2014-02-17 17:21:26
Η χώρα μας εμφανίζει την υψηλότερη δραστηριότητα γρίπης στην Ευρώπη, με εκατοντάδες σοβαρά κρούσματα και δεκάδες θανάτους. Τα τελευταία νέα από το μέτωπο και οι συστάσεις των ειδικών
Κάθε χρόνο, την ίδια περίπου περίοδο πολλοί από εμάς – για την ακρίβεια, το 10% των Ευρωπαίων – κλείνουμε, θέλοντας και μη, ραντεβού με μια «σύντροφο» ύπουλη, που δεν θέλει το καλό μας. Και αν στο ραντεβού αυτό δεν πάμε έχοντας λάβει τις κατάλληλες «προφυλάξεις», τότε μπορεί να οδηγηθούμε γρήγορα στο... κρεβάτι. Το ραντεβού με τη γρίπη, που είναι η περιστασιακή αυτή «σύντροφος» του πληθυσμού, κλείστηκε εφέτος νωρίτερα από ό,τι πέρυσι, αναφέρουν οι ειδικοί, και η πλειονότητα των Ελλήνων πήγε στη «συνάντηση» χωρίς μέτρα προφύλαξης – χωρίς, δηλαδή, το σωτήριο αντιγριπικό εμβόλιο που πρέπει να λαμβάνουν τα άτομα υψηλού κινδύνου για να αποφύγουν τις επιπλοκές της νόσου, οι οποίες μπορεί να οδηγήσουν ακόμη και σε θάνατο
. Ετσι το στέλεχος Η1Ν1 της γρίπης των χοίρων (πρόκειται για το ίδιο στέλεχος που προκάλεσε την πανδημία γρίπης το 2009), το οποίο είναι και το κυρίαρχο εφέτος στην Ελλάδα, βρήκε – και συνεχίζει να βρίσκει – τρόπο ώστε να τρυπώνει σε ολοένα και περισσότερους «ανοχύρωτους» οργανισμούς. Στη χώρα μας καταγράφεται αυτή τη στιγμή η υψηλότερη δραστηριότητα γρίπης στην Ευρώπη, σύμφωνα με το Ευρωπαϊκό Κέντρο για τον Ελεγχο και την Πρόληψη Νοσημάτων (ΕCDC), και «Το Βήμα» σάς μεταφέρει σήμερα όλες τις τελευταίες πληροφορίες και συστάσεις των επιστημόνων για να αποφύγετε το «ραντεβού» με τη γρίπη, το οποίο μπορεί να καταλήξει σε... επικίνδυνη σχέση και, αν αυτό δεν καταστεί δυνατόν, να περάσετε όσο πιο ανώδυνα γίνεται τις ημέρες και τις νύχτες με τον (ιογενή) εχθρό σας.
Η Ελλάδα βρίσκεται στην κορυφή της Ευρώπης - δυστυχώς όμως μόνο σε ό,τι αφορά τη δραστηριότητα της γρίπης, σύμφωνα με την πιο πρόσφατη ενημέρωση του Eυρωπαϊκού Κέντρου Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων (ΕCDC) που καλύπτει τις τελευταίες ημέρες του Ιανουαρίου ως και τις 2 Φεβρουαρίου. Το Ευρωπαϊκό Κέντρο σημειώνει ότι από τις 29 ευρωπαϊκές χώρες που παρέχουν κλινικά δεδομένα η δική μας αναφέρει υψηλή δραστηριότητα γρίπης, ενώ η Βουλγαρία, η Φινλανδία, η Γαλλία, το Λουξεμβούργο, η Μάλτα και η Ισπανία αναφέρουν μέτρια δραστηριότητα - τα υπόλοιπα 22 ευρωπαϊκά κράτη που συμμετέχουν στο σύστημα καταγράφουν χαμηλή δραστηριότητα γρίπης.
Υπομονή ως τον Απρίλιο
Η γρίπη συνεχίζει να δείχνει αυτή τη στιγμή τα «δόντια» της στον πληθυσμό και μάλιστα με πολύ άγριες διαθέσεις, όπως λέει στο «Βήμα» ο λοιμωξιολόγος του ελληνικού Κέντρου Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων (ΚΕΕΛΠΝΟ), επίκουρος καθηγητής της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών κ. Σωτήρης Τσιόδρας. «Σε αυτή τη φάση, αν ένα άτομο παρουσιάζει συμπτώματα γριπώδους συνδρομής, όπως πυρετό, βήχα, κεφαλαλγία, μυϊκούς πόνους και πόνους στα οστά, τότε οι πιθανότητες να έχει πράγματι νοσήσει με τον ιό της γρίπης είναι μεγαλύτερες του 50%. Εκτιμούμε ότι η δραστηριότητα της γρίπης φθάνει στην κορύφωσή της για εφέτος - σαφώς νωρίτερα σε σύγκριση με πέρυσι, οπότε τέτοια εποχή το κύμα γρίπης ξεκινούσε - και ότι η υψηλή δραστηριότητα θα διαρκέσει για άλλες δύο εβδομάδες, οπότε και σταδιακά θα αρχίσει να μειώνεται ώσπου η περίοδος γρίπης θα εξασθενήσει κάπου στα τέλη Μαρτίου με αρχές Απριλίου».
Σύμφωνα με το ΚΕΕΛΠΝΟ, ως την Πέμπτη το βράδυ είχαν συνολικά νοσηλευθεί σε Μονάδες Εντατικής Θεραπείας (ΜΕΘ) 133 άτομα (60 συνέχιζαν να νοσηλεύονται), ενώ είχαν καταγραφεί 32 θάνατοι - ελάχιστοι εξ αυτών αφορούσαν άτομα εκτός ΜΕΘ. Ο κ. Τσιόδρας εξηγεί ότι «τα σοβαρά κρούσματα και οι θάνατοι αφορούσαν στην πλειονότητα των περιπτώσεων άτομα υψηλού κινδύνου, κυρίως με χρόνια νοσήματα του αναπνευστικού. Ο μέσος όρος ηλικίας των θυμάτων είχε μια πτωτική τάση σε σύγκριση με πέρυσι και ήταν γύρω στα 55 έτη». Σημειώνεται ότι την αντίστοιχη εποχή πέρυσι είχαν καταγραφεί μόλις 46 σοβαρά κρούσματα της νόσου (τα 44 εξ αυτών νοσηλεύονταν σε ΜΕΘ), καθώς και 12 θάνατοι.
