2014-01-20 10:23:23
Αποκαλύπτουμε έγγραφο της κυπριακής κυβέρνησης για την αξιολόγηση του κειμένου για τις Βάσεις
Γράφει: Φρίξος Δαλίτης
Λευκωσία: Νέα δεδομένα για την Κυπριακή Δημοκρατία δημιουργεί η συμφωνία που υπεγράφη στο Λονδίνο για την ανάπτυξη στις Βρετανικές Βάσεις. Έγγραφο του Υπουργείου Εξωτερικών, το οποίο αποκαλύπτει σήμερα ο «Φ», απαριθμεί τα θετικά της συμφωνίας για την Κυπριακή Δημοκρατία και απαντά στους φόβους για το ενδεχόμενο «γιβραλταροποίησης» των Βρετανικών Βάσεων.
Τονίζεται ιδιαίτερα το γεγονός ότι οι Βρετανικές Βάσεις παραχωρούν για πολεοδομική ανάπτυξη το 78% των εδαφών τους, ενώ παράλληλα η Κυπριακή Δημοκρατία αποκτά διοικητικές και δικαστικές εξουσίες εντός των Βάσεων.
Αποκαλύπτονται επίσης οι ασφαλιστικές δικλίδες που έχουν τεθεί για την πολεοδομική ανάπτυξη, αλλά και για έλεγχο της μεταναστευτικής ροής στο έδαφος των Βρετανικών Βάσεων.
Σύμφωνα με το έγγραφο, η συμφωνία της Κυπριακής Δημοκρατίας με το Ηνωμένο Βασίλειο κρίνεται ιδιαίτερα σημαντική και αποτελεί παράλληλα ως μια ιστορική εξέλιξη, καθώς για πρώτη φορά μετά από 53 και πλέον χρόνια από την υπογραφή της Συνθήκης Εγκαθίδρυσης της Κυπριακής Δημοκρατίας στις 16 Αυγούστου 1960, επιτυγχάνεται η τροποποίηση του σχετικού Παραρτήματος της Συνθήκης για τη διοίκηση των Βρετανικών Βάσεων προς το συμφέρον τόσο των κατοίκων των Βάσεων αλλά και της Κυπριακής Δημοκρατίας γενικότερα.
Όπως αναφέρεται, με τη συμφωνία γίνεται κατορθωτή η διόρθωση αδικιών που είχαν επιβληθεί, ιδιαίτερα στους κατοίκους των περιοχών εντός των Βρετανικών Βάσεων με τις συμφωνίες του 1960. Παράλληλα, δίνεται η δυνατότητα αντιμετώπισης πλέον των αναγκών των κοινοτήτων και των κατοίκων τους, αλλά και της γενικότερης κατάστασης εντός των Βρετανικών Βάσεων, όπως αυτή μετεξελίχθηκε όλα αυτά τα χρόνια. Αναγνωρίζεται δηλαδή ότι ένα σύστημα, το οποίο είχε δημιουργηθεί κάτω από πολύ διαφορετικές περιστάσεις και για διαφορετικές ανάγκες και αριθμούς, δεν μπορεί πλέον να λειτουργήσει ικανοποιητικά και προς το συμφέρον όχι μόνο των κατοίκων αλλά και των ίδιων των Βρετανικών Βάσεων.
Ιδιαίτερα σημαντικό, εξάλλου, θεωρείται το γεγονός ότι η συμφωνία αναδεικνύει ακόμα περισσότερο τον στρατιωτικό χαρακτήρα των Βάσεων στην Κύπρο, ισχυροποιώντας τη διαχρονική θέση της πλευράς μας ότι οι Βρετανικές Βάσεις στην Κύπρο χρησιμοποιούνται αποκλειστικά για τους στρατιωτικούς σκοπούς του Ηνωμένου Βασιλείου και για τίποτε άλλο.
Η πιο σημαντική εξέλιξη ωστόσο της συμφωνίας είναι ότι δημιουργεί ένα κλίμα αισιοδοξίας για τους κατοίκους και τους ιδιοκτήτες γης εντός των ορίων των Βρετανικών Βάσεων, καθώς ανοίγει τεράστιες προοπτικές οικονομικής ανάπτυξης και δραστηριότητας σε μια ιδιαίτερα δύσκολη οικονομική περίοδο.
Σημειώνεται βέβαια ότι η εφαρμογή της συμφωνίας αυτής εξαρτάται από τη διάθεση συνεργασίας των συμβαλλόμενων μερών. Ωστόσο, η πορεία των διαπραγματεύσεων και η θετική κατάληξή τους με την υπογραφή της συμφωνίας καταδεικνύει ότι οι δύο πλευρές είναι έτοιμες να εργαστούν προς την κατεύθυνση της εφαρμογής της συμφωνίας προς όφελος τόσο των κατοίκων όσο και γενικότερα της Κυπριακής Δημοκρατίας.
Σύμφωνα με το έγγραφο, με τη συμφωνία επιτυγχάνονται για τη δική μας πλευρά τα εξής:
● Ενταξη ποσοστού της τάξης του 78% του εδάφους των Βρετανικών Βάσεων σε πολεοδομικές ζώνες, με αποτέλεσμα να επιτρέπεται πλέον η ανάπτυξη στις Βάσεις
Ως γνωστό, με τη Συνθήκη Εγκαθίδρυσης του 1960 το Ηνωμένο Βασίλειο διατήρησε την κυριαρχία του στις δύο Βρετανικές Βάσεις Ακρωτηρίου/Επισκοπής και Δεκέλειας, οι οποίες έχουν έκταση συνολικά 254,43 τετραγωνικά χιλιόμετρα (98,2 τετραγωνικών μιλίων).
Από τότε μέχρι σήμερα ολόκληρη η περιοχή στις δύο Βάσεις δεν αποτελούσε μέρος του πολεοδομικού σχεδιασμού της Κυπριακής Δημοκρατίας λόγω των περιορισμών που υπήρχαν στην απόκτηση και ανάπτυξη στις Βάσεις, εκτός κι αν αυτό σχετιζόταν με τις στρατιωτικές ανάγκες του Ηνωμένου Βασιλείου.
