έτος και ανά 100.000 κατοίκους. Στις Η.Π.Α. στη δεκαετία του 1960, παρατηρήθηκε μια μικρή αυξητική απόκλιση από αυτόν τον παγκόσμιο μέσο όρο. Τότε εμφανίστηκε ο Ραλφ Νέιντερ, ο οποίος έγραψε ένα βιβλίο με τίτλο Ανασφαλής με οποιαδήποτε ταχύτητα και ξεκίνησε μια σταυροφορία για την οδική ασφάλεια. Αποτέλεσμα ήταν να επανέλθουν οι θάνατοι στη «σταθερά» των 24 θανάτων ανά έτος και ανά 100.000 κατοίκους!
ζ) Ό,τι διατυμπανίζεται μαγνητίζει. Το 1974 εμφανίστηκε στις Η.Π.Α. το πρώτο κύμα κατασκευής πυρηνικών αντιδραστήρων παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας, συνολικά εβδομήντα τεσσάρων. Παράλληλα, μια παρόμοια αυξητική τάση είχε και η σχετική ειδησεογραφία (κυρίως για θέματα ασφαλείας) στα Μ.Μ.Ε. της χώρας. Στα τέλη Φεβρουαρίου του 1979 κυκλοφόρησε η προφητική (όπως αποδείχτηκε) ταινία Το σύνδρομο της Κίνας, που είχε ως θέμα ένα ατύχημα σε πυρηνικό σταθμό και τη διαρροή ραδιενέργειας. Στις 28 Μαρτίου συνέβη το γνωστό πρώτο πυρηνικό ατύχημα του Θρη Μάιλ Άιλαντ και ακολούθησαν και αρκετά άλλα.
Οι καταγεγραμμένες καμπύλες της σχετικής ειδησεογραφίας και των ατυχημάτων είναι παράλληλες με μια σημαντική κι εκπληκτική λεπτομέρεια: η πρώτη προπορεύεται κατά δύο χρόνια της δεύτερης! Κι εδώ τίθεται το εύλογο ερώτημα: πόσο επηρεάζει η ευρεία δημοσιότητα ενός συμβάντος τη μελλοντική επανάληψή του; Παρόμοιες αντιστοιχίες βρέθηκαν και στην περίπτωση διαδοχικών αεροπορικών δυστυχημάτων. Ο Ντέηβιντ Φίλιπς το ονόμασε «φαινόμενο αντήχησης» και βρήκε και μια άλλη εκδοχή του: το αποτέλεσμα της δημοσιότητας που παίρνει η δολοφονία ή η αυτοκτονία κάποιας δημοφιλούς προσωπικότητας. Παρατήρησε ότι μέσα στις επόμενες μέρες αυξάνονται σημαντικά οι θάνατοι από τροχαία και μάλιστα σε αυτοκίνητα με έναν επιβάτη (τους ονόμασε «μεταμφιεσμένες αυτοκτονίες»).
Μελετώντας τα στοιχεία βρήκε ότι υπάρχει μια πρώτη σημαντική αύξηση τρεις μέρες μετά από την είδηση, και μια δεύτερη μικρότερη ύστερα από οκτώ μέρες. Στην περίπτωση των αεροπορικών δυστυχημάτων οι αντίστοιχες περίοδοι κορύφωσης είναι τρεις και επτά μέρες μετά από το συμβάν. (Ωστόσο, μια προσεκτικότερη εμπειρική παρατήρηση αποδεικνύει ότι η «αντήχηση» μπορεί να φτάσει και σε χρονικό διάστημα πολλών εβδομάδων μετά από το αρχικό συμβάν. Οποιοσδήποτε μπορεί να κάνει προσωπικά την επιβεβαίωση όταν συμβεί το επόμενο αεροπορικό δυστύχημα).
η) Χειραγωγούνται οι συνδικαλιστές από το… Υπερπέραν; Στη διάρκεια του 20ου αιώνα η καμπύλη εξόρυξης γαιάνθρακα ακολουθούσε διεθνώς μια φθίνουσα καμπύλη, σε αντίθεση με την αντίστοιχη αυξανόμενη του πετρελαίου. Η παραγωγή γαιάνθρακα στη Μεγάλη Βρετανία άρχισε να ελαττώνεται το 1950, ακολουθώντας μια συνηθισμένη κατεύθυνση εξόδου από την αγορά. Η πορεία της έδειχνε ότι η παραγωγή έπρεπε να πέσει, στο τέλος του αιώνα, κάτω από 20 εκατομμύρια τόννους τον χρόνο.
