2014-03-04 12:45:55
Γράφει ο Κυριάκος Τούνης
"Ο μυθιστορηματικός Αλέξης Ζορμπάς"
Το έργο "Βίος και πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά", γραμμένο το 1943, αποτελεί σταθμό στην ελληνική και ευρωπαϊκή λογοτεχνία. Έχει μεταφραστεί στα αγγλικά, τα γαλλικά, τα σουηδικά, τα κινεζικά και σε άλλες γλώσσες. Ο κεντρικός του ήρωας Αλέξης Ζορμπάς είναι το πραγματικό πρόσωπο Γιώργης Ζορμπάς. Ένα πρόσωπο που επηρέασε τόσο τον συγγραφέα, ώστε ο ίδιος να εκφραστεί γι' αυτό και με τέχνη. Τα όρια μεταξύ πραγματικού και μυθικού Ζορμπά είναι συγκεχυμένα, κάτι που δεν πρέπει να μας απασχολεί καθώς έχουμε να κάνουμε με μυθιστόρημα. Ένα μυθιστόρημα που σαν χείμαρρος κατακλύζει τον αναγνώστη με την απίστευτα δημιουργική σχέση του διανοούμενου (αφηγητή) με τον λαϊκό (Ζορμπά).
Μια σχέση με δύο δασκάλους-μαθητές. Ερωτήματα που απασχολούν το καθένα απαντώνται από διαφορετικές σκοπιές. Από τη μία έχουμε αυτή του διανοούμενου που καταπιάνεται συνεχώς με τα βιβλία και τις ιδέες και από την άλλη του λαϊκού που θωρεί άμεσα, αυθόρμητα τα πράγματα
. Ο Καζαντζάκης επιλέγει να εκφραστεί αυτή η δεύτερη ματιά, καθώς ο ίδιος βλέπει στον ήρωά του ένα κομμάτι του εαυτού του που επιθυμεί να πραγματωθεί απτά όπως και σε εκείνον. Ο Ζορμπάς είναι αυτός που αφουγκράζεται τη φύση, μένει δεμένος με τη μητέρα γη και προσφέρει μια αρχέγονη σοφία:
"Ο άνθρωπος αυτός, συλλογίστηκα, δεν πήγε στο σχολειό και το μυαλό του δε χάλασε. Είδε κι έκαμε κι έπαθε πολλά, άνοιξε ο νους του, η καρδιά του πλάτινε, χωρίς να χάσει την αρχέγονη παλικαριά της. Όλα τα πολύπλοκα, άλυτα για μας, προβλήματα, τα λύνει αυτός με μια σπαθιά...Δύσκολο να πέσει όξω αυτός, γιατί ακουμπά ολάκερος, από τις πατούσες ως το κεφάλι, στο χώμα...Αγγίζει, σμίγει, γίνεται ένα με τη Μάνα...Εμείς οι γραμματιζούμενοι είμαστε τα σερσέμικα πουλιά του αγέρα."
Η σχέση που αναπτύσσει με τα πράγματα σωματοποείται, η χαρά, η οδύνη, οι αντιλήψεις αποτυπώνονται στο σώμα. Αυτό αναλαμβάνει την υπαρξιακή ένταση, ενώ στον διανοούμενο πολλές φορές παρατηρείται η τάση προς ανωδυνοποίηση με το μυαλό:
"-Ναι, καταλαβαίνεις με το μυαλό. Λες: σωστό, στραβό, έτσι είναι, έτσι δεν είναι, έχεις δίκιο, δεν έχεις δίκιο. Μα τι βγαίνει με αυτό; Εγώ κοιτάζω τα μπράτσα σου, τα πόδια σου, το στήθος σου την ώρα που μιλάς, κι αυτά όλα 'πομένουν βουβά, δεν λένε τίποτα. Σαν να μην έχουν αίμα. Από πού λοιπόν μπορείς να καταλάβεις; Από το κεφάλι; Πφφ!"
Ο διανοούμενος δηλαδή πνευματικοποιεί την στάση του συνεχώς, θεωρητικοποιεί με αφαιρέσεις, κάνει σύνθετα τα πράγματα, ενώ κατά βάθος επιθυμεί κάτι διαφορετικό. Να ζήσει και αυτός πιο ανέμελα, δίνοντας την ύψιστη σημασία στο αυθόρμητο δόσιμο της φύσης. Ο λαϊκός από την άλλη γίνεται ένα με τη φύση, πλάθει από το τίποτα, ακούει και βλέπει πράγματα που δεν φαίνονται με τη πρώτη ματιά. Θα λέγαμε πως είναι ένας καλλιτέχνης που επεξεργάζεται την ανάσα της φύσης.
