2014-02-17 10:56:57
http://ritsmascorner.eu
Ο Θανάσης Δρίτσας* συνομιλεί με τον Καθηγητή Πολιτικής Υγείας Κυριάκο Σουλιώτη - "Εκτιμώ βαθύτατα τον Κυριάκο Σουλιώτη, Επίκουρο Καθηγητή Πολιτικής Υγείας στο Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου. Γνωριζόμαστε πολλά χρόνια και έχω επίσης την τύχη να συνεργάζομαι μαζί του σε επιστημονικό επίπεδο πάνω σε επίκαιρα ζητήματα κοινωνικής επιδημιολογίας και ποιότητας ζωής ασθενών με καρδιαγγειακές παθήσεις. Μαζί με εμένα υπήρξε ένα από τα ιδρυτικά μέλη της Ομάδας Εργασίας Ποιότητας Ζωής και Ψυχοκοινωνικής Καρδιολογίας της Ελληνικής Καρδιολογικής Εταιρείας.
Μέσα από την μακροχρόνια συνεργασία μας γνώρισα επίσης τον Σουλιώτη ως άνθρωπο και αντιλήφθηκα από την πρώτη στιγμή ότι είναι άτομο ουσίας, άνθρωπος υψηλότατης ευφυίας και αντίληψης, ακάματος εργάτης της επιστήμης, εξαιρετικά συνεπής σε ότι του ζητηθεί παρά το γεγονός ότι εμπλέκεται σε πολλές παράλληλες σημαντικές δραστηριότητες
. Ανταποκρίνεται σε όλες τις πολλαπλές υποχρεώσεις και εργασιακές δεσμεύσεις του με απίστευτη αποτελεσματικότητα και πάντα μέσα στα χρονικά όρια που του ζητείται. Είμαι απόλυτα πεπεισμένος ότι αποτελεί χαρισματική προσωπικότητα τύπου Ναπολέοντος Βοναπάρτη και συχνά η ακατάβλητη υπερ-ενεργητικότητα του με κάνει να αναρωτιέμαι αν ενδεχόμενα παίρνει κάποια ενισχυτική φαρμακευτική αγωγή τύπου ντοπαρίσματος! Τον εκτιμώ επίσης ιδιαίτερα για το αστείρευτο χιούμορ του, εκεί όπου επίσης μας ενώνει μια κοινή κοσμοθεωρία αντίληψης. Είναι γνωστός στο πανελλήνιο λόγω της εμπλοκής του στην γένεση του σχετικά νεοσύστατου οργανισμού ενιαίας ασφάλισης (του περίφημου ΕΟΠΥΥ) και έχει αναλάβει σημαντικές διοικητικές θέσεις στο χώρο της δημόσιας υγείας μέσα στη δίνη της οικονομικής κρίσης που μαστίζει τρεχόντως τη χώρα μας. Με τον Κυριάκο Σουλιώτη μιλήσαμε για τα τρέχοντα σημαντικά προβλήματα του κόσμου της υγείας σε καιρούς κοσμογονικών αλλαγών"
ΘΑΝΑΣΗΣ ΔΡΙΤΣΑΣ: Κυριάκο, πιστεύεις ότι Εθνικοί Φορείς Δημόσιας Υγείας (πρώην Εθνικά Συστήματα Υγείας) θα επιβιώσουν στην Ευρώπη; Αν ναι, θα παραμείνουν στη βάση της σημερινής αντίληψης; ή πρέπει να μεταμορφωθούν σε κάτι διαφορετικό προκειμένου να εξυπηρετήσουν αυτό για το οποίο δημιουργήθηκαν;
ΚΥΡΙΑΚΟΣ ΣΟΥΛΙΩΤΗΣ: Τα εθνικά ή καλύτερα τα δημόσια συστήματα υγείας πρέπει να επιβιώσουν. Ιδίως μάλιστα σε περιόδους οικονομικής κρίσης, η συμβολή τους στη διατήρηση της κοινωνικής συνοχής είναι κομβικής σημασίας. Ωστόσο, η συνεχής προσαρμογή τους στα νέα δεδομένα είναι επιβεβλημένη. Στο χώρο της υγείας έχουμε ολοένα αυξανόμενες ανάγκες, την ίδια στιγμή που η έρευνα στο πεδίο των νέων διαγνωστικών και θεραπευτικών μεθόδων εξελίσσεται ραγδαία. Ο συνδυασμός αυτός ασκεί αυξητικές πιέσεις στο κόστος των υπηρεσιών, ενώ οι σχετικοί προϋπολογισμοί τίθενται υπό αυστηρούς περιορισμούς. Συνεπώς, η ατζέντα είναι αναγκαίο να εμπλουτιστεί και η διαδικασία λήψης αποφάσεων να γίνει πιο τεκμηριωμένη προκειμένου να βρεθεί η χρυσή τομή. Κάτι δηλαδή το οποίο η χώρα μας δε έκανε για πολλά χρόνια, με τα γνωστά αδιέξοδα ΘΑΝΑΣΗΣ ΔΡΙΤΣΑΣ: Πιστεύεις ότι ο μοναδικός λόγος που παρακμάζει σήμερα η αντίληψη ότι το κράτος πρέπει να παρέχει σε όλους τους πολίτες δωρεάν υγεία (ο όρος δωρεάν δεν αληθεύει βέβαια απόλυτα αφού ο πολίτης φορολογείται βαρέως) είναι το αυξανόμενο κόστος ιατρικών (διαγνωστικών & θεραπευτικών) πράξεων? Μήπως υπάρχουν και άλλοι λόγοι?
