2014-04-29 22:14:05
Μετά την απόσχιση της Κριμαίας, η νέα ουκρανική εξουσία οφείλει να αντιμετωπίσει μια καταστροφική οικονομική, δημογραφική και κοινωνική κατάσταση. Το ολιγαρχικό σύστημα που έχει οικοδομηθεί τα τελευταία είκοσι χρόνια, τροφοδοτεί τη φτώχεια, τη μνησικακία και τους φόβους. Ωστόσο, τίποτε δεν δείχνει ότι θα αμφισβητηθεί σοβαρά.
Πολύ κοντά στην πλατεία Λένιν του Ντονέτσκ, το Donbass Palace είναι το πολυτελέστερο ξενοδοχείο της Ανατολικής Ουκρανίας. Σε αυτήν τη βιτρίνα της αυτοκρατορίας του Ρινάτ Αχμέτοφ η διανυκτέρευση κοστίζει 350 ευρώ, πολύ περισσότερο από τον μέσο μηνιαίο μισθό στη χώρα. Ο πλουσιότερος άνθρωπος της Ουκρανιας ανήκε στον φιλικό κύκλο του Βίκτορ Γιανουκόβιτς, του έκπτωτου προέδρου, ενώ σήμερα υποστηρίζει προσεκτικά τη νέα εξουσία που προέκυψε από την εξέγερση στο Κίεβο. Εκτός από αυτό το ξενοδοχείο και πλήθος ακινήτων, ο δισεκατομμυριούχος είναι επίσης ιδιοκτήτης της ποδοσφαιρικής ομάδας της πόλης, της Chakhtar Donetsk, καθώς επίσης και ορυχείων, χαλυβουργείων και διάφορων άλλων εργοστασίων
. Οι ισχυρότερες και πλουσιότερες από τις φατρίες των ολιγαρχών της χώρας δημιουργήθηκαν στην περιοχή του ποταμού Ντον, στην οποία βρίσκεται συγκεντρωμένο πλήθος βιομηχανιών και ορυχείων. Η περιοχή αντιστοιχεί στα oblasts (διοικητικές περιφέρειες) του Ντονέτσκ και του Λουχάνσκ, που άλλοτε αποτελούσαν ένα από τα σημαντικότερα βιομηχανικά και εξορυκτικά κέντρα της Σοβιετικής Ένωσης.
Το Ντονμπάς εξακολουθεί να εξασφαλίζει το ένα τέταρτο του συναλλάγματος που εισέρχεται στη χώρα, παρά το γεγονός ότι εξακολουθούν να λειτουργούν μονάχα 95 από τα 230 ορυχεία που υπήρχαν πριν από είκοσι χρόνια. Αυτήν την περίοδο, η χώρα έχασε επτά εκατομμύρια κατοίκους. Μετά την ανακήρυξη της ανεξαρτησίας της, στα τέλη του 1991, αντιμέτωποι με το οικονομικό χάος και το κλείσιμο των πρώτων κρατικών ορυχείων, οι άντρες, για να επιβιώσουν άρχισαν να σκάβουν το έδαφος. « Εδώ, αρκεί να σκάψει κανείς ένα μέτρο για να βρει κάρβουνο », μας λέει ένας ηλικιωμένος ανθρακωρύχος από το Τορέζ, τη γειτονική βιομηχανική πόλη, η οποία εξακολουθεί να φέρει το όνομα του γενικού γραμματέα του Γαλλικού Κομμουνιστικού Κόμματος από το 1930 ώς το 1964. Άρχισαν να σκάβουν προχειροφτιαγμένες γαλαρίες, με υποτυπώδη υποστηρίγματα από κορμούς δέντρων, ελπίζοντας να κερδίσουν 200-300 ευρώ τον μήνα. Αν και τα ατυχήματα είναι πολυάριθμα, οι ανθρακωρύχοι αποδέχονται το ρίσκο να χαθούν στα έγκατα της γης. Με την άνοδο του Γιανουκόβιτς στην εξουσία, το 2010, το δίκτυο των kopanki, των παράνομων ορυχείων, οργανώνεται κι αποκτά δομές.
Όπως μας εξηγεί ο Ανατόλι Ακιμοχίν, αντιπρόεδρος του ανεξάρτητου συνδικάτου ανθρακωρύχων της Ουκρανίας, « το κάρβουνο που εξορύσσεται από τα kopanki πωλείται σε χαμηλή τιμή στα δημόσια ορυχεία, τα οποία με τη σειρά τους το μεταπωλούν στην τρέχουσα τιμή της αγοράς ». Στα κέρδη που αποκομίζουν προστίθενται και οι επιδοτήσεις που χορηγεί η κυβέρνηση για να διατηρείται, με τεχνητό τρόπο, η βιωσιμότητα των δημόσιων ορυχείων. Σύμφωνα με τον Ακιμοχίν, « ένα μεγάλο μέρος των ποσών κατευθυνόταν στις τσέπες των ανθρώπων του καθεστώτος ». Ντόπιοι εμπειρογνώμονες υποστηρίζουν ότι το 10% του κάρβουνου που παραγόταν τα τελευταία χρόνια στη χώρα, προερχόταν από τις παράνομες εξορυκτικές εκμεταλλεύσεις. Πίσω από αυτό το δίκτυο κρύβεται ο Αλεξάντρ Γιανουκόβιτς, ο μεγαλύτερος γιος του πρώην προέδρου, ο οποίος είχε με αυτόν τον τρόπο αναλάβει το ρίσκο να έρθει σε σύγκρουση με τους ιδιοκτήτες των ιδιωτικοποιημένων ορυχείων, και κυρίως με τον Αχμέτοφ, τον σημαντικότερο από αυτούς.
« Εξέγερση ; Όχι, πρόκειται για ένα απλό ξαναμοίρασμα της τράπουλας ». Ο κοινωνιολόγος Βολοντιμίρ Ισχσένκο, διευθυντής του Κέντρου Μελετών της Κοινωνίας, με έδρα το Κίεβο, δεν κρύβει την πικρία του όταν ερωτάται για την κατάσταση που επικρατεί μερικές εβδομάδες μετά τη φυγή του Γιανουκόβιτς και την εγκαθίδρυση ενός νέου καθεστώτος. « Η κυβέρνηση στηρίζεται στις ίδιες ιδέες με την προηγούμενη : οικονομικός φιλελευθερισμός και προσωπικός πλουτισμός. Όλες οι εξεγέρσεις δεν είναι επαναστάσεις. Είναι μάλλον απίθανο να επιτρέψει το κίνημα του Μαϊντάν να υπάρξουν σημαντικές αλλαγές και να διεκδικήσει με αυτόν τον τρόπο τον τίτλο της επανάστασης. Ο σοβαρότερος υποψήφιος για τις προεδρικές εκλογές της 25ης Μαΐου δεν είναι άλλος από τον Πέτρο Ποροσένκο, τον “βασιλιά της σοκολάτας”, έναν από τους πλουσιότερους ανθρώπους της χώρας… ». Ενώ οι διαδηλωτές έπεφταν νεκροί από τις σφαίρες στη Μαϊντάν –την Πλατεία Ανεξαρτησίας, στην οποία είχε συγκεντρωθεί η λαϊκή οργή από τις 22 Νοεμβρίου- είχε ήδη αρχίσει μια παράξενη παρασκηνιακή μεταβατική φάση διαπραγματεύσεων ανάμεσα στους ισχυρούς επιχειρηματίες που είχαν πάρει τον έλεγχο της Ουκρανίας.