Το 1975, η κυβέρνηση, προσπαθώντας να εξουδετερώσει τα τραντάγματα που δεχόταν η βρετανική οικονομία από την πρώτη πετρελαϊκή κρίση, αποφάσισε την αύξηση της εξόρυξης γαιάνθρακα σε 125 εκατομμύρια τόννους τον χρόνο, προκαλώντας μια σαφή απόκλιση από τη φυσιολογική καμπύλη της καθοδικής της πορείας. Και τότε, οι Βρετανοί ανθρακωρύχοι έκαναν τη μεγαλύτερη απεργία που είχε γίνει ποτέ, μειώνοντας έτσι σημαντικά την ποσότητα παραγωγής. Το επίπεδό της έπεσε τελικά στο σημείο που επρόκειτο να είχε ακολουθήσει αν η κυβέρνηση δεν είχε πάρει την απόφαση για αύξηση της παραγωγής!
θ) Η δημιουργικότητα κορυφώνεται με τον θάνατο. Μια άλλη περίπτωση που υπακούει στη γνωστή σιγμοειδή καμπύλη ανάπτυξης είναι η δημιουργικότητα των συγγραφέων και των καλλιτεχνών. Μια λιγότερο «φυσιολογική» διαπίστωση είναι ότι η ολοκλήρωση αυτής της καμπύλης συμπίπτει με τον θάνατο του δημιουργού. Μια εξωφρενική διαπίστωση είναι ότι όταν συμπληρωθεί η καμπύλη παραγωγής και ο δημιουργός χαίρει άκρας υγείας, υπάρχει το ενδεχόμενο… να αυτοκτονήσει! Αυτό ακριβώς συνέβη και με τον συγγραφέα Έρνεστ Χέμινγουεη! Η συμπληρωμένη σιγμοειδής καμπύλη του απεικονίζει τον θάνατό του ως φυσιολογικό, υπό την έννοια ότι «ήταν η ώρα του να πεθάνει» κι έθεσε μόνος του τέρμα στη ζωή του! Ένα άλλο παράδοξο σχετίζεται με την αυτοκτονία του Γερμανού συνθέτη Ρόμπερτ Σούμαν.
Ο Σούμαν έκανε μια απόπειρα αυτοκτονίας στην ηλικία των σαραντατεσσάρων ετών πηδώντας στον Ρήνο. Σώθηκε από φίλους του αλλά δεν ανέκαμψε ποτέ, και πέθανε δύο χρόνια αργότερα σε ψυχιατρικό ίδρυμα. Το παράδοξο είναι ότι ο ρυθμός δημοσίευσης των ανέκδοτων έργων του συνεχίστηκε επί δεκαοκτώ χρόνια μετά από τον θάνατό του, συμπληρώνοντας τη γνωστή σιγμοειδή καμπύλη παραγωγής! Τα αναρίθμητα μουσικά έργα που άφησε έκαναν τη δημόσια εμφάνισή τους με έναν ρυθμό ο οποίος αντιστοιχούσε στη δημιουργική πορεία που θα είχε ακολουθήσει αν δεν είχε πεθάνει! Και όμως, όλα συνέβησαν εν απουσία του! Ο Μαρκέττι αναφέρει σχετικά:
«Δεν υπάρχουν δυστυχήματα. Οι άνθρωποι πεθαίνουν τότε και μόνον όταν εξαντλήσουν τη δημιουργικότητά τους, ακόμη και όταν οι θάνατοί τους φαίνονται σαν αυτοκτονίες ή δυστυχήματα»!
ι) Σταχανοβίτες εγκληματίες. Ένα άλλο απίστευτο γεγονός που εντόπισε ο Μαρκέττι είναι ότι και η παραβατική-εγκληματική συμπεριφορά υπακούει στη σταθερά της σιγμοειδούς καμπύλης. Οι παραβάτες συνήθως αυξάνουν τις παράνομες πράξεις τους μόλις βγουν από τη φυλακή, λες και προσπαθούν να καλύψουν τον χαμένο χρόνο του εγκλεισμού τους! «Φαίνεται πώς η φυλακή δεν έχει επίδραση πάνω στο συνολικό αποτέλεσμα.