ΚΥΡΙΑΚΟΣ ΣΟΥΛΙΩΤΗΣ: Κατ’ αρχήν πρέπει να ξεκαθαρίσουμε ότι ο όρος «δωρεάν» αναφέρεται σε μια συνθήκη κατά την οποία, την ώρα της ανάγκης για μια υπηρεσία υγείας, ο πολίτης δεν θα πρέπει να ανησυχεί για το κόστος αυτής, καθώς, μεγάλο μέρος του καλύπτεται μέσω φορολογίας αλλά και ασφαλιστικών εισφορών. Αυτή, άλλωστε, είναι και η βασική φιλοσοφία του κράτους πρόνοιας, δηλαδή η υποστήριξη του συστήματος υγείας με αναδιανεμητικό τρόπο -ήτοι στη βάση των εισοδηματικών δυνατοτήτων- προκειμένου να είναι εφικτή η καθολική κάλυψη των αναγκών των πολιτών, ανεξάρτητα από το οικονομικό τους επίπεδο. Ωστόσο, η θεμελιώδης αυτή αρχή δοκιμάζεται, καθώς οι δημοσιονομικές πιέσεις που ασκούνται στα συστήματα υγείας -απόρροια και της οικονομικής κρίσης- είναι ασφυκτικές. Ασφαλώς, σε ένα τέτοιο περιβάλλον η απάντηση δεν είναι η εξασθένηση του κοινωνικού-αναδιανεμητικού χαρακτήρα του συστήματος, αλλά αφ’ ενός η διαμόρφωση ενός πλαισίου που θα εγγυάται ότι η κατάλληλη φροντίδα θα παρέχεται εγκαίρως σε αυτόν που την έχει πραγματικά ανάγκη και αφ΄ ετέρου η υιοθέτηση μιας πολιτικής συμμετοχής στο κόστος που δεν θα είναι οριζόντια αλλά θα συνδέεται με το εισόδημα και την οικονομική κατάσταση. Ιδίως δε στη χώρα μας, όπου οι ανασφάλιστοι εκτιμάται ότι ξεπερνούν τα 2,5 εκατομμύρια, η ενδυνάμωση της αναδιανεμητικότητας στη χρηματοδότηση του συστήματος υγείας αποτελεί το μοναδικό ίσως τρόπο κάλυψης όσων έχουν απωλέσει το ασφαλιστικό δικαίωμα.
ΘΑΝΑΣΗΣ ΔΡΙΤΣΑΣ: Πιστεύω Κυριάκο ότι ζούμε μια εποχή όπου οι ιδιωτικές παροχές υγείας εμφανίζονται ως ιδανικό αντίδοτο της αποτυχίας των δημόσιων φορέων, μοιάζει να έχει δαιμονοποιηθεί το δημόσιο έτσι ώστε ο αντίποδας του (δηλ. το ιδιωτικό) να αποτελεί τη μοναδική λύση. Ποια θεωρείς όμως ότι είναι τα μειονεκτήματα παροχών υγείας που βασίζονται απόλυτα σε ιδιωτική δαπάνη υγείας;
ΚΥΡΙΑΚΟΣ ΣΟΥΛΙΩΤΗΣ: Πάντα πίστευα στη συμπληρωματικότητα μεταξύ δημόσιου και ιδιωτικού τομέα, όμως, στην πράξη, η ελληνική εμπειρία δείχνει ότι με τις άμεσες, ιδιωτικές πληρωμές, οι πολίτες παρακάμπτουν το κόστος του χρόνου προκειμένου να λάβουν φροντίδες υγείας το συντομότερο δυνατό. Θυμίζω ότι η Ελλάδα, στην οποία για πολλές δεκαετίες συνυπάρχουν οι δύο βασικοί πυλώνες δημόσιας κάλυψης των αναγκών υγείας των πολιτών (ΕΣΥ και σύστημα κοινωνικής ασφάλισης) η ιδιωτική δαπάνη για την υγεία κυμαινόταν σε ένα από τα υψηλότερα ποσοστά παγκοσμίως (40% περίπου). Ωστόσο, κάτω από μια πρωτόγνωρη οικονομική κρίση υπό την επίδραση της οποίας το εισόδημα των νοικοκυριών έχει περιοριστεί σε ποσοστό μεγαλύτερο του 30%, γίνεται αντιληπτό ότι το σύστημα δεν μπορεί να εναποθέσει τις προοπτικές βιωσιμότητάς του στην ιδιωτική δαπάνη. Άλλωστε, σε μια τέτοια περίπτωση, θα είχαμε ραγδαία επιδείνωση του φαινομένου του αποκλεισμού και της αδυναμίας πρόσβασης των πολιτών με χαμηλό εισόδημα στις διαθέσιμες φροντίδες υγείας.
ΘΑΝΑΣΗΣ ΔΡΙΤΣΑΣ: Θεωρείς ότι μπορεί η εκπαίδευση των νέων γιατρών να γίνει σε αποκλειστικά ιδιωτική βάση; Πιστεύεις ότι οι ιατρικές σχολές θα μπορούσαν να πετύχουν στο εκπαιδευτικό και επιστημονικό τους έργο στα πλαίσια λειτουργίας ιδιωτικών πανεπιστημίων; πχ θα μπορούσαν να εκπαιδεύονται με επάρκεια φοιτητές στην κλινική ιατρική σε ένα ιδιωτικό νοσοκομείο όταν ο ασθενής πληρώνει ιδιωτικά τον θεράποντα γιατρό του και ίσως αρνηθεί να μετατραπεί σε πειραματόζωο;
ΚΥΡΙΑΚΟΣ ΣΟΥΛΙΩΤΗΣ: Το ενδεχόμενο αυτό φαντάζει μακρινό. Επιπλέον, η έννοια του "αποκλειστικού" είναι περιοριστική στο σημερινό περιβάλλον, είτε αφορά στο δημόσιο είτε στον ιδιωτικό τομέα. Πάντως, αν και δεν νομίζω ότι είναι πλέον βιώσιμες δογματικές προσεγγίσεις γύρω από τόσο σημαντικά θέματα, όπως π.χ. αυτό της ιατρικής εκπαίδευσης, εκτιμώ ότι σε μια ενδεχόμενη ιεράρχηση των προτεραιοτήτων θα μπορούσαμε να δούμε πρώτα άλλα θέματα όπως πχ τις συνθήκες κάτω από τις οποίες παρέχεται σήμερα η εκπαίδευση από τις υφιστάμενες δομές. Άλλωστε, ακόμη δεν έχουμε δει στη χώρα μας εκτεταμένες συνέργειες δημόσιου και ιδιωτικού τομέα σε άλλα πεδία (όπως πχ στην έρευνα ή την παροχή υπηρεσιών), παρά τα πολύ θετικά αποτελέσματα αντίστοιχων διεθνών πρακτικών. Γενικά πάντως και πέρα από το συγκεκριμένο θέμα, η χώρα μας, δυστυχώς, διέπεται από μια ατολμία απέναντι στις τομές και τις μεταρρυθμίσεις.
