2014-03-16 11:51:14
Γράφει ο Γρηγοριάδης Κωνσταντίνος
Αν είχαμε την πρόθεση να προσδιορίσουμε συγκεκριμένα την κοσμοθεωρία,τη φιλοσοφική ταυτότητα,τις προσωπικές απόψεις για τον άνθρωπο του μεγάλου Έλληνα λογοτέχνη Νίκου Καζαντζάκη,αυτό οπωσδήποτε θα προϋπέθετε ανάγνωση της «Ασκητικής».Το κείμενο αυτό,που κυκλοφόρησε το 1927,συνιστά εν ολίγοις την καζαντζακική σκέψη.Σε αυτό το έργο εντοπίζεται η διαρκής ανάγκη και ο αγώνας των ψυχικών δυνάμεων του ανθρώπου να θέσει σε ανωτερότητα το Πνεύμα από την Ύλη και να ελευθερωθεί από τα δεσμά που στερούν την αίσθηση της ελευθερίας.
Το βιβλίο χωρίζεται σε έξι κεφάλαια: α)Πρόλογος,β)Η προετοιμασία,γ)η Πορεία,δ)Το όραμα,ε)η Πράξη,στ)η Σιγή.Στον Πρόλογο τίθεται το πρόβλημα της ύπαρξης,δηλαδή η αρχή της γέννησης και ο θάνατος.Από τη μια υπάρχει ο ανήφορος,που οδηγεί στην αθανασία και από την άλλη ο κατήφορος,η αναίρεση της ανθρώπινου βίου.Και τα δυο ρεύματα,σύμφωνα με τον αείμνηστο λογοτέχνη,πρέπει να εναρμονιστούν υπό τη σύλληψη ενός οράματος,το οποίο θα ρυθμίζει το στοχασμό μας.
Στην Προετοιμασία εκτίθενται τρία χρέη του ανθρώπου.Το πρώτο είναι η κατανόηση των ορίων του νου,ο οποίος αδυνατεί να συλλάβει την ουσία,αλλά μπορεί να συλλάβει τα φαινόμενα,όχι όλα,αλλά αυτά της ύλης.Σε αυτά τα πλαίσια ο νους είναι ο απόλυτος κυρίαρχος.Μέσα στα πλαίσια αυτής της λειτουργίας ο άνθρωπος είναι υποχρεωμένος να παλέψει για την ελευθερία.Το δεύτερο χρέος σχετίζεται με την διαρκή και ακόρεστη επιθυμία να εξαλειφτούν αυτά τα σύνορα και να συλλάβει ο άνθρωπος τί κρύβεται ακριβώς πίσω από αυτά τα φαινόμενα.Η σύλληψη αυτή μπορεί να προσεγγιστεί με την καρδιά,η οποία απορρίπτει τη συνθήκη της περατότητας και απαιτεί την υπέρβαση του θανάτου.Ουσιαστικά το δεύτερο χρέος συνοψίζεται στην αγωνία του ανθρώπου σχετικά με το τέλος της ύπαρξης.Η ελευθερία ως στόχος του ανθρώπου επιτυγχάνεται μόνο με απαλλαγή από το φόβο και την ελπίδα.Το τρίτο χρέος είναι άμεσα συνδεδεμένο με την περίφημη ρήση του Καζαντζάκη «δε φοβούμαι τίποτα,δεν ελπίζω τίποτα,είμαι λέφτερος».Ελευθερία δεν υπάρχει χωρίς την απαλλαγή από το φόβο και την ελπίδα.