Τα στελέχη της εποχής
Ποιος είναι όμως ο κύριος ένοχος για την «επέλαση» της γρίπης εφέτος στη χώρα μας; Οπως αναφέρει στο «Βήμα» ο διευθυντής του Εθνικού Εργαστηρίου Αναφοράς Γρίπης Ν. Ελλάδος στο Ινστιτούτο Παστέρ κ. Ανδρέας Μεντής, στη συντριπτική πλειονότητα των κρουσμάτων (ποσοστό που ξεπερνά το 90%) εντοπίζεται το στέλεχος Η1Ν1 - πρόκειται για έναν παλιό μας γνώριμο από την πανδημία της γρίπης των χοίρων (ή νέας γρίπης, όπως ονομάστηκε στην Ευρώπη). Σε πολύ μικρότερο ποσοστό τα κρούσματα αφορούν το στέλεχος Η3Ν2, που ανήκει, όπως και το Η1Ν1, στον τύπο Α της γρίπης, ενώ ελάχιστα δείγματα που έχουν απομονωθεί αφορούν τον τύπο Β της γρίπης. Κυκλοφορούν όμως αυτή την περίοδο και άλλοι ιοί του αναπνευστικού, όπως ο αναπνευστικός συγκυτιακός ιός, καθώς και ρινοϊοί.
Πάντως, σύμφωνα με τον κ. Μεντή, οι γενετικές αναλύσεις των στελεχών που κυκλοφορούν εφέτος δείχνουν ότι (ευτυχώς) συμμορφώνονται στα προληπτικά και κατασταλτικά «όπλα» που έχουν οι γιατροί στα χέρια τους. «Στο Ινστιτούτο Παστέρ έχουμε διεξαγάγει ενδελεχείς γενετικές αναλύσεις τόσο στο Η1Ν1 που κυκλοφορεί εφέτος στην Ελλάδα όσο και στο Η3Ν2 και, παρότι είδαμε κάποιες μικρές μεταλλάξεις, δεν έχουμε παρατηρήσει κάτι το ιδιαίτερο. Το εμβόλιο είναι λοιπόν αποτελεσματικό και εξίσου αποτελεσματικά είναι τα αντι-ιικά φάρμακα ενάντια στα στελέχη που κυκλοφορούν εφέτος».
Γιατί θρηνήσαμε θύματα;
Θα αναρωτιόταν κάποιος λοιπόν για ποιον λόγο ένα στέλεχος που έχει «ξανασυναντηθεί» προσφάτως με τον πληθυσμό κάνει και πάλι τόσο... θόρυβο. Ο κ. Τσιόδρας απαντά: «Το πιθανότερο είναι ότι υπάρχει μικρή ανοσία στον πληθυσμό υψηλού κινδύνου στο στέλεχος αυτό - ίσως πολλά άτομα υψηλού κινδύνου δεν εκτέθηκαν στο Η1Ν1 την προηγούμενη φορά. Παράλληλα η έλλειψη εμβολιασμών αποτελεί σημαντικό πρόβλημα, ενώ ίσως το στέλεχος να εμφανίζει κάποια μικρή αλλαγή που του χαρίζει την ικανότητα να εξαπλώνεται ξανά».
Οι εμβολιασμοί - ή μάλλον οι μη εμβολιασμοί - για τη γρίπη αποτελούν ένα μεγάλο «αγκάθι» που δίνει δύναμη στον ιό αποδυναμώνοντας τον πληθυσμό, όπως υπογραμμίζει στο «Βήμα» η πρόεδρος του ΚΕΕΛΠΝΟ, καθηγήτρια Δημόσιας και Διοικητικής Υγιεινής της Εθνικής Σχολής Δημόσιας Υγείας κυρία Τζένη Κουρέα-Κρεμαστινού. «Παρότι δεν έχουμε εφετινές επίσημες καταγραφές, τα ποσοστά εμβολιαστικής κάλυψης στις ομάδες υψηλού κινδύνου δεν πρέπει να ξεπερνούν το 20%-30%, ενώ σε αυτές τις ομάδες ποσοστό άνω του 75% πρέπει να είναι εμβολιασμένο». Η πρόεδρος του ΚΕΕΛΠΝΟ αναφέρει ότι στην Ευρώπη μόνο η Ολλανδία έχει επιτύχει αυτό το ποσοστό κάλυψης, ενώ ακολουθεί η Βρετανία με ποσοστό που αγγίζει το 73%. Να σημειωθεί ότι στην Ελλάδα επικρατεί εδώ και έτη «φοβία των εμβολίων» - για την ακρίβεια, μετά την πανδημία του 2009, οπότε και επικράτησε πανδαιμόνιο σχετικά με την ασφάλεια των εμβολίων, ενώ και οι χειρισμοί των Αρχών έριξαν την εμπιστοσύνη του πληθυσμού σε ό,τι αφορά το αντιγριπικό εμβόλιο (και όχι μόνο) στα... τάρταρα.
Ανεμβολίαστοι γιατροί και νοσηλευτές!
Το «αγκάθι» γίνεται ακόμη πιο... αιχμηρό καθώς μια άλλη «νευραλγική» ομάδα που θα επιβαλλόταν να είναι εμβολιασμένη φαίνεται να καταγράφει ρεκόρ... μη εμβολιασμού: δεν είναι άλλη από εκείνη του ιατρικού και νοσηλευτικού προσωπικού. Παλαιότερες μελέτες που αφορούν τους γιατρούς και νοσηλευτές στην Ελλάδα έδειχναν ότι μόλις το 10%-15% εξ αυτών εμβολιάζεται για τη γρίπη. Εφέτος εκτιμάται ότι τα πράγματα είναι ακόμη χειρότερα, ίσως και με κάποια ευθύνη της Πολιτείας. Και αυτό διότι η προηγούμενη ηγεσία του υπουργείου Υγείας με εγκύκλιό της έπαψε τη δωρεάν χορήγηση εμβολίων στους επαγγελματίες Υγείας υποχρεώνοντάς τους να συνταγογραφούν το εμβόλιο σε γιατρό και στη συνέχεια να το αγοράζουν με έκπτωση από κάποιο φαρμακείο. Ετσι το ήδη χαμηλό ποσοστό κάλυψης στους επαγγελματίες αυτούς που έχουν ως καθήκον να φροντίζουν τους αρρώστους φαίνεται να «καταποντίστηκε» περαιτέρω.