ΘΑΝΑΣΗΣ ΔΡΙΤΣΑΣ: Σε τι πιστεύεις ότι πέτυχε και σε τι απέτυχε το ελληνικό ΕΣΥ (αν ο θεός το θεωρήσει βέβαια σύστημα υγείας);
ΚΥΡΙΑΚΟΣ ΣΟΥΛΙΩΤΗΣ: Η θεσμοθέτηση του ΕΣΥ αποτέλεσε, αναμφίβολα, τη σημαντικότερη τομή στην υγειονομική ιστορία του τόπου. Άλλωστε, αποτελούσε καθολικό κοινωνικό αίτημα. Εισήγαγε την καθολικότητα στην κάλυψη, αποκατέστησε κάποιο βαθμό ισότητας στο σύστημα υγείας και συνδέθηκε με τη διαμόρφωση ενός δικτύου υπηρεσιών σε όλη σχεδόν την επικράτεια. Ωστόσο, η αδράνεια σε συνδυασμό με την ατολμία που επέδειξε η κεντρική διοίκηση σε κομβικές χρονικές περιόδους ως προς την υποστήριξη διαρθρωτικών αλλαγών, οδήγησαν σε μια πραγματικότητα όπου κυριαρχεί η απουσία κανόνων και συνυπύρχαν η σπατάλη με τις ελλείψεις! Πιο χαρακτηριστικό ίσως παράδειγμα αδράνειας και αδυναμίας υλοποίησης μεταρρυθμιστικών πρωτοβουλιών αποτελεί η πρωτοβάθμια φροντίδα υγείας, η οποία, για πολλά χρόνια, αποτελεί διαρκή εκκρεμότητα της πολιτικής υγείας. Τελικά, απ’ ότι φαίνεται, η όποια παρέμβαση θα επιχειρηθεί υπό την πίεση των δανειστών και κάτω από ένα ασφυκτικό οικονομικό περιβάλλον...
ΘΑΝΑΣΗΣ ΔΡΙΤΣΑΣ: Εσύ είχες εμπλακεί σε μια πολύ σημαντική θέση όταν συστάθηκε ο οργανισμός ενιαίας ασφάλισης (ΕΟΠΥΥ). Πιστεύω ότι η σύσταση ενός ενιαίου φορέα ασφάλισης ήταν απαραίτητο να γίνει, μήπως έγινε όμως πρόχειρα κάτω από την πίεση της Τρόικας. Τι πιστεύεις ότι πήγε καλά και τι δεν πήγε καλά με τον ΕΟΠΥΥ, ποιο πιστεύεις ότι θα είναι το μέλλον του;
ΚΥΡΙΑΚΟΣ ΣΟΥΛΙΩΤΗΣ: Και αυτή η τομή (ΕΟΠΥΥ) αν και δεν διεκδικεί δάφνες καινοτομίας, καθώς η πρόταση για ενιαιοποίηση της ασφαλιστικής βάσης στο χώρο της υγείας πρωταγωνιστεί στον επιστημονικό διάλογο για πάνω από τριάντα χρόνια, ήταν σημαντική. Επιχειρήθηκε όμως σε μια περίδο όπου οι διαθέσιμοι πόροι περιορίστηκαν δραματικά, ενώ, στον όλο σχεδιασμό υπεισέρχονται διαρκώς δεσμεύσεις της χώρας που υπερβαίνουν τον χώρο της υγείας, διαμορφώνοντας ένα «μη κανονικό» περιβάλλον σχεδιασμού και υλοποίησης.
ΘΑΝΑΣΗΣ ΔΡΙΤΣΑΣ: Η ηλεκτρονική συνταγογράφηση, στην υλοποίηση της οποίας υπήρξες πρόσωπο κλειδί, ήταν κάτι πολύ θετικό που έπρεπε να έχει συμβεί εδω και χρόνια. Η εφαρμογή δουλεύει μια χαρά γιατί όμως εξακολουθούμε να τυπώνουμε τόνους χαρτιού, μάλιστα χαλάμε περισσότερο χαρτί και ακόμη βάζουμε στρογγυλές σφραγίδες; Γιατί αποκαλείται τελικά ηλεκτρονική συνταγογράφηση αν δεν σταματήσει η χαρτούρα;
ΚΥΡΙΑΚΟΣ ΣΟΥΛΙΩΤΗΣ: Η δική μου συμβολή ως Προέδρου τότε του ΟΠΑΔ (Οργανισμός Περίθαλψης Ασφαλισμένων Δημοσίου) συνίσταται στο σχεδιασμό και την υλοποίηση του συστήματος ηλεκτρονικής παραπομπής για παρακλινικές εξετάσεις, το οποίο συνέβαλε καθοριστικά στον περιορισμό της σπατάλης. Ωστόσο, θέλω να υπογραμμίσω ότι τα εργαλεία αυτά δεν (πρέπει να) υπηρετούν μόνο αυτό τον σκοπό. Στη μετεξέλιξή τους υποβοηθούν τη λήψη κλινικών και θεραπευτικών αποφάσεων αποτελώντας βασική προϋπόθεση αυτού που ονομάζεται "patient summary". Όσον αφορά στην παράλληλη έντυπη μορφή των παραπεμπτικών και των συνταγών θα συμφωνήσω με την παρατήρησή σας, όμως πρέπει να αναλογιστούμε ότι είναι ακόμη νωρίς καθώς οι άλλες χώρες ανέπτυξαν τέτοια συστήματα σε βάθος δεκαετιών ενώ εμείς μόλις σε μια διετία...
ΘΑΝΑΣΗΣ ΔΡΙΤΣΑΣ: Γιατί σε αυτή την δύσμοιρη χώρα δεν αντιγράψαμε ακριβώς τον τρόπο λειτουργίας ενός δοκιμασμένου άλλου ευρωπαικού συστήματος υγείας (πχ το σκανδιναβικό) και έχουμε οδηγηθεί στη δημιουργία προβληματικών κακέκτυπων και αποτυχημένων τοπικών μιμήσεων?
ΚΥΡΙΑΚΟΣ ΣΟΥΛΙΩΤΗΣ: Δεν είναι εύκολη πάντα η μεταφορά ξένων προτύπων, ενώ, συχνά, δεν ενδείκνυται. Άλλωστε, αυτή η συζήτηση δεν έχει πλέον νόημα και η απαντησή της παραπέμπει κατά βάση στο πολιτικό σύστημα και στην επικρατούσα διαδικασία λήψης αποφάσεων, όπου προνομιακές ομάδες πίεσης και συμφερόντων κατάφερναν να ανατρέπουν τον όποιο ορθολογικό σχεδιασμό. Επιπλέον, μην ξεχνάμε πως η απουσία συστήματος και κουλτούρας αξιολόγησης προσώπων αλλά και δράσεων πρωταγωνίστησε σε πολλές περιοχές δημόσιας πολιτικής σε όλη την περίοδο της Μεταπολίτευσης, όπου για την κατάληψη μιας θέσης ευθύνης αρκούσε το "έχει διατελέσει"...