Συνέπεια του περιορισμού αυτού ήταν ολόκληρο το έδαφος των Βρετανικών Βάσεων, ανεξάρτητα αν σε αυτό περιλαμβάνονταν στρατιωτικές εγκαταστάσεις των Βρετανών ή μη, να εξαιρείται του πολεοδομικού σχεδιασμού και οποιασδήποτε ανάπτυξης, με αποτέλεσμα ο πληθυσμός των κοινοτήτων τα όρια των οποίων βρίσκονται εντός των Βρετανικών Βάσεων να μην μπορεί να εκμεταλλευτεί τις περιουσίες του όπως και ο υπόλοιπος πληθυσμός της Κύπρου.
● Εξασφάλιση ίσων δικαιωμάτων στους κατοίκους των Βρετανικών Βάσεων σε σχέση με τον υπόλοιπο πληθυσμό της Κυπριακής Δημοκρατίας για την ανάπτυξη των περιουσιών τους εντός των ορίων των Βάσεων
Με τη συμφωνία αυτή το78% του εδάφους των Βρετανικών Βάσεων που θα ενταχθεί σε πολεοδομικές ζώνες περιλαμβάνει όλες ανεξαιρέτως τις περιουσίες που βρίσκονται εντός των Βάσεων, πλην μόνο των περιουσιών που ανήκουν ή μισθώνονται από το βρετανικό Υπουργείο Άμυνας, οι οποίες θα εξαιρεθούν από τις πολεοδομικές ζώνες.
Ως εκ τούτου, το αποτέλεσμα της συμφωνίας αυτής εξασφαλίζει πλήρως τα δικαιώματα των κατοίκων των Βάσεων ή όσων έχουν περιουσία σε αυτές, οι οποίοι μέχρι σήμερα δεν μπορούσαν να την εκμεταλλευτούν εξαιτίας των περιορισμών που υπήρχαν.
Από τούδε και στο εξής, οι ιδιώτες, εταιρείες, εκκλησία κ.ά. που έχουν περιουσία στις Βάσεις θα απολαμβάνουν ίσα δικαιώματα σε σχέση με τον υπόλοιπο πληθυσμό της Κυπριακής Δημοκρατίας στις περιουσίες τους και θα μπορούν να τις εκμεταλλεύονται όπως και ο υπόλοιπος πληθυσμός στη βάση των πολεοδομικών διατάξεων και πολιτικών που θα καθοριστούν από την Κυπριακή Δημοκρατία σε συνεργασία με τη Διοίκηση των Βρετανικών Βάσεων.
Η συμφωνία παρέχει επιπρόσθετα το δικαίωμα στο Κράτος, σε ορισμένες περιπτώσεις, να ζητά από τη Διοίκηση των Βάσεων την παραχώρηση γης που χρησιμοποιείται για στρατιωτικούς σκοπούς για την ανάπτυξη και δημιουργία έργων κοινής ωφελείας ή δημόσιων υπηρεσιών εντός των Βρετανικών Βάσεων και δεσμεύει τη Διοίκηση των Βάσεων να εξετάζει τέτοια αιτήματα με ευνοϊκό τρόπο.
● Άρση όλων των περιορισμών αναφορικά με τους δικαιούχους για την απόκτηση και ανάπτυξη ακινήτων εντός των Βρετανικών Βάσεων
Με τη συμφωνία επιτυγχάνεται η άρση όλων των σχετικών περιορισμών και από τούδε και στο εξής θα εφαρμόζονται και στο έδαφος των Βρετανικών Βάσεων όλες οι διατάξεις και κανονισμοί που ισχύουν στην Κυπριακή Δημοκρατία σε σχέση με την απόκτηση και ανάπτυξη περιουσιών από πολίτες ευρωπαϊκών και άλλων τρίτων χωρών.
Με άλλα λόγια, δεν θα υφίστανται πλέον διακρίσεις εντός των ορίων των Βρετανικών Βάσεων μεταξύ Κυπρίων και λοιπών Ευρωπαίων πολιτών, οι οποίοι δικαιούνται ίσης μεταχείρισης δυνάμει του κοινοτικού κεκτημένου, και ταυτόχρονα θα εφαρμόζονται στις Βάσεις για υπηκόους τρίτων χωρών οι διατάξεις και πρόνοιες που εφαρμόζονται στην Κυπριακή Δημοκρατία για ζητήματα απόκτησης και ανάπτυξης περιουσίας.
● Ευθυγράμμιση της κατάστασης στις Βρετανικές Βάσεις σε σχέση με το τι ισχύει στην Κυπριακή Δημοκρατία και ομαλοποίηση της ζωής των κατοίκων των Βρετανικών Βάσεων
Η συμφωνία ευθυγραμμίζει πλέον την κατάσταση στις Βρετανικές Βάσεις και επιτρέπει την αγοραπωλησία περιουσιών στις Βάσεις με τον ίδιο τρόπο που αυτές πραγματοποιούνται στην Κυπριακή Δημοκρατία.
Επιπρόσθετα, οι κάτοικοι της περιοχής θα αποτείνονται πλέον για θέματα ανάπτυξης στις αρμόδιες αρχές της Κυπριακής Δημοκρατίας, όπως και ο υπόλοιπος πληθυσμός, ενώ θα γνωρίζουν ξεκάθαρα, το πώς μπορούν να αναπτύξουν τις περιουσίες τους, στη βάση των πολεοδομικών ζωνών και πολιτικών που θα καθοριστούν, χωρίς επιπρόσθετα εμπόδια.
● Δυνατότητα οικονομικής ανάπτυξης των περιοχών εντός των Βρετανικών Βάσεων και της κυπριακής οικονομίας γενικότερα
Η ένταξη ενός μεγάλου μέρους τους εδάφους των Βρετανικών Βάσεων σε πολεοδομικές ζώνες και η προοπτική ανάπτυξης των περιοχών αυτών, η οποία ήταν ανύπαρκτη μέχρι σήμερα, εκτιμάται ότι μπορεί να αποφέρει σημαντική οικονομική ανάπτυξη για τις κοινότητες και τους κατοίκους των Βάσεων και να συνδράμει στην ώθηση της κυπριακής οικονομίας γενικότερα.
Και αυτό γιατί γη που δεν μπορούσε να τύχει καμιάς εκμετάλλευσης θα μπορεί να πωληθεί και σε ξένους και να χρησιμοποιηθεί για δημιουργία εμπορικών και βιομηχανικών επιχειρήσεων παντός είδους σύμφωνα με τις πολεοδομικές ζώνες που θα καθοριστούν και να αξιοποιηθεί για επενδύσεις από ιδιώτες ή από την Κυβέρνηση.