Έτσι λοιπόν, προκύπτει μια λαϊκή δυναμική που καταπιάνεται με τα πιο απλά πράγματα και τα νοηματοδοτεί. Εκεί όπου οι άλλοι προσπερνούν νωχελικά πολλά πράγματα ο Ζορμπάς μπορεί "ν' ανανιώνει τη παρθενιά του κόσμου": "Το 'χεις προσέξει αφεντικό;...οι πέτρες στον κατήφορο ζωντανεύουν!". Κάθε στιγμή μπορεί να τη δημιουργεί με μη τυποποιημένο τρόπο, καθώς έχει αναλάβει τα πράγματα, έχει αναμετρηθεί με αυτά, έχει πονέσει και τώρα παράγει ακατέργαστη σοφία.
Και από τον πόνο που ανέλαβε προέκυψε μια διαφορετική σχέση με το πόλεμο, τη πατρίδα, τη θρησκεία, την ελευθερία, το θάνατο. Τώρα ανοίγεται στις σχέσεις του με τους ανθρώπους λεύτερος χωρίς φόβο: "Μια φορά έλεγα: Ετούτος είναι Τούρκος και Βούλγαρος, ετούτος Έλληνας. Έχω εγώ κάμει πράγματα για τη πατρίδα, αφεντικό, να σου σηκώνεται η τρίχα σου: έσφαξα, έκλεψα, ατίμασα γυναίκες...Έβαλα μαθές γνώση, κοιτάζω τώρα τους ανθρώπους και λέω: Ετούτος είναι καλός άνθρωπος, εκείνος κακός. Δεν πάει να 'ναι Βούλγαρος ή Ρωμιός;...". Δεν εξουσιάζεται από το χρήμα, ούτε από κάποιο Θεό: "...πολλοί πιστεύουν στη Παράδεισο και έχουν δεμένο το γάιδαρό τους. Εγώ δεν έχω γάιδαρο, είμαι λεύτερος και δε φοβούμαι τη Κόλαση, όπου να ψοφήσει ο γάιδαρός μου. Ούτε ελπίζω στην Παράδεισο, όπου να φάει τριφύλλι...". Διακινδυνεύει, παθιάζεται και φτάνει στα άκρα, γιατί εκεί νιώθει πως ρουφά το αληθινό οξυγόνο. Πηγαίνει από τον πιο δύσβατο δρόμο εκεί που θέλει να πάει, ακόμη και αν είναι λανθασμένος. Γι' αυτόν δεν έχει σημασία η σιγουριά, αλλά τα νέα ανοίγματα που θα υψώσουν τον άνθρωπο: " -Οι μισές δουλειές..., οι μισές κουβέντες, οι μισές αμαρτίες, οι μισές καλοσύνες έφεραν το κόσμο στα σημερινά χάλια. Φτάσε, μωρέ άνθρωπε, ως την άκρα, βάρα και μη φοβάσαι! Πιο πολύ σιχαίνεται ο Θεός το μισοδιάολο παρά τον αρχιδιάολο!". Ζει λοιπόν, με ένα διονυσιακό τρόπο.
Ο Ζορμπάς σύμφωνα με τον Ερατοσθένη Γ. Καψωμένο μετατρέπει τις φυσικές αξίες σε κοινωνικές. Ενώνει την ύλη με το πνεύμα και προβάλλει ένα μονιστικό μοντέλο. Αυτό σε αντιπαράθεση με τη βουδιστική κοσμοθεωρία, που απασχολεί τον διανοούμενο, και υψώνει μόνο τις πνευματικές αξίες (στο τέλος ο διανοούμενος σαν καλός μαθητής απαλλάσσεται από τα δεσμά της). Ο λαϊκός μένει προσηλωμένος στην αλήθεια του σύμπαντος, σε κάθε τι γήινο εδώ. Ο Ζορμπάς ενσαρκώνει το ελληνικό λαϊκό πρότυπο.