ΘΑΝΑΣΗΣ ΔΡΙΤΣΑΣ: Μίλησε μου για το έργο, τις δραστηριότητες, τις φιλοδοξίες σου που σχετίζονται με την θέση που κατέχεις ως καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου;
ΚΥΡΙΑΚΟΣ ΣΟΥΛΙΩΤΗΣ: Πάντα πίστευα ότι το σημαντικό είναι «να κάνεις κάτι και όχι να γίνεις κάτι». Το Πανεπιστήμιο είναι για μένα επιλογή ζωής και αποτελεί ένα χώρο –με την ευρύτερη έννοια του όρου– τον οποίο σέβομαι απεριόριστα. Οι φιλοδοξίες όχι μόνο οι δικές μου αλλά και των συναδέλφων και συνεργατών μου είναι να αναδείξουμε τις ερευνητικές δυνατότητές μας, να αφήσουμε πίσω μας έργο και συμβολή τόσο στην επιστήμη όσο και στην κοινωνία και, κυρίως, να παράξουμε επιστήμονες και στελέχη τα οποία θα διέπονται από ερευνητική κουλτούρα και επαγγελματισμό. Είμαστε ένα σχετικά νέο Πανεπιστήμιο, αυτό όμως δεν σημαίνει ότι η ευθύνη που έχουμε δεν είναι τεράστια. Μην ξεχνάμε ότι η κοινωνία μας έχει εμπιστευτεί κάτι πολύτιμο, δηλαδή τις επόμενες γενεές, τις οποίες δεν έχουμε δικαίωμα να απογοητεύσουμε. Σε πιο προσωπικό επίπεδο, έχω θέσει στον εαυτό μου ως προτεραιότητα για τα επόμενα χρόνια τη συμβολή, μέσω παρεμβάσεων-δημοσιεύσεων και ερευνητικών πρωτοβουλιών, στην άρση των ανισοτήτων στην πρόσβαση των πολιτών στο σύστημα υγείας και στη διεύρυνση της συμμετοχής τους στη λήψη αποφάσεων. Ήδη υλοποιούμε με τους συνεργάτες μου τις μελέτες "HOPE" για την αξιολόγηση της πρόσβασης ασθενών με χρόνια νοσήματα στη θεραπεία, ενώ, επιπλέον, είμαι επικεφαλής μιας Ευρωπαϊκής Ομάδας για το μετασχηματισμό του τρόπου άσκησης της πολιτικής υγείας με ενεργή και αναγνωρισμένη συμμετοχή των ομάδων ασθενών. Αυτό το τελευταίο είναι πολύ κρίσιμο ζήτημα και πρωτίστως, θέμα δημοκρατίας.
ΘΑΝΑΣΗΣ ΔΡΙΤΣΑΣ: Σε έναν νέο, φιλόδοξο, επιμελή, δημιουργικό επιστήμονα υγείας τι συμβουλές θα έδινες; Θα του πρότεινες να μείνει στην Ελλάδα της κρίσης, της αναξιοκρατίας, της ανεργίας ή να φύγει στο εξωτερικό;
ΚΥΡΙΑΚΟΣ ΣΟΥΛΙΩΤΗΣ: Θα του πρότεινα να μείνει και να πορευτεί με τρόπο που θα καταστήσει την Ελλάδα χώρα ανάπτυξης, αξιοκρατίας και προόδου. Αυτό δεν σημαίνει ότι είμαι αντίθετος σε ενδεχόμενη αναζήτηση ευκαιριών εκτός των συνόρων. Ωστόσο, είναι διαφορετικό κάτι τέτοιο να είναι επιλογή και διαφορετικό να αποτελεί μονόδρομο...
ΣΥΝΤΟΜΟ ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ: Ο Κυριάκος Σουλιώτης είναι Επίκουρος Καθηγητής Πολιτικής Υγείας του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου (Κόρινθος) και Επισκέπτης Καθηγητής πολιτικής και οικονομικών της υγείας στην Ιατρική Σχολή του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών και στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Κρήτης.
Έχει διατελέσει Επιστημονικός Σύμβουλος στη Διοίκηση του ΙΚΑ (2000-2001) και στο Υπουργείο Υγείας και Πρόνοιας (2002-2004), Μέλος του Διοικητικού Συμβουλίου του Α΄ ΠΕΣΥΠ Αττικής (2002-2004), Προϊστάμενος του Τμήματος Διαχείρισης Ανθρώπινου Δυναμικού στο Ωνάσειο Καρδιοχειρουργικό Κέντρο (2002-2006) και Διοικητικός Διευθυντής στο ΜΗΤΕΡΑ-Όμιλος ΥΓΕΙΑ (2006-2007). Από το 2007 μέχρι το 2010 ήταν Διευθύνων Σύμβουλος Σχεδιασμού και Ανάπτυξης στο Ταμείο Υγείας του Προσωπικού της Εθνικής Τράπεζας (ΤΥΠΕΤ).
Από τον Μάιο του 2010 έως τον Δεκέμβριο του 2011 ήταν Πρόεδρος του Οργανισμού Περίθαλψης Ασφαλισμένων του Δημοσίου (ΟΠΑΔ), ενώ από τον Μάιο του 2011 έως τον Σεπτέμβριο του 2012, Αντιπρόεδρος του Εθνικού Οργανισμού Παροχής Υπηρεσιών Υγείας (ΕΟΠΥΥ).
Από τον Ιούνιο του 2010 έως τον Αύγουστο του 2013 ήταν μέλος της Εθνικής Επιτροπής Δεοντολογίας για τις Κλινικές Μελέτες.
Το ερευνητικό του έργο, σε συνεργασία με πανεπιστημιακά ιδρύματα και ερευνητικά κέντρα, περιλαμβάνει περισσότερα από 40 προγράμματα και μελέτες. Στο συγγραφικό του έργο περιλαμβάνονται 20 βιβλία και περισσότερα από 90 άρθρα σε συλλογικούς τόμους και επιστημονικά περιοδικά με κριτές, στα πεδία της πολιτικής και της οικονομίας της υγείας, της οργάνωσης και διοίκησης των υπηρεσιών υγείας, των οικονομικών ανισοτήτων κ.ά.