Την τελευταία εικοσαετία, η Ουκρανική Δημοκρατία γνώρισε μια ιδιαίτερη μορφή ανάπτυξης, η οποία συχνά χαρακτηρίζεται ως « ολιγαρχικός πλουραλισμός ». Πολλοί επιχειρηματίες οι οποίοι έφτιαξαν τεράστιες περιουσίες αγοράζοντας για ένα κομμάτι ψωμί τα ορυχεία και τα εργοστάσια που ιδιωτικοποιήθηκαν μετά την πτώση της ΕΣΣΔ, στράφηκαν στη συνέχεια στην πολιτική. Έτσι, μεγαλοεπιχειρηματίες από τον τομέα του φυσικού αερίου και του πετρελαίου κατόρθωσαν να γίνουν υπουργοί ή να αναλάβουν τη διοίκηση μεγάλων δημόσιων οργανισμών. Η πρώην πρωθυπουργός, Γιούλια Τιμοσένκο, μία από τις σημαντικότερες μορφές της « πορτοκαλί επανάστασης » του 2004, την οποία οι Δυτικοί ανήγαγαν σε « μάρτυρα της δημοκρατίας » μετά τη φυλάκισή της, τον Αύγουστο του 2011, απέκτησε τεράστια περιουσία χάρη στις δραστηριότητές της στον κλάδο του φυσικού αερίου.
Δημιουργούνται καριέρες με το πέρασμα από τις επιχειρηματικές δραστηριότητες στα κρατικά αξιώματα. Ορισμένοι άλλοι επιχειρηματίες αρκούνται σε μια πιο διακριτική στάση, χρηματοδοτώντας τις προεκλογικές εκστρατείες πολιτικών, οι οποίοι αναλαμβάνουν να εκπροσωπήσουν τα συμφέροντά τους και καταλήγουν να εξαρτώνται από αυτούς. Αυτό το σύστημα, το οποίο εδραιώθηκε κατά τη διάρκεια της προεδρίας του Λέονιντ Κούτσμα (1994-2005), προϋποθέτει τη διαρκή ανασύνθεση του πολιτικού τοπίου ανάλογα με τα αντιτιθέμενα συμφέροντα των ισχυρών ανδρών, τις συμμαχίες και τις ρήξεις τους.
Δυο βήματα από το Donbass Palace, στη στέγη του πολυτελούς κτηρίου των γραφείων της Metinvest και της DTEK (εταιρειών οι οποίες ανήκουν στον Αχμέτοφ), υπήρχε η φωτεινή επιγραφή της Mako, μιας εταιρείας συμμετοχών με έδρα την Ελβετία, για να μπορεί ο υιός Γιανουκόβιτς να εξάγει το ουκρανικό κάρβουνο. Μερικές ημέρες μετά την πτώση του πατέρα του, η επιγραφή εξαφανίστηκε με διακριτικό τρόπο, σημάδι πως η συμμαχία που συνέδεε τον άρχοντα του Ντονμπάς και τους ανθρώπους του προέδρου είχε λήξει.
Οι αστυνομικοί δεν ξέρουν πια, ποιον να υπακούσουν
Ήδη από το 2010, ο Γιανουκόβιτς, ο οποίος από τη δεκαετία του 1990 θεωρούνταν ο πολιτικός εκπρόσωπος των συμφερόντων του Ντονέτσκ, είχε αποφασίσει να αποκτήσει μια κάποια αυτονομία απέναντι στον ισχυρό προστάτη του. Είχε τοποθετήσει σε θέσεις κλειδιά της κρατικής μηχανής ανθρώπους της απολύτου εμπιστοσύνης του, τα μέλη της « Οικογένειας », όπως πολύ σύντομα αποκλήθηκαν από τους Ουκρανούς. Ανάμεσά τους ο Σέρχιι Αρμπούζοφ, ο οποίος θεωρείται προσωπικός του τραπεζίτης, διοικητής της κεντρικής τράπεζας της χώρας από το 2010. Όταν κορυφώθηκε η κρίση, ορίστηκε για μικρό χρονικό διάστημα πρωθυπουργός, στις 28 Ιανουαρίου, μετά την αποχώρηση του Μίκολα Αζάροφ. Ο πρόεδρος στηριζόταν επίσης στον Βιτάλι Ζακχαρτσένκο, μέλος του στενού κύκλου του γιου του, τον οποίο, τον Δεκέμβριο του 2010, διόρισε επικεφαλής των φορολογικών αρχών. Ακολούθησε η εντυπωσιακή προαγωγή του σε υπουργό Εξωτερικών, τον Νοέμβριο του 2011. Τέλος, από την πρώτη στιγμή της ανόδου του στην εξουσία, ο πρόεδρος επέλεξε να ευνοήσει τις επιχειρηματικές δραστηριότητες ενός άλλου ισχυρού άνδρα, του Ντμίρτο Φιρτάχ, ο οποίος, για ένα χρονικό διάστημα, είχε το μονοπώλιο της εισαγωγής του ρωσικού φυσικού αερίου, ενώ στη συνέχεια διαφοροποίησε τις δραστηριότητές του επεκτεινόμενος και στον τραπεζικό τομέα και στη χημική βιομηχανία. Ο Ζακχαρτσένκο κατέφυγε στη Ρωσία, ενώ ο Φιρτάχ συνελήφθη στη Βιέννη, στις 13 Μαρτίου.
Η « Οικογένεια » ευνόησε επίσης την εμφάνιση της ομάδας των « νεαρών ολιγαρχών » και ανάμεσά τους ξεχώρισε ο Σέρχιι Κουρτσένκο. Ο νεαρότατος επιχειρηματίας (γεννήθηκε το 1985 στο Χαρκίβ), τον οποίο ο Τύπος αποκάλεσε « αποκάλυψη » του επιχειρηματικού κόσμου για το 2012, είναι ιδιοκτήτης της εταιρείας Gaz Ukraine, η οποία ήλεγχε το 18% της αγοράς υγροποιημένου αερίου, με συνολικό κύκλο εργασιών 10 δισεκατομμυρίων δολαρίων. Το 2012, ο Κουρτσένκο απέκτησε το διυλιστήριο της Οδησσού, καθώς και την ποδοσφαιρική ομάδα της γενέθλιας πόλης του, τη Metalist Kharkiv. Η ιλιγγιώδης άνοδος στηρίχθηκε κατά κύριο λόγο στις στενές σχέσεις που διατηρούσε ο επιχειρηματίας με τον γιο τού πρώην Γενικού Εισαγγελέα, Βικτόρ Πχόνκα, ο οποίος ήταν ένα από τα εξέχοντα μέλη της « Οικογένειας ». Η απόκτηση του διυλιστηρίου της Οδησσού από τον νεαρό ιδιοκτήτη της Gaz Ukraine πυροδότησε την ανοιχτή σύγκρουση με τον Ιγκόρ Κολομοΐσκι, τον επιχειρηματία με την τρίτη μεγαλύτερη περιουσία στη χώρα, ο οποίος δραστηριοποιείται κυρίως στον κλάδο του πετρελαίου. Όπως εξηγεί η δημοσιογράφος Άννα Μπάμπινετς, « δεδομένου ότι ο Κουρτσένκο είχε την υποστήριξη του καθεστώτος, καταστρατηγούνταν οι κανόνες του ανταγωνισμού ».