Ο Καζαντζάκης δεν θα μπορούσε να μην έχει στο μυαλό του το πρότυπο αυτό. Αλλά όπως είδαμε παραπάνω καταφέρνει να ανανοηματοδοτήσει κάποιες αξίες και να ξεπεράσει τους τοπικούς περιορισμούς. Άλλωστε ο ίδιος με τον σύντροφό του βρίσκονται σε ένα ακρογιάλι της Κρήτης, ζουν την νοοτροπία και την παράδοσή της, ταυτόχρονα όμως αντιστέκονται σε κάποια κατάλοιπα, όπως η αχρείαστη βία και η υποτακτικότητα στη θρησκεία. Και όλα αυτά δημιουργούνται από δύο διαφορετικούς ανθρώπους, από τους οποίους ο καλύτερος μαθητής είναι ο διανοούμενος που θέλει να ξεφύγει από τα δεσμά θεωρητικών προβληματισμών.
Στη βιβλιοκρισία που κάνει ο Pierre Minet αναφέρει για το μυθιστόρημα: "Ένα έργο πληθωρικό, που μέλλει να έχει σωτήρια επίδραση στα παραγεμισμένα από αφαιρέσεις μυαλά μας και στην ευαισθησία μας που είναι συχνά θύμα της διάνοιά μας". Και αυτός διαβλέπει πόσο σημαντική είναι η αμεσότητα με τα πράγματα και όχι η συνεχής αφαιρετική επεξεργασία.
Ο Αιμίλιος Χαρμούζος ,τώρα, μιλάει για τη δύναμη που έχει ο Καζαντζάκης να αναλαμβάνει τα δύσκολα. Τοποθετεί στο έργο του κάτι διαφορετικό από αυτό που πιστεύει και μέσα από ένα κύκλο αναζητά τον εαυτό του. Συγκεκριμενοποιεί με τον Ζορμπά τις αφηρημένες και μεταφυσικές επιθυμίες του.
Τέλος, στο μυθιστόρημα προβάλλονται οι ελληνικές πολιτισμικές αξίες και η μαγευτική φυσική ομορφιά της χώρας. Η παράδοση ενώνεται με το τωρινό κόσμο και δείχνεται η συνέχεια του πολιτισμού.
Βιβλιογραφία:
Νίκου Καζαντζάκη, Βίος και πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά, Εκδόσεις Καζαντζάκη 2010
logioshermes
"Ο μυθιστορηματικός Αλέξης Ζορμπάς"
Το έργο "Βίος και πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά", γραμμένο το 1943, αποτελεί σταθμό στην ελληνική και ευρωπαϊκή λογοτεχνία. Έχει μεταφραστεί στα αγγλικά, τα γαλλικά, τα σουηδικά, τα κινεζικά και σε άλλες γλώσσες. Ο κεντρικός του ήρωας Αλέξης Ζορμπάς είναι το πραγματικό πρόσωπο Γιώργης Ζορμπάς. Ένα πρόσωπο που επηρέασε τόσο τον συγγραφέα, ώστε ο ίδιος να εκφραστεί γι' αυτό και με τέχνη. Τα όρια μεταξύ πραγματικού και μυθικού Ζορμπά είναι συγκεχυμένα, κάτι που δεν πρέπει να μας απασχολεί καθώς έχουμε να κάνουμε με μυθιστόρημα. Ένα μυθιστόρημα που σαν χείμαρρος κατακλύζει τον αναγνώστη με την απίστευτα δημιουργική σχέση του διανοούμενου (αφηγητή) με τον λαϊκό (Ζορμπά).
Μια σχέση με δύο δασκάλους-μαθητές. Ερωτήματα που απασχολούν το καθένα απαντώνται από διαφορετικές σκοπιές. Από τη μία έχουμε αυτή του διανοούμενου που καταπιάνεται συνεχώς με τα βιβλία και τις ιδέες και από την άλλη του λαϊκού που θωρεί άμεσα, αυθόρμητα τα πράγματα
"Ο άνθρωπος αυτός, συλλογίστηκα, δεν πήγε στο σχολειό και το μυαλό του δε χάλασε. Είδε κι έκαμε κι έπαθε πολλά, άνοιξε ο νους του, η καρδιά του πλάτινε, χωρίς να χάσει την αρχέγονη παλικαριά της. Όλα τα πολύπλοκα, άλυτα για μας, προβλήματα, τα λύνει αυτός με μια σπαθιά...Δύσκολο να πέσει όξω αυτός, γιατί ακουμπά ολάκερος, από τις πατούσες ως το κεφάλι, στο χώμα...Αγγίζει, σμίγει, γίνεται ένα με τη Μάνα...Εμείς οι γραμματιζούμενοι είμαστε τα σερσέμικα πουλιά του αγέρα."