Έχει συμμετάσχει ως ομιλητής σε πάνω από 150 επιστημονικά συνέδρια και είναι κριτής άρθρων σε διεθνή επιστημονικά περιοδικά μεταξύ των οποίων: Health Policy, Journal of Medical Systems, Diabetic Medicine, American Journal of Manager Care και Journal of Business Research.
* Ο Θανάσης Δρίτσας είναι καρδιολόγος στο Ωνάσειο ΚΚ., συνθέτης και συγγραφέας
medispin
Ο Θανάσης Δρίτσας* συνομιλεί με τον Καθηγητή Πολιτικής Υγείας Κυριάκο Σουλιώτη - "Εκτιμώ βαθύτατα τον Κυριάκο Σουλιώτη, Επίκουρο Καθηγητή Πολιτικής Υγείας στο Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου. Γνωριζόμαστε πολλά χρόνια και έχω επίσης την τύχη να συνεργάζομαι μαζί του σε επιστημονικό επίπεδο πάνω σε επίκαιρα ζητήματα κοινωνικής επιδημιολογίας και ποιότητας ζωής ασθενών με καρδιαγγειακές παθήσεις. Μαζί με εμένα υπήρξε ένα από τα ιδρυτικά μέλη της Ομάδας Εργασίας Ποιότητας Ζωής και Ψυχοκοινωνικής Καρδιολογίας της Ελληνικής Καρδιολογικής Εταιρείας.
Μέσα από την μακροχρόνια συνεργασία μας γνώρισα επίσης τον Σουλιώτη ως άνθρωπο και αντιλήφθηκα από την πρώτη στιγμή ότι είναι άτομο ουσίας, άνθρωπος υψηλότατης ευφυίας και αντίληψης, ακάματος εργάτης της επιστήμης, εξαιρετικά συνεπής σε ότι του ζητηθεί παρά το γεγονός ότι εμπλέκεται σε πολλές παράλληλες σημαντικές δραστηριότητες
ΘΑΝΑΣΗΣ ΔΡΙΤΣΑΣ: Κυριάκο, πιστεύεις ότι Εθνικοί Φορείς Δημόσιας Υγείας (πρώην Εθνικά Συστήματα Υγείας) θα επιβιώσουν στην Ευρώπη; Αν ναι, θα παραμείνουν στη βάση της σημερινής αντίληψης; ή πρέπει να μεταμορφωθούν σε κάτι διαφορετικό προκειμένου να εξυπηρετήσουν αυτό για το οποίο δημιουργήθηκαν;
ΚΥΡΙΑΚΟΣ ΣΟΥΛΙΩΤΗΣ: Τα εθνικά ή καλύτερα τα δημόσια συστήματα υγείας πρέπει να επιβιώσουν. Ιδίως μάλιστα σε περιόδους οικονομικής κρίσης, η συμβολή τους στη διατήρηση της κοινωνικής συνοχής είναι κομβικής σημασίας. Ωστόσο, η συνεχής προσαρμογή τους στα νέα δεδομένα είναι επιβεβλημένη. Στο χώρο της υγείας έχουμε ολοένα αυξανόμενες ανάγκες, την ίδια στιγμή που η έρευνα στο πεδίο των νέων διαγνωστικών και θεραπευτικών μεθόδων εξελίσσεται ραγδαία. Ο συνδυασμός αυτός ασκεί αυξητικές πιέσεις στο κόστος των υπηρεσιών, ενώ οι σχετικοί προϋπολογισμοί τίθενται υπό αυστηρούς περιορισμούς. Συνεπώς, η ατζέντα είναι αναγκαίο να εμπλουτιστεί και η διαδικασία λήψης αποφάσεων να γίνει πιο τεκμηριωμένη προκειμένου να βρεθεί η χρυσή τομή. Κάτι δηλαδή το οποίο η χώρα μας δε έκανε για πολλά χρόνια, με τα γνωστά αδιέξοδα ΘΑΝΑΣΗΣ ΔΡΙΤΣΑΣ: Πιστεύεις ότι ο μοναδικός λόγος που παρακμάζει σήμερα η αντίληψη ότι το κράτος πρέπει να παρέχει σε όλους τους πολίτες δωρεάν υγεία (ο όρος δωρεάν δεν αληθεύει βέβαια απόλυτα αφού ο πολίτης φορολογείται βαρέως) είναι το αυξανόμενο κόστος ιατρικών (διαγνωστικών & θεραπευτικών) πράξεων? Μήπως υπάρχουν και άλλοι λόγοι?
ΚΥΡΙΑΚΟΣ ΣΟΥΛΙΩΤΗΣ: Κατ’ αρχήν πρέπει να ξεκαθαρίσουμε ότι ο όρος «δωρεάν» αναφέρεται σε μια συνθήκη κατά την οποία, την ώρα της ανάγκης για μια υπηρεσία υγείας, ο πολίτης δεν θα πρέπει να ανησυχεί για το κόστος αυτής, καθώς, μεγάλο μέρος του καλύπτεται μέσω φορολογίας αλλά και ασφαλιστικών εισφορών. Αυτή, άλλωστε, είναι και η βασική φιλοσοφία του κράτους πρόνοιας, δηλαδή η υποστήριξη του συστήματος υγείας με αναδιανεμητικό τρόπο -ήτοι στη βάση των εισοδηματικών δυνατοτήτων- προκειμένου να είναι εφικτή η καθολική κάλυψη των αναγκών των πολιτών, ανεξάρτητα από το οικονομικό τους επίπεδο. Ωστόσο, η θεμελιώδης αυτή αρχή δοκιμάζεται, καθώς οι δημοσιονομικές πιέσεις που ασκούνται στα συστήματα υγείας -απόρροια και της οικονομικής κρίσης- είναι ασφυκτικές. Ασφαλώς, σε ένα τέτοιο περιβάλλον η απάντηση δεν είναι η εξασθένηση του κοινωνικού-αναδιανεμητικού χαρακτήρα του συστήματος, αλλά αφ’ ενός η διαμόρφωση ενός πλαισίου που θα εγγυάται ότι η κατάλληλη φροντίδα θα παρέχεται εγκαίρως σε αυτόν που την έχει πραγματικά ανάγκη και αφ΄ ετέρου η υιοθέτηση μιας πολιτικής συμμετοχής στο κόστος που δεν θα είναι οριζόντια αλλά θα συνδέεται με το εισόδημα και την οικονομική κατάσταση. Ιδίως δε στη χώρα μας, όπου οι ανασφάλιστοι εκτιμάται ότι ξεπερνούν τα 2,5 εκατομμύρια, η ενδυνάμωση της αναδιανεμητικότητας στη χρηματοδότηση του συστήματος υγείας αποτελεί το μοναδικό ίσως τρόπο κάλυψης όσων έχουν απωλέσει το ασφαλιστικό δικαίωμα.