Μετά την πτώση της « Οικογένειας », ο Κουρτσένκο και οι Πχόνκα, πατήρ και υιός, κατέφυγαν στη Ρωσία. Στις 2 Μαρτίου του 2014, ο αντίπαλός του, ο Κολομοΐσκι, διορίστηκε από τις νέες αρχές κυβερνήτης του oblast του Ντνιπροπετρόφσκ. Την ίδια ημέρα, ο Σέρχιι Ταρούτα, σημαντικός επιχειρηματίας του κλάδου της σιδηρουργίας και ιδιοκτήτης της IDS (Βιομηχανική Ένωση του Ντονμπάς), διορίστηκε κυβερνήτης του oblast του Ντονέτσκ. Αν και υπήρξε ένας από τους χρηματοδότες της « πορτοκαλί επανάστασης », είχε φροντίσει να μην προβάλει ιδιαίτερα την πολιτική του στράτευση. Όπως εξηγεί ο πολιτικός επιστήμονας Βαλεντίν Κοκόρσκι, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Ντονέτσκ, « ο Αχμέτοφ και ο Ταρούτα δεν υπήρξαν ποτέ φίλοι. Ωστόσο, μετά από πολλές συγκρούσεις μεταξύ τους, κατέληξαν σε μια συμφωνία για τον έλεγχο της περιοχής μας. Είναι αδιανόητο να υποθέσει κανείς ότι ο Αχμέτοφ δεν έδωσε τη συγκατάθεσή του στον διορισμό του αντιπάλου του ως κυβερνήτη ». Και να σκεφτεί κανείς, ότι στο παρελθόν η σύγκρουση ανάμεσα στους δύο επιχειρηματίες είχε λάβει λυσσαλέες διαστάσεις, με τον Αχμέτοφ να αυξάνει τις τιμές του για να αναγκάσει τον Ταρούτα να του παραδώσει τον έλεγχο της εταιρείας του.
Υποτίθεται ότι ένα από τα ελάχιστα πλεονεκτήματα που παρουσιάζει το ολιγαρχικό σύστημα είναι ότι εμποδίζει τα ρωσικά κεφάλαια να αποκτήσουν επιρροή στη χώρα [1]. Ωστόσο, όπως υποστηρίζει ο Κοκόρσκι, « θα ήταν μεγάλη αυταπάτη να φανταστεί κανείς ότι η ουκρανική οικονομία μπορεί να κάνει δίχως τη Ρωσία, πόσω μάλλον η περιοχή του Ντονμπάς. Όλες οι μεταποιητικές βιομηχανίες είναι στραμμένες προς τη ρωσική αγορά, ενώ πολύ συχνά δεν ανταποκρίνονται στις προδιαγραφές της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Οι ολιγάρχες μας γνωρίζουν πολύ καλά ότι η Ουκρανία μπορεί να βρει τη σωτηρία της μονάχα παίζοντας πλήρως τον ρόλο της ως γέφυρα ανάμεσα στην Ευρωπαϊκή Ένωση και τη Ρωσία ». Για παράδειγμα, αν και η περιουσία του Αχμέτοφ έχει τις ρίζες της στη γη του Ντονμπάς, απλώνεται επίσης και στη Ρωσία αλλά και σε χώρες της Ε.Ε. (Βουλγαρία, Ιταλία, Ηνωμένο Βασίλειο). Ο ολιγάρχης διαθέτει εκεί εργοστάσια, καθώς επίσης κι ένα πλήθος εταιρειών-γραμματοκιβωτίων και διασταυρούμενων συμμετοχών σε διάφορες επιχειρήσεις.
Από την πλευρά του, ο Ταρούτα κατάγεται από την ελληνική μειονότητα που ζει στα παράλια της Αζοφικής. Η γενέθλια πόλη του, η Μαριούπολη, είναι ένα από τα προπύργια του ομίλου επιχειρήσεων του Αχμέτοφ, ο οποίος είναι ιδιοκτήτης των μεταλλουργικών συγκροτημάτων Azovstal και Illitch, καθώς επίσης και του εργοστασίου παραγωγής βαγονιών και ατμομηχανών Azovmach, το οποίο εξάγει σχεδόν το σύνολο της παραγωγής του στη Ρωσία. Μερικές ημέρες μετά τον διορισμό του, ο Ταρούτα επισκέφθηκε τη Μαριούπολη για να συναντήσει εκπροσώπους του επιχειρηματικού κόσμου. Σύμφωνα με τον Νικολάι Τοκάρσκι, διευθυντή της Priazovsky rabochy, μιας τοπικής εφημερίδας με μεγάλη επιρροή, ο οποίος συμμετείχε στη συνάντηση, « η συυζήτηση υπήρξε εποικοδομητική. Κανέναν δεν συμφέρει η διάσπαση της Ουκρανίας ». Η εφημερίδα ανήκει στην εταιρεία επιχειρηματικών συμμετοχών SKM του Αχμέτοφ. Επιπλέον, ο Τοκάρσκι είναι βουλευτής στο Κοινοβούλιο του oblast του Ντονέτσκ όπου, με την ταμπέλα του « ανεξάρτητου » εκπροσωπεί άμεσα τα συμφέροντα των ολιγαρχών. Κινδυνεύοντας να δυσαρεστήσει το αναγνωστικό κοινό της, το οποίο ενδίδει πολύ εύκολα στις ρωσικές σειρήνες, η Priazovsky rabochy έχει ταχθεί υπέρ της « εδαφικής ακεραιότητας » της Ουκρανίας. Από όλα αυτά αποδεικνύεται ότι ο Αχμέτοφ είναι στο εξής στο πλευρό της νέας κυβέρνησης του Κιέβου.
Η κυβέρνηση στηρίζεται στους ολιγάρχες για να προσπαθήσει να αποσοβήσει τη χρεοκοπία και τη σχεδόν πλήρη κατάρρευση του κρατικού μηχανισμού. Προσπαθεί κυρίως να τους εμπλέξει στην άμυνα ενάντια στη « ρωσική απειλή », δεδομένου ότι μια παρατεταμένη σύγκρουση θα ήταν καταστροφική για τα συμφέροντά τους. Ο Αχμέτοφ και ο Ταρούτα φαίνεται ότι συνειδητοποιούν πολύ καλά τον κίνδυνο• γι’ αυτό έχουν πολλαπλασιάσει τις εκκλήσεις τους για ηρεμία. Μετά τα βίαια επεισόδια που κόστισαν τη ζωή σε έναν διαδηλωτή στο κέντρο του Ντονέτσκ, ο Αχμέτοφ αναγκάστηκε τελικά να δώσει στη δημοσιότητα μια ανακοίνωση, στην οποία αναφέρει ότι « το Ντονμπάς είναι μια περιοχή στην οποία επικρατεί η υπευθυνότητα », όπου « κατοικεί ένας θαρραλέος κι εργατικός λαός », για τον οποίο δεν τίθεται θέμα να ενδώσει στους δαίμονες της βίας.