Οι περίοδοι εγκλεισμού των εγκληματιών αντισταθμίζονται από μια αυξανόμενη δραστηριότητά τους, μόλις το πουλί βγει από το κλουβί. Αυτή η άκαμπτη θέληση του εγκληματία να συμμορφωθεί προς το έμφυτο πρόγραμμά του τον κάνει προβλέψιμο. Η προηγούμενη δραστηριότητά του περιέχει αρκετές πληροφορίες για να διαγράψεις το μέλλον του, όπως ακριβώς ένα τμήμα της τροχιάς ενός βλήματος μπορεί να χρησιμεύσει για να υπολογίσει κανείς το προηγούμενο και το επόμενο τμήμα της»!
κ) «Μεταμφιεσμένες» αυτοκτονίες. Ένας άλλος ερευνητής, ο Ντέηβιντ Φίλιπς έκανε μια άλλη εκπληκτική διαπίστωση, που συνδέεται με το «φαινόμενο αντήχησης» που διέπει τα αεροπορικά δυστυχήματα. Ανακάλυψε ότι, σε περίπτωση αυτοκτονίας ή φόνου μιας δημοφιλούς προσωπικότητας, τα τροχαία δυστυχήματα (ιδιαίτερα με έναν μόνο επιβάτη) αυξάνονται σημαντικά σε σύγκριση με τη συνηθισμένη μέση τιμή τους.
Τα στοιχεία δείχνουν μια σημαντική αύξηση τρεις μέρες μετά από την δημοσιοποίηση της είδησης, και μια δεύτερη – μικρότερη – μετά από οκτώ μέρες. (Εδώ, υπάρχει μια ένσταση ως προς το γεγονός ότι για να μιλήσουμε για «μεταμφιεσμένες αυτοκτονίες» πρέπει να γνωρίζουμε αν οι αποβιώσαντες στα συγκεκριμένα τροχαία ήταν όντως θαυμαστές των διασημοτήτων των οποίων ο θάνατος προηγήθηκε. Ως προς αυτό, ο Φίλιπς δεν αναφέρει σχετικά στοιχεία, απλώς διαπιστώνει το γεγονός).
λ) Μιας ανακάλυψης μύριες έπονται. «Η συσσωρευμένη τύχη σε ρουλέτες καζίνου μπορεί να απομυθοποιηθεί εύκολα από τους μαθηματικούς, που επικαλούνται τους νόμους της στατιστικής και την πιθανότητα “φτιαγμένων” ρουλετών. Οι συσσωρευμένες επιτυχίες με το άλλο φίλο εξηγούνται από τους ψυχολόγους ως μια γενική κατάσταση ευεξίας του ατόμου, που του προσθέτει γοητεία και προσελκύει πολλά άτομα του αντίθετου φύλου. Αυτό που εξηγείται ίσως πιο δύσκολα είναι οι ομαδοποιήσεις γεγονότων που έχουν παρατηρηθεί στην ιστορία των ανακαλύψεων, στις καινοτομίες, στις εξεγέρσεις και στις πολιτικές αναταραχές, στη βία και στον πόλεμο».
Ο Γκέρχαρντ Μενς, στο βιβλίο του Αδιέξοδο στην Τεχνολογία, έκανε ένα διάγραμμα με τον αριθμό και τον χρόνο εμφάνισης όλων των βασικών τεχνολογικών καινοτομιών που έγιναν στη Δύση. Ταξινόμησε τις καινοτομίες των τελευταίων διακοσίων ετών που θεώρησε βασικές, και διαπίστωσε ότι δεν εμφανίζονταν με έναν σταθερά αυξητικό ρυθμό αλλά με τον ρυθμό της γνωστής κωδωνοειδούς καμπύλης, που ακολουθεί ευδιάκριτες περιόδους κορυφών και κοιλάδων. Ο Μενς ορίζει ως βασική καινοτομία κάτι με το οποίο αρχίζει ένας νέος τομέας της βιομηχανίας ή καταλήγει στην εμφάνιση ενός νέου προϊόντος, όπως είναι για παράδειγμα ο φωνογράφος.