ΘΑΝΑΣΗΣ ΔΡΙΤΣΑΣ: Πιστεύω Κυριάκο ότι ζούμε μια εποχή όπου οι ιδιωτικές παροχές υγείας εμφανίζονται ως ιδανικό αντίδοτο της αποτυχίας των δημόσιων φορέων, μοιάζει να έχει δαιμονοποιηθεί το δημόσιο έτσι ώστε ο αντίποδας του (δηλ. το ιδιωτικό) να αποτελεί τη μοναδική λύση. Ποια θεωρείς όμως ότι είναι τα μειονεκτήματα παροχών υγείας που βασίζονται απόλυτα σε ιδιωτική δαπάνη υγείας;
ΚΥΡΙΑΚΟΣ ΣΟΥΛΙΩΤΗΣ: Πάντα πίστευα στη συμπληρωματικότητα μεταξύ δημόσιου και ιδιωτικού τομέα, όμως, στην πράξη, η ελληνική εμπειρία δείχνει ότι με τις άμεσες, ιδιωτικές πληρωμές, οι πολίτες παρακάμπτουν το κόστος του χρόνου προκειμένου να λάβουν φροντίδες υγείας το συντομότερο δυνατό. Θυμίζω ότι η Ελλάδα, στην οποία για πολλές δεκαετίες συνυπάρχουν οι δύο βασικοί πυλώνες δημόσιας κάλυψης των αναγκών υγείας των πολιτών (ΕΣΥ και σύστημα κοινωνικής ασφάλισης) η ιδιωτική δαπάνη για την υγεία κυμαινόταν σε ένα από τα υψηλότερα ποσοστά παγκοσμίως (40% περίπου). Ωστόσο, κάτω από μια πρωτόγνωρη οικονομική κρίση υπό την επίδραση της οποίας το εισόδημα των νοικοκυριών έχει περιοριστεί σε ποσοστό μεγαλύτερο του 30%, γίνεται αντιληπτό ότι το σύστημα δεν μπορεί να εναποθέσει τις προοπτικές βιωσιμότητάς του στην ιδιωτική δαπάνη. Άλλωστε, σε μια τέτοια περίπτωση, θα είχαμε ραγδαία επιδείνωση του φαινομένου του αποκλεισμού και της αδυναμίας πρόσβασης των πολιτών με χαμηλό εισόδημα στις διαθέσιμες φροντίδες υγείας.
ΘΑΝΑΣΗΣ ΔΡΙΤΣΑΣ: Θεωρείς ότι μπορεί η εκπαίδευση των νέων γιατρών να γίνει σε αποκλειστικά ιδιωτική βάση; Πιστεύεις ότι οι ιατρικές σχολές θα μπορούσαν να πετύχουν στο εκπαιδευτικό και επιστημονικό τους έργο στα πλαίσια λειτουργίας ιδιωτικών πανεπιστημίων; πχ θα μπορούσαν να εκπαιδεύονται με επάρκεια φοιτητές στην κλινική ιατρική σε ένα ιδιωτικό νοσοκομείο όταν ο ασθενής πληρώνει ιδιωτικά τον θεράποντα γιατρό του και ίσως αρνηθεί να μετατραπεί σε πειραματόζωο;
ΚΥΡΙΑΚΟΣ ΣΟΥΛΙΩΤΗΣ: Το ενδεχόμενο αυτό φαντάζει μακρινό. Επιπλέον, η έννοια του "αποκλειστικού" είναι περιοριστική στο σημερινό περιβάλλον, είτε αφορά στο δημόσιο είτε στον ιδιωτικό τομέα. Πάντως, αν και δεν νομίζω ότι είναι πλέον βιώσιμες δογματικές προσεγγίσεις γύρω από τόσο σημαντικά θέματα, όπως π.χ. αυτό της ιατρικής εκπαίδευσης, εκτιμώ ότι σε μια ενδεχόμενη ιεράρχηση των προτεραιοτήτων θα μπορούσαμε να δούμε πρώτα άλλα θέματα όπως πχ τις συνθήκες κάτω από τις οποίες παρέχεται σήμερα η εκπαίδευση από τις υφιστάμενες δομές. Άλλωστε, ακόμη δεν έχουμε δει στη χώρα μας εκτεταμένες συνέργειες δημόσιου και ιδιωτικού τομέα σε άλλα πεδία (όπως πχ στην έρευνα ή την παροχή υπηρεσιών), παρά τα πολύ θετικά αποτελέσματα αντίστοιχων διεθνών πρακτικών. Γενικά πάντως και πέρα από το συγκεκριμένο θέμα, η χώρα μας, δυστυχώς, διέπεται από μια ατολμία απέναντι στις τομές και τις μεταρρυθμίσεις.
ΘΑΝΑΣΗΣ ΔΡΙΤΣΑΣ: Σε τι πιστεύεις ότι πέτυχε και σε τι απέτυχε το ελληνικό ΕΣΥ (αν ο θεός το θεωρήσει βέβαια σύστημα υγείας);
ΚΥΡΙΑΚΟΣ ΣΟΥΛΙΩΤΗΣ: Η θεσμοθέτηση του ΕΣΥ αποτέλεσε, αναμφίβολα, τη σημαντικότερη τομή στην υγειονομική ιστορία του τόπου. Άλλωστε, αποτελούσε καθολικό κοινωνικό αίτημα. Εισήγαγε την καθολικότητα στην κάλυψη, αποκατέστησε κάποιο βαθμό ισότητας στο σύστημα υγείας και συνδέθηκε με τη διαμόρφωση ενός δικτύου υπηρεσιών σε όλη σχεδόν την επικράτεια. Ωστόσο, η αδράνεια σε συνδυασμό με την ατολμία που επέδειξε η κεντρική διοίκηση σε κομβικές χρονικές περιόδους ως προς την υποστήριξη διαρθρωτικών αλλαγών, οδήγησαν σε μια πραγματικότητα όπου κυριαρχεί η απουσία κανόνων και συνυπύρχαν η σπατάλη με τις ελλείψεις! Πιο χαρακτηριστικό ίσως παράδειγμα αδράνειας και αδυναμίας υλοποίησης μεταρρυθμιστικών πρωτοβουλιών αποτελεί η πρωτοβάθμια φροντίδα υγείας, η οποία, για πολλά χρόνια, αποτελεί διαρκή εκκρεμότητα της πολιτικής υγείας. Τελικά, απ’ ότι φαίνεται, η όποια παρέμβαση θα επιχειρηθεί υπό την πίεση των δανειστών και κάτω από ένα ασφυκτικό οικονομικό περιβάλλον...