Ολόκληρο τον Μάρτιο, στην ανατολική περιοχή της χώρας, οι φιλορώσοι διαδηλωτές και οι δυνάμεις ασφαλείας επιδόθηκαν σε μια παράξενη μάχη για τον έλεγχο των δημόσιων κτηρίων. Τα κατειλημμένα κτήρια ανακαταλήφθηκαν από την αστυνομία μερικές ημέρες αργότερα. Όταν οι διαδηλωτές εισέβαλαν στο κτήριο της περιφερειακής διοίκησης του Λουχάνσκ, στις 9 Μαρτίου, η φρουρά του, τριακόσιοι αστυνομικοί με ασπίδες και εξοπλισμό καταστολής διαδηλώσεων, αντί να υπερασπιστεί το κτήριο, προτίμησε να αποχωρήσει κάτω από τις ζητωκραυγές του πλήθους, το οποίο αποτελούνταν κατά κύριο λόγο από γυναίκες και συνταξιούχους. Πολλοί αστυνομικοί χαμογελούσαν κι ήταν εμφανές ένα αίσθημα συνενοχής με εκείνους που τους εκδίωκαν από το κτήριο. Το ίδιο σενάριο επαναλήφθηκε αρκετές φορές στο Ντονέτσκ. Όπως εξηγεί ο Ντενίς Καζάνσκι, διάσημος μπλόγκερ του Ντονέτσκ, « οι αστυνομικοί δεν ξέρουν πλέον ποιον πρέπει να υπακούσουν. Οι αρχηγοί τους υπηρετούσαν το προηγούμενο καθεστώς ».
Παρατηρείται μεγάλη αβεβαιότητα όσον αφορά τις δυνάμεις ασφαλείας και τη μεταβίβαση των εντολών από την κορυφή της ιεραρχίας προς τη βάση. Ωστόσο, έλλειψη λειτουργικότητας παρατηρείται και στις κεντρικές υπηρεσίες της δημόσιας διοίκησης, στις οποίες διορίστηκαν νέες ηγεσίες. Όπως εξηγεί η Μπάμπινετς, « όσον αφορά τα ζητήματα της διαφθοράς, η Εισαγγελία στηρίζεται στους δημοσιογράφους για να εξασφαλίσει στοιχεία για τις ενέργειές της, καθώς τα αρχεία έχουν εξαφανιστεί ». Κι ενώ, σύμφωνα με τον προσωρινό Πρόεδρο της Δημοκρατίας, Ολεξάντρ Τουρτσίνοφ, ο ουκρανικός στρατός διαθέτει « μονάχα έξι χιλιάδες αξιόμαχους άνδρες », το Κοινοβούλιο ψήφισε, στις 13 Μαρτίου, τη συγκρότηση εθνοφρουράς. Τα στρατεύματα, στα οποία ενδέχεται να ενσωματωθούν οι ριζοσπαστικότεροι εθνικιστές και κυρίως τα μέλη του ακροδεξιού Δεξιού Τομέα (Praviy Sektor) [2], είναι μάλλον απίθανο να αντεπεξέλθουν στις αμυντικές προκλήσεις με τις οποίες βρίσκεται αντιμέτωπη η χώρα. Ενδέχεται, ωστόσο, η συγκρότηση της εθνοφρουράς να επιδεινώσει τη δυσπιστία του πληθυσμού που ζει στο ανατολικό τμήμα της χώρας. Στις 14 Μαρτίου, στην πόλη του Χαρκίβ ξέσπασε μια φονική αντιπαράθεση ανάμεσα σε μέλη του Praviy Sektor και σε φιλορώσους διαδηλωτές.
« Ειρήνη στα χαμόσπιτα, πόλεμος στα παλάτια », ένα ξεχασμένο σύνθημα
Στην πραγματικότητα, καθώς το κράτος δίνει την εντύπωση ότι διαλύεται, ίσως η « ουκρανική επανάσταση » να αποτελεί ήδη μια χαμένη ευκαιρία. Ο Αλεξάντρ Τκατσένκο, ηγετικός στέλεχος του Κόμματος των Περιφερειών (του πρώην προέδρου Γιανουκόβιτς) στην πόλη του Λουχάνσκ, η οποία απέχει τριάντα χιλιόμετρα από τα ρωσικά σύνορα, αναγνωρίζει ότι σοκαρίστηκε –« όπως όλος ο κόσμος »- από τις εικόνες της πολυτελέστατης βίλας του Γιανουκόβιτς με τις περιβόητες τουαλέτες από μασίφ χρυσό. Και συμπληρώνει, αναστενάζοντας : « Όταν ήμασταν νέοι, μας μάθαιναν το εξής παλιό σύνθημα : “Ειρήνη στα χαμόσπιτα, πόλεμος στα παλάτια”. Όμως, η διαφθορά έχει διαβρώσει ολόκληρη τη χώρα ».
Χωρίς αμφιβολία, οι πληθυσμοί που ζουν στο ανατολικό τμήμα της θα μπορούσαν να είχαν ενωθεί με εκείνους του δυτικού, σε έναν κοινό αγώνα ενάντια στην ολιγαρχία και στη διαφθορά. Ωστόσο, η έξαψη του ουκρανικού εθνικισμού λειτούργησε απωθητικά για τους ρωσόφωνους του ανατολικού τμήματος, ενώ οι οπαδοί του πρώην προέδρου Γιανουκόβιτς πρόβαλλαν διαρκώς το σκιάχτρο της « φασιστικής απειλής ». Μερικές εβδομάδες αποδείχτηκαν αρκετές για να χειραγωγηθούν οι φόβοι και το αίσθημα της ταυτότητας και για να οδηγηθεί η χώρα στα πρόθυρα του εμφυλίου πολέμου.
Εξήντα χρόνια αμφιταλάντευσης
Φεβρουάριος 1954 Ο Νικίτα Χρουστσόφ παραχωρεί την Κριμαία στην Ουκρανία.
Αύγουστος 1991 Ανεξαρτησία της Ουκρανίας.
Ιούνιος 1993 Αναγνώριση ειδικού καθεστώτος αυτονομίας στην Κριμαία.
21 Νοεμβρίου 2004 Ξέσπασμα της « πορτοκαλί επανάστασης », η οποία έφερε στην εξουσία τον Βίκτορ Γιουτσένκο.
Φεβρουάριος 2010 Ο Γιανουκόβιτς εκλέγεται πρόεδρος, υπερισχύοντας της αντιπάλου του, Γιούλια Τιμοσένκο.
21 Νοεμβρίου 2013 Άρνηση υπογραφής της συμφωνίας για τη σύνδεση της Ουκρανίας με την Ευρωπαϊκή Ένωση. Ξεκινούν διαδηλώσεις στο Κίεβο.
20 Φεβρουαρίου 2014 Αιματοχυσία στο Κίεβο.
21 Φεβρουαρίου Υπογραφή συμφωνίας ανάμεσα στον Γιανουκόβιτς, τους εκπροσώπους της εξεγερμένης αντιπολίτευσης και τους Ευρωπαίους υπουργούς.
22 Φεβρουαρίου Φυγή του Γιανουκόβιτς, ο οποίος καταγγέλλει « πραξικόπημα ».
23 Φεβρουαρίου Το Κοινοβούλιο καταργεί τον νόμο για τις γλώσσες της χώρας.
27 Φεβρουαρίου Πολιτοφύλακες, υποβοηθούμενοι από Ρώσους στρατιώτες χωρίς διακριτικά, παίρνουν τον έλεγχο της Κριμαίας.
16 Μαρτίου Δημοψήφισμα στην Κριμαία : το 96,7% των ψηφοφόρων τάσσεται υπέρ της ένωσης με τη Ρωσία.