Η σχέση που αναπτύσσει με τα πράγματα σωματοποείται, η χαρά, η οδύνη, οι αντιλήψεις αποτυπώνονται στο σώμα. Αυτό αναλαμβάνει την υπαρξιακή ένταση, ενώ στον διανοούμενο πολλές φορές παρατηρείται η τάση προς ανωδυνοποίηση με το μυαλό:
"-Ναι, καταλαβαίνεις με το μυαλό. Λες: σωστό, στραβό, έτσι είναι, έτσι δεν είναι, έχεις δίκιο, δεν έχεις δίκιο. Μα τι βγαίνει με αυτό; Εγώ κοιτάζω τα μπράτσα σου, τα πόδια σου, το στήθος σου την ώρα που μιλάς, κι αυτά όλα 'πομένουν βουβά, δεν λένε τίποτα. Σαν να μην έχουν αίμα. Από πού λοιπόν μπορείς να καταλάβεις; Από το κεφάλι; Πφφ!"
Ο διανοούμενος δηλαδή πνευματικοποιεί την στάση του συνεχώς, θεωρητικοποιεί με αφαιρέσεις, κάνει σύνθετα τα πράγματα, ενώ κατά βάθος επιθυμεί κάτι διαφορετικό. Να ζήσει και αυτός πιο ανέμελα, δίνοντας την ύψιστη σημασία στο αυθόρμητο δόσιμο της φύσης. Ο λαϊκός από την άλλη γίνεται ένα με τη φύση, πλάθει από το τίποτα, ακούει και βλέπει πράγματα που δεν φαίνονται με τη πρώτη ματιά. Θα λέγαμε πως είναι ένας καλλιτέχνης που επεξεργάζεται την ανάσα της φύσης.
Έτσι λοιπόν, προκύπτει μια λαϊκή δυναμική που καταπιάνεται με τα πιο απλά πράγματα και τα νοηματοδοτεί. Εκεί όπου οι άλλοι προσπερνούν νωχελικά πολλά πράγματα ο Ζορμπάς μπορεί "ν' ανανιώνει τη παρθενιά του κόσμου": "Το 'χεις προσέξει αφεντικό;...οι πέτρες στον κατήφορο ζωντανεύουν!". Κάθε στιγμή μπορεί να τη δημιουργεί με μη τυποποιημένο τρόπο, καθώς έχει αναλάβει τα πράγματα, έχει αναμετρηθεί με αυτά, έχει πονέσει και τώρα παράγει ακατέργαστη σοφία.
Και από τον πόνο που ανέλαβε προέκυψε μια διαφορετική σχέση με το πόλεμο, τη πατρίδα, τη θρησκεία, την ελευθερία, το θάνατο. Τώρα ανοίγεται στις σχέσεις του με τους ανθρώπους λεύτερος χωρίς φόβο: "Μια φορά έλεγα: Ετούτος είναι Τούρκος και Βούλγαρος, ετούτος Έλληνας. Έχω εγώ κάμει πράγματα για τη πατρίδα, αφεντικό, να σου σηκώνεται η τρίχα σου: έσφαξα, έκλεψα, ατίμασα γυναίκες...Έβαλα μαθές γνώση, κοιτάζω τώρα τους ανθρώπους και λέω: Ετούτος είναι καλός άνθρωπος, εκείνος κακός. Δεν πάει να 'ναι Βούλγαρος ή Ρωμιός;...". Δεν εξουσιάζεται από το χρήμα, ούτε από κάποιο Θεό: "...πολλοί πιστεύουν στη Παράδεισο και έχουν δεμένο το γάιδαρό τους. Εγώ δεν έχω γάιδαρο, είμαι λεύτερος και δε φοβούμαι τη Κόλαση, όπου να ψοφήσει ο γάιδαρός μου. Ούτε ελπίζω στην Παράδεισο, όπου να φάει τριφύλλι...". Διακινδυνεύει, παθιάζεται και φτάνει στα άκρα, γιατί εκεί νιώθει πως ρουφά το αληθινό οξυγόνο. Πηγαίνει από τον πιο δύσβατο δρόμο εκεί που θέλει να πάει, ακόμη και αν είναι λανθασμένος. Γι' αυτόν δεν έχει σημασία η σιγουριά, αλλά τα νέα ανοίγματα που θα υψώσουν τον άνθρωπο: " -Οι μισές δουλειές..., οι μισές κουβέντες, οι μισές αμαρτίες, οι μισές καλοσύνες έφεραν το κόσμο στα σημερινά χάλια. Φτάσε, μωρέ άνθρωπε, ως την άκρα, βάρα και μη φοβάσαι! Πιο πολύ σιχαίνεται ο Θεός το μισοδιάολο παρά τον αρχιδιάολο!". Ζει λοιπόν, με ένα διονυσιακό τρόπο.