ΘΑΝΑΣΗΣ ΔΡΙΤΣΑΣ: Εσύ είχες εμπλακεί σε μια πολύ σημαντική θέση όταν συστάθηκε ο οργανισμός ενιαίας ασφάλισης (ΕΟΠΥΥ). Πιστεύω ότι η σύσταση ενός ενιαίου φορέα ασφάλισης ήταν απαραίτητο να γίνει, μήπως έγινε όμως πρόχειρα κάτω από την πίεση της Τρόικας. Τι πιστεύεις ότι πήγε καλά και τι δεν πήγε καλά με τον ΕΟΠΥΥ, ποιο πιστεύεις ότι θα είναι το μέλλον του;
ΚΥΡΙΑΚΟΣ ΣΟΥΛΙΩΤΗΣ: Και αυτή η τομή (ΕΟΠΥΥ) αν και δεν διεκδικεί δάφνες καινοτομίας, καθώς η πρόταση για ενιαιοποίηση της ασφαλιστικής βάσης στο χώρο της υγείας πρωταγωνιστεί στον επιστημονικό διάλογο για πάνω από τριάντα χρόνια, ήταν σημαντική. Επιχειρήθηκε όμως σε μια περίδο όπου οι διαθέσιμοι πόροι περιορίστηκαν δραματικά, ενώ, στον όλο σχεδιασμό υπεισέρχονται διαρκώς δεσμεύσεις της χώρας που υπερβαίνουν τον χώρο της υγείας, διαμορφώνοντας ένα «μη κανονικό» περιβάλλον σχεδιασμού και υλοποίησης.
ΘΑΝΑΣΗΣ ΔΡΙΤΣΑΣ: Η ηλεκτρονική συνταγογράφηση, στην υλοποίηση της οποίας υπήρξες πρόσωπο κλειδί, ήταν κάτι πολύ θετικό που έπρεπε να έχει συμβεί εδω και χρόνια. Η εφαρμογή δουλεύει μια χαρά γιατί όμως εξακολουθούμε να τυπώνουμε τόνους χαρτιού, μάλιστα χαλάμε περισσότερο χαρτί και ακόμη βάζουμε στρογγυλές σφραγίδες; Γιατί αποκαλείται τελικά ηλεκτρονική συνταγογράφηση αν δεν σταματήσει η χαρτούρα;
ΚΥΡΙΑΚΟΣ ΣΟΥΛΙΩΤΗΣ: Η δική μου συμβολή ως Προέδρου τότε του ΟΠΑΔ (Οργανισμός Περίθαλψης Ασφαλισμένων Δημοσίου) συνίσταται στο σχεδιασμό και την υλοποίηση του συστήματος ηλεκτρονικής παραπομπής για παρακλινικές εξετάσεις, το οποίο συνέβαλε καθοριστικά στον περιορισμό της σπατάλης. Ωστόσο, θέλω να υπογραμμίσω ότι τα εργαλεία αυτά δεν (πρέπει να) υπηρετούν μόνο αυτό τον σκοπό. Στη μετεξέλιξή τους υποβοηθούν τη λήψη κλινικών και θεραπευτικών αποφάσεων αποτελώντας βασική προϋπόθεση αυτού που ονομάζεται "patient summary". Όσον αφορά στην παράλληλη έντυπη μορφή των παραπεμπτικών και των συνταγών θα συμφωνήσω με την παρατήρησή σας, όμως πρέπει να αναλογιστούμε ότι είναι ακόμη νωρίς καθώς οι άλλες χώρες ανέπτυξαν τέτοια συστήματα σε βάθος δεκαετιών ενώ εμείς μόλις σε μια διετία...
ΘΑΝΑΣΗΣ ΔΡΙΤΣΑΣ: Γιατί σε αυτή την δύσμοιρη χώρα δεν αντιγράψαμε ακριβώς τον τρόπο λειτουργίας ενός δοκιμασμένου άλλου ευρωπαικού συστήματος υγείας (πχ το σκανδιναβικό) και έχουμε οδηγηθεί στη δημιουργία προβληματικών κακέκτυπων και αποτυχημένων τοπικών μιμήσεων?
ΚΥΡΙΑΚΟΣ ΣΟΥΛΙΩΤΗΣ: Δεν είναι εύκολη πάντα η μεταφορά ξένων προτύπων, ενώ, συχνά, δεν ενδείκνυται. Άλλωστε, αυτή η συζήτηση δεν έχει πλέον νόημα και η απαντησή της παραπέμπει κατά βάση στο πολιτικό σύστημα και στην επικρατούσα διαδικασία λήψης αποφάσεων, όπου προνομιακές ομάδες πίεσης και συμφερόντων κατάφερναν να ανατρέπουν τον όποιο ορθολογικό σχεδιασμό. Επιπλέον, μην ξεχνάμε πως η απουσία συστήματος και κουλτούρας αξιολόγησης προσώπων αλλά και δράσεων πρωταγωνίστησε σε πολλές περιοχές δημόσιας πολιτικής σε όλη την περίοδο της Μεταπολίτευσης, όπου για την κατάληψη μιας θέσης ευθύνης αρκούσε το "έχει διατελέσει"...