Notes
[1] Slawomir Matuszak, « The oligarchic democracy : The influence of business groups on Ukrainian politics », Center for Eastern Studies, Βαρσοβία, Σεπτέμβριος 2012.
[2] Βλέπε Emmanuel Dreyfus, « Oι ακραίοι του εθνικισμού ».
Le Monde Diplomatique
Greek Finance Forum Tromaktiko
Πολύ κοντά στην πλατεία Λένιν του Ντονέτσκ, το Donbass Palace είναι το πολυτελέστερο ξενοδοχείο της Ανατολικής Ουκρανίας. Σε αυτήν τη βιτρίνα της αυτοκρατορίας του Ρινάτ Αχμέτοφ η διανυκτέρευση κοστίζει 350 ευρώ, πολύ περισσότερο από τον μέσο μηνιαίο μισθό στη χώρα. Ο πλουσιότερος άνθρωπος της Ουκρανιας ανήκε στον φιλικό κύκλο του Βίκτορ Γιανουκόβιτς, του έκπτωτου προέδρου, ενώ σήμερα υποστηρίζει προσεκτικά τη νέα εξουσία που προέκυψε από την εξέγερση στο Κίεβο. Εκτός από αυτό το ξενοδοχείο και πλήθος ακινήτων, ο δισεκατομμυριούχος είναι επίσης ιδιοκτήτης της ποδοσφαιρικής ομάδας της πόλης, της Chakhtar Donetsk, καθώς επίσης και ορυχείων, χαλυβουργείων και διάφορων άλλων εργοστασίων
Το Ντονμπάς εξακολουθεί να εξασφαλίζει το ένα τέταρτο του συναλλάγματος που εισέρχεται στη χώρα, παρά το γεγονός ότι εξακολουθούν να λειτουργούν μονάχα 95 από τα 230 ορυχεία που υπήρχαν πριν από είκοσι χρόνια. Αυτήν την περίοδο, η χώρα έχασε επτά εκατομμύρια κατοίκους. Μετά την ανακήρυξη της ανεξαρτησίας της, στα τέλη του 1991, αντιμέτωποι με το οικονομικό χάος και το κλείσιμο των πρώτων κρατικών ορυχείων, οι άντρες, για να επιβιώσουν άρχισαν να σκάβουν το έδαφος. « Εδώ, αρκεί να σκάψει κανείς ένα μέτρο για να βρει κάρβουνο », μας λέει ένας ηλικιωμένος ανθρακωρύχος από το Τορέζ, τη γειτονική βιομηχανική πόλη, η οποία εξακολουθεί να φέρει το όνομα του γενικού γραμματέα του Γαλλικού Κομμουνιστικού Κόμματος από το 1930 ώς το 1964. Άρχισαν να σκάβουν προχειροφτιαγμένες γαλαρίες, με υποτυπώδη υποστηρίγματα από κορμούς δέντρων, ελπίζοντας να κερδίσουν 200-300 ευρώ τον μήνα. Αν και τα ατυχήματα είναι πολυάριθμα, οι ανθρακωρύχοι αποδέχονται το ρίσκο να χαθούν στα έγκατα της γης. Με την άνοδο του Γιανουκόβιτς στην εξουσία, το 2010, το δίκτυο των kopanki, των παράνομων ορυχείων, οργανώνεται κι αποκτά δομές.
Όπως μας εξηγεί ο Ανατόλι Ακιμοχίν, αντιπρόεδρος του ανεξάρτητου συνδικάτου ανθρακωρύχων της Ουκρανίας, « το κάρβουνο που εξορύσσεται από τα kopanki πωλείται σε χαμηλή τιμή στα δημόσια ορυχεία, τα οποία με τη σειρά τους το μεταπωλούν στην τρέχουσα τιμή της αγοράς ». Στα κέρδη που αποκομίζουν προστίθενται και οι επιδοτήσεις που χορηγεί η κυβέρνηση για να διατηρείται, με τεχνητό τρόπο, η βιωσιμότητα των δημόσιων ορυχείων. Σύμφωνα με τον Ακιμοχίν, « ένα μεγάλο μέρος των ποσών κατευθυνόταν στις τσέπες των ανθρώπων του καθεστώτος ». Ντόπιοι εμπειρογνώμονες υποστηρίζουν ότι το 10% του κάρβουνου που παραγόταν τα τελευταία χρόνια στη χώρα, προερχόταν από τις παράνομες εξορυκτικές εκμεταλλεύσεις. Πίσω από αυτό το δίκτυο κρύβεται ο Αλεξάντρ Γιανουκόβιτς, ο μεγαλύτερος γιος του πρώην προέδρου, ο οποίος είχε με αυτόν τον τρόπο αναλάβει το ρίσκο να έρθει σε σύγκρουση με τους ιδιοκτήτες των ιδιωτικοποιημένων ορυχείων, και κυρίως με τον Αχμέτοφ, τον σημαντικότερο από αυτούς.
« Εξέγερση ; Όχι, πρόκειται για ένα απλό ξαναμοίρασμα της τράπουλας ». Ο κοινωνιολόγος Βολοντιμίρ Ισχσένκο, διευθυντής του Κέντρου Μελετών της Κοινωνίας, με έδρα το Κίεβο, δεν κρύβει την πικρία του όταν ερωτάται για την κατάσταση που επικρατεί μερικές εβδομάδες μετά τη φυγή του Γιανουκόβιτς και την εγκαθίδρυση ενός νέου καθεστώτος. « Η κυβέρνηση στηρίζεται στις ίδιες ιδέες με την προηγούμενη : οικονομικός φιλελευθερισμός και προσωπικός πλουτισμός. Όλες οι εξεγέρσεις δεν είναι επαναστάσεις. Είναι μάλλον απίθανο να επιτρέψει το κίνημα του Μαϊντάν να υπάρξουν σημαντικές αλλαγές και να διεκδικήσει με αυτόν τον τρόπο τον τίτλο της επανάστασης. Ο σοβαρότερος υποψήφιος για τις προεδρικές εκλογές της 25ης Μαΐου δεν είναι άλλος από τον Πέτρο Ποροσένκο, τον “βασιλιά της σοκολάτας”, έναν από τους πλουσιότερους ανθρώπους της χώρας… ». Ενώ οι διαδηλωτές έπεφταν νεκροί από τις σφαίρες στη Μαϊντάν –την Πλατεία Ανεξαρτησίας, στην οποία είχε συγκεντρωθεί η λαϊκή οργή από τις 22 Νοεμβρίου- είχε ήδη αρχίσει μια παράξενη παρασκηνιακή μεταβατική φάση διαπραγματεύσεων ανάμεσα στους ισχυρούς επιχειρηματίες που είχαν πάρει τον έλεγχο της Ουκρανίας.
Την τελευταία εικοσαετία, η Ουκρανική Δημοκρατία γνώρισε μια ιδιαίτερη μορφή ανάπτυξης, η οποία συχνά χαρακτηρίζεται ως « ολιγαρχικός πλουραλισμός ». Πολλοί επιχειρηματίες οι οποίοι έφτιαξαν τεράστιες περιουσίες αγοράζοντας για ένα κομμάτι ψωμί τα ορυχεία και τα εργοστάσια που ιδιωτικοποιήθηκαν μετά την πτώση της ΕΣΣΔ, στράφηκαν στη συνέχεια στην πολιτική. Έτσι, μεγαλοεπιχειρηματίες από τον τομέα του φυσικού αερίου και του πετρελαίου κατόρθωσαν να γίνουν υπουργοί ή να αναλάβουν τη διοίκηση μεγάλων δημόσιων οργανισμών. Η πρώην πρωθυπουργός, Γιούλια Τιμοσένκο, μία από τις σημαντικότερες μορφές της « πορτοκαλί επανάστασης » του 2004, την οποία οι Δυτικοί ανήγαγαν σε « μάρτυρα της δημοκρατίας » μετά τη φυλάκισή της, τον Αύγουστο του 2011, απέκτησε τεράστια περιουσία χάρη στις δραστηριότητές της στον κλάδο του φυσικού αερίου.