Κάθε καινοτομία βασίζεται σε μια εφεύρεση ή ανακάλυψη που έχει γίνει από καιρό και επιτρέπει πλέον μια υλοποίησή της. Στο διάγραμμα ξεχωρίζουν τέσσερις καθαρές κορυφές που απέχουν μεταξύ τους με κανονικά σχεδόν διαστήματα 56 ετών. (Σε έναν παρόμοιο κύκλο που διέπει τις οικονομικές δραστηριότητες, είχε καταλήξει, ήδη από τη δεκαετία του 1920, και ο Ρώσος οικονομολόγος Νικολάι Κοντράντιεφ). Επίσης, μια αναδρομή στην ιστορία της ανακάλυψης των διαφόρων χημικών στοιχείων δείχνει ότι κι εδώ υπάρχουν ομαδοποιήσεις που υπακούουν σε σιγμοειδείς και κωδωνοειδείς καμπύλες.
μ) Και οι καινοτομίες έχουν τα όρια τους. Ένα άλλο εκπληκτικό γεγονός είναι η διαπίστωση ότι, στον τομέα της λογοτεχνικής-καλλιτεχνικής δημιουργίας, για να καθιερωθεί ένας νέος δημιουργός πρέπει οι καινοτομίες που εισάγει το έργο του να περιέχουν τη σωστή ποσότητα. Αν είναι περισσότερες από αυτές που μπορεί να «αντέξει» το κοινό της εποχής του, το πιο πιθανό είναι να μην αναγνωριστεί καθόλου ή, στην καλύτερη περίπτωση, μετά θάνατον, λαμβάνοντας συχνά τον τιμητικό τίτλο του «προφήτη».
«Ο Μπάρτοκ έκανε καινοτομίες στη μουσική. Όλοι οι συνθέτες το κάνουν, αλλά οι καινοτομίες του ταίριαζαν περισσότερο με αυτό που μπορούσαν να αφομοιώσουν οι φιλόμουσοι της εποχής του. Αν ο Σοπέν είχε συνθέσει μουσική ανάλογη με εκείνη του Μπάρτοκ θα είχε αποτύχει, απλά και μόνο λόγω της εποχής στην οποία έζησε. Η εξέλιξη της μουσικής ακολουθεί μια φυσιολογική πορεία, κι ένας συνθέτης δεν εκτιμάται από το ακροατήριό του αν καινοτομεί με γρηγορότερο ή με αργότερο ρυθμό (…) Η φυσιολογική εξέλιξη ακολουθεί σιγμοειδείς καμπύλες και αυτό ακριβώς έκανε και η κλασική μουσική.
Γεννήθηκε, ας πούμε, σε μια στιγμή τον 15ο αιώνα και κατόπιν αναπτύχθηκε σε πολυπλοκότητα, σπουδαιότητα, καινοτομία, και αναγνώριση. Στον εικοστό αιώνα άρχισε να πλησιάζει το ανώτατο όριό της. Ενδιάμεσα, τον 18ο αιώνα, ο ρυθμός ανάπτυξης έφτασε στο αποκορύφωμα. Εκείνη την εποχή οι προσπάθειες των συνθετών ανταμείβονταν πιο γενναιόδωρα από ό,τι σήμερα. Στις μέρες μας προσφέρεται στους συνθέτες ένας περιορισμένος χώρος, έστω κι αν έχουν ταλέντο. Αν καινοτομήσουν βρίσκονται γρήγορα πάνω από την καμπύλη αποδοχής του κοινού, η οποία έχει οριζοντιωθεί. Αν δεν το κάνουν, δεν λένε τίποτα το καινούργιο. Και στις δύο περιπτώσεις δεν τους αναγνωρίζεται κάποιο επίτευγμα».
ν) Μια αυθόρμητη ανθρωπο-πολεοδομία. Το ερώτημα σχετικά με το πώς λειτουργεί ικανοποιητικά μια εμφανώς χαοτική μητρόπολη, όπως είναι η Αθήνα, οδήγησε το «Αθηναϊκό Ίδρυμα Οικιστικής» να εκπονήσει, πριν από μερικά χρόνια, μια σχετική μελέτη με πολύ ενδιαφέροντα συμπεράσματα. Οι ερευνητές κατέγραψαν και ταξινόμησαν όλες τις υπηρεσίες που παρείχε η πόλη (καταστήματα τροφίμων, ταβέρνες, κινηματογράφους σιδηροδρομικούς σταθμούς, γήπεδα, κλπ.). Κάνοντάς το ανακάλυψαν μέσα στην πόλη επί μέρους δομές μικρών κοινοτήτων που καθορίζονταν από την κοινή χρήση των βασικότερων υπηρεσιών.