Και τώρα που η δραστηριότητα της γρίπης βρίσκεται στο απόγειό της, τι; είναι το εύλογο ερώτημα. Οι ειδικοί αναφέρουν πως, παρότι πράγματι είναι κάπως αργά για το εμβόλιο, θα μπορούσαν να το λάβουν, ακόμη και αυτή τη στιγμή, τα άτομα υψηλού κινδύνου. Απαιτούνται επτά ως δέκα ημέρες για την ανάπτυξη αντισωμάτων και, με δεδομένο πως αναμένουμε η περίοδος γρίπης να διαρκέσει ως τις αρχές Απριλίου, ίσως έτσι δημιουργήσουν μια καθυστερημένη μεν αλλά πολύτιμη «ασπίδα» για την υγεία τους. Πρέπει πάντως να σημειωθεί πως στην πράξη η λήψη του εμβολίου αυτή τη στιγμή είναι πολύ δύσκολη καθώς υπάρχουν πολύ μικρές ποσότητες διαθέσιμες στην αγορά.
Πώς να χρησιμοποιούμε τα αντι-ιικά;
Οταν η γρίπη όμως έχει πλέον χτυπήσει την... πόρτα, η λύση ακούει στο όνομα αντι-ιικά φάρμακα. Ιδού οι συστάσεις για τη σωστή λήψη τους, σύμφωνα με το ΚΕΕΛΠΝΟ:
- Ολα τα άτομα υψηλού κινδύνου (όπως αυτά με χρόνια αναπνευστικά προβλήματα, καρδιολογικά προβλήματα, οι ανοσοκατεσταλμένοι ασθενείς, οι ηλικιωμένοι κ.ά.) πρέπει να λάβουν αντι-ιική θεραπεία μέσα στα δύο πρώτα 24ωρα από την εμφάνιση συμπτωμάτων γρίπης, ακόμη και αν δεν υπάρχει εργαστηριακή επιβεβαίωση για την ύπαρξη της νόσου. Η θεραπεία λαμβάνεται με συνταγή γιατρού.
-Σε ό,τι αφορά τα άτομα που δεν ανήκουν σε ομάδες υψηλού κινδύνου, αν μέσα στο πρώτο 24ωρο από την εκδήλωση συμπτωμάτων εμφανίζουν σοβαρά συμπτώματα όπως είναι ο πυρετός 40 και άνω που επιμένει, οι σπασμοί ή κυάνωση ή τα συμπτώματα από το κεντρικό νευρικό σύστημα όπως οι παραισθήσεις, πρέπει να λάβουν άμεσα αντι-ιική θεραπεία.
- Για όλους τους υπολοίπους που παρουσιάζουν πιο ήπια μορφή της νόσου η θεραπεία δεν είναι άλλη από το... κλειδαμπάρωμα. Οσο διαρκούν τα συμπτώματα, όπως ο σοβαρός βήχας και ο πυρετός, κοινώς για τρεις ως πέντε ημέρες κατά μέσον όρο, τα άτομα αυτά θα πρέπει να μείνουν στο σπίτι ώστε να μην ταλαιπωρούν τον εαυτό τους αλλά και να μην εκθέτουν τους υπολοίπους στον ιό (σημειώνεται ότι ο καθένας μας είναι μολυσματικός για τους γύρω του ένα ως δύο 24ωρα πριν από την εμφάνιση συμπτωμάτων, καθώς και για όσο διαρκούν τα σοβαρά συμπτώματα μετά την εμφάνισή τους). Στο διάστημα της... κατ' οίκον νοσηλείας ο ασθενής πρέπει να παρακολουθεί τον πυρετό του σε τακτική βάση, να λαμβάνει αντιπυρετικά, να καταναλώνει τροφές καλής θερμιδικής αξίας, να λαμβάνει αρκετά υγρά - εννοείται επίσης η τήρηση μέτρων ατομικής υγιεινής ώστε να μη μεταδώσει τον ιό και στους οικείους του εντός του σπιτιού. Σημαντικό είναι επίσης να ξέρουμε ότι, αν εμφανίσουμε υποτροπή ενώ πιστεύουμε ότι η γρίπη έχει πλέον περάσει, πρέπει να επισκεφθούμε άμεσα τον γιατρό καθώς εγκυμονεί ο κίνδυνος μιας δευτερογενούς (πιθανώς βακτηριακής) λοίμωξης, η οποία απαιτεί την κατάλληλη θεραπεία.
Δεν θέλει κόπο αλλά τρόπο (που συνοψίζεται σε ένα μικρό τσίμπημα) για να αφήσουμε τη γρίπη έξω από τη ζωή μας και κυρίως οι ομάδες υψηλού κινδύνου του πληθυσμού, τονίζουν πάλι και πάλι οι ειδήμονες. Ακόμη όμως και αν δεν κάναμε τον «κόπο» να βρούμε τον... τρόπο του εμβολίου και η γρίπη μάς επισκέφθηκε, είναι απαραίτητο να δράσουμε σωστά για το καλό το δικό μας αλλά και των γύρω μας. Γρίπη είναι, θα περάσει (αλλά ας περάσει όσο πιο ανώδυνα γίνεται).
ΠΑΡΑΠΛΑΝΗΤΙΚΕΣ ΜΕΤΡΗΣΕΙΣΠροσοχή στα rapid!