Δημιουργούνται καριέρες με το πέρασμα από τις επιχειρηματικές δραστηριότητες στα κρατικά αξιώματα. Ορισμένοι άλλοι επιχειρηματίες αρκούνται σε μια πιο διακριτική στάση, χρηματοδοτώντας τις προεκλογικές εκστρατείες πολιτικών, οι οποίοι αναλαμβάνουν να εκπροσωπήσουν τα συμφέροντά τους και καταλήγουν να εξαρτώνται από αυτούς. Αυτό το σύστημα, το οποίο εδραιώθηκε κατά τη διάρκεια της προεδρίας του Λέονιντ Κούτσμα (1994-2005), προϋποθέτει τη διαρκή ανασύνθεση του πολιτικού τοπίου ανάλογα με τα αντιτιθέμενα συμφέροντα των ισχυρών ανδρών, τις συμμαχίες και τις ρήξεις τους.
Δυο βήματα από το Donbass Palace, στη στέγη του πολυτελούς κτηρίου των γραφείων της Metinvest και της DTEK (εταιρειών οι οποίες ανήκουν στον Αχμέτοφ), υπήρχε η φωτεινή επιγραφή της Mako, μιας εταιρείας συμμετοχών με έδρα την Ελβετία, για να μπορεί ο υιός Γιανουκόβιτς να εξάγει το ουκρανικό κάρβουνο. Μερικές ημέρες μετά την πτώση του πατέρα του, η επιγραφή εξαφανίστηκε με διακριτικό τρόπο, σημάδι πως η συμμαχία που συνέδεε τον άρχοντα του Ντονμπάς και τους ανθρώπους του προέδρου είχε λήξει.
Οι αστυνομικοί δεν ξέρουν πια, ποιον να υπακούσουν
Ήδη από το 2010, ο Γιανουκόβιτς, ο οποίος από τη δεκαετία του 1990 θεωρούνταν ο πολιτικός εκπρόσωπος των συμφερόντων του Ντονέτσκ, είχε αποφασίσει να αποκτήσει μια κάποια αυτονομία απέναντι στον ισχυρό προστάτη του. Είχε τοποθετήσει σε θέσεις κλειδιά της κρατικής μηχανής ανθρώπους της απολύτου εμπιστοσύνης του, τα μέλη της « Οικογένειας », όπως πολύ σύντομα αποκλήθηκαν από τους Ουκρανούς. Ανάμεσά τους ο Σέρχιι Αρμπούζοφ, ο οποίος θεωρείται προσωπικός του τραπεζίτης, διοικητής της κεντρικής τράπεζας της χώρας από το 2010. Όταν κορυφώθηκε η κρίση, ορίστηκε για μικρό χρονικό διάστημα πρωθυπουργός, στις 28 Ιανουαρίου, μετά την αποχώρηση του Μίκολα Αζάροφ. Ο πρόεδρος στηριζόταν επίσης στον Βιτάλι Ζακχαρτσένκο, μέλος του στενού κύκλου του γιου του, τον οποίο, τον Δεκέμβριο του 2010, διόρισε επικεφαλής των φορολογικών αρχών. Ακολούθησε η εντυπωσιακή προαγωγή του σε υπουργό Εξωτερικών, τον Νοέμβριο του 2011. Τέλος, από την πρώτη στιγμή της ανόδου του στην εξουσία, ο πρόεδρος επέλεξε να ευνοήσει τις επιχειρηματικές δραστηριότητες ενός άλλου ισχυρού άνδρα, του Ντμίρτο Φιρτάχ, ο οποίος, για ένα χρονικό διάστημα, είχε το μονοπώλιο της εισαγωγής του ρωσικού φυσικού αερίου, ενώ στη συνέχεια διαφοροποίησε τις δραστηριότητές του επεκτεινόμενος και στον τραπεζικό τομέα και στη χημική βιομηχανία. Ο Ζακχαρτσένκο κατέφυγε στη Ρωσία, ενώ ο Φιρτάχ συνελήφθη στη Βιέννη, στις 13 Μαρτίου.
Η « Οικογένεια » ευνόησε επίσης την εμφάνιση της ομάδας των « νεαρών ολιγαρχών » και ανάμεσά τους ξεχώρισε ο Σέρχιι Κουρτσένκο. Ο νεαρότατος επιχειρηματίας (γεννήθηκε το 1985 στο Χαρκίβ), τον οποίο ο Τύπος αποκάλεσε « αποκάλυψη » του επιχειρηματικού κόσμου για το 2012, είναι ιδιοκτήτης της εταιρείας Gaz Ukraine, η οποία ήλεγχε το 18% της αγοράς υγροποιημένου αερίου, με συνολικό κύκλο εργασιών 10 δισεκατομμυρίων δολαρίων. Το 2012, ο Κουρτσένκο απέκτησε το διυλιστήριο της Οδησσού, καθώς και την ποδοσφαιρική ομάδα της γενέθλιας πόλης του, τη Metalist Kharkiv. Η ιλιγγιώδης άνοδος στηρίχθηκε κατά κύριο λόγο στις στενές σχέσεις που διατηρούσε ο επιχειρηματίας με τον γιο τού πρώην Γενικού Εισαγγελέα, Βικτόρ Πχόνκα, ο οποίος ήταν ένα από τα εξέχοντα μέλη της « Οικογένειας ». Η απόκτηση του διυλιστηρίου της Οδησσού από τον νεαρό ιδιοκτήτη της Gaz Ukraine πυροδότησε την ανοιχτή σύγκρουση με τον Ιγκόρ Κολομοΐσκι, τον επιχειρηματία με την τρίτη μεγαλύτερη περιουσία στη χώρα, ο οποίος δραστηριοποιείται κυρίως στον κλάδο του πετρελαίου. Όπως εξηγεί η δημοσιογράφος Άννα Μπάμπινετς, « δεδομένου ότι ο Κουρτσένκο είχε την υποστήριξη του καθεστώτος, καταστρατηγούνταν οι κανόνες του ανταγωνισμού ».