● Ανάληψη από το Ηνωμένο Βασίλειο σε συγκεκριμένες περιπτώσεις συγχρηματοδότησης νέων δημόσιων υποδομών στις Βρετανικές Βάσεις
Ένα σημαντικό στοιχείο είναι ότι με τη συμφωνία επιτεύχθηκε η ανάληψη από το Ηνωμένο Βασίλειο του δικού του μεριδίου στη χρηματοδότηση νέων δημόσιων υποδομών στις Βρετανικές Βάσεις, οι οποίες είτε θα είναι αναγκαίες για τις στρατιωτικές ανάγκες του Ηνωμένου Βασιλείου είτε θα αποφέρουν κάποιο όφελος για το Ηνωμένο Βασίλειο, χωρίς κατ’ ανάγκη να είναι αναγκαίες.
Μέχρι σήμερα δεν προβλεπόταν πουθενά ρητά και ξεκάθαρα η καταβολή εκ μέρους του Ηνωμένου Βασιλείου χρηματικής συνεισφοράς για έργα υποδομής εντός των Βάσεων.
Επιβεβαίωση του στρατιωτικού χαρακτήρα των Βάσεων
Πέραν των άλλων θετικών για τους κατοίκους και την Οικονομία, στο έγγραφο του Υπουργείου Εξωτερικών σημειώνεται ότι «θεωρείται ιδιαίτερα σημαντικό το γεγονός ότι επιτυγχάνεται μέσα από τη συμφωνία η επιβεβαίωση του στρατιωτικού χαρακτήρα των Βάσεων και ως εκ τούτου να ισχυροποιήσει τη διαχρονική θέση της πλευράς μας ότι οι Βρετανικές Βάσεις στην Κύπρο υπάρχουν για να χρησιμοποιούνται αποκλειστικά και μόνο για στρατιωτικούς σκοπούς».
Συγκεκριμένα:
● Από τη συμφωνία προκύπτει ότι οι Βρετανοί χρειάζονται μόνο το 22% της συνολικής έκτασης των Βάσεων, η οποία είναι απαραίτητη για τις στρατιωτικές τους ανάγκες, εφόσον γίνεται ξεκάθαρο στη συμφωνία ότι μόνο οι στρατιωτικές εγκαταστάσεις που βρίσκονται εντός της έκτασής τους θα εξαιρεθούν από τις πολεοδομικές ζώνες.
● Η συμφωνία τροποποίησε τη διάταξη του Παραρτήματος Ο που δεν επέτρεπε την ανάπτυξη εντός των ορίων των Βρετανικών Βάσεων, εκτός και αν αυτή σχετιζόταν με τις στρατιωτικές ανάγκες του Ην. Βασιλείου. Παράλληλα, όμως, η συμφωνία διατήρησε τη δέσμευση του Ην. Βασιλείου, που περιλαμβάνεται στο συγκεκριμένο Παράρτημα, να μη δημιουργήσει/ εγκαταστήσει το ίδιο εμπορικές και βιομηχανικές επιχειρήσεις εντός των Βάσεων, εκτός κι αν αυτές συνδέονται με τις στρατιωτικές του ανάγκες.
● Με τη συμφωνία οι Βρετανοί εκχωρούν στην Κυπριακή Δημοκρατία διοικητικές και δικαστικές εξουσίες επί των προσώπων που θα εγκαθίστανται στις Βρετανικές Βάσεις, ενώ η Κυπριακή Δημοκρατία θα αναλάβει επίσης την παροχή σε αυτά τα πρόσωπα και άλλων δημόσιων υπηρεσιών. Η εκχώρηση εξουσιών επί ζητημάτων που άπτονται της κυριαρχίας ενός κράτους, όπως η δικαστική εξουσία, διοικητικής υφής θέματα ή η παροχή υπηρεσιών που μόνο ένα κράτος μπορεί να παρέχει, τονίζει περαιτέρω τον στρατιωτικό χαρακτήρα των Βάσεων.
● Πέραν των διοικητικών και δικαστικών εξουσιών, οι Βρετανοί εκχωρούν επίσης με τη συμφωνία και εξουσίες για θέματα αστικής ανάπτυξης στις αρμόδιες Αρχές της Κυπριακής Δημοκρατίας, διατηρώντας μόνο κάποιον εποπτικό ρόλο ο οποίος θα μετατρέπεται σε ουσιαστικό μόνο όταν ένα έργο επηρεάζει τις στρατιωτικές τους ανάγκες.
Παράλληλα, με τη συμφωνία επιβεβαιώνεται η απουσία διοικητικών συνόρων μεταξύ Κυπριακής Δημοκρατίας και Βάσεων στην Κύπρο και εξασφαλίζεται ουσιαστικός έλεγχος στη μεταναστευτική ροή στο έδαφος των Βάσεων. Για το σκοπό αυτό έχουν τεθεί ασφαλιστικές δικλίδες στη συμφωνία, με δύο τρόπους:
(α) Μέσω της διατήρησης του Κτηματολογίου ως της αρμόδιας Αρχής για όλες τις αγοραπωλησίες περιουσιών στις Βρετανικές Βάσεις.
(β) Μέσω των διατάξεων που ισχύουν στην Κυπριακή Δημοκρατία για καθεστώς μονίμου διαμονής και εγκατάστασης σε σχέση με τη μεταναστευτική ροή στο έδαφος των Βάσεων.
Αποτροπή «γιβραλταροποίησης»
Γύρω από το συγκεκριμένο θέμα εκφράστηκαν κάποιες ανησυχίες. Θεωρείται ωστόσο απομακρυσμένο έως ανύπαρκτο ενδεχόμενο καθώς, όπως σημειώνεται στο έγγραφο του Υπουργείου Εξωτερικών, με τη συμφωνία επιτυγχάνεται η διατήρηση του πολεοδομικού σχεδιασμού και των εξουσιών εξέτασης των αιτήσεων για ανάπτυξη στις Βάσεις στα χέρια των αρμοδίων Αρχών της Κυπριακής Δημοκρατίας.
Παράλληλα, η εκχώρηση διοικητικών και δικαστικών εξουσιών επί των προσώπων που θα εγκαθίστανται στις Βάσεις στις αρμόδιες Αρχές της Δημοκρατίας και η παροχή δημόσιων υπηρεσιών στα πρόσωπα αυτά, όπως επίσης και οι ασφαλιστικές δικλίδες για τη μεταναστευτική ροή και η πρόνοια της συμφωνίας για τα εκλογικά δικαιώματα των προσώπων που θα εγκαθίστανται στις Βάσεις, τα οποία θα αντικατοπτρίζουν επακριβώς τα εκλογικά δικαιώματα που παρέχονται σε πολίτες χώρων της ΕΕ και τρίτων χωρών στην Κυπριακή Δημοκρατία, θεωρούνται ότι παρέχουν επαρκή και αποτελεσματικά εφόδια για αποτροπή τυχόν «γιβραλταροποίησης» των Βάσεων.