Στην Πορεία,καθώς ο άνθρωπος ανηφορίζει,θα ακούσει μια κραυγή να ζητά βοήθεια.Χρέος του είναι να τη διακρίνει και να νιώσει ποιος κινδυνεύει.Καλύτερα να μην ξεκινήσει την Πορεία,αν δεν νιώσει την κραυγή.Στο πρώτο σκαλοπάτι(το Εγώ) δηλώνεται το χρέος του ανθρώπου να πετύχει την ύψιστη εκδοχή της ανιδιοτέλειας:«Ν' αγαπάς την ευθύνη.Να λες:Εγώ,εγώ μονάχος μου έχω χρέος να σώσω τη γης.Αν δε σωθεί,εγώ φταίω».Αυτή η ρήση οδηγεί σε μια αυταπάρνηση του εγώ,σε μια αυτοθυσία του ανθρώπου για την ανθρωπότητα.Εκτός από αυτό,φαίνεται ο Καζαντζάκης να εκθέτει ένα κριτήριο της ανωτερότητας του ανθρώπου:τον καταλογισμό των ευθυνών στον εαυτό του,η οποία σαφώς παραπέμπει σε μια έλλειψη του συνήθους και αηδιαστικού εγωϊσμού. Και η κοινωνική συνείδηση που έπεται της αυτοκριτικής,αποδεικνύεται με πράξεις,όχι απλά με εκτόνωση στον προφορικό λόγο.
Προχωρώντας στο δεύτερο σκαλοπάτι(τη Ράτσα),εκτίθενται ακόμα τρία χρέη.Το πρώτο είναι να νιώσει κανείς μέσα του όλους τους προγόνους,δηλαδή να κατανοήσει ότι η οντότητά του συνιστά ένα φορέα μιας κληρονομιάς και ενός ιστορικού παρελθόντος.Μετά από αυτό πρέπει να φωτίσει την ορμή τους και να συνεχίσει το έργο τους.Οπωσδήποτε,κατά τη γνώμη μου,πρέπει να αποφευχθεί οποιαδήποτε παραπομπή των λεγομένων του Καζαντζάκη σε ιδεολογικές πεποιθήσεις.Αντιθέτως,εδώ τονίζεται η ανάγκη της συνέχειας μιας πολιτιστικής ιδιαιτερότητας.Και αφού γίνει,η εντολή πρέπει να μεταφερθεί στον απόγονο,για να συνεχίσει το έργο με μεγαλύτερη ποιότητα και ένταση.
Στο τρίτο βήμα(Η Ανθρωπότητα) πιστοποιείται ότι η κραυγή ανήκει σε ολόκληρη την οικουμένη.Τονίζεται η ανάγκη ελευθερίας ακόμα και από τη ράτσα και η ενότητα όλων των ανθρώπων,δηλαδή η εξάλειψη των ιδεολογικών-φυλετικών διακρίσεων.Προχωρώντας στο τέταρτο σκαλοπάτι,ανακαλύπτουμε ότι η κραυγή προέρχεται και από το φυσικό περιβάλλον.Με εκπληκτικό λόγο περιγράφεται η αγωνία της γης,που παρουσιάζεται σαν ζωντανός οργανισμός να απευθύνεται στους ανθρώπους.
Στο Όραμα δίνεται έμφαση στη συνειδητοποίηση των σκαλοπατιών του ανηφορικού δρόμου.Ο σκοπός αυτός που δημιουργεί ερωτήματα,αν επιτευχθεί,θα δώσει τη δυνατότητα αποκάλυψης της ουσίας ως οράματος:«Η ουσία του Θεού μας είναι ο ΑΓΩΝΑΣ».Στον αγώνα αυτό μάχονται ο πόνος,η χαρά,η ελπίδα.Όσο περισσότερο ο άνθρωπος οδηγείται σε ανοδική πορεία,τόσο τα δεσμά του πόνου θα απομονώνονται και θα εγκαταλείπονται.