Σε ανακοίνωση του Ινστιτούτου Παστέρ που εξεδόθη την εβδομάδα που μας πέρασε σημειώνεται ότι το Εθνικό Εργαστήριο Αναφοράς Γρίπης του Ινστιτούτου δέχεται αναφορές σχετικά με μη ικανοποιητική απόδοση των ταχειών δοκιμασιών (rapid tests) του ιού της γρίπης. Τι συμβαίνει με τις ταχείες δοκιμασίες και τι πρέπει να πράξουν όσοι θέλουν να υποβληθούν σε έλεγχο για την ύπαρξη του ιού; ρωτήσαμε τον διευθυντή του Εθνικού Εργαστηρίου Αναφοράς Γρίπης Ν. Ελλάδος στο Ινστιτούτο Παστέρ κ. Ανδρέα Μεντή. Οπως μας είπε, «είναι γνωστό από τις υπάρχουσες εργαστηριακές μελέτες ότι τα ποσοστά ευαισθησίας των δοκιμασιών αυτών είναι της τάξεως του 40%-60%, με υψηλή όμως ειδικότητα - της τάξεως του 85%-100%. Τι σημαίνει όμως ειδικότητα και ευαισθησία; Ας δώσουμε δύο παραδείγματα: Aν έχουμε 100 πραγματικά αρνητικά δείγματα, η ταχεία δοκιμασία θα δείξει ότι τα 85-100 είναι πράγματι αρνητικά - σε αυτό συνίσταται η υψηλή ειδικότητα. Αν έχουμε όμως 100 πραγματικά θετικά δείγματα, η ταχεία δοκιμασία θα δείξει τα 40-60 εξ αυτών θετικά και τα υπόλοιπα θα τα δείξει αρνητικά ενώ θα είναι ψευδώς αρνητικά - σε αυτό συνίσταται η χαμηλή ευαισθησία. Ολα αυτά μάς δείχνουν ότι αν ένα τεστ βγει αρνητικό, αυτό δεν σημαίνει πως το άτομο δεν φέρει τον ιό, οπότε επιβάλλεται τελικώς μοριακός έλεγχος αν υπάρχει σοβαρή υποψία ότι έχει γρίπη». Σημειώνεται ότι οι ταχείες δοκιμασίες διεξάγονται σε αρκετά ιδιωτικά κέντρα και νοσοκομεία και τα αποτελέσματα εξάγονται σε περίπου ένα τέταρτο της ώρας, ενώ ο μοριακός έλεγχος διεξάγεται σε μερικά νοσοκομεία, ιδιωτικά κέντρα καθώς και στο Ινστιτούτο Παστέρ και συνήθως τα αποτελέσματα εξάγονται μέσα σε τρεις ώρες (ανάλογα όμως με τη ροή των δειγμάτων και τον εξοπλισμό του εργαστηρίου μπορεί να χρειαστούν και πολύ περισσότερες). Τι συμβουλεύει λοιπόν ο κ. Μεντής το κοινό; «Το βασικό αρχικό ερώτημα είναι ποιος χρειάζεται πράγματι να υποβληθεί στον έλεγχο για τον εντοπισμό και την ταυτοποίηση του ιού της γρίπης. Αν πρόκειται για ένα άτομο που δεν ανήκει σε ομάδα υψηλού κινδύνου, οπότε και δεν θα λάβει κάποια ειδική θεραπεία, ακόμη και αν το αποτέλεσμα είναι θετικό, τότε δεν υπάρχει καν λόγος υποβολής στην εξέταση. Αν όμως συντρέχουν λόγοι για να διαγνωσθεί αν το άτομο πάσχει από γρίπη, τότε η πιο ακριβής λύση είναι ο μοριακός έλεγχος».
Η10Ν8
Νέα απειλή made in China
Οι επιστήμονες φοβούνται ότι ένα νέο στέλεχος της γρίπης των πτηνών, το οποίο έχει ήδη εμφανιστεί στην Κίνα, μπορεί να κάνει παγκόσμια «καριέρα». Το στέλεχος Η10Ν8, περί ου ο λόγος, έχει ήδη σκοτώσει στην πόλη Ναντσάνγκ μια 73χρονη, στην οποία (πιθανότατα) μεταδόθηκε έπειτα από επίσκεψή της σε αγορά πουλερικών. Στην ίδια επαρχία της χώρας (επαρχία Τζιανγκσί) κατεγράφη και δεύτερο σοβαρό κρούσμα εξαιτίας του στελέχους - πρόκειται για μια 55χρονη γυναίκα που νοσηλεύεται σε κρίσιμη κατάσταση σε νοσοκομείο στη Ναντσάνγκ. Οι επιστήμονες δεν έχουν ξαναδεί το συγκεκριμένο στέλεχος που ανήκει στον τύπο Α της γρίπης και εκφράζουν την ανησυχία τους για το γεγονός ότι κατάφερε να μεταπηδήσει από τα πτηνά στον άνθρωπο. Μάλιστα σε δημοσίευση που έγινε πριν από μερικές ημέρες στην έγκριτη ιατρική επιθεώρηση «The Lancet» ειδικοί του Κινεζικού Κέντρου Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων στο Πεκίνο με επικεφαλής τον ιολόγο Σου Γιουελόνγκ τόνισαν: «Η πανδημική δυναμική αυτού του νέου στελέχους δεν πρέπει να υποτιμηθεί. Τα στοιχεία αποκαλύπτουν ότι το στέλεχος Η10Ν8 συνεχίζει να κυκλοφορεί και μπορεί να προκαλέσει περισσότερα κρούσματα σε ανθρώπους στο μέλλον». Μάλιστα στο άρθρο των ερευνητών αναφέρεται ότι πρόκειται για το πέμπτο καινούργιο στέλεχος γρίπης που «αναδύεται» τα τελευταία 17 έτη. «Εμφανίζει ανησυχητικό γενετικό προφίλ και πρέπει να παρακολουθείται στενά. Φαίνεται ότι μπορεί να μολύνει τους ιστούς βαθιά στους πνεύμονες και να πολλαπλασιαστεί εύκολα εντός του ανθρώπινου οργανισμού» γράφουν οι κινέζοι επιστήμονες και συμπληρώνουν ότι ο φόβος είναι πως το Η10Ν8 θα καταφέρει κάποια στιγμή να μεταδίδεται εύκολα μεταξύ ανθρώπων - αν και, όπως υπογραμμίζουν, δεν υπάρχουν ενδείξεις ότι έχει συμβεί κάτι τέτοιο, τουλάχιστον μέχρι στιγμής. Σημειώνεται ότι από πέρυσι η Κίνα «πάλευε» με το ξέσπασμα ενός άλλου παρόμοιου στελέχους, του Η7Ν9, το οποίο σκότωσε το ένα τέταρτο των ατόμων που μόλυνε.
Σχολιάζοντας την εμφάνιση αυτού του νέου στελέχους, ο λοιμωξιολόγος του ΚΕΕΛΠΝΟ κ. Σωτήρης Τσιόδρας αναφέρει ότι «τόσο το στέλεχος Η10Ν8 όσο και το Η7Ν9 είναι "εξαδέλφια" του Η5Ν1, του στελέχους που εμφανίστηκε αρχικώς στην Ασία το 2003 και παρότι δεν απέκτησε ποτέ την ικανότητα να μεταδίδεται εύκολα μεταξύ ανθρώπων - η κύρια πηγή μετάδοσής του στον άνθρωπο ήταν πάντοτε τα πτηνά - σκότωνε ποσοστό μεγαλύτερο του 50% των ατόμων που μόλυνε. Σε κάθε περίπτωση τα στελέχη αυτά φαίνεται ότι μεταδίδονται μόνο έπειτα από στενή επαφή του ανθρώπου με πουλερικά. Πρόκειται για έναν εν δυνάμει καινούργιο κίνδυνο, ωστόσο δεν έχουμε δει να υφίσταται την κύρια εκείνη μετάλλαξη που θα του επιτρέψει την εύκολη εξάπλωση».