Μετά την πτώση της « Οικογένειας », ο Κουρτσένκο και οι Πχόνκα, πατήρ και υιός, κατέφυγαν στη Ρωσία. Στις 2 Μαρτίου του 2014, ο αντίπαλός του, ο Κολομοΐσκι, διορίστηκε από τις νέες αρχές κυβερνήτης του oblast του Ντνιπροπετρόφσκ. Την ίδια ημέρα, ο Σέρχιι Ταρούτα, σημαντικός επιχειρηματίας του κλάδου της σιδηρουργίας και ιδιοκτήτης της IDS (Βιομηχανική Ένωση του Ντονμπάς), διορίστηκε κυβερνήτης του oblast του Ντονέτσκ. Αν και υπήρξε ένας από τους χρηματοδότες της « πορτοκαλί επανάστασης », είχε φροντίσει να μην προβάλει ιδιαίτερα την πολιτική του στράτευση. Όπως εξηγεί ο πολιτικός επιστήμονας Βαλεντίν Κοκόρσκι, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Ντονέτσκ, « ο Αχμέτοφ και ο Ταρούτα δεν υπήρξαν ποτέ φίλοι. Ωστόσο, μετά από πολλές συγκρούσεις μεταξύ τους, κατέληξαν σε μια συμφωνία για τον έλεγχο της περιοχής μας. Είναι αδιανόητο να υποθέσει κανείς ότι ο Αχμέτοφ δεν έδωσε τη συγκατάθεσή του στον διορισμό του αντιπάλου του ως κυβερνήτη ». Και να σκεφτεί κανείς, ότι στο παρελθόν η σύγκρουση ανάμεσα στους δύο επιχειρηματίες είχε λάβει λυσσαλέες διαστάσεις, με τον Αχμέτοφ να αυξάνει τις τιμές του για να αναγκάσει τον Ταρούτα να του παραδώσει τον έλεγχο της εταιρείας του.
Υποτίθεται ότι ένα από τα ελάχιστα πλεονεκτήματα που παρουσιάζει το ολιγαρχικό σύστημα είναι ότι εμποδίζει τα ρωσικά κεφάλαια να αποκτήσουν επιρροή στη χώρα [1]. Ωστόσο, όπως υποστηρίζει ο Κοκόρσκι, « θα ήταν μεγάλη αυταπάτη να φανταστεί κανείς ότι η ουκρανική οικονομία μπορεί να κάνει δίχως τη Ρωσία, πόσω μάλλον η περιοχή του Ντονμπάς. Όλες οι μεταποιητικές βιομηχανίες είναι στραμμένες προς τη ρωσική αγορά, ενώ πολύ συχνά δεν ανταποκρίνονται στις προδιαγραφές της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Οι ολιγάρχες μας γνωρίζουν πολύ καλά ότι η Ουκρανία μπορεί να βρει τη σωτηρία της μονάχα παίζοντας πλήρως τον ρόλο της ως γέφυρα ανάμεσα στην Ευρωπαϊκή Ένωση και τη Ρωσία ». Για παράδειγμα, αν και η περιουσία του Αχμέτοφ έχει τις ρίζες της στη γη του Ντονμπάς, απλώνεται επίσης και στη Ρωσία αλλά και σε χώρες της Ε.Ε. (Βουλγαρία, Ιταλία, Ηνωμένο Βασίλειο). Ο ολιγάρχης διαθέτει εκεί εργοστάσια, καθώς επίσης κι ένα πλήθος εταιρειών-γραμματοκιβωτίων και διασταυρούμενων συμμετοχών σε διάφορες επιχειρήσεις.
Από την πλευρά του, ο Ταρούτα κατάγεται από την ελληνική μειονότητα που ζει στα παράλια της Αζοφικής. Η γενέθλια πόλη του, η Μαριούπολη, είναι ένα από τα προπύργια του ομίλου επιχειρήσεων του Αχμέτοφ, ο οποίος είναι ιδιοκτήτης των μεταλλουργικών συγκροτημάτων Azovstal και Illitch, καθώς επίσης και του εργοστασίου παραγωγής βαγονιών και ατμομηχανών Azovmach, το οποίο εξάγει σχεδόν το σύνολο της παραγωγής του στη Ρωσία. Μερικές ημέρες μετά τον διορισμό του, ο Ταρούτα επισκέφθηκε τη Μαριούπολη για να συναντήσει εκπροσώπους του επιχειρηματικού κόσμου. Σύμφωνα με τον Νικολάι Τοκάρσκι, διευθυντή της Priazovsky rabochy, μιας τοπικής εφημερίδας με μεγάλη επιρροή, ο οποίος συμμετείχε στη συνάντηση, « η συυζήτηση υπήρξε εποικοδομητική. Κανέναν δεν συμφέρει η διάσπαση της Ουκρανίας ». Η εφημερίδα ανήκει στην εταιρεία επιχειρηματικών συμμετοχών SKM του Αχμέτοφ. Επιπλέον, ο Τοκάρσκι είναι βουλευτής στο Κοινοβούλιο του oblast του Ντονέτσκ όπου, με την ταμπέλα του « ανεξάρτητου » εκπροσωπεί άμεσα τα συμφέροντα των ολιγαρχών. Κινδυνεύοντας να δυσαρεστήσει το αναγνωστικό κοινό της, το οποίο ενδίδει πολύ εύκολα στις ρωσικές σειρήνες, η Priazovsky rabochy έχει ταχθεί υπέρ της « εδαφικής ακεραιότητας » της Ουκρανίας. Από όλα αυτά αποδεικνύεται ότι ο Αχμέτοφ είναι στο εξής στο πλευρό της νέας κυβέρνησης του Κιέβου.
Η κυβέρνηση στηρίζεται στους ολιγάρχες για να προσπαθήσει να αποσοβήσει τη χρεοκοπία και τη σχεδόν πλήρη κατάρρευση του κρατικού μηχανισμού. Προσπαθεί κυρίως να τους εμπλέξει στην άμυνα ενάντια στη « ρωσική απειλή », δεδομένου ότι μια παρατεταμένη σύγκρουση θα ήταν καταστροφική για τα συμφέροντά τους. Ο Αχμέτοφ και ο Ταρούτα φαίνεται ότι συνειδητοποιούν πολύ καλά τον κίνδυνο• γι’ αυτό έχουν πολλαπλασιάσει τις εκκλήσεις τους για ηρεμία. Μετά τα βίαια επεισόδια που κόστισαν τη ζωή σε έναν διαδηλωτή στο κέντρο του Ντονέτσκ, ο Αχμέτοφ αναγκάστηκε τελικά να δώσει στη δημοσιότητα μια ανακοίνωση, στην οποία αναφέρει ότι « το Ντονμπάς είναι μια περιοχή στην οποία επικρατεί η υπευθυνότητα », όπου « κατοικεί ένας θαρραλέος κι εργατικός λαός », για τον οποίο δεν τίθεται θέμα να ενδώσει στους δαίμονες της βίας.
Ολόκληρο τον Μάρτιο, στην ανατολική περιοχή της χώρας, οι φιλορώσοι διαδηλωτές και οι δυνάμεις ασφαλείας επιδόθηκαν σε μια παράξενη μάχη για τον έλεγχο των δημόσιων κτηρίων. Τα κατειλημμένα κτήρια ανακαταλήφθηκαν από την αστυνομία μερικές ημέρες αργότερα. Όταν οι διαδηλωτές εισέβαλαν στο κτήριο της περιφερειακής διοίκησης του Λουχάνσκ, στις 9 Μαρτίου, η φρουρά του, τριακόσιοι αστυνομικοί με ασπίδες και εξοπλισμό καταστολής διαδηλώσεων, αντί να υπερασπιστεί το κτήριο, προτίμησε να αποχωρήσει κάτω από τις ζητωκραυγές του πλήθους, το οποίο αποτελούνταν κατά κύριο λόγο από γυναίκες και συνταξιούχους. Πολλοί αστυνομικοί χαμογελούσαν κι ήταν εμφανές ένα αίσθημα συνενοχής με εκείνους που τους εκδίωκαν από το κτήριο. Το ίδιο σενάριο επαναλήφθηκε αρκετές φορές στο Ντονέτσκ. Όπως εξηγεί ο Ντενίς Καζάνσκι, διάσημος μπλόγκερ του Ντονέτσκ, « οι αστυνομικοί δεν ξέρουν πλέον ποιον πρέπει να υπακούσουν. Οι αρχηγοί τους υπηρετούσαν το προηγούμενο καθεστώς ».