Στο επόμενο κεφάλαιο,την Πράξη,διατυπώνονται οι σχέσεις θεού-ανθρώπου,ανθρώπου και ανθρώπου,ανθρώπου-φύσης.Σε ότι αφορά την πρώτη σχέση,ο Καζαντζάκης δίνει προτεραιότητα στο στοιχείο της πράξης,το οποίο θεωρεί ιερή μορφή θεωρίας και πλατύτερη θύρα της λύτρωσης.Και η πράξη αποτελεί απόδειξη του γεγονότος ότι είμαστε φορείς του θεϊκού στοιχείου.Κρατώντας την επιφύλαξή μου και αποφεύγοντας να προχωρήσω σε επιπόλαιες διαπιστώσεις,εδώ ίσως υπάρχουν επιρροές της καζαντζακικής σκέψης από τη φιλοσοφία της ύπαρξης(υπαρξισμός),στην οποία τονίζεται πολύ το στοιχείο της επιλογής και της πράξης.Η ουσία του Θεού αυτού λοιπόν είναι ο αγώνας για την ελευθερία και προχωρώντας στη δεύτερη σχέση παρατηρούμε,ότι μεγάλη σημασία έχει η σωτηρία του Θεού από τον άνθρωπο (Ο Θεός φωνάζει στην καρδιά μου:Σώσε με!).Τελειώνει η σχέση αυτή με το χρέος του ανθρώπου να αγαπήσει τον κόσμο και να αντιληφθεί ότι ο ίδιος είναι ο κόσμος.Η σχέση του ανθρώπου και φύσης διέπεται από μια μεταφυσική σχέση,με την οποία συνδέεται άμεσα η ύπαρξή του.Η ενότητα του ανθρώπου και της φύσης και αγαπητική στροφή του πρώτου προς την πλάση είναι προϋπόθεση ειρήνης και ελευθερίας
Το τελευταίο κεφάλαιο συνιστά το τέλος της κορύφωσης της ασκητικής και είναι η Σιγή.Αφού ο άνθρωπος τελείωσε σιωπηλά την Πορεία,«ωριμάζει σιωπηλά» με το σύμπαν.Η Σιγή είναι το τέλος της επιτυχημένης ή μη προσπάθειας.Καταλήγοντας,κραυγαλέα ο μεγάλος λογοτέχνης διατυπώνει το φιλοσοφικό του Πιστεύω,το οποίο αφορά το ζήτημα του Θεού και του ανθρώπου.
Κοντολογίς,η Ασκητική αποτελεί ένα εκπληκτικό λογοτεχνικό επίτευγμα,που προβάλλει την πρώτιστη ανάγκη για ανθρωπιά,αναμέτρηση με το φόβο του θανάτου,εναντίωση στη σύγκρουση.Ο οικουμενικός λογοτέχνης με έντονο το γλωσσοπλαστικό του χάρισμα και εμφανές του νεολογικό στοιχείο,χαρίζει ένα ποιητικό-φιλοσοφικό κείμενο,το οποίο διέπεται από μια υπέρβαση της περατότητας,από μια δίψα για το «αθανατίζειν».Το κείμενο κοινωνεί στον αναγνώστη την προτεραιότητα της συμπαντικής ενότητας.Μακάρι να μεταλαμπαδεύσει την ανάγκη για ελευθερία σε όποιον το διαβάσει.
*Το βιβλίο του Νίκου Καζαντζάκη,όπως και όλα τα έργα του,κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Καζαντζάκη.
**Για την γραφή του άρθρου,στάθηκε χρήσιμη η εισαγωγή του Νίκου Μαθιουδάκη,λέκτορα Εφαρμοσμένης Γλωσσολογίας και Λογοτεχνικής Υφολογίας του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης,η οποία συμπεριλαμβάνεται στη συλλεκτική έκδοση του βιβλίου,που κυκλοφόρησε με την εφημερίδα «Έθνος».