Όλα τα πιο πάνω και ιδιαίτερα το γεγονός ότι οι υπηρεσίες θα προσφέρονται από την Κυπριακή Δημοκρατία η οποία θα έχει και την άσκηση δικαστικών και διοικητικών εξουσιών, εξουδετερώνει και το επιχείρημα ότι ένας Βρετανός πολίτης θα νιώθει περισσότερο άνετα να εγκατασταθεί στις Βάσεις. Διότι θα έχει πανομοιότυπα ωφελήματα και υποχρεώσεις όπως οπουδήποτε αλλού σε έδαφος της Κυπριακής Δημοκρατίας.
Τέλος, εκτιμάται ότι η πρόνοια για τα εκλογικά δικαιώματα αφαιρεί το δικαίωμα στους Βρετανούς ή οποιουσδήποτε άλλους πολίτες ενδεχομένως να αποτελούν πλειοψηφία στις Βάσεις και στο μέλλον να εκλέξουν τους δικούς τους τοπικούς άρχοντες, με τις συνεπαγόμενες αρνητικές συνέπειες που μια τέτοια εξέλιξη θα είχε για την Κυπριακή Δημοκρατία.
Το ιστορικό της συμφωνίας με το Λονδίνο
Η υπογραφή της συμφωνίας ήταν αποτέλεσμα εντατικών διαβουλεύσεων και επαφών των δύο πλευρών που ξεκίνησαν τον περασμένο Οκτώβριο.
Συγκεκριμένα, όπως αναφέρεται στο έγγραφο, οι διαπραγματεύσεις ξεκίνησαν στις 2 Οκτωβρίου 2013 κατόπιν απόφασης του Υπουργικού Συμβουλίου στις 5 Ιουνίου 2013, η οποία είχε εξουσιοδοτήσει τους υπουργούς Εξωτερικών και Εσωτερικών να μεριμνήσουν για τη συνέχιση των διαπραγματεύσεων με τους Βρετανούς για το θέμα της μη στρατιωτικής ανάπτυξης στις Βρετανικές Βάσεις στη βάση αναθεωρημένης διαπραγματευτικής εντολής.
Βασικό στοιχείο της αναθεωρημένης διαπραγματευτικής εντολής ήταν η επιδίωξη άρσης των ισχύοντων περιορισμών στην ανάπτυξη και την απόκτηση περιουσίας εντός των ορίων των Βάσεων, ούτως ώστε το καθεστώς που θα ίσχυε στις Βάσεις σε σχέση με το δικαίωμα απόκτησης και εκμετάλλευσης περιουσίας να αντικατοπτρίζει την κατάσταση στην Κυπριακή Δημοκρατία χωρίς διαφοροποίηση.
Σύμφωνα με το έγγραφο, πρακτικά αυτό σήμαινε ότι στόχος των διαπραγματεύσεων ήταν να μην υφίστανται πλέον διακρίσεις εντός των ορίων των Βάσεων μεταξύ Κυπρίων και λοιπών Ευρωπαίων πολιτών, οι οποίοι δικαιούνται ίσης μεταχείρισης δυνάμει του κοινοτικού κεκτημένου, και ταυτόχρονα να εφαρμόζονται στις Βάσεις για υπηκόους τρίτων χωρών οι διατάξεις και πρόνοιες που εφαρμόζονται στην Κυπριακή Δημοκρατία όσον αφορά τα ζητήματα απόκτησης και ανάπτυξης περιουσίας.
Σημειώνεται παράλληλα ότι η απόφαση του Υπουργικού λήφθηκε μετά την εξαγγελία στις 19 Απριλίου του 2013 από τον πρόεδρο της Δημοκρατίας της δέσμης μέτρων επανεκκίνησης της Οικονομίας, στα οποία είχε περιληφθεί και το θέμα της επίτευξης συμφωνίας με το Ην. Βασίλειο για τη μη στρατιωτική ανάπτυξη των Βάσεων.
Όπως αναφέρεται, από τις 2 Οκτωβρίου 2013 που άρχισαν οι διαπραγματεύσεις μέχρι την υπογραφή της συμφωνίας στο Λονδίνο πραγματοποιήθηκαν δέκα συναντήσεις των διαπραγματευτικών ομάδων.
Στο έγγραφο επισημαίνεται παράλληλα ότι όσον αφορά στο καθεστώς του κειμένου, το οποίο αποτέλεσε από την αρχή των διαπραγματεύσεων ένα επίμαχο θέμα συζήτησης, καθώς το κείμενο αυτό θα τροποποιούσε κατ’ ουσία το Παράρτημα Ο, για το στάτους του οποίου οι δύο χώρες διαφωνούν, οι δύο πλευρές συμφώνησαν όπως το κείμενο έχει το ίδιο ακριβώς καθεστώς με το Παράρτημα Ο.
«Με τον τρόπο αυτό», σημειώνεται, «η κάθε πλευρά μπορεί να αποδίδει στο κείμενο το καθεστώς που η ίδια επιθυμεί όπως και στην περίπτωση του Παραρτήματος Ο, όπου η πλευρά μας το θεωρεί ως διεθνή συμφωνία ενώ το Ηνωμένο Βασίλειο το θεωρεί ως μια μονομερή διακήρυξη. Η θέση αυτή δεν συμπεριλήφθηκε στη συμφωνία αλλά μπήκε στα agreed minutes».
Τέλος, σημειώνεται ότι για να γίνουν πραγματικά αισθητά τα οφέλη από τη συμφωνία θα πρέπει να ολοκληρωθεί η διαδικασία καθορισμού των πολεοδομικών ζωνών και πολιτικών, η οποία σύμφωνα με το Υπουργείο Εσωτερικών και το Τμήμα Πολεοδομίας και Οικήσεως θα χρειαστεί περίπου εννέα μήνες μετά την υπογραφή της συμφωνίας.