Παρατηρείται μεγάλη αβεβαιότητα όσον αφορά τις δυνάμεις ασφαλείας και τη μεταβίβαση των εντολών από την κορυφή της ιεραρχίας προς τη βάση. Ωστόσο, έλλειψη λειτουργικότητας παρατηρείται και στις κεντρικές υπηρεσίες της δημόσιας διοίκησης, στις οποίες διορίστηκαν νέες ηγεσίες. Όπως εξηγεί η Μπάμπινετς, « όσον αφορά τα ζητήματα της διαφθοράς, η Εισαγγελία στηρίζεται στους δημοσιογράφους για να εξασφαλίσει στοιχεία για τις ενέργειές της, καθώς τα αρχεία έχουν εξαφανιστεί ». Κι ενώ, σύμφωνα με τον προσωρινό Πρόεδρο της Δημοκρατίας, Ολεξάντρ Τουρτσίνοφ, ο ουκρανικός στρατός διαθέτει « μονάχα έξι χιλιάδες αξιόμαχους άνδρες », το Κοινοβούλιο ψήφισε, στις 13 Μαρτίου, τη συγκρότηση εθνοφρουράς. Τα στρατεύματα, στα οποία ενδέχεται να ενσωματωθούν οι ριζοσπαστικότεροι εθνικιστές και κυρίως τα μέλη του ακροδεξιού Δεξιού Τομέα (Praviy Sektor) [2], είναι μάλλον απίθανο να αντεπεξέλθουν στις αμυντικές προκλήσεις με τις οποίες βρίσκεται αντιμέτωπη η χώρα. Ενδέχεται, ωστόσο, η συγκρότηση της εθνοφρουράς να επιδεινώσει τη δυσπιστία του πληθυσμού που ζει στο ανατολικό τμήμα της χώρας. Στις 14 Μαρτίου, στην πόλη του Χαρκίβ ξέσπασε μια φονική αντιπαράθεση ανάμεσα σε μέλη του Praviy Sektor και σε φιλορώσους διαδηλωτές.
« Ειρήνη στα χαμόσπιτα, πόλεμος στα παλάτια », ένα ξεχασμένο σύνθημα
Στην πραγματικότητα, καθώς το κράτος δίνει την εντύπωση ότι διαλύεται, ίσως η « ουκρανική επανάσταση » να αποτελεί ήδη μια χαμένη ευκαιρία. Ο Αλεξάντρ Τκατσένκο, ηγετικός στέλεχος του Κόμματος των Περιφερειών (του πρώην προέδρου Γιανουκόβιτς) στην πόλη του Λουχάνσκ, η οποία απέχει τριάντα χιλιόμετρα από τα ρωσικά σύνορα, αναγνωρίζει ότι σοκαρίστηκε –« όπως όλος ο κόσμος »- από τις εικόνες της πολυτελέστατης βίλας του Γιανουκόβιτς με τις περιβόητες τουαλέτες από μασίφ χρυσό. Και συμπληρώνει, αναστενάζοντας : « Όταν ήμασταν νέοι, μας μάθαιναν το εξής παλιό σύνθημα : “Ειρήνη στα χαμόσπιτα, πόλεμος στα παλάτια”. Όμως, η διαφθορά έχει διαβρώσει ολόκληρη τη χώρα ».
Χωρίς αμφιβολία, οι πληθυσμοί που ζουν στο ανατολικό τμήμα της θα μπορούσαν να είχαν ενωθεί με εκείνους του δυτικού, σε έναν κοινό αγώνα ενάντια στην ολιγαρχία και στη διαφθορά. Ωστόσο, η έξαψη του ουκρανικού εθνικισμού λειτούργησε απωθητικά για τους ρωσόφωνους του ανατολικού τμήματος, ενώ οι οπαδοί του πρώην προέδρου Γιανουκόβιτς πρόβαλλαν διαρκώς το σκιάχτρο της « φασιστικής απειλής ». Μερικές εβδομάδες αποδείχτηκαν αρκετές για να χειραγωγηθούν οι φόβοι και το αίσθημα της ταυτότητας και για να οδηγηθεί η χώρα στα πρόθυρα του εμφυλίου πολέμου.
Εξήντα χρόνια αμφιταλάντευσης
Φεβρουάριος 1954 Ο Νικίτα Χρουστσόφ παραχωρεί την Κριμαία στην Ουκρανία.
Αύγουστος 1991 Ανεξαρτησία της Ουκρανίας.
Ιούνιος 1993 Αναγνώριση ειδικού καθεστώτος αυτονομίας στην Κριμαία.
21 Νοεμβρίου 2004 Ξέσπασμα της « πορτοκαλί επανάστασης », η οποία έφερε στην εξουσία τον Βίκτορ Γιουτσένκο.
Φεβρουάριος 2010 Ο Γιανουκόβιτς εκλέγεται πρόεδρος, υπερισχύοντας της αντιπάλου του, Γιούλια Τιμοσένκο.
21 Νοεμβρίου 2013 Άρνηση υπογραφής της συμφωνίας για τη σύνδεση της Ουκρανίας με την Ευρωπαϊκή Ένωση. Ξεκινούν διαδηλώσεις στο Κίεβο.
20 Φεβρουαρίου 2014 Αιματοχυσία στο Κίεβο.
21 Φεβρουαρίου Υπογραφή συμφωνίας ανάμεσα στον Γιανουκόβιτς, τους εκπροσώπους της εξεγερμένης αντιπολίτευσης και τους Ευρωπαίους υπουργούς.
22 Φεβρουαρίου Φυγή του Γιανουκόβιτς, ο οποίος καταγγέλλει « πραξικόπημα ».
23 Φεβρουαρίου Το Κοινοβούλιο καταργεί τον νόμο για τις γλώσσες της χώρας.
27 Φεβρουαρίου Πολιτοφύλακες, υποβοηθούμενοι από Ρώσους στρατιώτες χωρίς διακριτικά, παίρνουν τον έλεγχο της Κριμαίας.
16 Μαρτίου Δημοψήφισμα στην Κριμαία : το 96,7% των ψηφοφόρων τάσσεται υπέρ της ένωσης με τη Ρωσία.
Notes
[1] Slawomir Matuszak, « The oligarchic democracy : The influence of business groups on Ukrainian politics », Center for Eastern Studies, Βαρσοβία, Σεπτέμβριος 2012.
[2] Βλέπε Emmanuel Dreyfus, « Oι ακραίοι του εθνικισμού ».
Le Monde Diplomatique
Greek Finance Forum Tromaktiko
ΜΟΙΡΑΣΤΕΙΤΕ
ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ
ΠΡΟΗΓΟΥΜΕΝΟ ΑΡΘΡΟ
Ε41: Νέο έντυπο από την εφορία - Ποιοι και πώς θα το συμπληρώνουν
ΕΠΟΜΕΝΟ ΑΡΘΡΟ
Face Swap!: AppStore free...ανταλλάξτε τα πρόσωπα σας
ΣΧΟΛΙΑΣΤΕ