Ανακάλυψαν επίσης ότι τα συνολικά χιλιόμετρα που διένυαν οι κάτοικοι της κάθε κοινότητας, για να εξυπηρετήσουν τις ανάγκες τους, ήταν περίπου τα ίδια για όλες τις κοινότητες. Όποτε αυξήθηκε η πυκνότητα του πληθυσμού σε μια κοινότητα, και επομένως και τα συνολικώς διανυόμενα χιλιόμετρα, δημιουργήθηκαν νέες υπηρεσίες και η κοινότητα χωρίστηκε στα δύο. Η ισορροπία σε οποιονδήποτε χρόνο καθοριζόταν με τη στάθμιση των εξόδων για τη μετακίνηση και των εξόδων για τη δημιουργία νέων υπηρεσιών. Όλα γίνονταν με τρόπο ώστε να ελαχιστοποιούν τη δαπάνη ενέργειας (βιολογικό ισοδύναμο των χρημάτων). Οι υπηρεσίες που χρησιμοποιούνται πιο σπάνια (θέατρο, πισίνα, κλπ.) υπήρχαν σε μία ανά επτά κοινότητες, αλλά εξυπηρετούσαν και τις έξι κοντινότερες.
Αυτή η ιεραρχία συνεχιζόταν και προς τα πάνω, έτσι ώστε για υπηρεσίες που χρησιμοποιούνται ακόμη σπανιότερα (στάδια, μουσεία, αίθουσες μουσικής) έπρεπε να ταξιδέψει κανείς ακόμη περισσότερο και περισσότερες κοινότητες μοιράζονταν τις ίδιες υπηρεσίες. Η πιο ενδιαφέρουσα διαπίστωση είναι ότι ο λόγος επτά καταγράφηκε σε όλα τα ιεραρχικά επίπεδα. Επί πλέον, η μελέτη ανακάλυψε ένα σύνολο πέντε τέτοιων ιεραρχικών επιπέδων, εγκιβωτισμένων το ένα μέσα στο άλλο, σαν ρωσικές κούκλες.
ξ) Η ειρήνη είναι στατιστικά απίθανη. Το 1967 κυκλοφόρησε στις Η.Π.Α. μια σύντομη μελέτη που έγινε από έναν πανεπιστημιακό με το ψευδώνυμο Τζον Ντόε και την ομάδα του για λογαριασμό της κυβέρνησης, με τον παράξενο τίτλο Αναφορά από το Σιδηρούν Όρος για την πιθανότητα και την επιθυμία της ειρήνης. Τα συμπεράσματά της ήταν τόσο συγκλονιστικά ώστε οι συντελεστές της επέμεναν να διατηρήσουν την ανωνυμία τους. Στον πρόλογό της, που έγραψε ο επίσης πανεπιστημιακός Λέοναρντ Λιούιν, αναφέρεται χαρακτηριστικά:
«Η διαρκής ειρήνη, ενώ δεν είναι θεωρητικά αδύνατη είναι πιθανώς ανέφικτη. Ακόμη κι αν μπορούσε να επιτευχθεί, είναι σχεδόν βέβαιο ότι η επιδίωξή της δεν θα ήταν προς όφελος μιας σταθερής κοινωνίας (…) Ο πόλεμος διεκπεραιώνει ορισμένες λειτουργίες που είναι ουσιαστικές για τη σταθερότητα της κοινωνίας μας. Μέχρι να βρεθούν άλλοι τρόποι για να την διεκπεραιώσουν, το εμπόλεμο σύστημα πρέπει να διατηρηθεί και να βελτιωθεί ως προς την αποτελεσματικότητά του (…) Τα οικονομικά υποκατάστατα του πολέμου πρέπει να ικανοποιούν δύο βασικά κριτήρια.