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ
πηγή: tovima.gr
Κάθε χρόνο, την ίδια περίπου περίοδο πολλοί από εμάς – για την ακρίβεια, το 10% των Ευρωπαίων – κλείνουμε, θέλοντας και μη, ραντεβού με μια «σύντροφο» ύπουλη, που δεν θέλει το καλό μας. Και αν στο ραντεβού αυτό δεν πάμε έχοντας λάβει τις κατάλληλες «προφυλάξεις», τότε μπορεί να οδηγηθούμε γρήγορα στο... κρεβάτι. Το ραντεβού με τη γρίπη, που είναι η περιστασιακή αυτή «σύντροφος» του πληθυσμού, κλείστηκε εφέτος νωρίτερα από ό,τι πέρυσι, αναφέρουν οι ειδικοί, και η πλειονότητα των Ελλήνων πήγε στη «συνάντηση» χωρίς μέτρα προφύλαξης – χωρίς, δηλαδή, το σωτήριο αντιγριπικό εμβόλιο που πρέπει να λαμβάνουν τα άτομα υψηλού κινδύνου για να αποφύγουν τις επιπλοκές της νόσου, οι οποίες μπορεί να οδηγήσουν ακόμη και σε θάνατο
Η Ελλάδα βρίσκεται στην κορυφή της Ευρώπης - δυστυχώς όμως μόνο σε ό,τι αφορά τη δραστηριότητα της γρίπης, σύμφωνα με την πιο πρόσφατη ενημέρωση του Eυρωπαϊκού Κέντρου Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων (ΕCDC) που καλύπτει τις τελευταίες ημέρες του Ιανουαρίου ως και τις 2 Φεβρουαρίου. Το Ευρωπαϊκό Κέντρο σημειώνει ότι από τις 29 ευρωπαϊκές χώρες που παρέχουν κλινικά δεδομένα η δική μας αναφέρει υψηλή δραστηριότητα γρίπης, ενώ η Βουλγαρία, η Φινλανδία, η Γαλλία, το Λουξεμβούργο, η Μάλτα και η Ισπανία αναφέρουν μέτρια δραστηριότητα - τα υπόλοιπα 22 ευρωπαϊκά κράτη που συμμετέχουν στο σύστημα καταγράφουν χαμηλή δραστηριότητα γρίπης.
Υπομονή ως τον Απρίλιο
Η γρίπη συνεχίζει να δείχνει αυτή τη στιγμή τα «δόντια» της στον πληθυσμό και μάλιστα με πολύ άγριες διαθέσεις, όπως λέει στο «Βήμα» ο λοιμωξιολόγος του ελληνικού Κέντρου Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων (ΚΕΕΛΠΝΟ), επίκουρος καθηγητής της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών κ. Σωτήρης Τσιόδρας. «Σε αυτή τη φάση, αν ένα άτομο παρουσιάζει συμπτώματα γριπώδους συνδρομής, όπως πυρετό, βήχα, κεφαλαλγία, μυϊκούς πόνους και πόνους στα οστά, τότε οι πιθανότητες να έχει πράγματι νοσήσει με τον ιό της γρίπης είναι μεγαλύτερες του 50%. Εκτιμούμε ότι η δραστηριότητα της γρίπης φθάνει στην κορύφωσή της για εφέτος - σαφώς νωρίτερα σε σύγκριση με πέρυσι, οπότε τέτοια εποχή το κύμα γρίπης ξεκινούσε - και ότι η υψηλή δραστηριότητα θα διαρκέσει για άλλες δύο εβδομάδες, οπότε και σταδιακά θα αρχίσει να μειώνεται ώσπου η περίοδος γρίπης θα εξασθενήσει κάπου στα τέλη Μαρτίου με αρχές Απριλίου».
Σύμφωνα με το ΚΕΕΛΠΝΟ, ως την Πέμπτη το βράδυ είχαν συνολικά νοσηλευθεί σε Μονάδες Εντατικής Θεραπείας (ΜΕΘ) 133 άτομα (60 συνέχιζαν να νοσηλεύονται), ενώ είχαν καταγραφεί 32 θάνατοι - ελάχιστοι εξ αυτών αφορούσαν άτομα εκτός ΜΕΘ. Ο κ. Τσιόδρας εξηγεί ότι «τα σοβαρά κρούσματα και οι θάνατοι αφορούσαν στην πλειονότητα των περιπτώσεων άτομα υψηλού κινδύνου, κυρίως με χρόνια νοσήματα του αναπνευστικού. Ο μέσος όρος ηλικίας των θυμάτων είχε μια πτωτική τάση σε σύγκριση με πέρυσι και ήταν γύρω στα 55 έτη». Σημειώνεται ότι την αντίστοιχη εποχή πέρυσι είχαν καταγραφεί μόλις 46 σοβαρά κρούσματα της νόσου (τα 44 εξ αυτών νοσηλεύονταν σε ΜΕΘ), καθώς και 12 θάνατοι.
Τα στελέχη της εποχής
Ποιος είναι όμως ο κύριος ένοχος για την «επέλαση» της γρίπης εφέτος στη χώρα μας; Οπως αναφέρει στο «Βήμα» ο διευθυντής του Εθνικού Εργαστηρίου Αναφοράς Γρίπης Ν. Ελλάδος στο Ινστιτούτο Παστέρ κ. Ανδρέας Μεντής, στη συντριπτική πλειονότητα των κρουσμάτων (ποσοστό που ξεπερνά το 90%) εντοπίζεται το στέλεχος Η1Ν1 - πρόκειται για έναν παλιό μας γνώριμο από την πανδημία της γρίπης των χοίρων (ή νέας γρίπης, όπως ονομάστηκε στην Ευρώπη). Σε πολύ μικρότερο ποσοστό τα κρούσματα αφορούν το στέλεχος Η3Ν2, που ανήκει, όπως και το Η1Ν1, στον τύπο Α της γρίπης, ενώ ελάχιστα δείγματα που έχουν απομονωθεί αφορούν τον τύπο Β της γρίπης. Κυκλοφορούν όμως αυτή την περίοδο και άλλοι ιοί του αναπνευστικού, όπως ο αναπνευστικός συγκυτιακός ιός, καθώς και ρινοϊοί.