ΘΑΝΑΣΗΣ ΔΡΙΤΣΑΣ: Μίλησε μου για το έργο, τις δραστηριότητες, τις φιλοδοξίες σου που σχετίζονται με την θέση που κατέχεις ως καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου;
ΚΥΡΙΑΚΟΣ ΣΟΥΛΙΩΤΗΣ: Πάντα πίστευα ότι το σημαντικό είναι «να κάνεις κάτι και όχι να γίνεις κάτι». Το Πανεπιστήμιο είναι για μένα επιλογή ζωής και αποτελεί ένα χώρο –με την ευρύτερη έννοια του όρου– τον οποίο σέβομαι απεριόριστα. Οι φιλοδοξίες όχι μόνο οι δικές μου αλλά και των συναδέλφων και συνεργατών μου είναι να αναδείξουμε τις ερευνητικές δυνατότητές μας, να αφήσουμε πίσω μας έργο και συμβολή τόσο στην επιστήμη όσο και στην κοινωνία και, κυρίως, να παράξουμε επιστήμονες και στελέχη τα οποία θα διέπονται από ερευνητική κουλτούρα και επαγγελματισμό. Είμαστε ένα σχετικά νέο Πανεπιστήμιο, αυτό όμως δεν σημαίνει ότι η ευθύνη που έχουμε δεν είναι τεράστια. Μην ξεχνάμε ότι η κοινωνία μας έχει εμπιστευτεί κάτι πολύτιμο, δηλαδή τις επόμενες γενεές, τις οποίες δεν έχουμε δικαίωμα να απογοητεύσουμε. Σε πιο προσωπικό επίπεδο, έχω θέσει στον εαυτό μου ως προτεραιότητα για τα επόμενα χρόνια τη συμβολή, μέσω παρεμβάσεων-δημοσιεύσεων και ερευνητικών πρωτοβουλιών, στην άρση των ανισοτήτων στην πρόσβαση των πολιτών στο σύστημα υγείας και στη διεύρυνση της συμμετοχής τους στη λήψη αποφάσεων. Ήδη υλοποιούμε με τους συνεργάτες μου τις μελέτες "HOPE" για την αξιολόγηση της πρόσβασης ασθενών με χρόνια νοσήματα στη θεραπεία, ενώ, επιπλέον, είμαι επικεφαλής μιας Ευρωπαϊκής Ομάδας για το μετασχηματισμό του τρόπου άσκησης της πολιτικής υγείας με ενεργή και αναγνωρισμένη συμμετοχή των ομάδων ασθενών. Αυτό το τελευταίο είναι πολύ κρίσιμο ζήτημα και πρωτίστως, θέμα δημοκρατίας.
ΘΑΝΑΣΗΣ ΔΡΙΤΣΑΣ: Σε έναν νέο, φιλόδοξο, επιμελή, δημιουργικό επιστήμονα υγείας τι συμβουλές θα έδινες; Θα του πρότεινες να μείνει στην Ελλάδα της κρίσης, της αναξιοκρατίας, της ανεργίας ή να φύγει στο εξωτερικό;
ΚΥΡΙΑΚΟΣ ΣΟΥΛΙΩΤΗΣ: Θα του πρότεινα να μείνει και να πορευτεί με τρόπο που θα καταστήσει την Ελλάδα χώρα ανάπτυξης, αξιοκρατίας και προόδου. Αυτό δεν σημαίνει ότι είμαι αντίθετος σε ενδεχόμενη αναζήτηση ευκαιριών εκτός των συνόρων. Ωστόσο, είναι διαφορετικό κάτι τέτοιο να είναι επιλογή και διαφορετικό να αποτελεί μονόδρομο...
ΣΥΝΤΟΜΟ ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ: Ο Κυριάκος Σουλιώτης είναι Επίκουρος Καθηγητής Πολιτικής Υγείας του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου (Κόρινθος) και Επισκέπτης Καθηγητής πολιτικής και οικονομικών της υγείας στην Ιατρική Σχολή του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών και στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Κρήτης.
Έχει διατελέσει Επιστημονικός Σύμβουλος στη Διοίκηση του ΙΚΑ (2000-2001) και στο Υπουργείο Υγείας και Πρόνοιας (2002-2004), Μέλος του Διοικητικού Συμβουλίου του Α΄ ΠΕΣΥΠ Αττικής (2002-2004), Προϊστάμενος του Τμήματος Διαχείρισης Ανθρώπινου Δυναμικού στο Ωνάσειο Καρδιοχειρουργικό Κέντρο (2002-2006) και Διοικητικός Διευθυντής στο ΜΗΤΕΡΑ-Όμιλος ΥΓΕΙΑ (2006-2007). Από το 2007 μέχρι το 2010 ήταν Διευθύνων Σύμβουλος Σχεδιασμού και Ανάπτυξης στο Ταμείο Υγείας του Προσωπικού της Εθνικής Τράπεζας (ΤΥΠΕΤ).
Από τον Μάιο του 2010 έως τον Δεκέμβριο του 2011 ήταν Πρόεδρος του Οργανισμού Περίθαλψης Ασφαλισμένων του Δημοσίου (ΟΠΑΔ), ενώ από τον Μάιο του 2011 έως τον Σεπτέμβριο του 2012, Αντιπρόεδρος του Εθνικού Οργανισμού Παροχής Υπηρεσιών Υγείας (ΕΟΠΥΥ).
Από τον Ιούνιο του 2010 έως τον Αύγουστο του 2013 ήταν μέλος της Εθνικής Επιτροπής Δεοντολογίας για τις Κλινικές Μελέτες.
Το ερευνητικό του έργο, σε συνεργασία με πανεπιστημιακά ιδρύματα και ερευνητικά κέντρα, περιλαμβάνει περισσότερα από 40 προγράμματα και μελέτες. Στο συγγραφικό του έργο περιλαμβάνονται 20 βιβλία και περισσότερα από 90 άρθρα σε συλλογικούς τόμους και επιστημονικά περιοδικά με κριτές, στα πεδία της πολιτικής και της οικονομίας της υγείας, της οργάνωσης και διοίκησης των υπηρεσιών υγείας, των οικονομικών ανισοτήτων κ.ά.
Έχει συμμετάσχει ως ομιλητής σε πάνω από 150 επιστημονικά συνέδρια και είναι κριτής άρθρων σε διεθνή επιστημονικά περιοδικά μεταξύ των οποίων: Health Policy, Journal of Medical Systems, Diabetic Medicine, American Journal of Manager Care και Journal of Business Research.
* Ο Θανάσης Δρίτσας είναι καρδιολόγος στο Ωνάσειο ΚΚ., συνθέτης και συγγραφέας
medispin
ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ
ΜΟΙΡΑΣΤΕΙΤΕ
ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ
ΠΡΟΗΓΟΥΜΕΝΟ ΑΡΘΡΟ
Η συγκλονιστική εξομολόγηση της κόρης του Μπονάτσου
ΕΠΟΜΕΝΟ ΑΡΘΡΟ
Νέες μειώσεις στους μισθούς των Δημοσίων Υπαλλήλων
ΣΧΟΛΙΑΣΤΕ