Φιλελεύθερος
InfoGnomon
Γράφει: Φρίξος Δαλίτης
Λευκωσία: Νέα δεδομένα για την Κυπριακή Δημοκρατία δημιουργεί η συμφωνία που υπεγράφη στο Λονδίνο για την ανάπτυξη στις Βρετανικές Βάσεις. Έγγραφο του Υπουργείου Εξωτερικών, το οποίο αποκαλύπτει σήμερα ο «Φ», απαριθμεί τα θετικά της συμφωνίας για την Κυπριακή Δημοκρατία και απαντά στους φόβους για το ενδεχόμενο «γιβραλταροποίησης» των Βρετανικών Βάσεων.
Τονίζεται ιδιαίτερα το γεγονός ότι οι Βρετανικές Βάσεις παραχωρούν για πολεοδομική ανάπτυξη το 78% των εδαφών τους, ενώ παράλληλα η Κυπριακή Δημοκρατία αποκτά διοικητικές και δικαστικές εξουσίες εντός των Βάσεων.
Αποκαλύπτονται επίσης οι ασφαλιστικές δικλίδες που έχουν τεθεί για την πολεοδομική ανάπτυξη, αλλά και για έλεγχο της μεταναστευτικής ροής στο έδαφος των Βρετανικών Βάσεων.
Σύμφωνα με το έγγραφο, η συμφωνία της Κυπριακής Δημοκρατίας με το Ηνωμένο Βασίλειο κρίνεται ιδιαίτερα σημαντική και αποτελεί παράλληλα ως μια ιστορική εξέλιξη, καθώς για πρώτη φορά μετά από 53 και πλέον χρόνια από την υπογραφή της Συνθήκης Εγκαθίδρυσης της Κυπριακής Δημοκρατίας στις 16 Αυγούστου 1960, επιτυγχάνεται η τροποποίηση του σχετικού Παραρτήματος της Συνθήκης για τη διοίκηση των Βρετανικών Βάσεων προς το συμφέρον τόσο των κατοίκων των Βάσεων αλλά και της Κυπριακής Δημοκρατίας γενικότερα.
Όπως αναφέρεται, με τη συμφωνία γίνεται κατορθωτή η διόρθωση αδικιών που είχαν επιβληθεί, ιδιαίτερα στους κατοίκους των περιοχών εντός των Βρετανικών Βάσεων με τις συμφωνίες του 1960. Παράλληλα, δίνεται η δυνατότητα αντιμετώπισης πλέον των αναγκών των κοινοτήτων και των κατοίκων τους, αλλά και της γενικότερης κατάστασης εντός των Βρετανικών Βάσεων, όπως αυτή μετεξελίχθηκε όλα αυτά τα χρόνια. Αναγνωρίζεται δηλαδή ότι ένα σύστημα, το οποίο είχε δημιουργηθεί κάτω από πολύ διαφορετικές περιστάσεις και για διαφορετικές ανάγκες και αριθμούς, δεν μπορεί πλέον να λειτουργήσει ικανοποιητικά και προς το συμφέρον όχι μόνο των κατοίκων αλλά και των ίδιων των Βρετανικών Βάσεων.
Ιδιαίτερα σημαντικό, εξάλλου, θεωρείται το γεγονός ότι η συμφωνία αναδεικνύει ακόμα περισσότερο τον στρατιωτικό χαρακτήρα των Βάσεων στην Κύπρο, ισχυροποιώντας τη διαχρονική θέση της πλευράς μας ότι οι Βρετανικές Βάσεις στην Κύπρο χρησιμοποιούνται αποκλειστικά για τους στρατιωτικούς σκοπούς του Ηνωμένου Βασιλείου και για τίποτε άλλο.
Η πιο σημαντική εξέλιξη ωστόσο της συμφωνίας είναι ότι δημιουργεί ένα κλίμα αισιοδοξίας για τους κατοίκους και τους ιδιοκτήτες γης εντός των ορίων των Βρετανικών Βάσεων, καθώς ανοίγει τεράστιες προοπτικές οικονομικής ανάπτυξης και δραστηριότητας σε μια ιδιαίτερα δύσκολη οικονομική περίοδο.
Σημειώνεται βέβαια ότι η εφαρμογή της συμφωνίας αυτής εξαρτάται από τη διάθεση συνεργασίας των συμβαλλόμενων μερών. Ωστόσο, η πορεία των διαπραγματεύσεων και η θετική κατάληξή τους με την υπογραφή της συμφωνίας καταδεικνύει ότι οι δύο πλευρές είναι έτοιμες να εργαστούν προς την κατεύθυνση της εφαρμογής της συμφωνίας προς όφελος τόσο των κατοίκων όσο και γενικότερα της Κυπριακής Δημοκρατίας.
Σύμφωνα με το έγγραφο, με τη συμφωνία επιτυγχάνονται για τη δική μας πλευρά τα εξής:
● Ενταξη ποσοστού της τάξης του 78% του εδάφους των Βρετανικών Βάσεων σε πολεοδομικές ζώνες, με αποτέλεσμα να επιτρέπεται πλέον η ανάπτυξη στις Βάσεις
Ως γνωστό, με τη Συνθήκη Εγκαθίδρυσης του 1960 το Ηνωμένο Βασίλειο διατήρησε την κυριαρχία του στις δύο Βρετανικές Βάσεις Ακρωτηρίου/Επισκοπής και Δεκέλειας, οι οποίες έχουν έκταση συνολικά 254,43 τετραγωνικά χιλιόμετρα (98,2 τετραγωνικών μιλίων).
Από τότε μέχρι σήμερα ολόκληρη η περιοχή στις δύο Βάσεις δεν αποτελούσε μέρος του πολεοδομικού σχεδιασμού της Κυπριακής Δημοκρατίας λόγω των περιορισμών που υπήρχαν στην απόκτηση και ανάπτυξη στις Βάσεις, εκτός κι αν αυτό σχετιζόταν με τις στρατιωτικές ανάγκες του Ηνωμένου Βασιλείου.
Συνέπεια του περιορισμού αυτού ήταν ολόκληρο το έδαφος των Βρετανικών Βάσεων, ανεξάρτητα αν σε αυτό περιλαμβάνονταν στρατιωτικές εγκαταστάσεις των Βρετανών ή μη, να εξαιρείται του πολεοδομικού σχεδιασμού και οποιασδήποτε ανάπτυξης, με αποτέλεσμα ο πληθυσμός των κοινοτήτων τα όρια των οποίων βρίσκονται εντός των Βρετανικών Βάσεων να μην μπορεί να εκμεταλλευτεί τις περιουσίες του όπως και ο υπόλοιπος πληθυσμός της Κύπρου.