Πάντως, σύμφωνα με τον κ. Μεντή, οι γενετικές αναλύσεις των στελεχών που κυκλοφορούν εφέτος δείχνουν ότι (ευτυχώς) συμμορφώνονται στα προληπτικά και κατασταλτικά «όπλα» που έχουν οι γιατροί στα χέρια τους. «Στο Ινστιτούτο Παστέρ έχουμε διεξαγάγει ενδελεχείς γενετικές αναλύσεις τόσο στο Η1Ν1 που κυκλοφορεί εφέτος στην Ελλάδα όσο και στο Η3Ν2 και, παρότι είδαμε κάποιες μικρές μεταλλάξεις, δεν έχουμε παρατηρήσει κάτι το ιδιαίτερο. Το εμβόλιο είναι λοιπόν αποτελεσματικό και εξίσου αποτελεσματικά είναι τα αντι-ιικά φάρμακα ενάντια στα στελέχη που κυκλοφορούν εφέτος».
Γιατί θρηνήσαμε θύματα;
Θα αναρωτιόταν κάποιος λοιπόν για ποιον λόγο ένα στέλεχος που έχει «ξανασυναντηθεί» προσφάτως με τον πληθυσμό κάνει και πάλι τόσο... θόρυβο. Ο κ. Τσιόδρας απαντά: «Το πιθανότερο είναι ότι υπάρχει μικρή ανοσία στον πληθυσμό υψηλού κινδύνου στο στέλεχος αυτό - ίσως πολλά άτομα υψηλού κινδύνου δεν εκτέθηκαν στο Η1Ν1 την προηγούμενη φορά. Παράλληλα η έλλειψη εμβολιασμών αποτελεί σημαντικό πρόβλημα, ενώ ίσως το στέλεχος να εμφανίζει κάποια μικρή αλλαγή που του χαρίζει την ικανότητα να εξαπλώνεται ξανά».
Οι εμβολιασμοί - ή μάλλον οι μη εμβολιασμοί - για τη γρίπη αποτελούν ένα μεγάλο «αγκάθι» που δίνει δύναμη στον ιό αποδυναμώνοντας τον πληθυσμό, όπως υπογραμμίζει στο «Βήμα» η πρόεδρος του ΚΕΕΛΠΝΟ, καθηγήτρια Δημόσιας και Διοικητικής Υγιεινής της Εθνικής Σχολής Δημόσιας Υγείας κυρία Τζένη Κουρέα-Κρεμαστινού. «Παρότι δεν έχουμε εφετινές επίσημες καταγραφές, τα ποσοστά εμβολιαστικής κάλυψης στις ομάδες υψηλού κινδύνου δεν πρέπει να ξεπερνούν το 20%-30%, ενώ σε αυτές τις ομάδες ποσοστό άνω του 75% πρέπει να είναι εμβολιασμένο». Η πρόεδρος του ΚΕΕΛΠΝΟ αναφέρει ότι στην Ευρώπη μόνο η Ολλανδία έχει επιτύχει αυτό το ποσοστό κάλυψης, ενώ ακολουθεί η Βρετανία με ποσοστό που αγγίζει το 73%. Να σημειωθεί ότι στην Ελλάδα επικρατεί εδώ και έτη «φοβία των εμβολίων» - για την ακρίβεια, μετά την πανδημία του 2009, οπότε και επικράτησε πανδαιμόνιο σχετικά με την ασφάλεια των εμβολίων, ενώ και οι χειρισμοί των Αρχών έριξαν την εμπιστοσύνη του πληθυσμού σε ό,τι αφορά το αντιγριπικό εμβόλιο (και όχι μόνο) στα... τάρταρα.
Ανεμβολίαστοι γιατροί και νοσηλευτές!
Το «αγκάθι» γίνεται ακόμη πιο... αιχμηρό καθώς μια άλλη «νευραλγική» ομάδα που θα επιβαλλόταν να είναι εμβολιασμένη φαίνεται να καταγράφει ρεκόρ... μη εμβολιασμού: δεν είναι άλλη από εκείνη του ιατρικού και νοσηλευτικού προσωπικού. Παλαιότερες μελέτες που αφορούν τους γιατρούς και νοσηλευτές στην Ελλάδα έδειχναν ότι μόλις το 10%-15% εξ αυτών εμβολιάζεται για τη γρίπη. Εφέτος εκτιμάται ότι τα πράγματα είναι ακόμη χειρότερα, ίσως και με κάποια ευθύνη της Πολιτείας. Και αυτό διότι η προηγούμενη ηγεσία του υπουργείου Υγείας με εγκύκλιό της έπαψε τη δωρεάν χορήγηση εμβολίων στους επαγγελματίες Υγείας υποχρεώνοντάς τους να συνταγογραφούν το εμβόλιο σε γιατρό και στη συνέχεια να το αγοράζουν με έκπτωση από κάποιο φαρμακείο. Ετσι το ήδη χαμηλό ποσοστό κάλυψης στους επαγγελματίες αυτούς που έχουν ως καθήκον να φροντίζουν τους αρρώστους φαίνεται να «καταποντίστηκε» περαιτέρω.
Και τώρα που η δραστηριότητα της γρίπης βρίσκεται στο απόγειό της, τι; είναι το εύλογο ερώτημα. Οι ειδικοί αναφέρουν πως, παρότι πράγματι είναι κάπως αργά για το εμβόλιο, θα μπορούσαν να το λάβουν, ακόμη και αυτή τη στιγμή, τα άτομα υψηλού κινδύνου. Απαιτούνται επτά ως δέκα ημέρες για την ανάπτυξη αντισωμάτων και, με δεδομένο πως αναμένουμε η περίοδος γρίπης να διαρκέσει ως τις αρχές Απριλίου, ίσως έτσι δημιουργήσουν μια καθυστερημένη μεν αλλά πολύτιμη «ασπίδα» για την υγεία τους. Πρέπει πάντως να σημειωθεί πως στην πράξη η λήψη του εμβολίου αυτή τη στιγμή είναι πολύ δύσκολη καθώς υπάρχουν πολύ μικρές ποσότητες διαθέσιμες στην αγορά.