uperbasis.wordpress.com
Για να μας βρείτε στο facebook,μπείτε στον ακόλουθο σύνδεσμο:https://www.facebook.com/Uperbasiswordpresscom?fref=ts
Αν είχαμε την πρόθεση να προσδιορίσουμε συγκεκριμένα την κοσμοθεωρία,τη φιλοσοφική ταυτότητα,τις προσωπικές απόψεις για τον άνθρωπο του μεγάλου Έλληνα λογοτέχνη Νίκου Καζαντζάκη,αυτό οπωσδήποτε θα προϋπέθετε ανάγνωση της «Ασκητικής».Το κείμενο αυτό,που κυκλοφόρησε το 1927,συνιστά εν ολίγοις την καζαντζακική σκέψη.Σε αυτό το έργο εντοπίζεται η διαρκής ανάγκη και ο αγώνας των ψυχικών δυνάμεων του ανθρώπου να θέσει σε ανωτερότητα το Πνεύμα από την Ύλη και να ελευθερωθεί από τα δεσμά που στερούν την αίσθηση της ελευθερίας.
Το βιβλίο χωρίζεται σε έξι κεφάλαια: α)Πρόλογος,β)Η προετοιμασία,γ)η Πορεία,δ)Το όραμα,ε)η Πράξη,στ)η Σιγή.Στον Πρόλογο τίθεται το πρόβλημα της ύπαρξης,δηλαδή η αρχή της γέννησης και ο θάνατος.Από τη μια υπάρχει ο ανήφορος,που οδηγεί στην αθανασία και από την άλλη ο κατήφορος,η αναίρεση της ανθρώπινου βίου.Και τα δυο ρεύματα,σύμφωνα με τον αείμνηστο λογοτέχνη,πρέπει να εναρμονιστούν υπό τη σύλληψη ενός οράματος,το οποίο θα ρυθμίζει το στοχασμό μας.
Στην Προετοιμασία εκτίθενται τρία χρέη του ανθρώπου.Το πρώτο είναι η κατανόηση των ορίων του νου,ο οποίος αδυνατεί να συλλάβει την ουσία,αλλά μπορεί να συλλάβει τα φαινόμενα,όχι όλα,αλλά αυτά της ύλης.Σε αυτά τα πλαίσια ο νους είναι ο απόλυτος κυρίαρχος.Μέσα στα πλαίσια αυτής της λειτουργίας ο άνθρωπος είναι υποχρεωμένος να παλέψει για την ελευθερία.Το δεύτερο χρέος σχετίζεται με την διαρκή και ακόρεστη επιθυμία να εξαλειφτούν αυτά τα σύνορα και να συλλάβει ο άνθρωπος τί κρύβεται ακριβώς πίσω από αυτά τα φαινόμενα.Η σύλληψη αυτή μπορεί να προσεγγιστεί με την καρδιά,η οποία απορρίπτει τη συνθήκη της περατότητας και απαιτεί την υπέρβαση του θανάτου.Ουσιαστικά το δεύτερο χρέος συνοψίζεται στην αγωνία του ανθρώπου σχετικά με το τέλος της ύπαρξης.Η ελευθερία ως στόχος του ανθρώπου επιτυγχάνεται μόνο με απαλλαγή από το φόβο και την ελπίδα.Το τρίτο χρέος είναι άμεσα συνδεδεμένο με την περίφημη ρήση του Καζαντζάκη «δε φοβούμαι τίποτα,δεν ελπίζω τίποτα,είμαι λέφτερος».Ελευθερία δεν υπάρχει χωρίς την απαλλαγή από το φόβο και την ελπίδα.