Πρέπει να είναι “σπάταλα”, με την κοινή έννοια της λέξης, και πρέπει να λειτουργούν έξω από το συνηθισμένο σύστημα προσφοράς και ζήτησης. Μια προφανής συνέπεια είναι ότι το μέγεθος της σπατάλης πρέπει να είναι αρκετό για να ικανοποιεί τις ανάγκες της συγκεκριμένης κοινωνίας. Μια οικονομία τόσο ανεπτυγμένη και σύνθετη όσο η δική μας, απαιτεί την προγραμματισμένη μέση ετήσια καταστροφή τουλάχιστον του 10% του ακαθάριστου εθνικού προϊόντος, αν θέλουμε η καταστροφή αυτή να εκπληρώσει αποτελεσματικά τη σταθεροποιητική λειτουργία της.
Όταν η μάζα ενός τροχού αντιστάθμισης είναι ανεπαρκής για τη δύναμη που προορίζεται να ελέγχει, η επίδρασή του μπορεί να είναι αυτοκαταστροφική, όπως στην περίπτωση μιας ανεξέλεγκτης ατμομηχανής. Η αναλογία, αν και χονδροειδής, ταιριάζει ιδιαίτερα στην αμερικανική οικονομία, όπως δείχνει και η καταγραφή των κυκλικών υφέσεων. Όλες έχουν συμβεί κατά τη διάρκεια περιόδων που οι στρατιωτικές δαπάνες ήταν έντονα ανεπαρκείς».
Το 1972, όταν ο Λευκός Οίκος, ύστερα από σχετική έρευνα κατέληξε ότι το έργο ήταν πλαστό, ο Λιούιν αναγκάστηκε να παραδεχτεί ότι ήταν ο ίδιος που είχε κάνει τη μελέτη και δήλωσε: «Αυτό που ήθελα να κάνω ήταν να θέσω το θέμα του πολέμου και της ειρήνης κατά έναν προκλητικό τρόπο. Να αντιμετωπίσω τον ουσιαστικό παραλογισμό του γεγονότος ότι ο πόλεμος, όσο κι αν αποδοκιμάζεται είναι ωστόσο αποδεκτός ως μέρος της αναγκαίας τάξης πραγμάτων. Να γελοιοποιήσω τη χρεοκοπία μιας νοοτροπίας επαγγελματιών διανοητών, ακολουθώντας την επιστημονικοφανή της σκέψη μέχρι τα όριά της. Και τέλος να επεκτείνω, αν είχα τύχη, την εμβέλεια της δημόσια συζήτησης για το “σχέδιο ειρήνης” πέρα από τα συνηθισμένα δυσκίνητα όριά της». Το ανησυχητικό είναι ότι ο Λιούιν μάλλον το πέτυχε!
Και άλλες «ανησυχητικές» διαπιστώσεις. Υπάρχουν και άλλοι τρεις επιστημονικοί τομείς όπου η διαπίστωση ότι οι επιδράσεις από τον χώρο του Αοράτου είναι εμφανείς είναι αναμφισβήτητες: η Αστροφυσική, η Βιολογία, και η Νευροφυσιολογία. Πριν από μερικές δεκαετίες, οι αστροφυσικοί κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι η ορατή ύλη του Σύμπαντος αποτελεί μόνο ένα μικρό μέρος του συνόλου του. Μετά από την αρχική Μεγάλη Έκρηξη και πριν διαμορφωθούν οι γαλαξίες, το Σύμπαν αποτελείτο από πλάσμα, μια ιονισμένη μορφή ύλης, ένα νέφος από πυρήνες ατόμων και υποατομικά σωματίδια.
Με το πέρασμα του χρόνου το πλάσμα άρχισε να δημιουργεί συσσωρεύσεις, εξ αιτίας των διακυμάνσεων της πυκνότητάς του, κι έτσι δημιουργήθηκαν οι γαλαξίες. Ωστόσο, σύμφωνα με τους αστροφυσικούς, ο χρόνος που πέρασε από τη στιγμή της Μεγάλης Έκρηξης μέχρι τη δημιουργία των γαλαξιών δεν ήταν αρκετός ώστε να εξηγεί τον ταχύ σχηματισμό τους. Υπολόγισαν λοιπόν ότι η ορατή ύλη του Σύμπαντος είναι μόνο το 4% του συνόλου του. Το 23% αποτελείται από μια άγνωστης μορφής και σύστασης ύλη, την οποία ονόμασαν Σκοτεινή, και το 73% από την Σκοτεινή Ενέργεια, η οποία είναι υπεύθυνη για την αυξανόμενη διαστολή του Σύμπαντος.