Πώς να χρησιμοποιούμε τα αντι-ιικά;
Οταν η γρίπη όμως έχει πλέον χτυπήσει την... πόρτα, η λύση ακούει στο όνομα αντι-ιικά φάρμακα. Ιδού οι συστάσεις για τη σωστή λήψη τους, σύμφωνα με το ΚΕΕΛΠΝΟ:
- Ολα τα άτομα υψηλού κινδύνου (όπως αυτά με χρόνια αναπνευστικά προβλήματα, καρδιολογικά προβλήματα, οι ανοσοκατεσταλμένοι ασθενείς, οι ηλικιωμένοι κ.ά.) πρέπει να λάβουν αντι-ιική θεραπεία μέσα στα δύο πρώτα 24ωρα από την εμφάνιση συμπτωμάτων γρίπης, ακόμη και αν δεν υπάρχει εργαστηριακή επιβεβαίωση για την ύπαρξη της νόσου. Η θεραπεία λαμβάνεται με συνταγή γιατρού.
-Σε ό,τι αφορά τα άτομα που δεν ανήκουν σε ομάδες υψηλού κινδύνου, αν μέσα στο πρώτο 24ωρο από την εκδήλωση συμπτωμάτων εμφανίζουν σοβαρά συμπτώματα όπως είναι ο πυρετός 40 και άνω που επιμένει, οι σπασμοί ή κυάνωση ή τα συμπτώματα από το κεντρικό νευρικό σύστημα όπως οι παραισθήσεις, πρέπει να λάβουν άμεσα αντι-ιική θεραπεία.
- Για όλους τους υπολοίπους που παρουσιάζουν πιο ήπια μορφή της νόσου η θεραπεία δεν είναι άλλη από το... κλειδαμπάρωμα. Οσο διαρκούν τα συμπτώματα, όπως ο σοβαρός βήχας και ο πυρετός, κοινώς για τρεις ως πέντε ημέρες κατά μέσον όρο, τα άτομα αυτά θα πρέπει να μείνουν στο σπίτι ώστε να μην ταλαιπωρούν τον εαυτό τους αλλά και να μην εκθέτουν τους υπολοίπους στον ιό (σημειώνεται ότι ο καθένας μας είναι μολυσματικός για τους γύρω του ένα ως δύο 24ωρα πριν από την εμφάνιση συμπτωμάτων, καθώς και για όσο διαρκούν τα σοβαρά συμπτώματα μετά την εμφάνισή τους). Στο διάστημα της... κατ' οίκον νοσηλείας ο ασθενής πρέπει να παρακολουθεί τον πυρετό του σε τακτική βάση, να λαμβάνει αντιπυρετικά, να καταναλώνει τροφές καλής θερμιδικής αξίας, να λαμβάνει αρκετά υγρά - εννοείται επίσης η τήρηση μέτρων ατομικής υγιεινής ώστε να μη μεταδώσει τον ιό και στους οικείους του εντός του σπιτιού. Σημαντικό είναι επίσης να ξέρουμε ότι, αν εμφανίσουμε υποτροπή ενώ πιστεύουμε ότι η γρίπη έχει πλέον περάσει, πρέπει να επισκεφθούμε άμεσα τον γιατρό καθώς εγκυμονεί ο κίνδυνος μιας δευτερογενούς (πιθανώς βακτηριακής) λοίμωξης, η οποία απαιτεί την κατάλληλη θεραπεία.
Δεν θέλει κόπο αλλά τρόπο (που συνοψίζεται σε ένα μικρό τσίμπημα) για να αφήσουμε τη γρίπη έξω από τη ζωή μας και κυρίως οι ομάδες υψηλού κινδύνου του πληθυσμού, τονίζουν πάλι και πάλι οι ειδήμονες. Ακόμη όμως και αν δεν κάναμε τον «κόπο» να βρούμε τον... τρόπο του εμβολίου και η γρίπη μάς επισκέφθηκε, είναι απαραίτητο να δράσουμε σωστά για το καλό το δικό μας αλλά και των γύρω μας. Γρίπη είναι, θα περάσει (αλλά ας περάσει όσο πιο ανώδυνα γίνεται).
ΠΑΡΑΠΛΑΝΗΤΙΚΕΣ ΜΕΤΡΗΣΕΙΣΠροσοχή στα rapid!
Σε ανακοίνωση του Ινστιτούτου Παστέρ που εξεδόθη την εβδομάδα που μας πέρασε σημειώνεται ότι το Εθνικό Εργαστήριο Αναφοράς Γρίπης του Ινστιτούτου δέχεται αναφορές σχετικά με μη ικανοποιητική απόδοση των ταχειών δοκιμασιών (rapid tests) του ιού της γρίπης. Τι συμβαίνει με τις ταχείες δοκιμασίες και τι πρέπει να πράξουν όσοι θέλουν να υποβληθούν σε έλεγχο για την ύπαρξη του ιού; ρωτήσαμε τον διευθυντή του Εθνικού Εργαστηρίου Αναφοράς Γρίπης Ν. Ελλάδος στο Ινστιτούτο Παστέρ κ. Ανδρέα Μεντή. Οπως μας είπε, «είναι γνωστό από τις υπάρχουσες εργαστηριακές μελέτες ότι τα ποσοστά ευαισθησίας των δοκιμασιών αυτών είναι της τάξεως του 40%-60%, με υψηλή όμως ειδικότητα - της τάξεως του 85%-100%. Τι σημαίνει όμως ειδικότητα και ευαισθησία; Ας δώσουμε δύο παραδείγματα: Aν έχουμε 100 πραγματικά αρνητικά δείγματα, η ταχεία δοκιμασία θα δείξει ότι τα 85-100 είναι πράγματι αρνητικά - σε αυτό συνίσταται η υψηλή ειδικότητα. Αν έχουμε όμως 100 πραγματικά θετικά δείγματα, η ταχεία δοκιμασία θα δείξει τα 40-60 εξ αυτών θετικά και τα υπόλοιπα θα τα δείξει αρνητικά ενώ θα είναι ψευδώς αρνητικά - σε αυτό συνίσταται η χαμηλή ευαισθησία. Ολα αυτά μάς δείχνουν ότι αν ένα τεστ βγει αρνητικό, αυτό δεν σημαίνει πως το άτομο δεν φέρει τον ιό, οπότε επιβάλλεται τελικώς μοριακός έλεγχος αν υπάρχει σοβαρή υποψία ότι έχει γρίπη». Σημειώνεται ότι οι ταχείες δοκιμασίες διεξάγονται σε αρκετά ιδιωτικά κέντρα και νοσοκομεία και τα αποτελέσματα εξάγονται σε περίπου ένα τέταρτο της ώρας, ενώ ο μοριακός έλεγχος διεξάγεται σε μερικά νοσοκομεία, ιδιωτικά κέντρα καθώς και στο Ινστιτούτο Παστέρ και συνήθως τα αποτελέσματα εξάγονται μέσα σε τρεις ώρες (ανάλογα όμως με τη ροή των δειγμάτων και τον εξοπλισμό του εργαστηρίου μπορεί να χρειαστούν και πολύ περισσότερες). Τι συμβουλεύει λοιπόν ο κ. Μεντής το κοινό; «Το βασικό αρχικό ερώτημα είναι ποιος χρειάζεται πράγματι να υποβληθεί στον έλεγχο για τον εντοπισμό και την ταυτοποίηση του ιού της γρίπης. Αν πρόκειται για ένα άτομο που δεν ανήκει σε ομάδα υψηλού κινδύνου, οπότε και δεν θα λάβει κάποια ειδική θεραπεία, ακόμη και αν το αποτέλεσμα είναι θετικό, τότε δεν υπάρχει καν λόγος υποβολής στην εξέταση. Αν όμως συντρέχουν λόγοι για να διαγνωσθεί αν το άτομο πάσχει από γρίπη, τότε η πιο ακριβής λύση είναι ο μοριακός έλεγχος».