Στην Πορεία,καθώς ο άνθρωπος ανηφορίζει,θα ακούσει μια κραυγή να ζητά βοήθεια.Χρέος του είναι να τη διακρίνει και να νιώσει ποιος κινδυνεύει.Καλύτερα να μην ξεκινήσει την Πορεία,αν δεν νιώσει την κραυγή.Στο πρώτο σκαλοπάτι(το Εγώ) δηλώνεται το χρέος του ανθρώπου να πετύχει την ύψιστη εκδοχή της ανιδιοτέλειας:«Ν' αγαπάς την ευθύνη.Να λες:Εγώ,εγώ μονάχος μου έχω χρέος να σώσω τη γης.Αν δε σωθεί,εγώ φταίω».Αυτή η ρήση οδηγεί σε μια αυταπάρνηση του εγώ,σε μια αυτοθυσία του ανθρώπου για την ανθρωπότητα.Εκτός από αυτό,φαίνεται ο Καζαντζάκης να εκθέτει ένα κριτήριο της ανωτερότητας του ανθρώπου:τον καταλογισμό των ευθυνών στον εαυτό του,η οποία σαφώς παραπέμπει σε μια έλλειψη του συνήθους και αηδιαστικού εγωϊσμού. Και η κοινωνική συνείδηση που έπεται της αυτοκριτικής,αποδεικνύεται με πράξεις,όχι απλά με εκτόνωση στον προφορικό λόγο.
Προχωρώντας στο δεύτερο σκαλοπάτι(τη Ράτσα),εκτίθενται ακόμα τρία χρέη.Το πρώτο είναι να νιώσει κανείς μέσα του όλους τους προγόνους,δηλαδή να κατανοήσει ότι η οντότητά του συνιστά ένα φορέα μιας κληρονομιάς και ενός ιστορικού παρελθόντος.Μετά από αυτό πρέπει να φωτίσει την ορμή τους και να συνεχίσει το έργο τους.Οπωσδήποτε,κατά τη γνώμη μου,πρέπει να αποφευχθεί οποιαδήποτε παραπομπή των λεγομένων του Καζαντζάκη σε ιδεολογικές πεποιθήσεις.Αντιθέτως,εδώ τονίζεται η ανάγκη της συνέχειας μιας πολιτιστικής ιδιαιτερότητας.Και αφού γίνει,η εντολή πρέπει να μεταφερθεί στον απόγονο,για να συνεχίσει το έργο με μεγαλύτερη ποιότητα και ένταση.
Στο τρίτο βήμα(Η Ανθρωπότητα) πιστοποιείται ότι η κραυγή ανήκει σε ολόκληρη την οικουμένη.Τονίζεται η ανάγκη ελευθερίας ακόμα και από τη ράτσα και η ενότητα όλων των ανθρώπων,δηλαδή η εξάλειψη των ιδεολογικών-φυλετικών διακρίσεων.Προχωρώντας στο τέταρτο σκαλοπάτι,ανακαλύπτουμε ότι η κραυγή προέρχεται και από το φυσικό περιβάλλον.Με εκπληκτικό λόγο περιγράφεται η αγωνία της γης,που παρουσιάζεται σαν ζωντανός οργανισμός να απευθύνεται στους ανθρώπους.
Στο Όραμα δίνεται έμφαση στη συνειδητοποίηση των σκαλοπατιών του ανηφορικού δρόμου.Ο σκοπός αυτός που δημιουργεί ερωτήματα,αν επιτευχθεί,θα δώσει τη δυνατότητα αποκάλυψης της ουσίας ως οράματος:«Η ουσία του Θεού μας είναι ο ΑΓΩΝΑΣ».Στον αγώνα αυτό μάχονται ο πόνος,η χαρά,η ελπίδα.Όσο περισσότερο ο άνθρωπος οδηγείται σε ανοδική πορεία,τόσο τα δεσμά του πόνου θα απομονώνονται και θα εγκαταλείπονται.