● Εξασφάλιση ίσων δικαιωμάτων στους κατοίκους των Βρετανικών Βάσεων σε σχέση με τον υπόλοιπο πληθυσμό της Κυπριακής Δημοκρατίας για την ανάπτυξη των περιουσιών τους εντός των ορίων των Βάσεων
Με τη συμφωνία αυτή το78% του εδάφους των Βρετανικών Βάσεων που θα ενταχθεί σε πολεοδομικές ζώνες περιλαμβάνει όλες ανεξαιρέτως τις περιουσίες που βρίσκονται εντός των Βάσεων, πλην μόνο των περιουσιών που ανήκουν ή μισθώνονται από το βρετανικό Υπουργείο Άμυνας, οι οποίες θα εξαιρεθούν από τις πολεοδομικές ζώνες.
Ως εκ τούτου, το αποτέλεσμα της συμφωνίας αυτής εξασφαλίζει πλήρως τα δικαιώματα των κατοίκων των Βάσεων ή όσων έχουν περιουσία σε αυτές, οι οποίοι μέχρι σήμερα δεν μπορούσαν να την εκμεταλλευτούν εξαιτίας των περιορισμών που υπήρχαν.
Από τούδε και στο εξής, οι ιδιώτες, εταιρείες, εκκλησία κ.ά. που έχουν περιουσία στις Βάσεις θα απολαμβάνουν ίσα δικαιώματα σε σχέση με τον υπόλοιπο πληθυσμό της Κυπριακής Δημοκρατίας στις περιουσίες τους και θα μπορούν να τις εκμεταλλεύονται όπως και ο υπόλοιπος πληθυσμός στη βάση των πολεοδομικών διατάξεων και πολιτικών που θα καθοριστούν από την Κυπριακή Δημοκρατία σε συνεργασία με τη Διοίκηση των Βρετανικών Βάσεων.
Η συμφωνία παρέχει επιπρόσθετα το δικαίωμα στο Κράτος, σε ορισμένες περιπτώσεις, να ζητά από τη Διοίκηση των Βάσεων την παραχώρηση γης που χρησιμοποιείται για στρατιωτικούς σκοπούς για την ανάπτυξη και δημιουργία έργων κοινής ωφελείας ή δημόσιων υπηρεσιών εντός των Βρετανικών Βάσεων και δεσμεύει τη Διοίκηση των Βάσεων να εξετάζει τέτοια αιτήματα με ευνοϊκό τρόπο.
● Άρση όλων των περιορισμών αναφορικά με τους δικαιούχους για την απόκτηση και ανάπτυξη ακινήτων εντός των Βρετανικών Βάσεων
Με τη συμφωνία επιτυγχάνεται η άρση όλων των σχετικών περιορισμών και από τούδε και στο εξής θα εφαρμόζονται και στο έδαφος των Βρετανικών Βάσεων όλες οι διατάξεις και κανονισμοί που ισχύουν στην Κυπριακή Δημοκρατία σε σχέση με την απόκτηση και ανάπτυξη περιουσιών από πολίτες ευρωπαϊκών και άλλων τρίτων χωρών.
Με άλλα λόγια, δεν θα υφίστανται πλέον διακρίσεις εντός των ορίων των Βρετανικών Βάσεων μεταξύ Κυπρίων και λοιπών Ευρωπαίων πολιτών, οι οποίοι δικαιούνται ίσης μεταχείρισης δυνάμει του κοινοτικού κεκτημένου, και ταυτόχρονα θα εφαρμόζονται στις Βάσεις για υπηκόους τρίτων χωρών οι διατάξεις και πρόνοιες που εφαρμόζονται στην Κυπριακή Δημοκρατία για ζητήματα απόκτησης και ανάπτυξης περιουσίας.
● Ευθυγράμμιση της κατάστασης στις Βρετανικές Βάσεις σε σχέση με το τι ισχύει στην Κυπριακή Δημοκρατία και ομαλοποίηση της ζωής των κατοίκων των Βρετανικών Βάσεων
Η συμφωνία ευθυγραμμίζει πλέον την κατάσταση στις Βρετανικές Βάσεις και επιτρέπει την αγοραπωλησία περιουσιών στις Βάσεις με τον ίδιο τρόπο που αυτές πραγματοποιούνται στην Κυπριακή Δημοκρατία.
Επιπρόσθετα, οι κάτοικοι της περιοχής θα αποτείνονται πλέον για θέματα ανάπτυξης στις αρμόδιες αρχές της Κυπριακής Δημοκρατίας, όπως και ο υπόλοιπος πληθυσμός, ενώ θα γνωρίζουν ξεκάθαρα, το πώς μπορούν να αναπτύξουν τις περιουσίες τους, στη βάση των πολεοδομικών ζωνών και πολιτικών που θα καθοριστούν, χωρίς επιπρόσθετα εμπόδια.
● Δυνατότητα οικονομικής ανάπτυξης των περιοχών εντός των Βρετανικών Βάσεων και της κυπριακής οικονομίας γενικότερα
Η ένταξη ενός μεγάλου μέρους τους εδάφους των Βρετανικών Βάσεων σε πολεοδομικές ζώνες και η προοπτική ανάπτυξης των περιοχών αυτών, η οποία ήταν ανύπαρκτη μέχρι σήμερα, εκτιμάται ότι μπορεί να αποφέρει σημαντική οικονομική ανάπτυξη για τις κοινότητες και τους κατοίκους των Βάσεων και να συνδράμει στην ώθηση της κυπριακής οικονομίας γενικότερα.
Και αυτό γιατί γη που δεν μπορούσε να τύχει καμιάς εκμετάλλευσης θα μπορεί να πωληθεί και σε ξένους και να χρησιμοποιηθεί για δημιουργία εμπορικών και βιομηχανικών επιχειρήσεων παντός είδους σύμφωνα με τις πολεοδομικές ζώνες που θα καθοριστούν και να αξιοποιηθεί για επενδύσεις από ιδιώτες ή από την Κυβέρνηση.
● Ανάληψη από το Ηνωμένο Βασίλειο σε συγκεκριμένες περιπτώσεις συγχρηματοδότησης νέων δημόσιων υποδομών στις Βρετανικές Βάσεις
Ένα σημαντικό στοιχείο είναι ότι με τη συμφωνία επιτεύχθηκε η ανάληψη από το Ηνωμένο Βασίλειο του δικού του μεριδίου στη χρηματοδότηση νέων δημόσιων υποδομών στις Βρετανικές Βάσεις, οι οποίες είτε θα είναι αναγκαίες για τις στρατιωτικές ανάγκες του Ηνωμένου Βασιλείου είτε θα αποφέρουν κάποιο όφελος για το Ηνωμένο Βασίλειο, χωρίς κατ’ ανάγκη να είναι αναγκαίες.