Η10Ν8
Νέα απειλή made in China
Οι επιστήμονες φοβούνται ότι ένα νέο στέλεχος της γρίπης των πτηνών, το οποίο έχει ήδη εμφανιστεί στην Κίνα, μπορεί να κάνει παγκόσμια «καριέρα». Το στέλεχος Η10Ν8, περί ου ο λόγος, έχει ήδη σκοτώσει στην πόλη Ναντσάνγκ μια 73χρονη, στην οποία (πιθανότατα) μεταδόθηκε έπειτα από επίσκεψή της σε αγορά πουλερικών. Στην ίδια επαρχία της χώρας (επαρχία Τζιανγκσί) κατεγράφη και δεύτερο σοβαρό κρούσμα εξαιτίας του στελέχους - πρόκειται για μια 55χρονη γυναίκα που νοσηλεύεται σε κρίσιμη κατάσταση σε νοσοκομείο στη Ναντσάνγκ. Οι επιστήμονες δεν έχουν ξαναδεί το συγκεκριμένο στέλεχος που ανήκει στον τύπο Α της γρίπης και εκφράζουν την ανησυχία τους για το γεγονός ότι κατάφερε να μεταπηδήσει από τα πτηνά στον άνθρωπο. Μάλιστα σε δημοσίευση που έγινε πριν από μερικές ημέρες στην έγκριτη ιατρική επιθεώρηση «The Lancet» ειδικοί του Κινεζικού Κέντρου Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων στο Πεκίνο με επικεφαλής τον ιολόγο Σου Γιουελόνγκ τόνισαν: «Η πανδημική δυναμική αυτού του νέου στελέχους δεν πρέπει να υποτιμηθεί. Τα στοιχεία αποκαλύπτουν ότι το στέλεχος Η10Ν8 συνεχίζει να κυκλοφορεί και μπορεί να προκαλέσει περισσότερα κρούσματα σε ανθρώπους στο μέλλον». Μάλιστα στο άρθρο των ερευνητών αναφέρεται ότι πρόκειται για το πέμπτο καινούργιο στέλεχος γρίπης που «αναδύεται» τα τελευταία 17 έτη. «Εμφανίζει ανησυχητικό γενετικό προφίλ και πρέπει να παρακολουθείται στενά. Φαίνεται ότι μπορεί να μολύνει τους ιστούς βαθιά στους πνεύμονες και να πολλαπλασιαστεί εύκολα εντός του ανθρώπινου οργανισμού» γράφουν οι κινέζοι επιστήμονες και συμπληρώνουν ότι ο φόβος είναι πως το Η10Ν8 θα καταφέρει κάποια στιγμή να μεταδίδεται εύκολα μεταξύ ανθρώπων - αν και, όπως υπογραμμίζουν, δεν υπάρχουν ενδείξεις ότι έχει συμβεί κάτι τέτοιο, τουλάχιστον μέχρι στιγμής. Σημειώνεται ότι από πέρυσι η Κίνα «πάλευε» με το ξέσπασμα ενός άλλου παρόμοιου στελέχους, του Η7Ν9, το οποίο σκότωσε το ένα τέταρτο των ατόμων που μόλυνε.
Σχολιάζοντας την εμφάνιση αυτού του νέου στελέχους, ο λοιμωξιολόγος του ΚΕΕΛΠΝΟ κ. Σωτήρης Τσιόδρας αναφέρει ότι «τόσο το στέλεχος Η10Ν8 όσο και το Η7Ν9 είναι "εξαδέλφια" του Η5Ν1, του στελέχους που εμφανίστηκε αρχικώς στην Ασία το 2003 και παρότι δεν απέκτησε ποτέ την ικανότητα να μεταδίδεται εύκολα μεταξύ ανθρώπων - η κύρια πηγή μετάδοσής του στον άνθρωπο ήταν πάντοτε τα πτηνά - σκότωνε ποσοστό μεγαλύτερο του 50% των ατόμων που μόλυνε. Σε κάθε περίπτωση τα στελέχη αυτά φαίνεται ότι μεταδίδονται μόνο έπειτα από στενή επαφή του ανθρώπου με πουλερικά. Πρόκειται για έναν εν δυνάμει καινούργιο κίνδυνο, ωστόσο δεν έχουμε δει να υφίσταται την κύρια εκείνη μετάλλαξη που θα του επιτρέψει την εύκολη εξάπλωση».
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ
πηγή: tovima.gr
ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ
ΜΟΙΡΑΣΤΕΙΤΕ
ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ
ΠΡΟΗΓΟΥΜΕΝΟ ΑΡΘΡΟ
Βόρεια Κορέα: Εμείς δεν παραβιάζουμε τα ανθρώπινα δικαιώματα
ΕΠΟΜΕΝΟ ΑΡΘΡΟ
Απάντηση ΕΟΠΥΥ Λάρισας στον Ιατρικό Σύλλογο
ΣΧΟΛΙΑΣΤΕ