Στο επόμενο κεφάλαιο,την Πράξη,διατυπώνονται οι σχέσεις θεού-ανθρώπου,ανθρώπου και ανθρώπου,ανθρώπου-φύσης.Σε ότι αφορά την πρώτη σχέση,ο Καζαντζάκης δίνει προτεραιότητα στο στοιχείο της πράξης,το οποίο θεωρεί ιερή μορφή θεωρίας και πλατύτερη θύρα της λύτρωσης.Και η πράξη αποτελεί απόδειξη του γεγονότος ότι είμαστε φορείς του θεϊκού στοιχείου.Κρατώντας την επιφύλαξή μου και αποφεύγοντας να προχωρήσω σε επιπόλαιες διαπιστώσεις,εδώ ίσως υπάρχουν επιρροές της καζαντζακικής σκέψης από τη φιλοσοφία της ύπαρξης(υπαρξισμός),στην οποία τονίζεται πολύ το στοιχείο της επιλογής και της πράξης.Η ουσία του Θεού αυτού λοιπόν είναι ο αγώνας για την ελευθερία και προχωρώντας στη δεύτερη σχέση παρατηρούμε,ότι μεγάλη σημασία έχει η σωτηρία του Θεού από τον άνθρωπο (Ο Θεός φωνάζει στην καρδιά μου:Σώσε με!).Τελειώνει η σχέση αυτή με το χρέος του ανθρώπου να αγαπήσει τον κόσμο και να αντιληφθεί ότι ο ίδιος είναι ο κόσμος.Η σχέση του ανθρώπου και φύσης διέπεται από μια μεταφυσική σχέση,με την οποία συνδέεται άμεσα η ύπαρξή του.Η ενότητα του ανθρώπου και της φύσης και αγαπητική στροφή του πρώτου προς την πλάση είναι προϋπόθεση ειρήνης και ελευθερίας
Το τελευταίο κεφάλαιο συνιστά το τέλος της κορύφωσης της ασκητικής και είναι η Σιγή.Αφού ο άνθρωπος τελείωσε σιωπηλά την Πορεία,«ωριμάζει σιωπηλά» με το σύμπαν.Η Σιγή είναι το τέλος της επιτυχημένης ή μη προσπάθειας.Καταλήγοντας,κραυγαλέα ο μεγάλος λογοτέχνης διατυπώνει το φιλοσοφικό του Πιστεύω,το οποίο αφορά το ζήτημα του Θεού και του ανθρώπου.
Κοντολογίς,η Ασκητική αποτελεί ένα εκπληκτικό λογοτεχνικό επίτευγμα,που προβάλλει την πρώτιστη ανάγκη για ανθρωπιά,αναμέτρηση με το φόβο του θανάτου,εναντίωση στη σύγκρουση.Ο οικουμενικός λογοτέχνης με έντονο το γλωσσοπλαστικό του χάρισμα και εμφανές του νεολογικό στοιχείο,χαρίζει ένα ποιητικό-φιλοσοφικό κείμενο,το οποίο διέπεται από μια υπέρβαση της περατότητας,από μια δίψα για το «αθανατίζειν».Το κείμενο κοινωνεί στον αναγνώστη την προτεραιότητα της συμπαντικής ενότητας.Μακάρι να μεταλαμπαδεύσει την ανάγκη για ελευθερία σε όποιον το διαβάσει.
*Το βιβλίο του Νίκου Καζαντζάκη,όπως και όλα τα έργα του,κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Καζαντζάκη.
**Για την γραφή του άρθρου,στάθηκε χρήσιμη η εισαγωγή του Νίκου Μαθιουδάκη,λέκτορα Εφαρμοσμένης Γλωσσολογίας και Λογοτεχνικής Υφολογίας του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης,η οποία συμπεριλαμβάνεται στη συλλεκτική έκδοση του βιβλίου,που κυκλοφόρησε με την εφημερίδα «Έθνος».
uperbasis.wordpress.com
Για να μας βρείτε στο facebook,μπείτε στον ακόλουθο σύνδεσμο:https://www.facebook.com/Uperbasiswordpresscom?fref=ts
ΜΟΙΡΑΣΤΕΙΤΕ
ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ
ΕΠΟΜΕΝΟ ΑΡΘΡΟ
Το ευαγγέλιο της τρομοκρατίας
ΣΧΟΛΙΑΣΤΕ