Μέχρι σήμερα δεν προβλεπόταν πουθενά ρητά και ξεκάθαρα η καταβολή εκ μέρους του Ηνωμένου Βασιλείου χρηματικής συνεισφοράς για έργα υποδομής εντός των Βάσεων.
Επιβεβαίωση του στρατιωτικού χαρακτήρα των Βάσεων
Πέραν των άλλων θετικών για τους κατοίκους και την Οικονομία, στο έγγραφο του Υπουργείου Εξωτερικών σημειώνεται ότι «θεωρείται ιδιαίτερα σημαντικό το γεγονός ότι επιτυγχάνεται μέσα από τη συμφωνία η επιβεβαίωση του στρατιωτικού χαρακτήρα των Βάσεων και ως εκ τούτου να ισχυροποιήσει τη διαχρονική θέση της πλευράς μας ότι οι Βρετανικές Βάσεις στην Κύπρο υπάρχουν για να χρησιμοποιούνται αποκλειστικά και μόνο για στρατιωτικούς σκοπούς».
Συγκεκριμένα:
● Από τη συμφωνία προκύπτει ότι οι Βρετανοί χρειάζονται μόνο το 22% της συνολικής έκτασης των Βάσεων, η οποία είναι απαραίτητη για τις στρατιωτικές τους ανάγκες, εφόσον γίνεται ξεκάθαρο στη συμφωνία ότι μόνο οι στρατιωτικές εγκαταστάσεις που βρίσκονται εντός της έκτασής τους θα εξαιρεθούν από τις πολεοδομικές ζώνες.
● Η συμφωνία τροποποίησε τη διάταξη του Παραρτήματος Ο που δεν επέτρεπε την ανάπτυξη εντός των ορίων των Βρετανικών Βάσεων, εκτός και αν αυτή σχετιζόταν με τις στρατιωτικές ανάγκες του Ην. Βασιλείου. Παράλληλα, όμως, η συμφωνία διατήρησε τη δέσμευση του Ην. Βασιλείου, που περιλαμβάνεται στο συγκεκριμένο Παράρτημα, να μη δημιουργήσει/ εγκαταστήσει το ίδιο εμπορικές και βιομηχανικές επιχειρήσεις εντός των Βάσεων, εκτός κι αν αυτές συνδέονται με τις στρατιωτικές του ανάγκες.
● Με τη συμφωνία οι Βρετανοί εκχωρούν στην Κυπριακή Δημοκρατία διοικητικές και δικαστικές εξουσίες επί των προσώπων που θα εγκαθίστανται στις Βρετανικές Βάσεις, ενώ η Κυπριακή Δημοκρατία θα αναλάβει επίσης την παροχή σε αυτά τα πρόσωπα και άλλων δημόσιων υπηρεσιών. Η εκχώρηση εξουσιών επί ζητημάτων που άπτονται της κυριαρχίας ενός κράτους, όπως η δικαστική εξουσία, διοικητικής υφής θέματα ή η παροχή υπηρεσιών που μόνο ένα κράτος μπορεί να παρέχει, τονίζει περαιτέρω τον στρατιωτικό χαρακτήρα των Βάσεων.
● Πέραν των διοικητικών και δικαστικών εξουσιών, οι Βρετανοί εκχωρούν επίσης με τη συμφωνία και εξουσίες για θέματα αστικής ανάπτυξης στις αρμόδιες Αρχές της Κυπριακής Δημοκρατίας, διατηρώντας μόνο κάποιον εποπτικό ρόλο ο οποίος θα μετατρέπεται σε ουσιαστικό μόνο όταν ένα έργο επηρεάζει τις στρατιωτικές τους ανάγκες.
Παράλληλα, με τη συμφωνία επιβεβαιώνεται η απουσία διοικητικών συνόρων μεταξύ Κυπριακής Δημοκρατίας και Βάσεων στην Κύπρο και εξασφαλίζεται ουσιαστικός έλεγχος στη μεταναστευτική ροή στο έδαφος των Βάσεων. Για το σκοπό αυτό έχουν τεθεί ασφαλιστικές δικλίδες στη συμφωνία, με δύο τρόπους:
(α) Μέσω της διατήρησης του Κτηματολογίου ως της αρμόδιας Αρχής για όλες τις αγοραπωλησίες περιουσιών στις Βρετανικές Βάσεις.
(β) Μέσω των διατάξεων που ισχύουν στην Κυπριακή Δημοκρατία για καθεστώς μονίμου διαμονής και εγκατάστασης σε σχέση με τη μεταναστευτική ροή στο έδαφος των Βάσεων.
Αποτροπή «γιβραλταροποίησης»
Γύρω από το συγκεκριμένο θέμα εκφράστηκαν κάποιες ανησυχίες. Θεωρείται ωστόσο απομακρυσμένο έως ανύπαρκτο ενδεχόμενο καθώς, όπως σημειώνεται στο έγγραφο του Υπουργείου Εξωτερικών, με τη συμφωνία επιτυγχάνεται η διατήρηση του πολεοδομικού σχεδιασμού και των εξουσιών εξέτασης των αιτήσεων για ανάπτυξη στις Βάσεις στα χέρια των αρμοδίων Αρχών της Κυπριακής Δημοκρατίας.
Παράλληλα, η εκχώρηση διοικητικών και δικαστικών εξουσιών επί των προσώπων που θα εγκαθίστανται στις Βάσεις στις αρμόδιες Αρχές της Δημοκρατίας και η παροχή δημόσιων υπηρεσιών στα πρόσωπα αυτά, όπως επίσης και οι ασφαλιστικές δικλίδες για τη μεταναστευτική ροή και η πρόνοια της συμφωνίας για τα εκλογικά δικαιώματα των προσώπων που θα εγκαθίστανται στις Βάσεις, τα οποία θα αντικατοπτρίζουν επακριβώς τα εκλογικά δικαιώματα που παρέχονται σε πολίτες χώρων της ΕΕ και τρίτων χωρών στην Κυπριακή Δημοκρατία, θεωρούνται ότι παρέχουν επαρκή και αποτελεσματικά εφόδια για αποτροπή τυχόν «γιβραλταροποίησης» των Βάσεων.