Ο Ζορμπάς σύμφωνα με τον Ερατοσθένη Γ. Καψωμένο μετατρέπει τις φυσικές αξίες σε κοινωνικές. Ενώνει την ύλη με το πνεύμα και προβάλλει ένα μονιστικό μοντέλο. Αυτό σε αντιπαράθεση με τη βουδιστική κοσμοθεωρία, που απασχολεί τον διανοούμενο, και υψώνει μόνο τις πνευματικές αξίες (στο τέλος ο διανοούμενος σαν καλός μαθητής απαλλάσσεται από τα δεσμά της). Ο λαϊκός μένει προσηλωμένος στην αλήθεια του σύμπαντος, σε κάθε τι γήινο εδώ. Ο Ζορμπάς ενσαρκώνει το ελληνικό λαϊκό πρότυπο.
Ο Καζαντζάκης δεν θα μπορούσε να μην έχει στο μυαλό του το πρότυπο αυτό. Αλλά όπως είδαμε παραπάνω καταφέρνει να ανανοηματοδοτήσει κάποιες αξίες και να ξεπεράσει τους τοπικούς περιορισμούς. Άλλωστε ο ίδιος με τον σύντροφό του βρίσκονται σε ένα ακρογιάλι της Κρήτης, ζουν την νοοτροπία και την παράδοσή της, ταυτόχρονα όμως αντιστέκονται σε κάποια κατάλοιπα, όπως η αχρείαστη βία και η υποτακτικότητα στη θρησκεία. Και όλα αυτά δημιουργούνται από δύο διαφορετικούς ανθρώπους, από τους οποίους ο καλύτερος μαθητής είναι ο διανοούμενος που θέλει να ξεφύγει από τα δεσμά θεωρητικών προβληματισμών.
Στη βιβλιοκρισία που κάνει ο Pierre Minet αναφέρει για το μυθιστόρημα: "Ένα έργο πληθωρικό, που μέλλει να έχει σωτήρια επίδραση στα παραγεμισμένα από αφαιρέσεις μυαλά μας και στην ευαισθησία μας που είναι συχνά θύμα της διάνοιά μας". Και αυτός διαβλέπει πόσο σημαντική είναι η αμεσότητα με τα πράγματα και όχι η συνεχής αφαιρετική επεξεργασία.
Ο Αιμίλιος Χαρμούζος ,τώρα, μιλάει για τη δύναμη που έχει ο Καζαντζάκης να αναλαμβάνει τα δύσκολα. Τοποθετεί στο έργο του κάτι διαφορετικό από αυτό που πιστεύει και μέσα από ένα κύκλο αναζητά τον εαυτό του. Συγκεκριμενοποιεί με τον Ζορμπά τις αφηρημένες και μεταφυσικές επιθυμίες του.
Τέλος, στο μυθιστόρημα προβάλλονται οι ελληνικές πολιτισμικές αξίες και η μαγευτική φυσική ομορφιά της χώρας. Η παράδοση ενώνεται με το τωρινό κόσμο και δείχνεται η συνέχεια του πολιτισμού.
Βιβλιογραφία:
Νίκου Καζαντζάκη, Βίος και πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά, Εκδόσεις Καζαντζάκη 2010
logioshermes
ΜΟΙΡΑΣΤΕΙΤΕ
ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ
ΠΡΟΗΓΟΥΜΕΝΟ ΑΡΘΡΟ
4411 - Αρχιμανδρίτης Βλαδίμηρος Ζωγραφίτης (1877 - 4 Μαρτίου 1963)
ΕΠΟΜΕΝΟ ΑΡΘΡΟ
ΘΕΛΕΙ ΝΕ ΜΕΙΝΕΙ ΜΕΧΡΙ ΤΑ... 40 ΣΤΗ ΡΕΑΛ Ο ΚΑΣΙΓΙΑΣ!
ΣΧΟΛΙΑΣΤΕ
![Προβλήματα στην Ξάνθη από την σφοδρή κακοκαιρία [video]](https://images.newsnowgreece.com/62/626873/provlimata-stin-xanthi-apo-tin-sfodri-kakokairia-video-1-124x78.jpg)