Το 1981 ο Βρετανός βιολόγος Ρούπερτ Σέλντρεηκ δημοσίευσε ένα βιβλίο με τίτλο Για μια νέα επιστήμη της ζωής, προκαλώντας τις έντονες αντιδράσεις των οπαδών της μηχανιστικής βιολογίας, που αντιμετωπίζουν τα έμβια όντα σαν μηχανές. Ο Σέλντρεηκ, ξεκίνησε την έρευνά του από το πρόβλημα της μορφογένεσης. Διαπίστωσε ότι ενώ, στη διάδοχη φάση των βλαστοκυττάρων, τα κύτταρα κάθε οργάνου εξειδικεύονται σταδιακά στη λειτουργία για την οποία προορίζονται, δεν υπάρχουν ειδικά γονίδια τα οποία να ορίζουν τη θέση του κάθε οργάνου στο σώμα και να κατευθύνουν τον σχηματισμό της γενικής μορφής του κάθε έμβιου όντος.
Το άλλο πρόβλημα είναι εκείνο της ήδη υπάρχουσας γνώσης στους έμβιους οργανισμούς, των περίφημων ενστίκτων, πολλά από τα οποία επίσης δεν σχετίζονται με τα γονίδια, και το ερώτημα της προέλευσής τους. Επίσης, ο Σέλντρεηκ παρατήρησε ότι όταν μια χρήσιμη, για την επιβίωση ενός είδους, συμπεριφορά υιοθετείται από έναν ικανό αριθμό ατόμων μιας ομάδας, αυτομάτως αυτή εμφανίζεται και σε άλλες απομακρυσμένες ομάδες, μέχρι να υιοθετηθεί τελικά από ολόκληρο τον πληθυσμό του είδους.
Συνοψίζοντας όλες αυτές τις παρατηρήσεις του, κατέληξε στο συμπέρασμα ότι υπάρχουν για κάθε είδος κάποια αόρατα πεδία που έχουν μια διπλή λειτουργία: κατευθύνουν τον μορφολογικό σχηματισμό τους, και περιέχουν πληροφορίες χρήσιμες για την επιβίωσή τους. Τους έδωσε το όνομα μορφογενετικά πεδία. Φυσικά, δεδομένου ότι ο Σέλντερηκ έκανε άλλη μια «αιρετική» αναγωγή στον χώρο του Αοράτου, έγινε – και παραμένει – το κόκκινο πανί της επιστημονικής κοινότητας των κλασικών βιολόγων.
Η επόμενη ανακάλυψη έχει σχέση με την έννοια της ελεύθερης βούλησης του ανθρώπου. Η μεγάλη συνεισφορά του Φρόυντ σίγουρα δεν είναι ο ισχυρισμός του ότι όλα τα ψυχολογικά προβλήματα του ανθρώπου έχουν σεξουαλικές αιτίες, ούτε η ανακάλυψη και η υποθετική καθολικότητα του οιδιπόδειου συμπλέγματος. Η μεγάλη του συνεισφορά είναι ο εντοπισμός του κρυμμένου παγόβουνου της ανθρώπινης συνείδησης, του ανεξιχνίαστου και καθοριστικού ασυνείδητου. Όντως, σύγχρονες επιστημονικές έρευνες της Νευροφυσιολογίας έδειξαν ότι στις περισσότερες περιπτώσεις ο άνθρωπος δρα ασυνείδητα, ότι η περίφημη ελεύθερη βούληση δεν είναι μια ιδιότητα που υπάρχει αφ’ εαυτής στον άνθρωπο, αλλά κατακτάται με κόπο και προσπάθεια (αν κατακτηθεί ποτέ!). Το περιοδικό Focus (Οκτώβριος 2009) σε σχετικό του άρθρο αναφέρει τα εξής:
«Σύμφωνα με την παράδοση της χριστιανικής πίστης, ο Θεός γνωρίζει τα πάντα και αποφασίζει για τον Κόσμο, αλλά και ο άνθρωπος διέπεται από τη θεία χάρη της ελεύθερης βούλησης. Ωστόσο, σύμφωνα με κορυφ logioshermes
ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ
ΜΟΙΡΑΣΤΕΙΤΕ
ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ
ΠΡΟΗΓΟΥΜΕΝΟ ΑΡΘΡΟ
Michael Shumacher... H πιο μεγάλη μάχη....
ΣΧΟΛΙΑΣΤΕ