Όλα τα πιο πάνω και ιδιαίτερα το γεγονός ότι οι υπηρεσίες θα προσφέρονται από την Κυπριακή Δημοκρατία η οποία θα έχει και την άσκηση δικαστικών και διοικητικών εξουσιών, εξουδετερώνει και το επιχείρημα ότι ένας Βρετανός πολίτης θα νιώθει περισσότερο άνετα να εγκατασταθεί στις Βάσεις. Διότι θα έχει πανομοιότυπα ωφελήματα και υποχρεώσεις όπως οπουδήποτε αλλού σε έδαφος της Κυπριακής Δημοκρατίας.
Τέλος, εκτιμάται ότι η πρόνοια για τα εκλογικά δικαιώματα αφαιρεί το δικαίωμα στους Βρετανούς ή οποιουσδήποτε άλλους πολίτες ενδεχομένως να αποτελούν πλειοψηφία στις Βάσεις και στο μέλλον να εκλέξουν τους δικούς τους τοπικούς άρχοντες, με τις συνεπαγόμενες αρνητικές συνέπειες που μια τέτοια εξέλιξη θα είχε για την Κυπριακή Δημοκρατία.
Το ιστορικό της συμφωνίας με το Λονδίνο
Η υπογραφή της συμφωνίας ήταν αποτέλεσμα εντατικών διαβουλεύσεων και επαφών των δύο πλευρών που ξεκίνησαν τον περασμένο Οκτώβριο.
Συγκεκριμένα, όπως αναφέρεται στο έγγραφο, οι διαπραγματεύσεις ξεκίνησαν στις 2 Οκτωβρίου 2013 κατόπιν απόφασης του Υπουργικού Συμβουλίου στις 5 Ιουνίου 2013, η οποία είχε εξουσιοδοτήσει τους υπουργούς Εξωτερικών και Εσωτερικών να μεριμνήσουν για τη συνέχιση των διαπραγματεύσεων με τους Βρετανούς για το θέμα της μη στρατιωτικής ανάπτυξης στις Βρετανικές Βάσεις στη βάση αναθεωρημένης διαπραγματευτικής εντολής.
Βασικό στοιχείο της αναθεωρημένης διαπραγματευτικής εντολής ήταν η επιδίωξη άρσης των ισχύοντων περιορισμών στην ανάπτυξη και την απόκτηση περιουσίας εντός των ορίων των Βάσεων, ούτως ώστε το καθεστώς που θα ίσχυε στις Βάσεις σε σχέση με το δικαίωμα απόκτησης και εκμετάλλευσης περιουσίας να αντικατοπτρίζει την κατάσταση στην Κυπριακή Δημοκρατία χωρίς διαφοροποίηση.
Σύμφωνα με το έγγραφο, πρακτικά αυτό σήμαινε ότι στόχος των διαπραγματεύσεων ήταν να μην υφίστανται πλέον διακρίσεις εντός των ορίων των Βάσεων μεταξύ Κυπρίων και λοιπών Ευρωπαίων πολιτών, οι οποίοι δικαιούνται ίσης μεταχείρισης δυνάμει του κοινοτικού κεκτημένου, και ταυτόχρονα να εφαρμόζονται στις Βάσεις για υπηκόους τρίτων χωρών οι διατάξεις και πρόνοιες που εφαρμόζονται στην Κυπριακή Δημοκρατία όσον αφορά τα ζητήματα απόκτησης και ανάπτυξης περιουσίας.
Σημειώνεται παράλληλα ότι η απόφαση του Υπουργικού λήφθηκε μετά την εξαγγελία στις 19 Απριλίου του 2013 από τον πρόεδρο της Δημοκρατίας της δέσμης μέτρων επανεκκίνησης της Οικονομίας, στα οποία είχε περιληφθεί και το θέμα της επίτευξης συμφωνίας με το Ην. Βασίλειο για τη μη στρατιωτική ανάπτυξη των Βάσεων.
Όπως αναφέρεται, από τις 2 Οκτωβρίου 2013 που άρχισαν οι διαπραγματεύσεις μέχρι την υπογραφή της συμφωνίας στο Λονδίνο πραγματοποιήθηκαν δέκα συναντήσεις των διαπραγματευτικών ομάδων.
Στο έγγραφο επισημαίνεται παράλληλα ότι όσον αφορά στο καθεστώς του κειμένου, το οποίο αποτέλεσε από την αρχή των διαπραγματεύσεων ένα επίμαχο θέμα συζήτησης, καθώς το κείμενο αυτό θα τροποποιούσε κατ’ ουσία το Παράρτημα Ο, για το στάτους του οποίου οι δύο χώρες διαφωνούν, οι δύο πλευρές συμφώνησαν όπως το κείμενο έχει το ίδιο ακριβώς καθεστώς με το Παράρτημα Ο.
«Με τον τρόπο αυτό», σημειώνεται, «η κάθε πλευρά μπορεί να αποδίδει στο κείμενο το καθεστώς που η ίδια επιθυμεί όπως και στην περίπτωση του Παραρτήματος Ο, όπου η πλευρά μας το θεωρεί ως διεθνή συμφωνία ενώ το Ηνωμένο Βασίλειο το θεωρεί ως μια μονομερή διακήρυξη. Η θέση αυτή δεν συμπεριλήφθηκε στη συμφωνία αλλά μπήκε στα agreed minutes».
Τέλος, σημειώνεται ότι για να γίνουν πραγματικά αισθητά τα οφέλη από τη συμφωνία θα πρέπει να ολοκληρωθεί η διαδικασία καθορισμού των πολεοδομικών ζωνών και πολιτικών, η οποία σύμφωνα με το Υπουργείο Εσωτερικών και το Τμήμα Πολεοδομίας και Οικήσεως θα χρειαστεί περίπου εννέα μήνες μετά την υπογραφή της συμφωνίας.
Φιλελεύθερος
InfoGnomon
ΜΟΙΡΑΣΤΕΙΤΕ
ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ
ΕΠΟΜΕΝΟ ΑΡΘΡΟ
Να τι έκανε στη Ρουμανία ο Λιάπης
ΣΧΟΛΙΑΣΤΕ
![Κατερίνα Στικούδη-Ευαγγελία Αραβανή: Αναστάτωσαν τα πλήθη με το λίκνισμά τους! [video]](https://images.newsnowgreece.com/59/595920/katerina-stikoudi-evaggelia-aravani-anastatosan-ta-plithi-me-to-liknisma-tous-video-1-124x78.jpg)
